14 Şubat 1935 Tarihli Milliyet Gazetesi Sayfa 2
Her hakkı mahfuzdur. TARIHı TEFRIKA:4Z >Osmanlı İmparatorluğu ” a — $nasıl yıkıldı Yazan: Son Yemen valisi Mahmut NEDIM Arab istiklâlini kurmak için nasıl çalışıyorlardı? Talip Paşanın çalışmaları - Sadun Paşa ile karşı karşıya » Bir cidalin sonu - Kâmil Paşanın rolü Az zaman sonra da teşekkül &- den gizli (Arab istik'âli) hızbinin reisi oldu. Bu hizbten iş başındaki- lerin haberleri bile yoktu. Talib paşa Basraya yaman bir Htihad ve Terakki düşmanı olarak avdet elti ve çalışmağa başladı. Çok çalışıyordu, her türlü çalışı- yordu. Fakat karşısında Ayab rüssasm- dan Sadun paşayı buldu. Sadun par şa ile bir türlü anlaşamadılar, ihti- lâf büyüdü, Sadun paşa onuya- kalayarak Türklere teslim etti. Bu hazin bir âkibetti, fakat oldu. 1912 de Kâmil paşanm tavassut ve emrile Talib paşa Basraya Hür- riyet ve İtilâf reisi olarak geldi ve işte bu tarihte İngilizlerle anlaştı ve birleşti. Basraya gelirken Talib paşa bir müddet Mısırda kalmış, orada Mr- sir Hidivi ile uzun uzadıya görüğ- tik memnundu. Tekrar Mısıra gitti, bu sefer, Basraya (dönerken Hin- distana uğradı. Orada da Hindis- tan hâkimi Veysi Roda Lord Har- ding ile anlaştı. Talib paşa artık Arab istiklâli i- çin çalışıyordu. Fakat zaman he- nüz gelmemişti, biraz daha bekle-” mek, fırsat kollamak ( lâzımdı, o, bunu anlamıştı, bekliyor, fakat ça- lışarak bekliyordu. Bu sırada Basra valisi olmak İ- çin yollar aradı, Ammare ve Mun- tefik ile Basraya hâkimi mutlak ol- mak için ber çareye başvuruyordu. Bu maksadla bütün meşayihi etrafı- na toplamağa muvaffak oldu. Bir yandan da İstanbul u ihmal etmi- yor, bilhassa sarayı, padişahı kan- dırmağa, fırkalar arasında bilva- sıta veya bilâvasıta nüfuzunu art- tırmağa çabalıyordu. Bütün gayesi, sadece ve yalnız Arab istiklâli idi. 1913 de hükümete karşı büyük bir isyan hazırladı, bu (hareketin başma geçti ve bunu (yeni vilâyet kanunu) vesilesile yapıyordu. Bu vakada da karşısma meşhur Sadun paşanın oğlu Cemil Sadun şıktı, çarpıştılar (1) ” Hakikatte ise İttihad ve Terak- ki ile Hürriyet ve Itilâf karşı karşı- ya gelmiş çarpışıyorlardı. Talib paşa 1913 de adamları va- sıtasile Türk kumandanı Ferid be. yi bir desise ile vurdurdu. Bununla oradaki Türkleri ürkütmek, bir te- rör yapmak istemiş ve muvaffak da olmuştu. Hükümet bunun üzerine Basra vahisini azletti, Hükümet yeni bir vali göndere- rek ıslahat yapmağa teşebbüs etti ise de Talib paşa buna da mümane at etti. Ve bir yandan da (Arab istiklâ- li) cemiyetini harekete getirerek a- şiretleri, kabileleri büyük bir kıya- ma hazırladı. Beyennameler hazır- layor, neşrediyor, bunları her tara fa deste deste gönderiyor, askeri, herkesi iğfale çalışıyor, bir kelime ile istiklâl için çetin bir müçadele- ye atılmış bulunuyordu. Enver paşa bunu haber almca, Talib paşanm © yakalanması için Basraya emir (gönderdi. Vali ise bu işi | yaj ğını İstanbula bildirdi. Talib paşa da keyfiyetten haberdar olunca İstanbulu tehdide başladı. Enver paşa, nihayet, Ta- lib paşayı zorla idare edemiyece- ğini anlamıştı. Şimdi (hoş tutmak) siyaseti başlamıştı. Talib paşaya iyi muamele edilmesi, her işte kendisi ile görüşülmesi, istişare “edilmesi, fikrinden istifade (olunması için Basra ve Bağdad valilerine Istan- buldan emirler geliyordu. Bu da, yetmedi, kendisine Os- manlı devletinin en büyük nişanla- rından biri de verildi (2) neşrederek hükümete sadık olduğu: nu ve ilelebed sadık kalacağını ilân esi, > 1914 de Necid emiri Ibnissuud Elhasayı işgal etmişti. Talib paşa da hükümet tarafından İbnissund nezdinde bu işi müzakere ve halle memur edildi. Bu işler olurken, Talât paşa İs tanbuldaki İngiliz sefirine, Talib paşanm yakında Basraya vali tayin edileceğini vadetmiş bulunuyordu. Talât paşa bir yandan böyle vaz dederken, diğer taraftan da İstan- bul hükümeti bir yolunu bularak Ta ib paşayı yakalaması için Bağ- dad valisine emir veriyordu. Bu emri alan Bağdad * valisi bir kuvvetle Basraya hareket elti. Fakat Talib paşa işin farkına va- rarak çoktan < Basradan Küveyte kaçmıştı. Harbiumumi yaklaşmıştı. Talib paşa İbnissuudla müzakera tn başladı. Maksadı Arab meşayihi- ni tam ve kat'i bir şekilde'birleştir- mek, elinde tutmaktı. Bu emelle bir yandan Fbnissuudla müzakere e derken, diğer taraftan da Muham- maradaki Hazal ile de temasta bu- İunuyor, onu da kandırmağa çalışı» yor ve onun vasıtasile de İngiliz- İerle anlaşıyordu. Nihayet İngilizlerle kat'i bir su- rette elele verdi. Harbiumumi ilân edildiği zaman Talib paşa Küveytte idi. Bir müd- det sonra Necide ve Hindistana git ti. Mütemadiyen çalışıyordu. 1919 da Basraya avdet etti, Bi- raz sonra Bağdada davet edildi. Ar tık İrak kurtulmuştu, yeni Sir hükü met teşekkül ediyordu. Talib paşa — işgal kuvvetlerinin eski mebus- lardan teşkil ettiği bir heyete idhal edildi. Bu suretle tekr<v Irak siya» setine karışmış oli 1920 teşrinievvelinde meşhur Sir Persi Koks Iraka gelince, Talib pa- şa da Irak dahiliye nazırı oldu. Fakat şimdi de Talib paşa Irak kralı olmak arzusundadır. Bu şa yia bütün İrakta < dolaştı durdu. Talib paşanm krallık için çalıştığı- nı da bilmiyen kimse yoktur. 1921 de Kahirede bir konferans toplanıyordu. Bu konferans İrakta teşekkül e- decek Millt hükümet hakkında ka- rarlar verecekti. Talip Paşa bura- ya da iştirak etti. Ve bir müddet sonra tekrar Basraya döndü. Talip Paşa rahat durmuyordu, mütemdiyen çalışıyordu, ona haris divenler vardı. Hırsa kapıldığını iddia edenler çoktu. Nihayet Talip Paşa İraktan tar- dedildi. Bu hal bir beyanname ile halka ilân edildi. Bu, Talip Paşa - ya çok dokunmuştu. Bitmedi — (1) Cemil Sadun paşa daima büküme- te sadık kalmış, ber veail ile birçok hiz- etler etmiş temiz ve asil bir şahsiyettir. Zannederim kendisi şimdi Gazlantepte yerleşmiş bulunuyor. (2 Gene görülüyor ki Sultan Hamit ki, İttihad ve Tcrakkinin de muayyen bir siyaseti yoktu. Tehdid, tehdid para ct meyince hoş tutnak, bir kelime ile bir i- darcimaslahat siyasetidir devam edip gi- diyordu. B. Yevtiç'in sözleri BELGRAT, 13. A.A. — Başbakan bay Yevtiç bu alijam Belgrat ekonomik, sahayi ve ianet kurumlarını temsil eden Kalabalık bir beyeti kabul etmiştir. Bay Yevtiç demiştir kiz Gelecek seçim bütün müdrik olmaları icap eden mühim bir mahiyet almakta'r. ü yakmda siyasa opr gra- unun ana çizgileri ile birlikte seçim. yannamesini neşredeceğini bildirmiştir. & Tayyarenin içinde bulunan iki za * Papa İl inci (Pi)nin taç giydiği nin 13 üncü yıldönümü dün yüksek rük- ban ve diplomatlar huzurunda merasim. le kutlulanmış, Vatikan şehri gece dona- tılmıştar. * Londrada İngiliz ve Fransız mü » hendisleri, Fransız yapısı olan ve saatte 120 kilometre giden bir otorayın tecrübe lerini yapmışlardır. * ingiliz hava maroşalı Sir John Sal. end, büyük bir İngiliz hava şirketinin ini temsil ve Lozdr. teali i |IHARICLI HABERLERK| Londra andlaşması Belçika, hava andlaşma- sına girmeğe amade Bir Alman gazetesi: “Uluslar kurumu Versay muahedesinin bekçi BRÜKSEL, 13 (A-A.) — Yarı resmi bir tebliğe göre, Belçikanın Londra ve Paristeki büyük elçileri Belçika hükümetinin havadan ber hangi bir taarruz halinde garp Av- rupasınn ani olarak müzahereti te min edecek bir mukaveleye iştira- ke âmade olduğunu İngiliz ve Fran sız hükümetlerine bildirmişlerdi. LONDRA, 13 (A.A.) — Fran- 8ız - İngiliz tekliflerinin, Belçika hükümeti tarafından tasvibi pek büyük bir memmuniyet uyandır - mıştır. Berlinden gelen telgrafler perşembe günü için beklenen Al - man cevabı hakkında bülâsa ola - rak malümat vermekle beraber, iyi haber alan mahfeller, bu ma - lümatı tefsirden imtina etmekte - dirler. Bu mahafile göre, Fransız - İngiliz teklifinin bazı kısımlarının ayrıca müzakeresi imkân dahilin - de olmakla beraber, bu tekliflerin heyeti umumiyesi bir kül teşkil et- mektedir. Bu itibarla bazılarının kabulü ile diğer bazılarının reddi mevzuu bahsolamaz. Bir alman gazetesi ne diyor? BERLİN, 13.A.A, — Alman is- tihbarat bürosundan * Mülbem olduğu muhakkak olan ve “sulhu teşkil için malüra fran- sız formülü,, serlevhasmı taşıyan bir makalede “Döyçe Algemanye Çaytımg,, gazetesi, uluslar kurumu mu yaratanlardan başlıcası olan Vilson'un bu kuruntu hiç te Versay muahedesinin bekçisi yapmak ni- yetinde o'madığını yazmaktadır. Uluslar kurumu esas nizamn?mesi- ne sulh muahedesinin konulmuş olmasından maksad, sadece müzey yel bir kaydin de bildirildiği gibi, uluslar arası hukukuna müteallik meseleleri müftefikan karara al- mak ve münakaşa etmek suretile neticelendirmek ve icab ettiği Cesaret madalyası İngilterenin bu sene en cesur adamı kimmiş? LONDRA, 13.A.A. — İnsani- yet cemiyeti tarafmdan konulmuş olan Stanhop altın madalyası, s6- i hareketini yapmış Hug Rişardson'a verilmiştir. Rişardson, ikincikânın ayının karanlık ve fırtmalı bir sabahı, Volfhund gemisinde iken bir gemi- cinin denize düştüğünü görmüş, elbisesi ile hemen denize atlamış- ter, Gemiciyi, ilerde duran bir tah- lisiye simidine kadar götürmeğe böğuna galıştiktani sonra, zabit, tahlisiye simidinigemicinin yanma kadar getirmiş, nihayet binbir müş külât ile bir sandal tarafından kur- tarılmışlardır. Deniz programı pri Amerika hükümeti 38 mil- yonluk tahsisat kabul etü VAŞINGTON , 13 (A.A.) — Hü - kümet, deniz programını tahakku - kuna sarfedilecek 38 milyon 98 bin dolarlık tahsisatı kabul etmiştir. Bu - nun 15 milyonu Havay adalarmda Pe- arlharbur'daki üssü bakrinin talviye- sine harcanacaktır. Bu tahsisat, 1936 bütçesinde baymdırlık bütçesi için kon muş olan 300 milyondan alınacaktır. Pearlharbur'da cesim ve sabih bir havuzun inşası için 10 milyon, Pana“ ma kanalı havzasında yapılacak tesi- sat için 2 milyon ve harb gemilerinin teçhizatı için 6,110,000 dolar tahsis edilecektir. Biber buhranı Bir Biber karteli teşkili fikri ileri sürülüyor LONDRA, 13 (A.A.) — Biber buh- i değildir,, diyor takdirde , mevcud hal çarelerini ye- ni vaziyetlere uydurmak üzere de- likler yaparak politikaya ye- ni yollar göstermekti. Makale, dünya sulhunun bütün meselelerin üstünde olduğunu gös- teren Vilson'un muhtıralarını işbad ve Versay muahedesinin 19 uncu maddesi ile 11 inci maddesi arasın- daki sıkı rabıtayı kaydetmektedir. Makale, bu maddelerde mevcud hududların yeniden tetkiki imkân ve ihtimallerine ve silâhları bırak- ma, sıkı teşriki mesai ve sulh yolu ile hududların yeniden tetkikinden ibaret üç iddianın, şulhun tanzimi ile milletlerin emniyetini teşkil et- mesi hadisesine karşı Fransanm mülkerrer mücadelelerini kayıd et- mektedir. Makalede, bundan sonra sene i- çinde, Londra tebliğine kadar ya- pılmış olan birçok andlaşmalar sayılmaktadır. Londra tebliğine göre, sulh müşte'ek müzakerelerle #erbesiçe tanzim edilecektir. Bu da, istikbalin itimad ile karşılan- masma müsaade edecektir. şöyle bitmektedir : “ — Eğer bu andlaşmalara işti. rak edenlerin hepsi hüsnüniyetle hareket ederler ve alman yeni va- ziyetler, 1919 muahedelerinin sa- dece yeniden tanınmasından başka bir maksada matuf olursa, Avrupa tarihinde yeni bir devir başlıyabi- lir. Fakat Almanyanın su'h arzu ve iradesinin ölçülmesi, mun bedeleri yeniden imzalamak veya imzalamamakla ölçülecek olursa, bü, Londranm serbest münakaşa prensipini inkâr olur. Almanya, başbakanın açıkça söylediği gibi, sulhun devamlı bir surette tanzimi işinde teşriki mesai etmek, fakat bu münakaşaları tam bir hukuk müsayatı içinde yapmak istiyor. Gaib tayyareci Lord Semphill nihayet sağ salim bulundu LONDRA, 13 (A.A.) — Akıbeti hakkmda endişeler gösterilen Lord yn tek başma see İngiltere - vusturalyaya bir uçuş yapmış, Asusturalyadaki bütün devletleri gez- mişti. Lord, 20,000 milden fazla bir yolculuk yapmıştı. Şimdi de İngiltere- ye dönmeeğ hazırlanmatkadır. id özü MA 3. yada bulunan Pert'ten hâli bir mm - takayı geçmek üzere havalanmıştı. Hava fena olduğundan bir koyda ye- ce inmi şve fırtına durunca tekrar ha- valanarak bu sabah Port - Hedland'a gelmiştir. Lord, oradan da Brum'n ha reekt etmiştir. Lord Semphill, Ingiliz havacılığının ileri gelen eski şahsiyetlerindendir. Bay Hitler Ka, Mort ayı zarfında Sar- brük'e gidecek SARBRUK,I3. A, A, — Alman cephesi idare mahafili, Alman baş vekili Hitler'in birkaç gün kalmak üzere 7 martta Sarbruk'e geleceğis ni haber vermektedir. Hitler, Sar havzasını ziyaret edecektir. BERLİN, 13.A.A. — Havas mu- habirinden : Sar'ın Almanyaya ru- cuu, imezkür makamlara endişe ve- ren bir takım ökonomik meseleler uyandırmıştır. Alman ökonomik mahafiline hi- tab eden bir beyannamede, Al man ökonomi odası başkanı B. E- valt Heker, Sar sımaatmın başlıca mahreçlerini kaybedeceğini kaydet mekte ve tüccardan, Sar müstahse- lâtının satışmı himaye etmelerini ve hasseten yerli smaata rekabet edebilecek Alman emtiasını Sar ran: yavaş yavaş, fakat yeni akşülâmel- ler husule getirerek, nihayete ermekte- dir. Biber bormasnın — hususi komitesi stoklarını tedrici surette sarfmı müm - kün kılacak bir yeni kartel teşkili fikrini Meli yardımlar sayesinde, apekülüs- yon işleri üzerine — bir kontrol sistemi tatbikini i beraber umumi bavzasına yağdırmamalarını dile- mektedir. Berlin üniversite tale- besinin nümayişleri BERLİN, 13 (A.A.) — Berlin Uni versitesi talebesi büyük © bir nümayiş tertip ederek Memel'de Litvanya hükün metinin bazı hareketlerini protesto et « miş ve Meweldeki kardeşlerinin. sulh yollarile kurturılmasnı jstemişlerdir. Kurultay Başkanı AYDIN 13 (Milliyet) — Korultay Başkanı General Kâzm bugünkü trenle Aydına geldi. Başkan durakta asker ve yüzlerce erkek halk tarafından karşılandı. General Kâzem Özalp hükümet, kumandanlık, kezini ziyaret etti, Akşam belediye tarafından şerefine bir çay “ verilmiştir. Aydınlılar sevinç içindedirler. Bandırma açıklarında fırtına BANDIRMA, 13 (Milliyet) — Üç gündenberi şiddetli fırtınalar df, van drtedi,. Gülnihal vapura mutat çaktinlen om nat sonrseii gelebildi. Yolcunu İzmir ekspresine yeliştiremedi. 2 Dışarı işleri bakanı geliyor Aydında in belediye ve farka mf | ANKARA, 13 (Telefonla) — Dışarıişler Bakanı Bay Tevfik R& Aras bu akşam İstanbula hareket etmiştir. On bir silo daha yapılacak ANKARA, 13 (Telefonla) — Ziraat Bakanlığı önümüzdeki ilhteei harda inşalarına başlanmak üzere memleketin muhtelif yerlerinde? bin ton buğday alabilecek 11 silo yapılmasına karar vermiştir. Bakanlık bundan başka Akşehir, Denizli gibi mühim buğday m8 kezlerindeki antrepoları da genişletecektir. Yapılacak silolar, Afyonda 5000 Çay, Kütahya, Sarayönü, ve Polatlıda 4900, Niğde, Şarkışla, Beylikahır, Zile ve Baladizde tonluk olacaktır, B. Karahan icra komitesi azası MOSKOVA, 13.A.A. — Sovyet birliği Ankara büyük elçisi Karahan Sovyet ittihadı merkezi icra komitesi azalığına seçilmiştir. B. Karahan ayni zamanda Ankara büyükelçiliğini muhafaza ede ROMA, 13 (A.A.) — Bay Musolini bugün Habeş atgüz kabul edecek ve maslahatgüzar kendisine Habeş hükümetinin İtal; beş meselesindeki vaziyeti hakkında izahat verecektir. ile maslahtgüzar arasındaki görüşmenin ümidindedir. Yalnız İtalya 1934 Kânunmevvelinde ileri sürmüş olduğu met tekrâr etmektedir: Tazminat itası ve İtalyan mevziine karşı askeri İtalyan mahafili, Düçe tane bir neticeye ramat yapılması, İngiltere tur, . Ecnebi parası ANKARA, 13 (Telefonla) — Ecne bi paraları üzerinden tanzim edilecek damga resmine tâbi evrak ve senetlere Türk parası üzerinde istifası lâzım go- len damga resmine 5 ay müddetle esas olmak üzere ecnebi paralarının — Türk parası üzerinden tesbit edilmiş fiyatla” ri Mali; ğı alâkadarlara ta - mim etmiştir. yansız frankı 8,10, dolar 125,10, Li yet 10535, Belga 29,15, Durahmi 1,10, Isviçre frank 41,—, Leva 1,20, Florin 510, Şzin 28,15, Peçeta 17,10, Mark 49,35, Ley 1,25, inar 2,38, Pen 37, In- giliz lirası 626, Mısır 651, Çermaveş 1089.20. Belediyeler kefalet sandığı ANKARA, 13 (Telefonla) — Be- lediye kefulet sandığı mizamnamesi Bakanlar Heyetince kabul edilmiştir. Nizamname cumartesi günü Resmi Ga- zetede meşredilecektir. İlk tahkikat yapılırken ANKARRA, 13 (Telefonla) — Suçlu olmak işkili altında bulunanlar hakkında yapılacak hazırlık veya ilk tahkikatın açılıp açılmaması için ka rar verirken bu kimselerin suçluluk bakımından geçmişlerinin bilinmesin - de pek faideli olan adli sicillerinin yas lmasma vakfedilmesi Başbakanlık - ça bakanlıklara tamim edilmiştir. Hava vaziyeti ANKARA, 13 (A-A.) — Son 24 sa- at içinde yurtta hava tamamile yağışlı geçmiştir. Yağış, Trakya ile Istanbul, Çanakkale, Eskişehir © çevrelerinde ve doğu Anadolusunda kar, diğer yerler » de yağmur şeklindedir. Edirne çevresinde evvelki gece baş- kıyan kar Fırtınası dün bütün gün devam etmiştir. Edirnede karın toprak Gzerin- de kalnılığı 22 santimetreyi bulmuştur. Dün yurdun muhtelif yerlerinde fur- tına olmuş ise de zarar (o yapmamışlır. Yalnız Rizede bu gece kuvvetli cenup frtması hafif tahribat yapmıştır. En düşük gece suhuneti sıfırın al - tında olmak üzere Karsta 6, Edirnede B, Çanakkalede 5, Istanbul, Eskişehir ve Afyonda 2 Erzurum ve Boluda bir de « recedir. Yurdun diğer yerlerinde gece sühu- petleri sıfarm üstünde kaydedilmiştir. En yüksek sühunet Rize ve Trabzonda 22, Adanada 20, orta Anadolunun bir çok derecedir. Dün Ankarada lodos rüzgürmm a - zami sürati toprak sathından 20 mefe yükseklikte saniyede 20 metreyi bul - muştur. Gaz maskesi fabrik 8 Ankara, 13 — Hilâlishmerin açacağı gaz maskesi fabrikasının inşası ihale edilmiştir. Yakında in- şaata ç Sahrada kar ORAN, » Crzsir - 13 (A.A) — Kar, Talamsan civarmda" durmadar yağıyor. ki srkada bir buçuk metreyi bulmuştur. her iki tarafa meselenin halline kadar işgalleri altında lanan mevzileri askeri bakımdan ia kviye etmemek tekitfinde bulur Adar Makedonyada Kardan | ş an bir çok | yollar o apandı ATINA, 13 (Milliyet) — & yada dündenberi şiddetli kış yine lamışter. Dursksrr yağmakta olaf bir çok yerlerde bir metreyi bul Kasabalar ile köyler arasındaki ların hepsi kapanırış ve münakalât muştur. Kıştan en ziyade müteessif “4 cihet Makedoryanın cenup taraf! Buralarda sıfırdan aşağı 16 « 14 soğuklar başlamıştır. Yunanistanda Cumh yetin yıldönümü ATINA, 13 (Milliyet) — Yunt” tanda Cumhuriyet ilânmın ö dün Akropol Palasta verilen bir le tesit edilmiştir. Bu ziyafete i amele partisi başkanı Papa An bir nutuk söylemiş Ayan başkanı ta cevap vermiştir. Bu ziyafet ci yet rejimine gösterilen © müa merbutiyetin bir tezahürü şeldini tır. Hindistanda İngiliğ aleyhtarlığı BOMBAY, 13 (A.A.) — ile İngiltere arasındaki ticuret 'desine muhalif olan kararı biçe Hından dolayı, hükümeti takbih BERLİN, 13 (A.A.) — Bü mobil sergisi yarın açılacaktır. bakanı Bay Fum gazetecilere DU nin ehemmiyetini anlatmış ve iLK Emir Ali hastâ UMMAN, 13 A.A — olu ie Faysalın biraderi, eski Hicaz Ali Bağdalta ağır hastadır. Yeni İtalyan kro' PE
