17 Kasım 1930 Tarihli Serbes Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 3

Baş tarafı birinci saylad. olacağını o göre o kadar * haizi ehemmiyet * değildi. “O sirada Ödemiş te dört şakinin harekete geçtiğini, haber. Aldim, Uzun müddettenberi bu havalide şeka- vetten eser yokta. Yakalandık ları vakıt üstlerinde Fethi beyin yesmi çıktı. Olabilir giyaben Fethi beye hürmet besliyebilir. ler. Öd Serbes fırkasına res- men kaydedildiklerine dair vesi- ka çıktı. Ve üstündeki elbisenin bir. hafta evel Ödemiş Serbes Ocağı heyeti idare azasından bi ri tarafından © verildiği sabit oldu. Arkadaşlar üühülefet Yap- mak intihap kazanmak için ça- Jişmak moğru şeylerdir. Hakat dağu çıkmak asayiş kuvveti olan polise hücum etmek doğru bir hareket olmaz, Seferihisar kay makamı S. fırka hey'eti idaresi nin yaptığı bir hareket üzerine ağır bir Surelte yaralanmıştır. Dikkat ettim Fethi bey onmhu- riyetin dahiliyesine hücum eder ken adliyeyi İhmal etmedi. Hep si Türk Yatandaşı ayni devletin yni ne ekyap diğerine sit etmek manidar olur, Yalan ve iftira silsilesi Her hangi bir sebeple olursa olsun hükümetin bir memuru da- yak yediği zaman hükümetin bütün otoritesi muhtel olur. Her- kes derin bir azap ve endişe duyar onu tecziye edecek bir makam vardır. Bu hareket tak- bih edilmez tabii görülür ceza görmez doğru mudur, edilmişse şsdit bir hareketi istilzam eden bir vaziyet vardır. İzmir intihap mıntakalarından birinde o halk fırkasına mensup bir kısım aza yaşasın halk fırkası diye bağır- çalışankir birini icumlarımı tek: dıklarından tevkif © edilmiştir. Hükümet bitaraf olacağım deye kendisinin istinat ettiği azasını da tevkif ediyor, Vak'a deye zikrediyorum. Burnavada bir polis vurulmuştur. Tahkik ettik anladıkki bir Serbesçi Halk fırkasından intikam almak için onun mümessi dığı polisi görmüş biz Serbesçi- ler Halkçıları böyle yaparız de- yerek zavallıyı vurmuştur. Masum halk tabal edilir ve bunda insaf gözedilmese böyle hâdiseler olur. Ayni yerde Serbes fırkanın defterleri tetkik edilmiş orada mukayyet aza ar: sırda katiller dolandırıcılar, hi pishaneden çıkmış olanlar vardı Muhalefet deruhte ettiği vazife- nin kıymet ve ulviyetini takdi etmese her iki tarafın arzu etti; maksadın tahakkuku imkânsız olur. Mecliste mürakabeyi temin için teşekkül eden fırka millet kürsüsünde mevki sahibi olmadari halk arasında taraftar bulmağa çalıştı. Teşkilâtı tamam olmadi- ğı halde Belediye intihabini ka- zanmağa göz dikti. Tabildir ki keyfiyetten © ziyade kemiyete kıymet verecekti Hayret, yüzbin kere hayretl, Fethi bey, intihabata fesat karıştırıldığını söylediler, Birçok vak'alar zikrettiler. Sabık Baş- vekil halka ve memlekete hitap ederken hakikati ifade etmeli- dir. Ben bulunduğum yerdeki müşahedelerime istinaden Fethi beyin yanılmış olduğunu ispat edersem Fethi bey efkârı umu- miye ve vicdanı âmme karşısın- da çok müşkül vaziyette kâla- caktır. İzmire gittiği zaman bin- lerce halkın kendilerini alkışla- dığını düşünerek bugünkü neti- ceyi fesat ve müdahale ile izah etmek istiyorlar. Halkın alkiş- ları azizdir. Onu kazanmak gü- zel mazhariyettir. Fakat yakın- dan görenler bunu meydana ge- tiren ruhi sebepleri hiç bir za- man göz önünden ayırmamalı- dır. İzmir nümayişini bütün mem leketin bir tezahürü addetmiye kikatlar “İdir. tin bey ( Balıkesir ) söz alarak Balıkesirde intihap sıralarında müşahedelerini Serbes fırka propagandâcılarının halkın dini hislerini tahrik ede- rek nüfuz kazanmağa çalıştık- larını gösteren vak'alar' zikret- Adana meh'usunun hikâyeleri de bir kisim halktı. İzmir son belediye / intihabatında verdiği reylerle Cumhuriyet halk firka- sına merbutiyetini. ispat etti. Fethi bey bu ulvi manzara kar. şısında hürmetle eğilsin.. Büytlik ismi istismar kimlei Vasıf bey İzmirde £ kanuni mecburiyet olmadığı halde san- dıkların . açılma © merasiminde karşı fırkadan, matbuattan mü- messiller davet edildiğini, san- dıklarda hiç bir bozukluk gö- rülmediğini, çıkan reylerin her akşam tutulan ve encümen aza- ları tarafından ii beyin maalesef arkadaşları tara- fından iğfal edildiğini söylemiş- tir. Vasıf bey Fethi beyin nut- kunda yeni fırkanın büyük Gi zinin teşvik ve tasvibile teşek- kül ettiği. cümlesine işaret ede- rek demiştir ki: Bu sözlerin ma- masını maksadını intihap sırala- rında bariz bir. surette. yapılan propagandalarda gördük ve an- ladık her tarafa dağıtılan serbes fırka beyannameleri , büyük Ga- zinin: emrile teşekkül eden fır- kamız diye başlıyor. Şeker ve petrolu ucuzlatacağız. Gibi va-) itleri ihtiva ediyordu. Büyük Gazi hiç şüphesiz bir muhalif fırkanın O teşekkülüne muhalefet buyurmadılar. Bunun yüksek manası vardır. Tarih hiç bir safhasında bu kadar büyük işleri, yapan bir şahsiyetin reisi bulunduğu fırka karşısına bir başka fırka çıkardığını kaydetme- miştir. Yazdıkları mektupta ve neş rettikleri beyanatta halk fırka- sının reisiyim buyurdular. Cum- huriyet halk fırkası memleketi halâsa isal eden müdafaai huku- kun imtidadıdır. Halk. fırkasını yapan odur. Eser onundur. Halk. fırkâsı. nizamnamesinin hiç “bir sebep ve suretle değiştirilmiyecek esas maddelerinden birisi sara“ haten der ki Gazi Cumhuriyet halk fırkasının banisi ve reisi- Fırkayı teşkil eden aza nasıl Gaziden ayrılamıyacaksa Gazi de ondan ayrılamıyacaktır. Bu kadar sarih bir hakikate rağmen Gazi ismi arkasında taşra teşkilâtında propagandalar yapıldığına bizzat şahidim. Teşvik tasvip ve emir kelimelerile | efkârı umumiyeyi dlâl etmeyiniz. Hakikati örtmek çok müşküldür. Cumhuriyet ga- zetesinde Nadi beyin sualine cevaben ve efkârı umumiyeyi tenviren neşir. buyurdukları be- yanattan memleket hakikati an- lamağa başladı. Aklı şuur değil hile hâkimdi Muhalefetin ilk günlerde kas zandığı alkışları belediye intiha- batında kaybetmesinde haki tin ve aklı selimin galebe etme- 8inin büyük rolu vardır. Muha- lefet lideri olmak güçtür. Çok sabre çok sükünete ihtiyaç var- dır. Uzun müddet mürakabenin kendi faaliyetsizliklerinin” amil olmadığı kanaatini vermek isti- yen arkadaşlarının her yazdığına her söylediğine “inanmasınlar. Ben Fethi beyefendiyi millet kürsüsünde daima hakikati ifade eder görmek isterim. Ezeli: efsane Vasıf beyden sonra Hayret- hikâye etmiş, Zamir bey | Adana | yalnız A- imkân yoktur. Onu alkışlıyanlar bütün İzmir değildi. İzmirin için- dana hakkındaki bahsederek ben Serbesçilerin A- tenkidattan| danadaki teşekkülü hiçbir kaydı şarta tâbi olmıyarak herkese ka- pısmı açmak suretiyle hata et- tiğini ve Serbesçilerin belediye tihabatını kazanmak için eğer seniz İsmet sizi kesecektir. Tar- ında propagandalar yaptıklarını hükümetin Adanada halkı taz- yik veya reyini istimalden me- nettiği tarzındaki iddiaların ta- mamen hilâfı hakikat olduğonu ve bütün rolü erbabı haysiyetin reylerini verebilmeleri için inti- idareden ibaret olduğunu ümetin vazifesini yaptığını söylemiştir. Rasih hocanin sözleri : Rasih bey ( Antalya) — İnti- hap dairesindeki hâdiselerden bahsederek karşı fırkanın da- emniyetini ihlâl edecek bir grup şeklinde çalıştığın Fethi beyin hâlâ vaziyeti görmediğini karşı fırka faaliyetlerinin esası halkı pizamı içtimai aleyhine tahrik diye ifade edilebileceğini söylemiş, demiştir ki: Memleketi ihtilâle sevketmek istiyenlerin yaptıkları bunun mürettiplerini takip edenler tahtie olunuyor. Mademki Fethi bey bu vaziyet- leri müdafaa ediyor, demek ki bu vaziyeti teşvik ve tekabbül ediyorlar. Arkadaşlar memleke- tin asayişini ihlâle müsaade et- meyiniz. Memleket dalara mütehammil Fethi beyin teşkilâtı hakkında tahkikat ve takibat yapmak için hükümetin nazarı dikkatini celb- ederim: Hükümet yapmazsa mec- lis yapmalıdır. Şahsi ve çirkin tecavüzler Ali bey Rasih beyden sönrâ (Antalya) söz alarak demiştir ki: Söz almak niyetinde değildim. Fethi'bey “bilerek bilmiyerek ba- na tecavüz 've tezyifte “bulün- muştur. Bu tecavüz kabili musa- maba değildir. Nutku ile propa- ganda yapmak istemiş meclisin şahsiyeti maneviyesine tecavüz etmiştir. Fethi: bey tarziye melidir. Fethi bey yerinden şu ceva- bı verdi: Her şeyi söyliyorsunuz dedi her şeyi söyliyeceğim. İstediğimi söylemek için sizin müsaadönize lüzum yoktur. Bunun için tarziye vermem. Hakkı Tarık bey ( Giredoh ) yerinden dedi ki: Fethi beye ben hitap etmiştim. Ali beyfendi önümde oturuyordu. Fethi bey bu hitabın Ali beyden geldiğini zannettiler. mesele bundan iba- rettir. : Ali bey (Afyon) söz söyle mek mevkiinde kalıyorum. Fethi bey bana şahsen sorduğu zaman ikinci fırkanın teşekkülünü faideli addederim dedim: Dikkâtle fırkanın inkişafına çalışmak: vazifesinde “bulunuyor- sunuz dedim, halbuki böyle ol- mamıştır. Aksi olmuştur. Milletin şimdiye kadar hedredilmiş olan ver eyi yapılması için . akalliyette| kanının tekrar dökülmesini iste- kalmağı göze almak lâzımdır. mem bunun için milleti tenvir Teşkilâtlarının © mağlübiyetinde| etmek *ve Bunu huzurunuzda söylemek mecburiyetindeyim, Bu günkü nesil geçirdiğimiz felâ- ketlere az çok temas. etmiştir. mazide Fethi beyi memleketin mukadderatında bir kaç defa gördük. Harbı umuminin son günlerinde bir fırka başına geç- mek istemiştir. İzzet paşa kabi- nesine geçtiler. Bir nezaret iş- gal ettiler. Mondoros mütarekesi gibi bir hucceti esaret imzala- dılar. Vatani hissiyatına itimatsız- lik göstermek istemem, fakat Mondoros mütarekesi, mek olduğunu bilirsiniz.“ « ih ne de- Bu mukavele milletin asırlar- danberi devam eden hakimiye- tini silâh taşımak şerefini niha- yete getirmek istiyen bir vesi- kadır. Milletin donaumasını, si- m u derece tahrif -İyordu. Unutulmıyacak kadar yakın birlİ; lâhlarını, limanlarını teslim etmek suretile Türk varlığının ink mını tazammun eden bü vesi yı imzalamışlardır, Biz böyle bi- liriz ve kanaatimiz de budur. Milletine acıyan büyükler bu kanaati reddetmişler. onun öl- miyeceğini daha bir çok müca- delelere hazır olduğunu ilân ede- rek mücadele - sahası açmışlar- dır. Bunda. iki etmiştir. Birin koğmak, ikincisi medeni dünya- ya lâyık yeni bir devlet kurmak. Mücadele devam etti. Anneleri- miz kız kardeşlerimiz omuzl rında cephane taşımak sur, çalıştı: Sakarya zaferini kazan- dı. Bu yegâne ve en son kaza- nılmış bir zafer değildir. Biliyor- sunuz ki, mücadele devam et- miştir. İzmire gittik. Vatan kur- rtuldu, Mudanya müzakeresi ya- pıldı.. Bu müzakere Mondrosta terkedilen silâhların hakkı hayat ve iadesi demekti. Bunu imzala- yan da buradadır. Alibey burada Fethi beyi ve İsmet paşayı göstererek ilâve etti. Onun da bunun da timsali buradadır. ( Şiddetli ve sürekli alkışlarla heyecanlı tezahüratla karşılandı) Lüzumsuz bir endişe: Efendiler! Bundan sonra 2ii ci vazife yapılmak âzimgeli- Bir taraftan mücadele devam ederken teşkilâtı esasiye kanununu kabul ettiğini bu ka- nun yeni binanın ilk temeli ol- du. Teceddüt için bütün mani- alar bertaraf edildi. Mücadeleye başladığımız günden itibaren bir muhalefet karşımıza çıkmış ve yapılmak istenen şeylere müte- madiyen mani olmıya çalışmı: Zaferden sonra dahi bildi niz neticeye suikaste kadar git- mişler zaferin teceddüdün bü- tün semerelerini imha etmek istemişlerdir. Bunun manzara tecelli der diye endişeye düşerim. - Allah, Fethi bey muhalefete çıktığı zaman elbette dikkat etmek mec- buriyetinde idik. Fethi bey ikinci defa sahnede görüyoruz. Bir defa Başvekil olmuştu. Fırkaya getir- iği programi “beyannamesi ne i? Ne kadar müzakereler ettik. raat Bankalarina hayat vermek için ne uğraştık. Kendisi- ne ufak bir kaplumbağa hareketi bile yaptıramadık. İkinci başvekilliği zamanında yine hürriyet nağmesi yapmıştır. Serbesti” vermek isteriz deye Şeyh Sait isyanını milletin başı- na getirmiştir. Onun için Fethi beyin başvekâletinden bahsolun- duğu zaman, muhalefetini tecrü- be etmek istediğimiz zaman dü- şünmek mecburiyetindeyiz. Fethi bey muhalefet sahnasına çıktı. İlk günlerde Son Posta gazete- sinde bir mülâkatı vardır. Düyu” nu umumiyeyi ne yapacaksınız deye soruyorlar. Bir milletin borcunu ödemesi onun şerefidir. Dedi. Ya istikraz? Onu sonra düşüneceğiz. Dedi. İşte o zaman Fethi beyden bir daha şüphelendim. Milletin mu- kadderatında bir istiktaz mese- lesi bir imtiyaz meselesi vardır. Milleti bir adım attırmamağa saik olan amiller bunlardır. M. Viller, Jaklar, Salemler hayalime bunlar gelmiştir. O sarih ifade- sine rağmen sözlerini bu gürsü- de tekzip etmiştir. Şimdi hangi sözüne inanayım. Fethi bey daha teşkilâtını yapmadan memleketi ayaklan- dırmaya çalıştı, Biliyorsunuz va- tan hislerile mahmul bir lidere memleketi ayaklandırmak muva- fıkmı idi? Bir fırka böyle mi neşvünüma bulur? Üç ayda baş- düşmanları | i: İrakmiyacağız. “Ve vekil olacağım hayal ve hirsile hareket edilirse böyle olur. İntihap meselelerinde birçok şeyler hördük. Ve dinledik. Ar- kadaşlarımın ifadelerile © kendi ifadelerim © sasında fark gördüm İfadesinde nazarı dikkatimi cel- beden iki üç nokta vardır. Ka- nun bitaraftır. Kanuna riayet lâzımdır. Evet amma, o dakika- da kendileri ihlâl eder vaziyette İkaldılor. On beş dakika söyli- yecekse bir saat devam ettiler. Bu geniş münakaşaya (o imkân vermek için sustuk. Hakkı in- tihabın kutsiyetinden ( bahset- tiler. Böyledir. Hakikat budur. jFakat hakkı intihabı ihlâle ken- dilerinin bir kusuru yok mudur? En büyük .cürmü kendileri irti-| kâp ettiler, Mücrim mevkiinde| olanlar bir encümenin hareke-| tini ifade ettikleri halde | ne| müddeilumumiye vermişler | ne| meclise arzettiler. Milleti irtica- la tavsif ettiğimizi. söylediler. Hâşâ hiç birimiz böyle dü- şünmemişizdir. — Millet hiç. bir vakit mürteci olamaz. Kendile- ri de kabul ederler ki, bulanık suda balık avlanmak istiyen bir) takım muzır anasır vardır. On- ları kastediyoruz. Ben memleke- time milletime samimi hislerle merbut olarak ifade etmek iste- rim ki, yetişir. Milletin sürüklen- diği, beyhude kanını hedretmi- yelim Refik bey (Konya) Mes'uliye- tin Serbes. fırkaya raci olduğunu yaptıkları propaganda ve tah- rikât ile intihabata tecavüzden çekinmediklerini Konyada Halk fırkasına rey vermek istiyenler tehdide kadar. ileri gittiklerini söylemiş . ve demiştirki, Konya valisinden şikâyet lâzımsa opu bizim yapmamız doğru olur. Mah- za karışmamak için müsamaha etmiştir. Inkılâbın şerefli bayra- ğını hayatta. kaldıkça elden bı- şerefli Türk nesline bunu devredeceğiz: Artık maziye dönmeyiz. Yolumuz halâs yolu itilâ yoludur. İşte arkadaşlar Fethi beybizden hesap . istiyecek yerde kendi mensuplarının harekâtı hakkında küçük bir muhasebede bulunmuş olsaydı mahcup bir vaziyette bu- lunduğunu görecek daha sağlam ve meşru yollarda yürüyebilmek için kendi namına çalı di kastçılara buradan çekiliniz di- yecekti, Etem ( Samsun ), Hilmi(Ada- na ) beyler kendi mintakalarında belediye intihabının tarzı cere- yanı hakkında müşahedelerini anlatarak fesat karıştırıldığı id- diasını cerhetmişlerdir. Şükrü Kaya bey kürsüde Bundan sonra dahiliye veki- liye vekili Şükrü Kaya bey kür- süye gelerek demiştir ki: Serbes fırka lideri Fethi be- yin istizaha mevzu yaptığı ve bu kadar uzun münakaşalara se- bep veren belediye intihabatı hakkında hükümetin ve bilhassa dahiliye vakâletinin takip ettiği hattı hareketi tekevvün eden bazı hadisatı gözden geçirelim. Cumhuriyet ve Demokrasiyi tar- in Serbes fırka teşekkül ettiği zaman Fethi bey İzmir, Manisa ve Balikesire bir seyahat yaptı. Buralarda bir takım vak- alar tahhdüs etti. Bunların içti- mai mabhiyetleri ve siyasi cihet- lerini tayin lâzım gelirse siyasi akidenin tezabürü gibi telâkki etmek güç olur. Siyasi akideleri itibariyle bizden uzaklaşan ar- kadaşlar vardır. Siyasi emelleri ni yeni fırkaya raptedenler de vardır. İlk günlerde dalga, dalga memleket havasını istilâ eden muğfil vaitlare vakfıhayat et- miş propagandacılar da vardır. Daima meşum terane edilebi hedefleri cumhuriyet ve lâiklik değildi. Serbes fırkanın teşek- külündenberi' memleket havasıns da uyanan uyandırilan yeni fire kanın başında Gazi vardır. Bu fırka Cumhuriyet Halk firkasını istihlâf için yapılmıştır. Propa- gandalar mürşüdane ve: devri» şane tabirlerle kulaklara fısıl- dandı.Uzun -harbın ihtilâllerin bis raktığı harabeleri imar için yaz pılan hamleler “Türk — çifçisini ve sanatkârların kurtarmak için. alınan en iktisadi esaslar halka bir buyunduruk gibi gösterildi, Hurriyetin hududu yokmuş gibi “ haraket edildi. İnkılâbın yaptığı eserlerin bu sayede birer birer zail olacağı ihtimali, zihii lere. yerleştirildi. Bu hat belediy. lediye intihabatı ilk olarak bir dereceli “yapılıyor ve “ ilk defa olarak kadınlarımıza filhal lâyık oldukları rey hakkı verildi Beledive intihabatının esasları- nın yeniliği tatbikatta bir takım idari müşkülât gösterdi. Bu müş- külâtı © belediye * intihabatında zuhur edebilmesi muhtemel olan ve evvelden derpiş edilen : müş- /külâtı ekilen tohumun. evsafını bilenler için biçilecek mahsulün ne olacağını bilmek gayet ta- biidir. Hükümet her şeyden evel emniyet ve asayişini ve deyle- tin emniyetini icap ettiren tet- birleri evelden aldı. Netekim evelden düşündüğümüz! ve tah- min ettiğimiz bu hâdisat intis habat başlar başlamaz birer rer zuhur etti. Devletin kanun- larına taarruz edildi. Otorite- sine tecavüz edildi. Polislere hakaret olundu. Zabitlere kur- şun atıldı. Kaymakamlara" ve va lilere hakaret edildi. Ve daha feci olarak halkın hakkina ve reyiüi kullanmak hürriyetine mu- halefet edildi. Demokrasinin esası olan hak: ki intihap ve reye riayet ettiril- medi. Memlekette intihap mü- cadelesi ilk oluyordu. Serbes bız rakıldı. Mümkün mertebe, fakat bilmiyorsunüz ki hükümetin vaz zifesi her şeyden evvel emniyet ve asayişi milli hâkimiyetin ifa- desi olan kanunları halkın hür- riyetini ve reyini serbes kullana» bilmesi hakkını muhafaza etme- si Bu umdeler bir tecavüz ve istihfafa maruz kalırsa hükümet derhal mücadeleye mecburdur. Devlet otoritesine istinat etmi yen kanunlar kendi kendine iş: liyemez. Bir Devlet otoritesinin sahası ne kadar genişleröe va- tandaşın hakkı ve hürriyetinin inkişafı da o derece tezayüt eder. Gerek vatandaşlar hukuku hürriyetin ve hakku reyinin ser- bes olarak istimali için kükümetin müdahalesini Fethi bey intihaba- ta müdahale deye izah ettiler. İntihabata müdahale her zaman izdir. Elverir ki reye müdaha- le edilmesin. Vatandaş Serbes olarak reyini . versin. Fethi bey doğrudan doğruya şahsımı hedef ittihaz ederek verdiğim direktif dahilinde müdahale | yapıldığını iddia ettiler. Faaliyef ve mesuli- yetleri paylaştığımız arkadaşlar gok çalıştılar hükümet hürriyeti derhal harekete gelmesini mer- kezden alınmış bir emrin sistema- tik neticesi telâkki ettiler. Ha- yır efendiler idare amirlerimiz. kendilerine tevdi . edilen vazife- nin icabatını bilen kimselerden ibarettir. Bunun için emir verme- ğe ihtiyaç yoktur. Eğer bir ida- re amıri icabettiği meselede lâ- zım gelen tetbiri almazsa evvel emirde kendisi mesul olur. Asa- yiş muhtel olduğu takdi; İzmirde polisi tokatlıyan Ana- dolu gazetesi idarehanesini tah- betteki bütün kuvvetini istimal - eder. Hep bu — Ceviriniz — rip edenlerin elbetteki gaye ve | muhafaza için devlet kuvvetlerini *