31 Ekim 1940 Tarihli Servetifunun (Uyanış) Dergisi Sayfa 3

S E R V Sahibi ve müesalai A, İhsan Tekgöz Maşriyat Müdörâ ; RK. Fahri Ozamsey Fiyatı 15 Krş. pr “e UYANIŞ SİYASİ — EDEBİ —İLMİ —SOSYAL— HAFTALIK GAZETE o Kuruluşu 1891 UNU NN ya 50 — cın 08 Talgraf : Sarvatifünun İstanbul Telefon: 21013 31 Birinciteşrin 1940 Perşembe HAFTA HASBIHALI Diyunuumumiye idaresinin son günü — Kutlu hâdise Eski Diyunu umumiye ve kapitülâsyon hakkındaki hâtıralar Yazan : Çok uğurlu ve kuvvetli bir hadise karşısındayız. «Diyunuumu- miye» adıyla altmış yıl evvelinden başlayıp Lozan muahedesine kadar türklüğü, asra uygun her türlü iktisadi kalkınmadan alıkoyan Di- yunuumumiye kâpitülüsyon reji- min doğurduğu bir lânet halkası idi. Kapitülâsyon 1923 de Lozan muahedesile yıkılmış idi. Diyunu- umumiyenin İstanbuldaki saltana- tıda beraber gitmiş idi; onun Pariste son bir teşekkülü ver idi. Cumhuriyet rejimi geçen hafta çok haklı bir kararla buna artık lüzum kalmadı, dedi ve yılda türklerin yarım milyon lirasını cebine indi- ren bu türeme teşekkül devrildi. İktisadi istiklâl noktasından tari- himizin en mühim hadisesi mu- hakkak Lozanda yıkılmış olan kapitülâsşyondur; o kapitülâsyonun öz evlâdı Diyunuumumiye idaresi de ortadan kalkmakla bu kuvvetli zaferi tamamlamıştır, birbirimizi kutlulıyalım. Diyunuumumiğe deyince benim eski hatıralarım gene tazelendi. Diyunuumumiyenin , kuruluşunu , unu kurduran hâdiseleri ve hâdi- selerin nasıi doğmuş olduğunu tâ çocukluğumdan başlıyarak hatırlı- yorum, Hele kapitülasyon belâsı- nın altında neler çektiğimizi gör- müş ve onun ateşi içinde yaşamış bir yurttaşım. 289 — Servetifünun — 2306 Ahmed — İhsan Kapitülâsyon altında yaşamak bir müstemleke olmaktan çok acı ve ağırdır. Müstemlekeler bir tek devlete boyun eğer; halbuki kapi- tülâsyon rejiminde bir asırdan 2zi- yade yaşıyan eski Osmanlı İmpa- ratorlağu altı büyük devletin bo- yunduruğu altında ezilmiş idi. Onlara Düveli Muazzaması Sitte derler idi, onun tebasından her ferdi, bir büyük devletin elçisi gibi müstesna ve muhteşem haklara melik idi. Onları polis tevkif ede- mez idi, belediye ceza yazamaz idi, vergi vermezler idi; ecnebi teb'a olan her adam kendi sefa- retinden veya konsolosundan başka kimseyi tanımaz idi. 1912 Yılında Beyoğlu belediye reisi idim. O zaman resmi otoriteuin kapitülâs- yon fermanını taşıyan ecnebiler karşısıuda nasıl mahkür olduğunu görüp yanmıştım. Ben matbaa sn hibi idim, türlü vergiler verirdim, fakat Beyoğlunda ecnebi matbaa» Jar vermezlerdi. Dahası var; biz türkler seyyahat hakkında hemen mahrum idik, onlar ticari seyya- hatler yapar ve gezer dururlar ve bize bakıp aoımazlar, tersine ola- rak tahkir ve istihza ederlerdi: İşte bu mel'un kapitülâsiyonun doğurduğu Diyunuumumiye sarayı ecnebilerden mürekkep idare mec- lisleri azalarıyle gene yabancı di- rektörler ve refiklerile dolu idi. TOKGÖZ Ankara 30/10/1940 Gördükleri iş saflığından dolayı gafil avlanıp iflasa götürülmüş olan Osmanlı devletinin kon&olit denilen yüzde on faizli borç tah- villerinin müthiş yekün tutan faizlerini ödeyemediği için altı büyük devlet tarafından 1884 de müflis ilân ettirilmişti. Kapitülâs- yoncular devletin altı nevl varida- tına haciz koymuşlar idi. Diyunu. umumiye idaresi varidatı tahsil eyliyecek ve haciz memuru gibi Köonsolit borç faizlerini ödeyecek idi! Osmanlı İmparatorluğu sonra- dan bir takım borçlar daha yapıp ödenmesi Diyunuumumiyeye bi- raktığı için başka karşılıklar gös- termekte devam etmiş idi ve bu sayede Diyunuumumiye idaresi devlet içinde yüksek iktisadi kuv- vette devlet içinde bir devlet ol- muştu. Konsolit hisseleri Diyunuumu- miye teşekkülünde yüz altın frank- tan beş İranga düşmüş idi; bu dü- şüşte İstanbulda pek çok saf türk- ler müthiş zararlara uğramıştı. O tarihte ben çocuk idim, rahmetli büyük amcam babasından kalanı ve kazandığını bu yolda batırdığı igin ağlar durur idi. Büyük annem ise ecdadımdan Kalan mücevherle- rini satıp irat sahibi olacağım di- ye Konseolit ol maliyenin çıkardığı — Devamı 297 nci sayfada —