26 Ağustos 1934 Tarihli Milliyet Gazetesi Sayfa 5

MILLIYET PAZAR **26 AGUSTOS 1934 Is Bankası O n Senede Nel er Yaptı? İktisat ve teknik sahasında da Türk bilgisinin canlı bir delili olan bu mi li müessesenin on senelik iş iğ diyatında ve memleketin kazanabi- İsmet Paşa Hazretleri ve Celâl Bey kömür havzasını gezerken İş bankası buğün onuncu yılını kutluluyor. Memlekette Türk ban- ılığını kuran ve on sene gibi kı- Ma bir zamanda Türkiyenin her ta- tafma şamil geniş bir faaliyet sa- kasr açan bu milli mücssesemizi el- z gtriği muvaffakiyetlerden dola- evvelâ tebrik ederiz. İş Bankasını ve başandığı işleri an mak ve bilmek, yalnız o müesse- *eye münhasır bir anlayış ve bil değildir. İş Bankasının on senelik faaliyetinin memleket iktisadiyalı “zerindeki tesirlerini ve elle tutu- lacak; hakikat halinde gözümüzün Önünde duran faydalarını da anla- ve bilmek demektir. Büyük Gazi bankayı kurarken, prada çalışanlara ve çalışacak ©- Klan xi möcerccenini gödeceği iğdeki göstermişlerdi. Gururla ve wçibarla söyliyebiliriz ki, müesse- Bösterilen yolda şaşmadan, sar- an, dikkatle ve isabetle yü- Tümüştür ve yürümektedir. p osmanlı idaresi ile Cümhuriyet e in maliye ve iktisat sistemle- si Mukayeseye bile deymez. Biri- borç, harçtır. Öteki nizam ve mü- yzenedir. Yalniz şu var ki, Cünbu Jet iraresi eski derbederliğin bı ye 1 kötü mirası da omuzlarma la bulunuyor. Sırf eski kötülük- mi, emizlemek ve Türk şerefini te- VE üstün tutmak için.. i idaresinde Türkler çift- ine, ker ve memurdu. Ticaret, sa- şa» hattâ küçük zanaatlar bile du yi Türklerin elinde bulunuyor. üç ma pitüleyonların da“ yardımı eketin bünyesine yapışan Ma ülükder servetimizi emiyorlar, iu emiyorlar, emiyorlardı Çiftçi teşkilâtsızdı, âşar ve ili zamın yükü altında eziliyor, bir tür, lü belini doğrultamıyordu. Diğer taraftan bir harpten çıkıp diğer harbe giren imparatorluk memleket iktisadiyatmı düzene koy mak vasıtalarmı düşünmek şöyle dursun, en alıştığı kolay yoldan gi- derek boyuna istikrazlar yapıyor, belini bu sayede güçlükle doğrultu- yordu. İmparatorluğun kırk yıllık müva- zenesizliği göz önünde tutulacak ibrete değer bir manzaradır. Bunu kısaca anlata bilmek için bir kaç rakkam zikretmek kâfidir, 1880 da 9 milyon açık, 1890 da 10 milyon açık, 1900 de 9 milyon açık i 1910 da 19 milyon altı lira açık.. O zamanki ithalât ve ihracatı- | mızda müthiş bir manzaradır. 1913 te 40,809,692 lira ithalâta mukabil, 21,436,120 hira ithalât.. Bu manzaranın karşısında toplu bir halde kırk yıllık netice 4 milyarlık bir servetin memleketten çıkıp git- iğidir. Cümhuriyet idaresi memleketi bu vaziyette ele aldı. Maziyi tasfi- ye etmek ve istikbale doğru en e- min yollari mevcut ihtiyaçlara gö- re çizmek lâzımdı. , İşe başlandığı zaman, iktisadiya- trmıza elimizde tutacak müessesele- re, bilhassa milli bankalara ihtiyaç vardı. İş Bankasmın kurulduğu ve hattâ kurulduktan sonraki senelere kadar, memlekette bankacılığı ec- nebilere has bir imtiyaz zanneden- ler, Cümhuriyet idaresinin bu saha mediler. İş Bankası yalnız onlara- değil, bütün dünyaya yeni Türki. yede Türk iktisatçılığınm ve ban- kacılığının ilk, fakat emin adımı. nın atılmış olduğunu gösterdi. Yalnız siyasi iklâlimizi ode- gil, iktisadi istiklâlimizi de kurtar- ven azmetmiş olduğumuzu gördü er. İş Bankasının aşağıda kısaca yaz dığımız on yıllık faaliyet bilânçosu yürünülen yolda sağlam bir gidiş olduğunu göstermeğe kâfidir. Bunun böyle olacağını ve böyle olması lâzım geldiğini evvelden gören büyük şef, bir gün Çankaya- da toplanan icra vekilleri heyetine, halkın doğrudan doğruya itimat ve itibarından doğup meydana ge. lecek tam mânasile milli bir Türk bankasmın kurulması lüzumuna i- şaret etmişlerdi. Gazi Hazretleri yurdun kredi ihtiyaçlarımı temin ve ümranına hizmet edecek milli ve modern bir bankayı halkın emni- yet ve itimadından da yaratmak iş- tiyordu. O içtimada esası kabul olunun- ca, kanuni formüller dairesinde ni- zamnamenin hazırlanması o vakit. ki ticaret vekili Trabzon mebusu Hasan Beye verildi. Kurulacak mü esseseye de Gazi Hazretleri ad ver. diler. “İş Bankası, olarak konulan bu ad, yeni Türkiyenin iktisadi gi- dişinde ne güzel bir addır. İşe başlarken Şimdiki ildisat vekili Mahmut İ Celâl Bey 8 temuzda bankanın mü- saadesini almağa teşebbüs etmişti Her şey hazırlandıktan sonra ilk safhada mütevazi bir sermaye ile yine mütevazi bir faaliyet sahasına çıkılmak münasip olacağı düşünül. müştü Evvelâ banka muamelâtına başlamak, sonra memleket iktisa- " leceği hususlarda işe girişmek... Mahmut Celâl Bevin o zaman sö, | Gazi. Hazretleri bankamın merkez binasında Mahmut Celâl ve Recep Zühtü Beylerle lediği bir söz vardır. Demişti kiz “Ben milli cidalde ayağımda çarık, vatanın selâmet ve menfaati 1924 iğ 21: 5 EMEN » 201.9. . EEE 15.116600 uğurunda İzmir dağlarında dola- şirken, hatırımdan ne mebusluk, ne vekillik geçmişti. Ben memleke- tin iktisaden yükselmesine çalışma- ğı gaye edinmiştim ve bana bu işi verenlerin itimadı kâfidir.,, 20 ağustos 1924 te icra vekilleri nizamnameyi tasdik etti ve şirket 26 ağustosta kat'i olarak kuruldu. | Sermaye | İş Bankası her biri on lira itibari kıymetli yüz bin hisseye ayrılmış bir milyon liralık sermaye ile kurul muştur, Önce bu sermayenin dörtte birini istiyerek işe başlamıştır. Ban ka kurulduktan sonra derhal etraf- tan, bilhassa Ankaradan lâyik ol- duğu itimadi gördüğü için hisse se- petleri kısa bir zamanda plâse e- dildi. Gün geçtikçe mevduat artıyor- du. İlk sene sonunda iki buçuk mil yon liralık bir mevduat temin edil- miş bulunuyordu. 1925 ten itibaren bankanın işle- ri birdenbire hızlandı ve bütün ladı. 1930 da hamiline ait olarak çıkarılan 100,000 hisse senedi kâ- milen satılarak, sermaye beş milyo 'na yüksetildi, Bankaya mevduat ta mütemadi- ven artıyordu. İşler bu şekilde inkişaf ettikçe İ bankada muamelesini genişletiyor olan Beyazıt şubesi ve müdürü Nüzhet Bey ve yeni şubeler açıyordu. 1924 te yalnız İstanbul ve Ankarada şube- leri olan banka, 1925 te İzmir ve | Bursada şubeler açmıştı. 1927 de i Adana ve Samsunda da müteakip senelerde Trabzon, Balıkesir, Edre- mit, Ayvalık, Giresun, Zonguldak, , Kayseri, Mersin, Bergama, Tarsu», Nazilli, Akhisar, Ödemiş, Zile, Er- zurum, Ordu, İsparta, Milâs, Kon- ya, Uşak, Gaziantep, Manisa, Be- yoğlu, Antalya, Kars, Bartin, Eski- şehir, Adapazarı, Bafra, İnebolu, Malatya, Uzunköprü, Sivas, Dıyarı. bekir, Afvo- "-'sidar, Kadıköy, | ticaret kredisi ihtiyacını gidermeğe Galata ve sair yerlerde şubeler açı- yordu. Bunlardan başka İskenderiye ve Hamburgta da şubeler açılmıştı. Banka işleri ilerledikçe, bilânço- da geniş bir inkişaf gösteriyordu. Bu inkişafı rakkamlarla şöylece hü lâsaten yazabiliriz: 1924 te 3,623,149,91, 1925te 12,899,338,07, 1926 da 30,067,173, 88, 1927 de 53,723,021,86, 1928 de 62,969,861,14, 1929 da 76,525,357, 86, 1930 da 78,093,576,26, 1931 de 75,278,239,35, 1932 de 77,064,566, 23, 1933 te 88,474,425,81 lira.. Girişilen işler iş Bankası ilk ticaret yıllarında bütün gayret ve mesaisini tamamen hasretti. Bunda muvaffak oldu ve semerelerini gördü. Diğer taraftan bankanm çalıştığı muhitlerde hal- kın gösterdi imat mütemadiyen genişleyip kökleşiyordu. Bunun ne- ticesi olarak ta mevduat artıyordu. | Bu itimat karşısmda banka yeni iş- lere girişti. Evvelâ milli bir sigorta şirketi o- larâk Anadolu orta şirketini, Zonguldakta kömür şirketlerinin mühim bir kısmını işletmek işini ele aldı. Bunlardan başka şeker sa- nayiinin memlekette ilk eseri ola- yak Alpullu şeker fabrikasınm da kurulmasına iştirak ederek, bu su- retle büyük sanayiin ilk temellerini nin atılmasına delâlet etti . İtibarı Milli ile birleşme Banka faaliyet sahasını her ve. sile ile genişletmek imkânlarını a- rıyordu. Bunun içindir ki, kurulu- şunun dördüncü yılını tamamla- madan İtibarı Milli Bankasını bi ü yesine ilhak etti ve bu suretle mil iyük bir hareket yapmış Memleketin muhtelif şehirlerin de nisbeten ufak sermayelerle yer yer teşekkül etmiş bulunan birçok. orta ve ufak bankalar gibi itibari 45.389538 3 iğ 4698),124 Bankaya on senelik mevduat grafiği milli bankası da milli mücadeleden sonra canlanmağa ve kalkınmağa başlamıştı. Ancak eski rahneleri ka patmak lâzım geliyordu. Buna da kısa yoldan varmak icap ediyordu. Esasen faaliyet sahaları hemen he- branşlarda müvazi bir inkişaf baş. Şeker fabrikalarından birisinin mu. azzam istihsal cihazları men ayni olan bu iki milli müesse- se, daha verimli neticeler almak i- gin birleşmeği faydalı gördüler ve illi Bankasınm dört mil yon lira itibari sermayesinin tedi. Ye edilmiş olan sermayesinin yarı- sının da ilâvesi suretile, iş bankası- nın dördüncü yılında sermayesi dört milyon liraya çıktı. Tasarrufu teşvik Bankanın halka, başka bir reh- perliği daha oldu: Tasarrufu teş- vik etmek. Bunun için müessese kumbaralar ihdas ederek, geniş öl- çüde tasarruf propagandası yaptı. Büyük, küçük, kumbara alıp ta | tasarruf yoluna girenler, bankanın bu yerinde rehperliğini unutmıya- caklardır. Tasarruf hareketinin bu ilerleyi- blânçosunda muvaffakiyetli dolgunluklar vardır... Kömüriş'in Kozludaki kömür yıkama yeri şi, bankanın normal seyrindeki in- | kişafından maada birçok yeni mev| 'duatın daha müesseseye emniyet | edilmesini intaç etti ve müessesc- nin kredi kabiliyeti de bu suretle genişledi. Demiryollarda banka Hükümetimiz devamlı imar siya setinin büyük eserlerinden biri o- lan demir yolu inşaatını bir an ev- vel bitirmek için, bu inşaata ait te- diyatın kısmen vadeli hazine bo- noları ile yapıyordu Banka bu bo- noları kabul ve iskontoya başladı. Bu sayede yavaş yavaş memlekette bu şekilde finansman için esaslı bi mali piyasa teşekkül etti, Şimdi * hazine bonoları, yerli ve yaban bütün bankaların tehalükle ve se ve seve iskonto ettikleri en mutebe, kâğıtları teşkil etmektedir. Konsorsiyomda banka Banka Türk parasının isi nı temin maksadile hükümeti kalarla müştereken teşkil ettiği kor sorsiyom faaliyetine başından 8 muna kadar iştirak ederek, hük' met tedbirlerinin derhal semere ve mesi için, milli bir vazife halinde bütün gayretini harcadı. İzmirin imarı İş Bankası yurdun imar işlerile | de yakından alâkadar olmaktadır. | Netekim yurdun kıymetli bir parça st olan İzmirin imarı için, İzmir b lediyesinin çıkardığı iki milyon ralık tahvilâtı tamamen plâse etn ği üzerine aldı. Banka, geçen sene çıkarılan Ea. gani demir yolu istikrazının maz- har olduğu rağbet, halkın devlet maliyesine itimadını göstermekle beraber, bu husustaki cereyanın mü sait bir şekilde inkişafına da âmil olmuştur. Sanayide banka Banka, ham maddesi, memleket te yetişen sanayiini kurulup geniş- lemesi için ilk çalışma yılından iti baren alâka göstermiştir. 1924 te hemen teessüsünü mütea- kip maden kömürü işlerile alâka- dar olmuştur. Herkes bilir ki, kö- mür dünya işlerinin en mühimle- rinden biridir. Sakladığı kömür cev beri itibarile çok zengin ve kıymet- li bir mmtaka olan Zonguldak hav- zasının kabiliyet ve imkânlarının memleket için verebileceği fayda- larm çok aşağısında randman alın- dığı muhakkaktı. Nihayet İş Banka sının delâleti ile Türk teşebbüsü daha teknik ve geniş mikyasta bu- raya da girdi Uzun ve çok çetin me saiye mütevakkıf olan bu teşebbü- se İş Bankası tesis eyledi iş ve Türk iş şirketlerile dahil oldu. Bugün dokuz sene gibi az bir za- manda bu şirketlerin elde ettikleri neticeler çok memnuniyet vericidir. İş Bankası kömür sahasında ilk iş olarak bir milyon lira sermayeli “Türkiş maden kömürü işleri Türk anonim şirketi,, ni 1 temmuz 1926 senesinde kurdu. Şirket kurulduğu zaman yıllık is tihsalâtı 130,000 ton yıkanmış kö- mür iken, 1933 Bankanın bugünkü merkez binası 193,000 tona çıkarılmıştır. Kömür istihsalâtının artışı diğer sanayiimizin de istifadesini temin etmektedir. İş Bankasının teessü- sünden evvel madenlerin ihtiyacı olan direkler Romanya, hattâ İsveç ve Norveçten getirilirken bugün memleketten temin edilmekte ve 1929 dan beri bu iş için yerli sana- yie 710,115 lira ödenmiş bulunmak tadır. Türk kömürcülüğünde bankanm &n mühim eseri kömür iş tesisatı- dır. Kömür iş şirketinin tesisatı ta- mamile moderndir. Yıllık ihracat mikdarı her sene muntazaman art- maktadır. Antrasit fabrikası Beş yıllık iktisat proğramında, Zonguldakta bir sun'i antrasit fab- rikası kurulması vazifesi Sümmer Ankarada İpek İş'in satış mağazasının dışı