12 Haziran 1941 Tarihli Servetifunun (Uyanış) Dergisi Sayfa 14

Selçuk Kültür hayatı hakkında araştırmalar: SELÇUKLARDA İLMİ <a za A MN; : İNKİŞAF S MM A Ii ». Ga UÜ N —16— dendir. Ânane, bü zatı Hüu Muhammet Gafer- ibni Sultan Hüseyin ibni Rabi'ibni Abbasül- haşimi olarak kayt ediyor. Malatyada doğmuş ve Abbasilerden Mutasim ve Vasik zamanlarda yaşamıştır. Anadoluda bir çok cihetler yapan bu kahraman, fevkalâde kuvvetlidir. Kuvetini, ceddinden alır, Muharebeleri tamamile dini bir gaye iledir. Düşmanını öldürmeden, düşmanla harbe girişmeden evvel dine dave eder. Mert olduğu kadar kuruzdır da. Hiristiyan- ların dilini, âyinlerini bilir. Papaslık bile eder ve anlaşılmaz. Arada âşık olduğuda var- dır. Hattâ şehit oluşuda böyle bir aşk yüzün- dendir. Evliya Çelebiye göre Kadıköy ki asıl ismi Gaziköy imiş ve Üsküdar ki asıl adı Eskidar imiş, Baddalın kurduğu memleketler- dir. Baddal Gazinin Eskişehirde Seyyit Gazi nahiyesinde Türkistanda Aksuda, Çoruma yakın Hüseyin oyanın merkezi Alacada birer mezarı ve tekkesi vardır. Bu zatın tarihi şahsiyetini bilmiyoruz. Fuat Köprülü, bunu Selçuk istilâsı zamanında tesbit edilmiş bir destanın menki- bevi şahsiyeti kabul ediyor. Danişmentnameye gelince bu, tarihi bir şahsiyete, Malik Danişment Ahmet Gaziye dayanatı bir destandır. Adetâ Baddal Gazi destanının bir deva- mıdır, Melik İzzüddin Keykâvus bin Giyasü- ddinin emrile İbni Alâ tarafından rivayetlerin sahihi esaa tutularak 13 üncü asrın başlarında yeniden yazılmıştır ki bilâhere birinci Muradın emrile Tokat dizdarı Arif Alinin manzum ve mensur olarak yazdığı Danişmetnamey İbni Alânın bu kitabı kaynak olmuştur. Bunlara halk arasında yayılan Eba Müslim destanı, Hamzaname ve Dede Korkut hikâyelerini de katarsak 13 üncü asırda Anadolu da destani edebiyatın da inkişafa mazhar olduğunu anlarız. HULASA Önüçüncü asir, Anadoluda siyasi vahdetin bozulduğu sarsıldığı bir asırdır. Fakat buna 48 — Servetifünun — 2338 karşılık yer yer kurulan böylikler, büyük bir medeniyeti muhitleştirerek tenvvüuna yardım etmektedir ki bunların içinden biri, Osman oğulları bütün bütün bu tenevvüu birleştirip yepyeni ve her sahada kuvvetli bir medeniyet kuracaktır. Siyasi kargâşalığın meydana getir- diği fikir ihtilâflarına fikir yaşayışımıza, ede- biyatımıza tesir etmektedir. Bu suretle bu asır büyük, fakat yıpranmış bir medeniyetin yıkı- lışından sonra enkazından yepyeni, gürbüz ve dinç bir medeniyetin kuruluşu asrıdır. Edebiyatımızda iki büyük ceryan var. Bu iki cereyanı; iki kuvvetli, âlim şahıs temsil ediyor: Mevlâna ve Hacı Bektaş Veli, Bunların birincisi 'Türk klâsık edebiyatının, klâsık san'- atının, klâsik musikisinin, hülâsa klâsik zevkin meydana gelişinde mühim bir âmil olmuştur. Kendisinden soura oğlu Sultan Veledin aruzla yazdığı 'Türkçe şiirleri Türkçenin aruzla ifade kudretini göstermiş, sırasile Ahmet Fakih, Şeyyat Hamza, ve öndördüncü asırda yetişen şik paşa ve Gülşebri, Türkçeyi oldukça işle- mişlerdir. Bu işlenmiş dil, artık devletin de resmi dili olacaktır. Selçuk İmparatorluğunun Acemceyi resmi dil kabul etmesine karşılık Osman oğulları, Türkçeyi resmi dil ilân et- mişlerdir. Müteakip asırlarda Ahmedi ve Şey- hinin yetişmesi, Türkçe aleyhine olarak şair- lerde görülen emniyetsizliği ottadan kaldır. mağa başlıyor. Ayni zamanda dini ve mistik bir surette başlıyan divan edebiyatı lâdinileşmekte dir. Eski tezkerenin <« ŞEYHUŞŞUARA >» adıni verdikleri Şeyh, Anadoluda ilk üstat şairdir. Onbeşinci asırda Necati ve Ahmet paşa, bu inkişafı daha ileri götürüyörlar, onaltıncı asır da Baki şive birliğini meydana getiriyor ve artık divan edebiyatının dili, mazmunları ile beraber tesbit edilmiş oluyor. Mamafih bu inkişaf dil sadeliğinin aley- hine olmuştur. Çünkü medsiz Türkçenin aruza uydurulması için alınması zaruri kelime ve — Devamı var —