2 Ağustos 1938 Tarihli Son Posta Gazetesi Sayfa 8

B Sayfa DüN ün, BUGÜN ün, Avrupanın a 18 inci asırda dünya haritasından silinen rLehîıln;, Büyük harbden sonra yeniden nasıl kuruldu? Yazan: Emrys Jones Pariste 1919 da yapılmış olan sulh muahedesinden en büyük lokmayı ko - paran bir siyaset adamı değil, bir pi nist oldu. Zira harb sonunda, Polor vasını müdafaa etmek üzere Parise gi - den Paderefsky idi. Bununla beraber, harb harabelerinden, Rusya hariç, Avrupanın beşinci en bü - yük ülkesi Polanyayı meydana çıkaran, kuran, Paderefsky'den ziyade mareşal Pilsudekidir. Pilsudskinin Parise gitme - mesinde bir çok muhik sebebler vardı. Bu sebeblerin ne olduğunu birazdan okuya- caksınız. Polonya, 700 yıldanberi, ve 18 inci as- ra kadar Avrupada sayılı kuvvetlerden biri idi. Bu asırda, Rusya, Prusya ve A- Vusturya, önü aralarında bölerek adını haritadan sildiler. Bu devletler, Lehistanı haritadan s€il - mekle beraber, ticaretini, lisanını ve nas- yonalizm ruhunu ortadan kaldıramadı- lar. Lehliler büyük harbi bir facia gibi değil, bir fırsat olarak kabul ettiler. Baş- langıçta, Ruslarla Almanlar, kendilerine yaltaklık ettiler ve, bize yardım eder - sen, sana” istiklâlini veririz.. dediler. Bunun üzerine do Lehliler galib ge - len tarafta olmayı sigortalamak için, iki- ye ayrıldılar ve hem Alman, hem de Rus- larla beraber harbettiler. Harbin neti - cesinde, Türkün asker lideri Mustafa Ke- mal gibi, Lehistanda da bir Pilsudski çık- d * Pilsudski harbin başlangıcında Alman- yanın tarafını tutmuş ve 1914 ağustosun- da 300 askerle Rusyayı İstilâ etmişti. Bü- tün arzu ve emeli, ülkesini gasıbların e- linden kurtarmaktı. Çok geçmeden bu küçük ordusu büyüdü, ve ayni hislerle dolu 1400 kişiden teşekkül etti. Almanlar Varşovayı zaptettikten, ve Ruslar da iz- mihlâle uğradıktan sonra, Pilsudskiye harbe devam etmesi söylendi. Fakat Pil- südski ayak diredi. Zira o harbi, harbet- meği düşünmüyordu. Gözünde yalnız ve yalnız Lehistan vardı. Ve o anda da, Le- histanın eski hükümet merkezi Varçova- da bulunuyardu. Başına gelecekleri önceden kestiren Pilsudski, Almanlar kendisini Magde - burgda hapse atmadan evvel, lejiyonunu | gizli bir siyasi teşkilât haline getirdi. Le- histanın harb sonrası tarihini anlamak için şu noktayı bilmek lâzımdır ki, şim- diye kadar ülkeyi idare edenler ve et - mekte olanlar, Pilsudskinin kurduğu Leh lejiyaonunun hayatta kalan sübaylarıdır. Pilsudskinin hapse girişi ilk defa vâki olmuyordu. Bundan evvel, beş sene Si - biryada sürgün kalmış, Varşovada zında- na atılmış, Londranın fena bir semtinde menlfa hayatı yaşamıştı. * O zamanlar Pilsudski sosyalist te -| mayülü ile şöhret bulmuştu. Bu da, ih- tilâlci faaliyetlerine en müsaid sahayı sosyalizmde bulmasından ileri gelmişti Dünya ihtilâli fikrinin Polonya istik- lâlini hazırlama yolunda büyük him - metleri olduğuna inanabiliriz. Pilsudski ömrünün sonuna kadar da bu fikirle ya- şadı; ve kurduğu hayaller de, bir ihtilâli tahakkuk ettirdi. 1918 ikinelteşrin Alman ih i ile Magdenburgdaki zindan hayatı nihayete eren Pilsudski milli bir kahra- man gibi Varşovaya döndü, ve kendile - rini bir kere daha bir millet olarak ilân eden Polonyalılar tarafından devlet ida- resinin başına ve harbiye nazırlığına ge- |bilmiyen, ehemmiyet vermiyen Pilsudski, YARINın tarihi: 13 Itindaki ateş Çeviren; İbrahim Hoyi Pilsudskt tana vererek Almanyayı parçalamak isti- yordu. Klemansonun dediği oldu. Ve Le- histandan Baltık denizine kadar uzanan bir koridor Polonyalılara verildi. İşte o gündenberi de Avrupa siyasetinde müd- hiş bir hava cereyanının esmesine sebeh olan mahud (Leh) koridoru böylece mey- dana gelmiş oldu. , Pilsudeki bu kadarcık büyük Lehistan- la tatmin edilmiş olmadı. Şark hududla- rında Rusyada Kızıllarla beyazların bir- birlerile boğuştuklarını gördü. İşte tam zamanı, fırsatı idi. Ve ordularının önüne Sovyetlerin, o ana kadar harb meydanla- rında asla mağlüb olmamış meşhur sü- yari generali Buddeniyi katarak, Ukran- yaya, tâ Kiefe kadar yürüttü. Hâdise 1920 mayıs ve.haziranında ol - muştu. Fakat ağustosta Sovyetler mu - kabil taarruzda bulundular. Bu da, Troç- kinin küvvetlerinden bir çoğunu Lehliler aleyhine tahrik edebilmesinden ileri gel- di. 17 sene sonra, kurşuna dizilecek 0- lan, Tuhaçefskinin parlak idaresindeki yakınına kadar ilerledi. Her şey bitmiş gibi görünüyordu. Bu vaziyette Sovyetlerin hücumunu hiç bir. şey durduramıyacak, merkezi ve garbi Avrupanın da bolşevik olmasının #nüne geçilemiyecek gibi geliyordu. Fransa, Belçikada doğmuş olan, kibar, ağsilzade kumandanı general Weygandı Pilgudekinin yardımıma koşturdu. Pil - sudski de bu aldığı taze kuvvet ve yar- dımla taarruza geçti. Ruslar dayanama- dılar, hezimete uğradılar, Vargova kur - tarılmıştı. Bunu takib eden birinciteşrinde Pil - sudski Sovyetlerle bir muahede akdetti. Bu muahede ile de, müreffeh Ukranya - niın büyük bir kısmı Polonyalılara geçti. Böylelikle, Lehistan Paristoki sulh ku » rucularının düşündüklerinden daha faz- lasile büyümüş, genişlemişti. Pilsudski - nin gözü daha daymamıştı. Zaptedile - cek, ülkesine katılacak yeni yeni, baş a- raziler aranıyordu. Aklına, Paderefski - nin -Pariste Litvanyalılara verilmesine ratı olduğu Vilna geldi. Vilna kendi doğ- duğü şehirdi. Muahedelere, hükümlere riayet nedir Vilnaya ordusunu göndermekte tereddüd etmedi. Küçük Litvariya, Milletler Ce - miyetinden yardım dilendi, imdad istedi. Hiç bir ses, sada çıkmadı. Milletler Ce « miyeti, kuvvetli bir adamın önünde O Zâ- man bile'boyun eğmek mecburiyetinde | tirildi. Pilsudskinin asker, kaba hüviyeti al- tında, ince bir aklı selim ve keskin bir zekâ gizli idi. Sulh müzakerelerinde bu- lunmak üzere gidecek olursa, sülh ku - rucularının kendisini nasıl karşılıyacak - Tarını, «sen ne yüzle buraya gelebiliyor- sun, sen ki, eski bir Alman zabitisin» di- yeceklerini pekâlâ bildiği için, yerine, bütün kültür dünyasının tanıdığı meş - hur piyanist Paderefsky'yi gönderdi. Cumhurreisi Vilsonun maruf 14 mad - desinden birinde şöyle deniyordu: «Lehistan, Lehlilerle meskân ülkeler- den kurulacak, ve kendisine bir deniz mahreci verilecektir...> * Klemanso başka fikirde idi. Şarki Prus- yadan bir koridor açıp, burasımı Lehis - elilldidn kalmıştı. * Yapılan bir — plebisit ile halkın ekse- riyeti Alman milletine rey vermiş ol « makla beraber Yukarı Silezyadaki mü- him maden mıntakası da Lehlilere geçin- ce, Polonya bir kat daha büyüdü. Fransa, iptidadanberi Polonyanın bü- yük ve samimi dostu olarak kaldı. Fran- sızlar, Polonyalıları garbla, Sovyet ko - münizminin ortasında bir tampon gibi sayıyorlardı. Ayni zamanda Almanyanın öbür tarafında. kuvvetli bir müttefik o- Savyet ordusu Varşovanın 12 kilometre t larak telâkki ediyorlardı. 1921 de, müşterek menfaatler mevzuu bahsolduğu zaman birlikte harekete geç- mek esaslarına dayanan Fransa - Lehis- tan anlaşması imzalandı. İki sene sonra da, Fransa Lehlilere büyük bir istikrazda SÖON POSTA 1 — Jil şehirde öteberi aldıktan sonra iki odalı dalresine çıktı. Otelde kız kardeşile birlikte oturu- yordu. Şapkasını, eldivenlerini çıkardı. açılan sağdaki kapıdan girdi. 3 — Bir müddet sonra po « lisler geldiler, Ritanın zehir- lenme neticesinde anf olarak öldüğü tesbit edildi. Şişede izleri de bulunan parmak bir fevkalâdelik arzetmivor - du. baygın 9 — Mütettiş derhal Ritanın kocasını soğukkanlılıkla şu Hadeyi verdi: «Karım öğleden sonra ba- na telefon etti ve mutlaka talâk meselesi üzerinde görüş- mek istediğini, beni otelde beklediğini Beni divanda karşıladı. Yeniden birleşmemiz için yalvardı, teklifini reddettim. Ağlamağa başladı, hirliyeceğim!» dedi, aldırmadım. Çünkü tehdidler savurduğunu biliyordum. Kendisinden ayrilırken divanın üzerinde ağlıyardu.» bulunarak muahedeyi mühürledi. Veri - len para, sulh kurucularının serbest bir şehir olarak vücude getirdikleri Dan - zige rakib olarak, Baltık denizinde Gdynla limanının kurulmasına harcandı. Bununla beraber, Lehistanı yaratmak hususunda bu kadar çalışmasına, çabala- masına rağmen Pilsudski büyük bir nan- körlüğe uğradı. Ve 1923 de küçük politi- kacıların entrikalarına kurban giderek iş başından çekildi. Yeniler onun yarattığı her şeyi tahrib ettiler, ülkeyi iflâsa sü - rüklediler, Pilsudski üç sene, 1926 ya kadar bir köşede bekledi. Hiç bir şeye karışmadı. Fakat nihayet dayansmadı. Politikacı - ların çevirdiği dolablara gözünü yuma- madı, Varşovaya yürüyerek bir darbei hükümetle, tekrar ülkenin başına geçti. Ve 4 sene de, kolonellerden vücude ge- 4 — Yatak odasına kapı açılıyordu, Birisi ko - ridor tarafından idi., Mü- fettiş bu kapıdan aylar - danberi — işlenmediğini kat'iyetle tesbit eyledi. Ö- teki kapı ise oturma odası tarafında idi. Müfettiş u - zunboylu düşündü. Niha- yet Ji dinlemek Tâzım geldiğine karar verdi. Jil hâdise kendisini çok sars- otele döndü. Doğra Yatak odalarına gecikmedi. iki bir halde idi. Bu , gelince verdi: vası açılmıştır.» buldu. Adam gayet söyledi. Gittim. hattâ «kendimi ze- onun böyle bir çok tirdiği kabinesile Lehistanın dmir ve bâ- kimi mutlakı oldu. Bu kolonellerin en tanınmışlarından bi- ri, yıllardır Polonya hariciyesini idare e- den kolonel Beektir. Gülmek nedir bil- müâyen zarif Beck, bilhassa Hitlerin mev- kii iktidara gelişindenberi, Polonya si - yasetine yeni bir veçha vermiş bulunu- yor. Almanyanın gittikçe artan kuvvet ve kudretini gören, ve günün birinde (Leh) koridorunu her halde istiyeceğini iyi bi- len Beck, Fransa ile olan dostluğanu muhkemleştirdi. Fakat öbür taraftan Hit- lerle de 10 yıllık bir muahede aktederek Fransızları tasaya, endişeye düşürdü. Hitler, bu dostluğa mukabil de, 10 se- ne zarfında Leh koridoru meselesini asla mevzuu bahsetmiyeceğini vüdetti. ? — İçerde çifte yataklardan birinde kız kardeşi — yatı- yardu. Fakat en tecrübesiz bir insan bile bir bakışta, bu yatıştan kuşkulanırdı. Nitekim Jil de vaziyeti anlamakta 5 — Jil, kendine ifadeyi kocasından ayrı yaşı- , yor, Bir müddetten- beri de boşanma da- Tam bu sırada mü- fettiş yerden bir çi « çek yaprağını aldı ve :g:en';u_ d Pemil öğleden sonra otele girenin — İyi hatırlıyo « — öyni adam olduğunu söyle - Tüm... Miştl © Müfettiş, Ritanın eski kocasını tevkif etmekte gecikmedi. Tek bir ipucu, bu maznunun yalan söylediğini ortaya koydu. Bu ipacu ne idi?.. Arayınız, bulamazsanız (13) üncü sayfaya 6 — &... Dışarıya çıktığım zaman yöerde böyle bir şey görmemiştim. dedi. Müfettiş, genç kadının met- rükâtını gözden geçirdi kocasile çekilmiş bir resim buldu. Ve bunu otel kâtibi - ne de gösterince — mesele aydınlandı. Zira kâtib, ©o gün ve Beck arkasından Sovyetlerle 'ın.l Ve Litvinofla bir ademi müdahale anlaşa ması imzaladı. * Muahedeler, sulh ve emniyeti sigorta « lamıya kâfi gelseydi, Beck şimdiye kadam Lehistanı iyice selümete götürmüş a e yılırdı. Fakat ihtiyar Pilsudskinin haleff Rydâz Smigly daha ziyade, kendi askeri kuvvetine güvenmeği tercih ediyor, ve bir harb vukuunda 3 milyon asker çık&? rabilmek kanaat ve itminanile kalb hus zuru duyuyor. « Burada Danzig, (Leh) koridoruna ilde ve olarak üçüncü bir tehlike mıntakası dâ Memeldir. (Devamı 15 inci sayfada,