11 Eylül 1932 Tarihli Vakit Gazetesi Sayfa 4

<İ Serie 49 Bir İngiliz Müsteştikin Fikri 04 UN A 0800008 na VAKT 9 Eylül Türkçeyi yabancı kelime. İzmirden lerden kurtarmak azmi Bu hareketin tarihte naziri yoktur. Gazi I9uncu asırda başlıyan bir hareketi tahakkuk ettiriyor İrgillerenin en meşhtr müsteşrik; lerinden şark lisanlar, o müessesesi müdürü Sir Den'son Roes Türk İlsa. | nı hakkında (Taymis) e mühim bir makele — yazmuşlır. Ağnen nakledi - yoruz: İ “Türkçeyi Arapça ve Acem- ce kelimelerden temizlemek ve onların yerine haliş Türkçe ke- limeler koymak için yapılan tec- rübe, yalmz mühim bir hareket olmakla kalm:z, belki bu bare- ketin, teribte naziri yoktur. İranlılar da, pek küçük mik- yasta, buna mümasi bir bareket- te bulunmuşlardır. Almanların da telefon gibi, meno gibi, asan- sör gibi yeni Almancaya giren yabancı kelimeler yerine Ferns- precher, Sprse- karte, Aufzug gibi Almanca terkipler yapma- ları buna mümasil bir hâreket- tir. Fakat Almancaya giren ya- bancı kelimeler nisbeten azdır. Türkçe ise bin'erez Farisi keli- meden başk Acemlerin Arapça- dan aldıkları kelimeleri istiare etmişler ve neticede Gramer Türkçe kalmakla beraber Türk lügati ekseriyetle yabancı keli- melerden teşekkül etmiştir. Bu iki lisanda hasseleri, teheyyüç'e- ri fade eden fikirlerin hemen hepsi, bütün felsefe, tabii tarib, Bukulk, gramer; ve saire ıstılah. ları Arapçadır. Ozun için gerek Türkçe, gerek Farisideki fillerin büyük bir kısmı, yerli bir lâhika ile Arapça isimlerden yapılmak- tadır, Gazi Hz. bu melez keli meler yerine yeni Türkçe keli- meler anyacık değildir. Çönkü yeni Türkçe, çok zengin bir dil dir. Orun arkasında, İngilizcenin anglusakson ve orta devr İn gilizcesi gibi meseleler bulunu- yor. Bunlar baykal gölü c'vann- da bulunan v3 sekizirci asırdan kalan Türke: kitabeler, doku- zuncu asra kadarki »ömuneleri ka:an vs son oluz &:nç içinde orta Asyanm kavmlarından kur- tanlarek Avrupalı âlimler tara- fından tercüme olusan uygur edebiyatıdır. Divanı lügatiitürk Orta dewin Türkçesine git olarak tanıdığımız o en mühim yardımcı, bu gün çok büyük bir şöhret kazanan ve Mahmut Kaşğıri (o tarafından O yazılarak 1066 da ikmal olunan Divanı lügatittürktür. Bu eşsiz eserin yazma bir nüsbası ancak bu asırda keşfo'unmuş ve 1914 se- nesin de İstanbulde basılmıştı. Bu kamus 7000 Türk kelimesini ih- tiva eder. Kelimeler Arapça ile izah olunmuştur. Eser bir kamos olmek itibarile haiz ol- duğu kıymetindeh başka on bi- ripci asır Türk kavmları hak- kında geniş ve mühim malümatı mubhtevidir. Bu eser, yeni kamusu toplıya- cak olanlara, bugün kullamlmı- yan birçok Türk kelimeleri temin etmekle son derece müfit olacak- tır. Fakat Kaşgırinin gösterdiği kelimeler, şekil itibarile on on birinci asırdaki garp Türklerinin kulandığı şekilde olduğundan yeni lürkçeye göre tadi! o'üna- nacak; Kaşgirmin zeptettiği ke- hmeleri değiştirmek, - yahut Uy- gurce kelimelere şeni bir şekil vermek için kaideler. konula- caktır. Türkçe ve terkip İşin umumi cihetine gelince, şunu batırlamalıyız ki, Türkçe, Almanza gibi, terkipler yapma çok müsaittir. Gazi Hz. tarafın. dan Büyük Mület Mec isi reisine gönderilen telgralta, telgıaf ke- imesi yerine “tel yozısı,, buzun bir msu'idir. Çünkü bu ter- kip Yunanca ile Türkçeden vü- cude gelmiştir. Gazi Biz. leti Türkçeyi tasfiye tecrübesinde on dokuzuncu 7s: rm ortalarında başlıyan bir ba- reketi tahakkuk ettirmektedir. O zıman Arapça ve Acemce- den istiare olunan kelimelerin çokluğuna karşı aksü'âme! hasıl olmuş ve balk diline dönmek Kurtarıcı büyük- lere tazim i telgrafları 9 Eylül zafer alayını müteakip ihtifal heyeti ve Belediye reisi Behçet Salih Bey tarafından şehir namına Gazi Hazretlerine ve B. | M. Meclisi Reisi Kâzım Paşa ve Başvekil İsmet ve Büyük Er- kâmharbiye reisi Müşir Fevzi Pa- $alar hazeralına ve fırka umumi kâtipliğine atideki lazimat tel - grafları çekilmiştir: Büyük kudretli, kurtarıcı Gazi Mustafa Kemal Hazretlerine Deha ve kudretinizle esaretten kurtulan İzmirliler, bugün coş - kun ve taşkın bir heyecanla hey- kelinizin önünde sonsuz mirnet ve şükranlarını bir daha ve daha büyük sıcaklık ve sevgiler içinde andılar, Yüksek huzurunuza İzmirlile rin bu saf ve candan saygı ve sev- gilerini sunarken © duyduğumuz bahtiyarlık sonsuzdur. Başvekil İsmet Paşa Hazrellerine Ankara Başında bulunduğunuz çok de- için bir teşebbüs vukubulmuştu. | derli ordumuz bu gün güzel İz « Bu hareketin yeni edebiyat üze- rinde aşikâr tesiri Meselâ Halide Hanımin yazıla- rmda bunu görüyoruz. Gazi Hazretlerinin 1928 de ri bir teceddüt olan Lâtin alfabesinin kabulü, umumi harp ten evvel de teklif o'unmuştu. Lâtin harflerinin kabulü lehinde irat eltiği heyecanlı bir nuluk vardır. Lâtin harflerinin kabulü aleyhinde ileri sürülen Arap- ça kelimelerdeki bazı harflerin seslerini encak işareterle çös- lermek mecburiyeti idi. Diğer hususlarda, Lât'n harflerini kul- lanmakla arcak istfade edile- cekti, Yeni Türkçe, artık daha ilmi bir surette tetkik olunabilecek belki de vuku bulacak tebeddül- ler bütün Cüwheryet ha'kınm bir tek telâffuzu kabul etmeleri- ne münçer olacaktır. Gazi Haz- retlerinin kabul ettiği sistemin hiç bir netice vermeden uzayıp giden münakaşalara nihayet ve- receği muhakkaktır. Gazi Hazretlerinin bu teşeb- büs ve tecrübesi, Türkçeyi te- tebbü edenlerin hepsi tarafından en derin alâka ile takip oluna- caktır. Onun bu inkılâpta da namını taşmyan değer inkılâplarda olduğu gibi, muvaffak olacağın ta şüphe yoktur. Fesi muvaffa- kıyetle ilga eden, derviş tekke- lerini kapatav, kadınlara bürri- yetlerini veren, Arap elifbasını kaldıran Gazi, milletinin dilini de yeniden ibya edebilir. Darülbedayide ' Darülbedayi, bu sene kış temsillerine Teşrinevveiin birin- de başlıyacaktır. Geçen sne sahneye konulan musikili kome- dilerin büyük bir rağbetle kar- şılanması bu yolda devam için bir işaret telâkki edilmektedir. Bu itibarla bu sene de büyük hazırlıklarla bir iki musikili ko- medi temsil olunacaktır. Bu se- ne için hazırlanan şarkılı piyes- lerden birinin ismi “Sarı Zeybek,, tir. Bu eserin musikisi ile Yalo- ya Türküsü'nün bestesini yapmış olan Hasan Ferit Bey meşgul olmaktadır, mirimizi düşman istilâsından kur olmuştur. | tararak Türk milletine hayat ve istiklâl kazandırdı. Bu günü sevinç ve gözyaşları içinde kutlulayan İzmir balkınm değerli ve sevgili basvekil ve ku- mandanma Üninnet ve şükran Davudun A duyguları ile bağlı bulunduğunu de Türkiye meb'usan meclisinde srzevlerim. b. M, Meclisi Reisi Kâzun Paşa Hazretlerine Istanbul kurtuluş Güzel İzmirimizin gününü candan kutlular ve şeb- | rimiz halkının Büyük Meclisimize | ve onun çok değerli reisine min- | ğini zihnine sığdıramıyan ve hatta net ve şükranlarını arzeylerim. Büyük Erkin Harbiye Rela Müşir Pevzi Paşa Hazretlerine Ankara Başında bulunduğunuz değerli | ordurmuz güzel İzmirimizi düş - iman istilâsmdan kurtardı. Bu günleri yaratan kumandanlarımı - za, zabit ve asker kardeşlerimi - 26, İzmir halkının minnet ve şük- ranlarını arz ve hedefe varmı için can veren aziz şehitlerimizi hürmetle yad ve ruhların tebcil ederiz sevgili paşam. C, H. Fırkam Umumi Kâtipliğine Ankara İzmirimizin kurtuluş (o gününü candan kutlulyan (İzmirlilerin yüksek fırkamıza şükranla bağlı bulunduğunu arzeylerim. Sarhoş bir yaralı A'emdar merkezi polisleri yol: da dün gece sarboş ve boylu boyna yatan bir yaralı görmüş- ler, karakola almışlardır, Bu ya- ralı Alemdarda Tavuk pazarda berber Hasandır. Hasan kendi- sinin bıçakla babriyeli İhsan ta- rafından vurulduğunu söylemiş- tir. Hasanın yarası kolundadır. Cerrahpaşa hastanesinde tedavi altıma alınmıştır. DEMIR KAPU Fransizca sözlü film Hizmetçilerin intihabında ev Han' mının vazifesi ne olmak lâzımdır * Mütercimi : Zonguldak meb'usu * —14-5 Demek ki hizmetçi intihabı me- | selesi, bir ev hanımının nafiz bir nazarla tetkik edeceği pek mü- him bir mevzudur. Maamafih, e- ğer hanım, sevk ve idare san'atine vakıf değilse intihapta isabet et- mek veya iyisine rast gelmek kâ- fi değildir. Halbuki bu, pek güç ve herkese nasip olabilmekten uzak bir san- attir.. Bu san'ate sahip olmak, her şeyden evvel, hizmetçiyi bütn bü- tün serbest bırakmak ve ardını a- rasını hiç bırakmamak (gibi iki mütehanın tam ortasında kalma- yı bederebilmeğe mütevakkıftır. Evin hanımı, behemehal gözlerini açık bulundurmalıdır, Fakat ay- nı zamanda bilmeli ki hiç bir mah lak; harekâtında az veya çok ser- best olmaksızın hiç bir şey yapa- MAZ. Bir taraftan dikkat ve müraka- be diğer taraftan itimat! Makul bir ev idaresinin sırrı işte budur... nırsınız, İkincisine riayet etmez - seniz kendi kendinizi aldatırsınız. Çünkü bu suretle hizmetçinizi be- şeri faaliyetin, mes'uliyetin, şeref ve haysiyetin en canlı ve en mü- essir müeyyidesinden mahrum bırakmış olursunuz, Evin hanımı; hizmetçilerin, ge- rek seçilmesinde ve gerek çevrik mesinde ne kadar isabet ederse et sin daima göz önünde tutulması İâzım olan pek mühim bir esas vardır. Malümdur ki bu mahlök- lar, içinde bulundukları (hayati şartların rağmen ni aşağılığına ; hayet, hürmete ve lütuf ile mun- mele görmeğe lâyık, akıl ve idrak sahibi insanlardır, Hizmetçilerden de kusur ve hata sadır olabilece- ahlâk ve tâbiatm teşekkülünde i müessir olan bir takım yanlış fi- kirlerin, pek aşağı bir terbiyeden kuvvet aldığını anlamak istemi- yen kadınların hareketleri kadar haksız hiç bir şey tasavvur oluna- maz, Bu türlü kadınlara göre hiz- metçilerin iyi - tarafları, biç bir memnuniyet duygusu hissedilmek sizin istirdat olunan bir borç, kö- tü tarafları da aleyhimizde olan bir hesap açığıdır. Bir açık ki hizmetçinin bilâ fa- sıla tevbih ve tekdir edilmesine bak ve salâhiyet bahşeder. Gene bu türlü kadınlar zanne- derler ki hizmetçilik kolüy bir şeydir. Bunun pek büyük bir hata oldu- ni ince ve titiz bir alâka ile ifade dip etmediğini,, sormak kâfidir. Şu chet muhakkaktır ki bu derece müşkülpesent olan kadınlar ekse- riya, işsiz ve güçsüz kimselerdir. Bu itibarla bunların, bütün var- lıklarını çalışmaya bağlamış ve başkalarına hizmet etmek gibi a- cıklı bir zarurete mahküm kalmış bir takım biçarelere karşı daha müsamahakâr davranmaları lâ- znndır İtiraf etmeli ki, şimdiki içtimai vaziyetimiz, hizmetçiler için mü- sait şerait ihdas etmemiştir. Gerçi eskiden hizmetçi efendisinin bir nevi tebaası idi. Fakat buna mu - kabil ailenin âzasından sayılırdı. Efendisinin sofrasında yer ev halkının gece işlerine ederdi. Vaktaki hizmelçi bir insan oldu; mevkii ve sokak kapısının yanı bas” odaya münhasır kaldı; yam” bir uzvu olmaktan çıktı. Jİ hizmetçiler ve efendiler i sessiz, sadasız bir mücadel€ vam ediyor, Bunlar hotbi?. mağrur, ötekiler sadakatten “& sip! Aralarında rikkat ve K8” ti ifade edecek hiç bir mevcut değildir. Hararetsi? “ fisahı kolay taahhütler; 09”. sız fakat ahlâktan âri bir ve kalbi hissiyatla alâkası © 4 yan bir terbiye ve nezakeli” tekabil ve derin bir alâkası” te zamane hizmetçiliği! | Şu halde, ev için, çocukl#” ve bizzat hizmetçiler için mi£. bir vaziyet vardır. Hizmö,. yer değiştire değiştire abi Gi bozulur. aileden aileye geli" için ailesizdirler. Evli olsalsf ayrı yaşarlar ve ayrı evler8 # met ederler. İşlerine mâni ; lar mülâhazasile çocukların! y kendilerinden uzaklaştırımlaf"' lı başında insanlarsa tek bir” satları vardır: Bir an evvel melten çekilmek ve bir ev olabilmek için az zaman 78” çok para biriktirmektir. ” takdir, fakat efendilere pek Pi Liya malolacak bir gi metçiyi, iimet telkin sö” muamelelerde bulunarak, müsamahakâr da bağlamak, cidi ve mülâyim rile saygısını Ve ini “4 etmek evin hanımına aittir» tarzda hareket etmekle evi” 4 metine ve bizzat hizmelçinif, dereceye kadar mes'ulü b ğu salâhına tesir edecek çofj him bir iş yapmış olur. Bu #4 belki hizmetçinin evde eviö* amelesine mazhar olduğu, ahlâki bir terbiye gördüğü yatının son günlerini hoşe* rebilmesi için bir karış , nail edildiği bir nevi eski X.. Belki bu sayede artık yo” bir devrin yadigârı olan, âdeta, nesilden nesile ge€€" gf aileden ayrılmıyan ve “ hizmet ettiği kimsenin ço” 40 beşiğini sallıyan baba, ded? gârı ihtiyar dadıları, z Taları yeniden görmek olurdu. NT çen Tashih i Cuma günkü yazın ik sf “ mi dördüncü satırındaki cümi# 4 ev hizmetleri karmın er işler ime, erkeğim &e alli kabul etmek yar ; Şeklinde diziimek tenp ederi layla eseri olarak, “Huk, © muştur. Timtik ve gtizar ederi” Bir nakliyat bati” tat Öğ stanbul ile Paris *İ yg muntazam hava postası Cıdna tayyare şirketi Paris arasındaki hava ” tatil etmiştir.