1 Haziran 1935 Tarihli Ulus Gazetesi Sayfa 3

cs3 CU Bayındırlık Bakanımızın » Dünkü sayımızda Kamutay'da Aydın hattının satın alma kanun Projesi görüşülürken Bayındırlık anımızın hattın tarihçesini ve tatın alınma şehil ve sebeblerini h eden önemli diyevini bugün mızı yazmıştık. Kamuta- Vin sürekli alkışlarla -karşıladığı Ve oybirliğiyle habul ettiği satın a işini Bay Ali Çetin Kaya töyle anlatmaktadır: * 'Büyük Millet Meclisinin lasdikine sunduğumuz Aydın hat- Ü ve şubelerinin satın alınmasına ir olan mukaveleye merbut ka- ’lı lâyihasının, maddelerine ge - filmezden evel, hattın nasıl inşa *lunduğunu ve imtiyazının esas lartlarının ne olduğunu, ve şim - Üye kadar ne iyrat getirdiğini ve he safhalar geçirdiğini biraz izah #tmek lüzumunu hissettim. Onun in kürsüye çıktım: Hattın imtiyazı 1856 senesin - _L Aydın Ottoman Raibway adın- bir ingiliz şirketine verilmiştir. ilirsiniz ki bu 1856 senesi Kırım Muharebesini müteakib Paris kon- nsının akdolunduğu tarihtir. © bü konferansa osmanlı devle - tinden dahi heyeti düveliye azası ttrasında bir aza da kabul edilmiş- fir, İzmir - Aydın hattı imtiyazm dan maada Tuna boyunda ufak bir hat ve bunlardan başka Rus tuk — Varna hattının imtiyazı da Yerilmiş bulunuyordu. İşte İzmir S Aydım hattının imtiyazının bu trihe tesadüf etmesi o zamanki r siyasetin bir zarureti olarak »e Carlığına karsı ingilizlere ya- h':ln bir taviz olduğuna hükmedi- dir. ., Halbuki, iyi bilirsiniz ki o ta - tihlerde osmanlı devletinin, devlet Be'humuna lâyık ne bir şekli ida- Pesi, ne bir taksimatı mü'kiye ve Mdliyesi ve ne de yeni usulde ka - tunları, yolları, köprüleri yoktu. € böyle bir vaziyette verilmiş o- lan bu imtiyazla beraber bir sıra İtikrazlar ve israflar biribirini ta- kib etmiş ve osmanlı borçları adı Altında bugün dahi neslimiz tara - ndan ödenmekte — bulunmuştur. ' suretle imtiyazı verilmiş olan * hat, 75 senedenberi imtiyaz, hak ve sıfatını taşımakta olup niha- Yet imtiyazlı hatların bellki »-- fusu olmak üzere bu hat da Devlet Dı.-niryııllırı hatları sırasına gir - Niş bulunuyor. Hattım imtiyazı 1856 tarihinde verilmiş olmakla deraber 1861 de işletmeye açıl Brstır. Hattın ilk önce Aydın'a kadar ya - Hlması esası kabul edilmiştir. İmtiyaz tüddeti SO senc idi. Evvelâ yüzde 6 fa- Üe 1.200,000 ingiliz Hirası sermaye ola- ök konulmuştu. İşbu yüzde 6 faiz hü- Üümet tarafından garanti edilmiş bulu- Üyordu. Hattın muhtelif tarihlerde, 1871 İ Aydın'a, 1882 de Saray köyüne, 1888 & de Dinar - Işıklı'ya kadar inşalarına kvam olunduğu gibi 1906 tarihinde de İğirdir'e kadar uzanması devam etmiş- Üve bu tarihe kadar daha birkaç muta- tle yapılmıştı. 1888 mukavelesiyle Di- lür . Işıklı'ya kadar hattın temdidine ve 915 senesine kadar imtiyaz müddeti-'- #tırılmasına mukabil faiz garantisinden âni tazminat esasından vargeçilmesi 3min olunmuştu. 1883 tarihine kadar faiz teminatı bor- Umuz 650,000 ingiliz lirasına baliğ o - iyordu. İlk seneden itibaren az mik-. irda irad getirmekle başlıyan hat 1888 vden itibaren 1914 senesine kadar 1888 91.200 Osmanlı altını 1889 159.000 - 1890 189.900 1891 152.600 1892 — 203.770 1803 206.881 1894 184.600 1895 150.500 1896 100,100 1897 239,500 18098 196.500 1g09 103200 19009 126.500 198.000 210 .RNO ULUS Aydın demiryollarının satın alınınası 1903 1904 1905 1906 1907 1908 1909 1910 1911 1912 1913 208.400 217.800 246.300 226.600 229.700 206.900 211,000 N 212.600 B 244.900 İngiliz lirası 250.200 a m'ş 225.400 . " 1914 290.800 DÜ eeE 1915 175.600 " "” (1914 ve 1915 senelerinde hattın umu- mi harb dolayısiyle hükümet tarafından işgal altında alınan hasılat). Harbı umuminin çıkması üzerinec hat tarafımızdan işgal edilerek mütarekeye kadar elimizde kalmış ve mütareke üze- rine tekrar şirketin cline geçmiştir. Ve milli mücadele senelerinde kısmen bi - zim, kısınen de yunanlıların ve iagiliz- lerin elinde kalmıştır. Lozan konferansından daha sonra mil W idare zamanında hattın vaziyeti ve şirket tarafından işletilmesinin netice - sinde safi hasılatı aşağıdaki şekilde va- ki olmuştur: İngiliz liraşı safi varidat 111300 175.100 128.000 146.700 «164.700 198.700 176.400 199,800 132.400 150.000 114.600 1933 61400 1934 115.000 Hattın bu tarihe kadar olan vaziyeti- ni izah ettikten sonra, satınalma hadi- sesine sevkeden sebebleri izah edece - ğim: 1934 senesinde devletçe görülen lü- züm üzerine Afyon — Antalya demir- yolu hattının inşasına başlandı. Bunun üzerine şirket tarafından kendi hatla - tifa temas ederek geçeceği için İtiraz vaki oldu ve tazminat istenildi. Biz de Cevaben Afyon — Antalya hattının bir şirket ve müessese tarafından — değil, devlet tarafından yapılmakta olduğuna göre tazminatın varid olmadığı cevabın- da bulunduk. Onun üzerine bu husu- su yakından görüşebilmek Üzere; mu - röhhaslarının gönderilmesini istedik ve şirket Mister 1922 1923 1924 1925 1926 1927 1928 1929 1930 1931 1932 Adeane isminde şirket müdürlerinden bir zatı gönderdi. Mis - ter Adeane sermayedarlardan olup şir - ketin meclisi idare relsi Lord Davis'in yalem akrabasından bir zattı. Ankarada bendisiyle temasa geldik, Ve Afyon — Antalya hattının devlet — tarafından yapılması esasında — mutabık kalmakla beraber kendilerinin zarardan sakını! - ması için Aydın hattının — şubeleriyle beraber hükümetimize — yalnız Denizli kısmının değil, bütün hattı satabilme - leri esasında anlaştık, Bunun Üüzerine Londradaki girket moelisi idaresi ken- disine salahiyet verdi ve bununla bera- ber müzakereye esaslı bir surette baş - layabilmek için Londraya giderek ta « limat aldı ve geldi ve bir kânunusani 1935 de iki tarafın hüsnü niyetle ve dostluk havası içinde başlamış olan mü- zakere bir mayısa kadar gene dostluk havakr içinde devam etmiş ve aynı ha- va tarafeynin memnuniyetiyle İâyiha ile beraber huzurunuza getirmiş oldu « ğumuz satınalma mukavelesi imzalan « mıştır. Şimdi hattın bulunduğu vaziyeti ve ne kadar para ile mübayaa edeceğimizi ve muhtelif sebeblerle olan borcumuzu arzedeceğim- İngiliz lirası l 1888 terihli munzam mu- kaveleye göre tazminat be - deli 2— İzmir . Aydın battr kısmı (130 kilometre) — 1856 tarihli mukavele mucibince 650.000 1.200.000 aa 3— Aydın - balı - Tirc hatları iç tarihli mukavele mucibince 4— Seydiköy - Buca için 5— Sarayköy -Dinar ve Çatal- Ödemiş hat 6— Dinar - İğ 7— Sütlaç - Çivril, Koncalı - Deni Söke hat- Jarı için B— 1927 itilafaame mücibince 4 sene — müddetle hattın tarafımızdan işgali ve zarar ve ziyan tazminatı 8— 8 inci maddedeki tazminat ile bu tazminatın 1934 - niha- mukavelede ka - Sarayköy ve T şubeleri rr için rdir hattı için , Reşadiye tarihli 618.000 yetine kadar bul edilmiş esasa göre faizi 443.500 5.216.200 ingiliz lirasıdır. Şirketin murahhasiyle başlamadan evvel yukarda 5.216.200 ingiliz liragından borcu olan mikdar ile harbı umumi z! rar ve ziyanma ait olan faizin bir dela müzakeresinden satfınazar edilerek Üüç milyon beşyüzbin ingiliz lirası sermaye- lerini ortaya koymakla müzakereye baş- lanmıştır. Halbuki, biz bu 3.500.000 in giliz Hrasını da ödeyecek vaziyette de - ğildik. Çünkü, hattın Devlet Demiryo'- ları hatlarına intibak edebilmesi için bir milyon ingiliz lirası kadar bir paraya ih- tiyacı olduğunu battın keşfine gönl diğimiz yüksek bir heyeti fenniyemiz ta rafından bir raporla ifade edili Aynı zamanda hattı satın a senevi varidatiyle masrafını ve müzakereye zikredilen tazmiz lerini ödeyebilmek ibizim iç ve hir zaruretti Şunu da ilâve etmek lâzımdır ki, hat tın arazi, emlâk, malzeme ve binaları ve sairesiyle beraber kıymeti hazırasının 2* milyon türk lirası olduğu tahmin edil mekte idi. İşte bu esaslar üzerinde haf talarca müzakereler cereyan etti ve ni - hayet senev? mürettebat üzerinden kaç senede ne kadar falz ve ne kadar serma ye istedikleri esasına avdet edildi. Haki katen müzakerenin sonu bu noktaya av- det etmekte idi. Bunun üzerine şirket murahhası tarafından hisse sencdleri ha- riç tutularak obligasyonların mikdarı 3.800.000 küsur ingiliz lirası olduğuna Kgöre bu mikdar para için senede 215.000 lira olmak üzere ve yüzde beş faiz esx &1 üzerine 40 senede ödenmek şartiyle bir sermaye talebediliyordu. Halbuki yu- Kamutaydaki önen karda izah edildiği veçhile Cumı idaresinin 13 senelik zamanında en sald senelerde dahi senede 215.000 rdır. ve Devlet Demiryol! üne inkişaf eden vaziyeti mali vecibeleri karşısın- da geclcek senelerde mezkür 13 - sene zarfında alabildil » değildi. Binaenaleyh — senevi para, gerek şirket ve gerekse n en doğru rakam olmak üzere son 13 senenin safi hasrlatının vasatisi olan 145 - 150 bin aralarında bir meblaj olabi! . Ve nihayet evvelâ 168,000 daha sonra 150.000 ve daha sonra 147 bin ing lirasına inmek suretiyle bir anlaşma csasırıa varılmış oldu. Bu mik - dar için de şüphesir her senenin amor- tismanı da dahil bulunmaktadır. Tah - villerin muamelesi dolayısiyle Londra'da ihtiyar edilecek masrafa iştirak şirket- yı da almaları mümkün küsur lira kadar bir meblağ da şirketçe tediyesi kabul edil miştir. Bir arkadaşımızın iddia ettiği faizin yüzde beş olması lehimize bir keyfiyet değildir. Bilakis bu 40 sene müddeti azal tabilme imkânını verecek olan yüzde 7,5 faiz esası menfaatimize daha uygun ol makla şirkete kabul ettirildi. Hulâsa : bu taksit 40 senede ödenmek üzere yüzde 7,5 falze 1.825.840 liralık itibari bir sermaye demektir. Tediye e - sası bu suretle tesbit edildikten son mukavele maddelerinin hazırlanmasın başlandı. Taralımızdan alâkadar olan er 2 - 3 aradar mürekkeb bir komisyon uzun zaman ça- kân ile, şirket tarafından lıştılar. Bu meyanda büdce encümenini muhterem mazbata muharriri Bay Srır Day'ın bulunduğunu bilhassa malt » delerin tertibinde kıymetli hizmetlerinizi sebketti kendime bir borç bi Maddelerin tertibi nihayete gelinciye kadar şirket tarafından tediyenin garan tisi hiç mevzuu bahsolmadı. Ve müret - tebatın karşılığı doğrudan doğruya ye- ni devletin, Cumuriyet idaresinin şeref ve itibarına bırakıldı. Arkadaşlar! bilirsiniz - ki, borçları, geçen sene aldığımız İzmir Kasaba hattı, İstanbul rıhtım borçlarına gümrük varidatımız karşılık gösterilmiş- tir. Ve bu borçlara karşı çıkarılan tah - villerde osmanlı borçları meclisi idare sinin imzası da bulunmaktadır. Halbuki bizim yaptığımız bu mukavelede böyle bir teminat ortaya konulmadığmına göre zikretmeği ıilacak tahvillerde yalnız Maliye Ve- kilimizin imzası bulunacaktır. Ve ilk de- fa olarak cihan piyasasında tedavül ede cektir. Bu hususta şirketin ve bilhassa ona müzakerede temsil eden Mister Adca - ne'nin milli varlığımıza gösterdiği iti mad hususundaki dikkat ve nezaketini memnuniyetle zikretmeği bir vazile ad- dederim. Derühte ettiğimiz taksitleri emniyet ve muvaffakiyetle hattın vari datiyle ödeyebileceğimize ve ar zaman- da hattı Devlet Demiryolları hatlarıma intibak ettirebileceğimize emin olabi - lirsiniz. Hattın izah ettiğim şekilde satın a - Tenmış olması milli maksat ve menfaat- lerimize tamamen muvafık olduğu kana: atindeyim, Ve maruzatım bundan iba - rettir. (Alkışlar.) Mukavelenin malf muameelsi husık sunda izahat arzu edildiği takdirde Bıy Sırtı Day kardesimie bunu maalmemmu- niye verebileceklerdir. Her gün beş kelime (Başı 1 inci sayıfada re'nin Avrupada yeni hiç bi yüken altına girmeyeceğim söyledi. 3, — Taahhüt etmek — I - Yüken- mek, 2 - Üstenmek 4. — Nezaret — Gözet Örnek: Üç suçlu, polis göze- # altına alınmıştır. 5. — Malzeme — Gereç Örnek: Simdi en çok - işle - yen fabrikalar, harp gereçle. ri yapanlardır. Not: Gazetemize gönderilscek yazılarda bu kelimelerin osmanlı- caları kullanılmamasını rica eda . riz. - Ankara Rodyosu 19,30 — Musiki: De Beriot; Moderato Sehubert: Menuctto Keman: Necdet Remzi Atak Piyano: Ulvi Cemal Erkin 19,50 — Sporcu konuşuyor: 2000 — Musiki: Corelli Grave ö Sarabanda Keman: Necdet Remzi Atak Piyano: Ulvi Cemal Erkin 20,20 — Dans musikisi 20,45 — Haberler. On ikinci resim sergisi bugün açılıyor Güzel Sanatlar Birliği resim şubesinin Ankaradaki 12 inci sergisi bugün Sergi evinde sabah saat 11 de Kültür Bakanımız Bay Abidin Özmen'in bir söylevi ile açılacaktır. Aşağıda sergiden bir kaç tabloyu görüyorsunuz. Soldan aşağı do ğru: ket, —Ayetullah, Namık İsmail ve Feyhaman'ın eserleri, Vecihi, Süruri, Halil, Şew-