24 Aralık 1934 Tarihli Ulus Gazetesi Sayfa 8

24 İLKKANUN 1934 PAZARTESİ Alevler arasında an petrol Sir Penri Deterdıng petrol kıralı Bazan öyle isimler vardır ki, bunla- rın yalnız işitilmesi, insanlığın çalışma şubelerinden birisini hatıra getirir, Fa - raza Bazil Zaharof adı, İngiltere'nin si. lâh satan evlerinden en büyüğünün kud retini anlatır. Krup, Tissen, Lövenştayn, Kröyger adları verimini kuvvetle ve ay rı ayrı zamanlarda, demir, kömür, ban- kacılık veya spekülasyonculuk gibi şey- lex üzerine yerleşmiş büyük insan kud- retlerini temsil etmişlerdir. Bütün bu adlaiın üstünde parlıyan ve tahakküm »e kudrer ifade eden bir tanesi daha var “dır: Bu da Sir Henri Deterding'dir. Bu gün azçok acun işlerini bilenlerden on kişiye “Sir Deterding kimdir?,, diye so- rarsanız, — Deterding, ha.. şu.. petrol kıralı... cevabını alırsınız. Petrol yeni ve acayip bir kuvvettir! savaş biter bitmez, uluslararası bir pet. rol konferansı açıldığı sıralarda, o za- man İngiltere dışarı işler bakanı olan Lord Kürzon, “iytilâf devletlerinin za. feri petrol sayesinde kazandıklarını,, söylemişti. Onun için, petrol kırallarına saygı göstermemek kabil midir? — Esasen on- ları herkesin methettiğini de itiraf et- melidir. Mütarekeden sonra, o zaman ingiliz deniz bakanı olan Amiral Fişer'e Sir Deterding hakkında ne düşündüğü. nü sordukları zaman, şu cevabı mişti: — Sir Deterding cüret bakımından bir Napoleon, düşüncelerinin derinliği bakımından da bir Kromvel'dir. Petrol Kıralı realist ve kendinden emin bir adam sıfatiyle, bunu işittiği za man tebessüm etmiş olmalıdır. Sanayi ve ticarette çok yükselmiş bütün adam. lar gibi, o da iş hayatına mütevazi bir şekilde başladı. Bu başlangıç, onun bu kadar büyüyeceğini hiç umdurmayordu. Onun ailesi, aslen holandalı, Leyd'. Hdir. xv uncu — yüzyılda bu ailenin mensublarından birisi, Holanda'nın en mahir bahçivanlarından biri olarak tanı- nıyordu. Bu adamın yetiştirdiği lâleler o kadar güzeldi ki Giyöm Doranj bun « ları yetistirme sırrını parâ vererek öğ - rendi. Fakat onun babaları ver « rocitikları, dıl. Mıı..ıı_ı rol Kıralının babası, Transval'e gıderek taliini denedi, fakat muvaffak olamadı. 13 yaşında iken, bugün Sir Deter: . ding diye çağrılan adamın ismi Spatu - lar Deterding'di ve Roterdam'da bir ta- belâcının yanında çalışıyordu. (Bu mes. lekin Almanya da Hitleri verdiğini bi'i- yoruz.) Tabelâcının yanından çıkarak limanda bir sarrafın yanına girdi. Son. radan da bir müddet bankacılıkla uğraş- ti ve nihayet 25 yaşında iken şansı açıl dı. Büyük bir borsa işinde kazandığı mu vaffakiyet, mütehassısların dikkatini onun üzerine çekti. Bu mütehassıslar, onun iş tarzından, kendisinin bir üstad olduğunu sezdiler. Böylelikle de, iyi bir memuriyetle Royal Döç petrol kumpan- yasına girdi. O zamanlar İngiltere petrol işleri - ne çok alâkadar oluyor ve Amerikan do- nanması kendi donanmasını tehdid eder. ken, Amerikanın petrol kuyularını birer birer ele geçirmesini pek de hoş görmü yordu. Deterding daha yeni işinde pek ilrlemeden, ilk defa olarak amerikan o! mıyan neft kuyularının istihsal ve satış larını ele geçirerek, Rokfeller ailesinin idare ettiği büyük tröste karşı durmak imkânını ortaya koyan bir Avyrupa - As- ya petrol bloku kuran ilk adamdı. Bu. nunla beraber, petrol istihsali için ge - rekli olan malzeme ve saireyi bulmak bir maliyecinin harcı olmadığı icin, tek. nik bakımdan önceden mağlüp olan De- terding, mücadelesini mali alana naklet ti. Petrol kuyularına, pipe - layn'lara vapurlara ve büyük petrol tanklarına sıhib olan amerikalılarla borsalar, mali pazarlarda çarpışmağa basladı. Bazı ak- siyonların değerlerini düşürdü, bazıları nı kendisi ele geçirdi ve nihayet, bütün müstakil müesseseleri, Standard Oyl Kömpesi'ye muarız bir blok halinde tup ladı. Bu muazzam savaşta muvaffakiyet, Sir Deterding gibi her şeyi önceden dü şünen ve emirlerinin nasıl yapıldığını gi dip yerinde gören bir adama nasib ol- muştu. Royal Döç kumpanyasının genel müdürü ve ayrıca 50 petrol kumpanya. / sının müdürü olan Sir Deterding Fele. menk Hindistanında, Meksika'da Vene- zuela'da, Romanya'da ve Trinidad'da çıkan 65 milyon tondan fazla petrolü kontrol etmektedir. Hattâ, 62 milyon ton neft kontrol eden Standard kum - panyasiyle “mütareke,, devrine bile gir. miştir. Bundan da anlaşılacağı üzere Sir Deterding, yalnız petrol bakımından değil, acun ökonomisi bakımından da dünyanın en mühim adamlarından hi. ridir Onun takibettiği metodlara itiraz edenler, bazı usüllerini beğenmiyenler olmuştur. Sabırla ortaya konulan bu çok büyük işin değeri de inkâr edilemez, Sir Deterding'le Sovyet Rusya arasında çı- kan ve şimdi halledilmiş olan anlaşama- mazlığın değisik safhaları da henüz ha tırlardadır. Böyle bir adama oyun yap- mak, onunla pazarlığa girişmek imkân. sızdır. O, “cebir ökonomisi,, adını vere- bileceğimiz şeyin hic şsüphesiz biricik mümessilidi. Bir çok tröstlerin ortadan kalktığı bu zamanlarda o, esasen şimdi yeni ihtiyacları karsılıyan tröstünü ya- şatmak imkânını bülmüştür. Yaşıya- bilmek, yeni mahrecler bulabilmek için, golısmalırını durup dinlenmeden acu . nun her tarafına yaymış, her tarafında kökleştirmiştir. Onun için, aslen holan- dalı olan bu ingilizin itibarı bütün impa ratorlukta çok büyüktür. 1925 de Lon- dra'da apandisit ameliyatı olduğu za. man, ameliyathanenin bitisiğindeki oda da, bir adam endişe ile hastanın hali hakkında sabırsızlanıyordu: bü adam, İngiltere Başbakan (Bay Râamsey Mak Donald'dı.. bi 68 yaşında olduğu halde Sir Henri gene görünür, Dolgun sakin yüzünde, yaptığı büyük savaşların son hummala, rr yalnız gözlerinden belli olur. Ağzın- dan hic düşmiyen sigariyle, Sir Henri acunun en büyük işlerinden birini saki- nane idare etmektedir. O, o kadar kati bir muvaffakiyet ka zanmıştır ki, şimdi hissedarlarına kâr dağıtmaktan baska bir şey düşünmüyor, “Lö Mua,, nın ilkkânun sayısından. tutarak savlağını yürütmek istedi. Conson cetilince, Başkan — ülusri kalkınma isinde çalışanlardan Riçberğg'i aldı ve kendisini umumadık izler ulusal öneri yaptı. Şimdi bu adam, bü savlağın en ileri geten önerlerinden birisi »- muştur, B. Riçberg diyor ki: “Birçokları ku: gün de sanıyorlar ki alış yeriş işlerin: de törünün göreceği yümuş, salt, aracı olmaktır. Onların ileri sürdüğü oya göre törünün bu işlere daha ileri hur- nunu sokmaması işi bozmak ve karıştır- mak demek olur; kişinin özel erkinliği- ne sataşmak olur. Böyle düşünen adamların bizim yur- dumuzda olan büyük değişiklikleri an- “ Tamadıkları görülüyor. Bizim temel yasamız ilkönce onan- dığında onun içinde birçok bukağrlar vardı ki biz, bunları kurtun geçince çı- karıp atmışızdır. İş, çalışma, uza, de- ğerler türelerinin bizim ilk yıllarımız- da kurulduğunu öğrenirseniz — şaşmaz HUN mısınız? - Bu yıllarda yurdumuz sosya- list olmadan soysal işleri yoluna koy- mağa, kömünistliğe — kaçmadan genel ve birleşik önenleri düzeltmeğe- savaş- tık, Yıllardanberi bize öğretilmişti ki, güc ve zenginlik iyesi olan-adamlar ve kutumlar, anarşistliğe ve gözünü bu- daktan sakınmaz soysal denemelere kar- şı koyarlar. Ben, oldukça uzun sinamalardan son- ra şu sonuca vardım ki yoksullar, hiç de anarşist ve korkunc denemelere atı- lır kimseler değillerdir. Bunların çok- larında bulunabilecek kımnak gereğinden aşırı kertede çekingen ve korkak olma- larıdır. x Onların bir değişmeye istediklerini üstermem. Fakat onları bundan alrkoy- mağa kimin öneni vardır. Vaşington'dan Moöskova'ya — gitme- den tüm bir değişme yapmak olmaz bir iş değildir. Bu yolun ortasında bir du- rak yapmak gerekliği ise açıktır. Tas- laksız ve başı böş zanaatçılıkla acımak bilmez bir ulusçuluk arasında demok- ratça bir iş birliği yapmak yolu bulu nabilir. Küçük bir kurum içinde değiştir- me yöndemi uygun bir iş olabilirdi. Gel gelelim, kurum genişleyip çapraşıklaş- tıkça bu değiştirmec de çapraşıklaş- mıştır. Zanaat acunumuzun hızlı yürü- yüşü, bizim engin kurmalar yapmamızı gerekleştirmiştir. Bu gereklik, zanaat önderleriyle uluşun iş ve elbirliği et- mesi yükümünü ortaya çıkarmıştır. Bizim anladığımız şudur ki erkin- lik, bir ulusu tek başına bırakmakla korunamaz, Sınamalar bize ürünlerimi- zin değiştirmecesinde, işlerimizin yo- lunca gitmesinde bir duraklama, bir kesilme olmaması için geniş kurmalar yapılmalıdır. Ancak bu kuzeydedir ki kendilerini geniş bir erkinlik — içinde sanan milyonlarca yurddaş günün bi- rinde kendi öz yaşamalarını kazanmak için başlarını taştan taşa vurmaya yü- — Amerikan gazeteciliği - Rus gazeteciliği Masamın üzerinde iki gazete duru - or, Bunl ayrı iki medeni yetin hüküm sürdüğü iki büyük şehirde çıkmaktadır. Birisinin ilk sayıfasında bü- yük puntolu harflerle şu sözler yazılı: “Brodvey'de haydudların çarpışmasında bir kadınla bir erkek öldü.,, Öteki gazetenin iri puntolu başlıkla- rı falan yoktur. Onun ilk sayıfasında şöyle bir haber görüyorsunuz: “sağırlar la dilsizler bir kulüp yaptılar ve ilk içti. malarında aralarında para toplryarak or- duya bir tarık almayı kararlaştırdılar.,, İçinde birçok resimler bulunan birin ci gazetenin ilk sayıfasında güzel bir ka dın fotografı var. Bu kadın bacakları. nun güzelliğini ve ipek çoraplarının ne- fasotini gösterecek şekilde ayak ayak Üzerine atmıştır, Öteki gazetede de birçok resimler vardır. Fakat buradaki kadın, otomatik bir makineyi muayene etmektedir. Ba - cakları hiç görünmiyor: muhakkak ki gorapları da ipekten değildir. Bu gazetelerden ilki Nevyork'ta çı - kan Daily News'dir ki Nevyork'un hatı- rı sayrlır gazetelerindendir ve her gün bir buçuk milyondan fazla satış yapar. Öteki gazete ise Moskova'da çıkan Evening Moscow'dır. Satışr amerikan gazetesinin yarısı kadardır; Sovyetler ta rafından çıkarılır. Niçin bir tarafta Newyork — Times, öte tarafta Pravda gibi meşhur iki ga - zeteyi almadım da bunları aldım diye bir sorgu sorulabilir. Onları almadım; çünkü onlar, bütün acunun okuyacağını hesab ederek çıkan iki gazetedir. Bu al- dığım iki gazete ise sokakta dolaşan hal kım okuması için çıkar Daily News'ün altmış sayıfası, buna mukabil Evenitg Moscow'un dört sayı- fasr vardır. Bununla beraber Moskova gazetesinde insan, daha çok okuyacak şey bulabilir. Dörtte bir nisbetinde ilân vardır; bunlar da son sayıfaya birikti- * rilmiştir. Evening Moscow'da Miçel muhake. hilehiteli mesine dair kısa bir haber var; sonra bir amerikan hapish inin parmakl gına leşi asılmış linç edilmiş bir zinci - nin resmi basılmış. Biraz daha aşağıda Amerika güzellik müsabakası ile alay eden bir yazı görülüyor. Gazete bura - da “Amerikalı tüccarın para kazanmak için istifade etmediği insan abdallığı var mıdır?,, diye sorüyor. Fakat altmış sayıfalık Daily News'. de Sovyet Rusya'ya dair bit tek satır yok. Evening Moscow'daki kadın resim- leri şu yoldadır: Bir kadın şoför otomo. bilinin patlamış olan lâstiğini değiştiri- yor. Sonra bir takım genç kızlar, ki ens. tantane resimleri çıkacak diye kendile- rine çekidüzen vermeğe lüzum duyma- mışlardır, bütün heyecanları makinele. şen hayat içindir. Bunlar “kızıl proletar ya,, fabrikasında makinisttirler, Bir ta. rafta bir Çiçkova Yoldaş ki bir Mis Moskova değildir; bir işçilik müsabaka- sında kazandığı için resmi konulmuştur. Daha ötede paraşütle tayyareden at- İryan ilk kadının resmi. Yanıbaşında kadın mucidlerin toplanışı hakkında bir makale. Gazetenin hiç bir tarafında moda ha berleri, kozmetik reklâmları, aşk hakkın Ja tavsiyeler yoktur . Resimler, işçiler için kurulmuş kül. tür saravlarını, belediye tarafından yeni açılmıs çocuk bahcesinde çocukların oy- nayısını, yeni bir Jlokantada işçilerin ucuüz yeek yemesini, yeni fabrika ba calarını gösteriyor. Karikatürler, resimlerden daha iyi dir, Canlı ve hareketli çizilmişlerdir. Bunların lejandları Hitlerciliği ve kapi- talistliği iğneliyor. Tiyatro tenkidine, sinemaya, kadın hareketine, spora yer ayrılmıştır. Rus- yada spor seyircilerin hoşca vakit geçir. mesi dileğini güden bir hüner, bir oyun olarak değil, bütün ulusun gelişmesini temin edecek genel bir vasıta olarak te- lakki olunuyor. Sovyet Rusyanın boks şampiyonu bir şofördür. Futbol takımları fabrikaları temsil eder. Gazetede atletizme dair fo küm duymazlar. İleriye doğru yürüyüşümüzde dölen- meliyiz. Arkamızdaki yol yıkılmıştır; biricik yürünecek yol, yürümeğe giriş- tiğimiz yoldur.. Hd tograflar da var. Fakat burada müsaba. kaya girenlerin ismi yazılı değildir. Edebiyat? Resim? Temaşa? bizim Daily News'de Brodvay — haberlerine uzun uzun sütunlar verilmiş, Holivud dedikodularına yer ayrılmıştır. Uzun uzun sinema yıldızlarının hususi hayatı anlatılryor. Moskova gazetesinde de ti- yatro ve sanat kısmı vardır, Fakat ora- da Aleksei Tolstoy'un büyük Petro hak kında yazdığı bir piyes anlatılmakta, tenkid olunmaktadır. Buna benzer da « ha birçok değerli yazılar, Bu bir akşam gazetesidir, Öyle oldu ğu halde bütün yazıları raylar üzerinde muayyen bir soysal felsefeye yürüyen vagonlar gibidir. Amerikan gazeteleri ise rekorlarla doludur. Uzun uçma re- koru; dans rekoru; oyun rekoru bütün bunlara uzun uzun yerler verilir. Şimdi tekrar Evenin Moscow'a ge. lelim: Şu başlıkları görürsünüz : “ İlk defa olarak otomobil yaptık,, “ Kütle halinde tayyare yapıcılığı yarın başlıyacak,, “ Soysal besleme kurumu kadar fay- dalr hiç bir kurum yoktur. Burada seb- ze perhizi yaptırmak suretiyle romatiz. ma tedavi olunur.,, * İlk defa olarak 1300 defa büyül- ten mikroskoplar yapıyoruz.., Etrafına kısa bir görüşle bakan şüp. heli seyyah, bunların hepsini propaganm da sanar; fakat gazetenin yapılan bir takım işleri tenkide hasredilmiş sütunla rı da bulunduğunu * « » Daily News gazetesi, okuyucu ne okumak isterse onu vermek istiyorğ Evening Moscow ise okuyucuya neler okutmak gerek ve faydalı ise onları ver mek Üzere teşkilâtlandırılmıştır. O, ileriye bakıyor ve okuyucularını fen ile, sanat ile, sovyetlerin başardıkla« rr işlerle alâkalandırmağa uğraşıyor. Daily News, bizim bütün gazeteleri« miz gibi anahtar deliğinden bakan bir gözdür. Evening Moscow ise bir tehlike ça. nı gibidir. Bütün yazılarında çalacalı, salacak, okuyucularını tamamiyle uyan dırıncıya kadar, bir ferd olduğunu unu- tup kendisini çalışmaya verinciye kadar milyonlara ayak uyduruncuya kadar ça- lacaktır. * (Robert Littel — The living Age) (Amerika) koörnesi , yız. Hindistan ingiliz lirası tarafından çarmıha gerildi (Gandi'den) Halid Ziya Uşsaki zade Hepsinden Acı Bizde modern romancılık ve nikâye- ciliğin büyük kurucusu ve daima bu ç ğırın başında kalmış olan Bay Halid Ziva ustamız yeni küçük hikâyeleri Hepsinden Acı adı altında toplımışhr. Eaehbiyat merak lısı olanlar için bu haber, bir müjde teş- kil eder. Eıerin dağıtıldığı yer Sühulet kütübhanesidir. p