24 Aralık 1934 Tarihli Ulus Gazetesi Sayfa 8

“Alevler arasında n petrol Sir Henri Deterding: petrol kıralı Bazan öyle isimler vardır ki, bunla- vın yalnız işitilmesi, insanlığın çalışma Şubelerinden birisini hatıra getirir. Fa - raza Bazil Zaharof adı, İngiltere'nin si. lâh satan evlerinden ca büyüğünün kud retini anlatır. Krup, Tissen, Lövenştayn, Kröyger adları verimini kuvvetle ve ay rı ayrı zamanlarda, demir, kömür, ban- kacılık veya spekülasyonculuk gibi şey. leı Üzerine yerleşmiş büyük insan kud- zetlerini temsil etmişlerdir. Bütün bu adların üstünde parlıyan ve tahakküm ve kudre: ifade eden bir tanesi daha vat dır: Bu da Sir Henri Deterding'dir. Bu gün saçok acun İşlerini bilenlerden on kişiye “Sir Deterding kimdir?,, diye s0- rarsanız, — Deterding, ha. şu.. -petrol kıralı... cevabını alırsınız. Petrol yeni ve acayip bir kuvvettir! savaş biter bitmez, uluslararası bir pet. rol konferansı açıldığı sıralarda, 0 Za- man İngiltere dışarı işler bakan: olan Lord Kürzon, “iytilâf devletlerinin za. feri petrol sayesinde kazandıklarını,, söylemişti. Onun için, petrol kırallarına saygı göstermemek kabil midir? — Esasen on- lacı herkesin methettiğini de itiraf et- melidir. Mütarekeden sonra, © zaman ingiliz deniz bakanı olan Amiral Fişer'e Sir Deterding hakkında ne düşündüğü. nü sordukları zaman, şu cevabı ver « mişti: — Sir Deterding cüret bakımından bir Napoleon, düşüncelerinin derinliği bakımımdan da bir Kromvel'dir. Petrol Kıralt realist ve kendinden emin bir adam sıfatiyle, bunu işittiği za man tebessüm etmiş olmalıdır. Sanayi | ve ticarette çok yükselmiş bütün adam. lar gibi, o da iş hayatına mütevazi bir gekilde haşladı. Bu başlangıç, onu: kadar büyüyeceğini hiç umdurmayordu Onun ailesi, aslen holandak, Leyd". xvu uncu — yüzyelda bu ailenin mensublarından birisi, Hol mahir bahçivanlarındanı biri ol: mnıyordu. Bu adamın yeti: © kadar püzeldi ki Giyom Doranj bun . ları yetittirme serrını pâra verere soctikları, bah: Vdir. rendi. Prkat anun tutarak gavlağını yürütmek istedi. Conson cevil Başkan — ülusu kalkınma isinde çalışanlardan Riçberg'i ince, aldı ve kendisini umum Öneri yaptı Şimdi bu adüm, bi en ileri gelen önerlerinden Mmuştur, B. Riçberg diyor ki: "Birçokları bu- gün de sanıyorlar ki alış veriş işlerin de törünün göreceği yumuş, salt, aracr olmaktır. Onların göre törünün bu islere daha ılı:ı hur nunu sokmaması işi bormak ve karıştır. mak demek olur; kisinin özel erkinliği- ne sataşmak olur. Böyle düşünen adamların bizim yur- dumuzda olan büyük değişiklikleri an- Tamadıkları görülüyor. Bizim temel yasamız ilkönce onan- dığında onun içinde birçok bukağrlar vardı ki bir, bunları kurüm geçince çı- karıp atmışızdır. İş, çaltşma, uza, de- Gerler türelerinin bizim ilk yıllarımız- da kurulduğunu öğrenirseniz — şaşmaz savla birisi ». ile kadar mesud olamadılar. Müstakbel pet Tol Kıralının babası, Transval'e giderek talilni denedi, fakat muvaffak olamadı. 13 vaşında iken, buzün Sir Deter ding diye çağrılan adamın ismi Spatu - lar Deterding'di ve Roterdam'da bir ta- belâcınm yanında çalışıyordu. (Bu mes. lekin Almanya da Hitleri verdiğini b'i- yöorüz.) Tabelâcınım yanından - çıkarak limanda bir sarrafın yanmına — girdi. Son. tadan da bir müddet bankacılıkla uğraş- tı ve nihayet 25 yaşında iken şanar açıl dı. Büyük bir borsa işinde kazandığı mu vaffakiyet, mütehassısların dikkatini onun Üzerine çekti. Bu mütehassıslar, onun iş tatzından, kendi: olduğunu sezdiler. Böylelikle de, iyi bir tle Royal Döç petrol kumpan- n bir Üstad memuüri: yasına gir O samanlar İngiltere petrol işleri . ne çok alâkadar oluyor ve Amerikan tlo- nanması kendi donanmasını tehdid eder. ken, Amerikanın petrol kuyularını birer hirer ele geçirmesini pek de hoş görmü yordu. Deterding daha yeni işinde pek ilrlemeden, ilk defa olarak amerikan ol mıyan neft kuyularının istihsal ve sutış larını ele geçirerek, Rokfeller — ailesi; idare ettiği büyük tröste karşı durmak imkânınr ortaya koyan bir Avrupa - As- ya petrol bloku kuran ilk adamdı. Bu . nunla beraher, petrol İstihsal, rekli olan malzeme ve sairı bir maliyecinin harcı olmadığ; nik bakımdan önceden mağlüp olan T terding, mücadelesini mali alana nak! ti. Petrol kuyularına, pipe . layn'lara vapurlara ve büyük petrol tanklarına sabib olan amerikalılarla borsalar, mali nin pazarlarda çarpışmağa basladı. Bazı ak- üerlerini düşürdü, bazıları ele geçirdi ve nihayet, bütün müstakil mücsseseleri, Standard Oyl Kompeni'ye muarız bir blok halinde top dt. Bu muazzam savaşta muvaffakiyet, Sir Deterding gibi her şeyi önceden dü şünen ve emirlerinin nasd yapıldığım gi dip yerinde gören bir adama nasib müştu. Royal Döç kumpanyasının genel - avrıca 50 pi mısınız? Bu yali dumuz Sosya- list olmadan soysal işleri kaçma luna köy- mağa, komünistliğe gencl ve birleşik önenleri düreltmeğe savaş tık. illardanberi bize öğretilmişti — ki, güc ve zenginlik iyesi olan adamlar ve kurumlar, anarşistliğe ve gözünü daktan sakınmaz soysal denemelere kar- şt koyarlar. Ben, oldukça uzun sınamalardan son- ra şu sonuca vardım ki yoksullar, hiç de anarşist ve korkunc denemelere atı- lır kimseler değillerdir. Bunların çok- Tarında bulunabilecek krnak gereğinden ayşırı kertede çekingen ve korkak olma- larıdır. Onların bir değişmeye istediklerini Üstermem. Fakat onları bundan alıkoy- mağa kimin öneni vardır. V gton'dan Moskova'ya — gitme- den tüm bir değişme yapmak olmaz bir iş değildir. Bu yolun artaaımda bir du- rak yapmak gerekliği ise açıktır. Tas- bu- sının müdürü olan Sir Deterding Fele. menk Hindistanında, Meksika'da Vene- zuela'da, Romanya'da ve Trinidad'da çıkan 65 milyon tondan fazla petrolü kottrol etmektedir. Hattâ, 62 milyon tön neft kontral eden Standard kum - panyasiyle “mütareke,, devrine bile gir. miştir. Bundan da anlaşılacağı üzere Sir Deterding, yalnız petrol bakımından değil, acun ökonamisi bakımından da dünyanın en mühim adamlarından bi. ridir Önun takibettiği metodlara İtiraz edenler, bazı usüllerini heğenmiyenler olmuştur. Sabırla ortaya konulan bu çok büyük işin değeri de inkâr edilemez, Sir Deterding'le Sovyet Rusya arasında çı- kan ve şimdi hatledilmiş olun anlaşama- mozlığın değisik safhaları da henüiz ha tıtlardadır. Böyle bir adama oyun yap- nak, onunla lığa girişmek imkân. sızdır. O, “cebir ökonomisi,, adını vere- bileceğimiz şeyin hiç şüphesiz — biricik mürmessilidi. Bir çok tröstlerin ortadan kalktığı bu zamanlarda o, esasen şimdi yeni ihtiyacları karsılıyan tröstünü ya- şatmak imkânenı bulmuştur. — Yaşıya- bilmek, yeni mahrecler bulabilmek için, golışmalır ni durüp dinlenmeden acu . nun her tarafına yaymış., her - tarafında kökleştirmiştir. Onun için, aslen holan- dalı olan bu ingilizin itibarı bütün ippa ratorlukta çok büyüktür. 1925 de Lon- dra'da apandisit ameliyatı olduğu za. ameliyathanenin bitisiğindeki oda adam endişe ile hastanın hali da sabırsızlanıyordu: bu adam, re Başbakan (Bay Ramsey Mak Donald'dı.. , 68 yaşında olduğu halde Sir Henri inür, Dolgun sakin yüzünde, yaptığı büvük savaşların son hummala, rr yalnız gözlerinden belli olur. A dan hic düşmiyen sigariyle, Sir Henri acunun en büyük işlerinden birini saki- nane idare etmektedir. O, o kadlar kati bir muvaffakiyet ka zanmıştır ki, şimdi hissedarlarına kâr dağıtmaktan baska bir şey düşünmüyor. Si nın ilkleânın sayısından. man, gene g laksız v aatçılıkla acımak bilmez bir ulusçuluk arasında demok- ratça bir iş birliği yaş nabilir. Küçük bir kurum demi uygun bir iş olabilirdi. crı » kutum genişleyip çapraşıklaş. tıkça Bu Gdeğiştirmeç de çaptaşıklaş- mıştır. Zansat acumumuzun hizlt yürü. yüşü, bizim engin kurmalar yapmamızı gerekleştirmiştir. Bu gereklik, zanaat önderleriyle uluşun iş ve elbirliği et- mesi yükümünü ortaya çıkarmıştır. Bizim anladığımız şudur ki erkin- Hk, bir ulusu tek başına - bırakmakla korunamaz. Sınamalar bize ürünlerimi- zin değiştirmecesinde, işlerimizin yo- lunca gitmesinde bir duraklama, bir kesilme olmaması için geniş kurmalar yapılmalıdır. Ancak bu kuzeydedir ki kendilerini geniş bir erkinlik — içinde sanan milyonlarca yurddaş günün bi- rinde kendi öz yaşamalarını kazanmak için başlarını taştan taşa vurmaya yü- Amerikan gazetecılı Rus gazeteciliği Masamın üzerinde iki gazete duru - or. Bunlar, büsbütün ayrı iki medeni. yetin hüküm sürdüğü iki büyük şehirde çıkmaktadır. Birisinin ilk sayıfasında bü- yük puntolu harflerle şu #özler yarzılı: "Brodvey'de haydudların çarpışmasında bit kadınla bir erkek öldü., Öteki gazetenin iri puntolu başlıkla- Te falan yoktur. Onun ilk sayıfasında yöyle bir haber görüyorsunuz: “sağırlar la dilsizler bir kulüp yaptılar ve ilk içti. malarında aralarında para toplıyarak or- duya bir tank aknayı kararlağtırdılar.,, İçinde birçok resimler bulunan birin ci gazetenin ilk sayıfatında güzel bir ka den fotografı var. Bu kadın bacakları. Yun güzelliğini ve ipek çoraplarının ne- fasotini gösterecek şekilde ayak ayak Üserine atmıştır. Öteki gazetede de birçok resimler verdır. Fakat buradaki kadın, otomatik bir makineyi muayene etmektedir. Ba - eakları hiç görünmiyor: muhakkak ki gorapları da ipekten değildir. Bu gazetelerden ilki Nevyork'ta çı - kan Daily Neva'dir ki Nevyork'un hatı- ı sayılır gazetelerindendir ve her gün bir buçuk milyondan fazla satış yapar. gazete ise Moskova'da çıkan Evening Moscow'dır. Satışc amerikan gazetesinin yarısı kadardır; Sovyetler ta rafından çıkarılır. Niçin bir tarafta Newyork — Times, öte tarafta Pravda gibi meşbur iki ga . zeteyi almadım da bunları aldım diye bir sorgu sorulabilir. Onları almadım; çünkü onlar, bütün acunun okuyacağını hesab ederek çıkan iki gazetedir. Bu ah dığım iki gazete ise sokakta dolaşan hal kmm okuması için çıkar Daily News'ün altmış sayıfası, buna müukabil Evening Moscow'un dört sayı- fası vardır. Bununla beraber Moskova gâzctesinde insan, daha çok okuyacak şey bulabilir. Dörtte bir nisbetinde ilân vardır; bunlar da sön sayıfaya - birikti- rilmiştir. Evening Moscow'da Miçel muhake. meszine dâir kısa bir haber var; sonra bir amerikan hıphhıneılnln parmaklı- ğena leşi asılmış linç edilmiş bir nin resmi basılmış. n.m daha aşağıda Amerika güzellik müsabakası ile alay eden bir yazı görülüyor. Gazete bura - da “Amerikalı tüccarım para kazanmak için istifade etmediği insan abdallığı var mıdır?,, diye soruyor. Fakat altmış sayıfalık Daily Newx'. de Sovyet Rusya'ya dair bir tek satır yok. Evening Moscow'daki kadın resim- leri şu yoldadır: Bir kadın şoför otomo. bilinin patlamış olan lüstiğini değiştiri- yor. Sonra bir takım genç kızlar, ki ena. tantane resimleri çıkacak diye kendile- rine çekidüzen vermeğe lüzum duyma- mışlardır, bütün heyecanları makinele. şen hayat içindir. Bunlar “kızıl proletar ya,, fabrikasında makinisttirler. Bir ta. rafta bir Çiçkova Yoldaş ki bir Mis Moskova değildir; bir işçilik müsahaka- sında kazandığı için resmi konulmuştur. Daha ötede paraşüitle tayyareden at- hyat ilk kadımın resmi. Yanıbaşında kadın mucidlerin toplanışı hakkında bir makale. Gazetenin hiç bir tarafında moda ha berleri, kozmetik reklâmları, aşk hakkım fa tavsiyeler yoktur . Resimler, işçiler için kurulmuş kül. tür saravlarını, belediye tarafından yeni açılmız çocuk bahcesinde çocukların öy nayışını, yeni bir lokantada işçilerin ucuz ye-cek yemesini, yeni fabrika ba €alarını gösteriyor. Karikatürler, resimlerden daha iyi dir, Canlt ve hareketli çizilmişlerdir. Bunların lejandları Hitlerciliği ve kapi- talistliği iğneliyor. Tiyatro tenkidine, xinemaya, kadın hareketine, spora yer ayrılmıştır. Rus- yada spor seyircilerin hoşca vakit geçir. mesi dileğini güden bir hüner, bir oyun olarak değil, bütün ulusun - gelişmesini temin edecek genel bir vasıta olarak te- lakki olunuyor, Sovyet Rusyanın boks şampiyonu bir şofördür. Futbol takımları fabrikaları temsil eder. Gazetede atletirme dair fo Ka küm duymazlar. İleriye doğru yürüyüşümüzde dölen- meliyiz. Arkamızdaki yol yıkılmıştır; biricik yürünecek yol, yürümeğe giriş- tiğimiz yoldur... *.. tograflar da var. Fakat burada müsaba. kaya girenlerin ismi yazılı değildir. Edebiyat? Resim? Temaşa? bizim Daily News'de Brodvay — haberlerine üzün uzün sütunlar verilmiş, Holivud dedikodularına yer ayrılmıştır. Uzun uzun sinema yıldızlarının hususi hayatı anlatılıyor. Moskova gazetesinde de ti- yatro ve sanat kısmı vardır, Fakat ota- da Alekati Tolstoy'un büyük Petro hak kında yazdığı bir piyes anlatılmakta, tenkid olunmaktadır. Buna benzer da . ha birçok değerli yazılar. Bu bir akşam gazetesidir, Öyle oldu ğu balde bütün yazıları raylar üzecinde muayyen bir soysal felsefeye yürüyen vagonlar gibidir. Amerikan gazeteleri ise rekorlarla doludur. Uzun uçına re- koru; dans rekoru; oyun rekoru bütün bunlara uzun uzun yerler verilir. Şimdi tekrar Evenin Moscow'a ge. lelim : Şu başlıkları görürsünlüz : “ Tik defa olarak otomobil yaptık,, “ Kütle halinde tayyare yarın başlıyacak,, “ Soysal besleme kurumu kadar fay- dalr hiç bir kurum yoktur. Burada seb- ze perhizi yaptırmak suretiyle romatiz. ma tedavi olunur.,, * İlk defa olarak 1300 defa büyük ten mikroskoplar yapıyoruz.,, Etrafına kısa bir görüşle bakan şüp. beli seyyah, bunların hepsini propagan da sanar; fakat gazetenin yapılan — bir takım işleri tenkide hasredilmiş sütula rt da bulunduğunu unutmamalıyır. ** » Daily News gazetesi, okuyucu ne okumak isterse onu vermek istiyorg Evcning Moscow İse okuyucuya nelet okutmak gerek ve faydalı ise onları ver mek Üzere teşkilâtlandırılmıştır. O, ileriye bakıyor ve okuyucularını fen ile, sanat ile, sovyetlerin başardıkla- t işlecle alâkalandırmağa uğraşıyor. Daily News, bizim biltün gazetelarik miz gibi anahtar deliğinden bakan bit görzdür. Evening Moscow ise bir tehlike ça. nı gibidir. Bütün yazılarında çalacak, salacak, okuyucularını tamamiyle uyan dırincıya kadar, bir ferd olduğunu unu- tup kendisini çalışmaya verinciye kadar milyonlara ayak uyduruncuya kadar ça- lacaktır. * (Robert Littel — The living Age) koörnesi yapıcılığı Hindistan ingiliz liresı tarafından çarmıha gerildi (Gandi'den) Halid Ziya Uşsaki zade Hepsinden Acı Bizde modern romancılık ve nikâye ciliğin büyük kurucusu ve daima bu çe ğırın başında kalmış olan Bay Halid Ziva ustamız yeni küçük hikâyeleri Hepsinden Acı adı altında toplamıştır. Eâcbtyat meralk hıst olanlar için bu haber, bir müjde tefe kil eder. Eserin dağıtıldığı yer Sühulet kütübhanenidir.