24 Ekim 1930 Tarihli Milliyet Gazetesi Sayfa 2

kim 2 0'E N. A a Re * kileri hümayunda müstahdem İSulta Ke: 74 ndlamit Tahsin Paşanın Hatıratı.. (Tercüme ve iktibas hakkı mahfuzdur.) Osman Bey Padişahın gözünden n asıl düştü..» Kilercibaşı eskiden Padişaha in- tisap etmişti. Ke ndisinin gözden düşmesi ortal ğı altüst etti Kilercibaşı Osman Bey cülus tan evvel Sultan Hamide inti- sap etmiş bendegândan idi. Bir aralık hayli teveccüh ve ikbale mazhar olmuş iken ikinci kiler cı Hüseyin Bey birden parlıya- rak kendisi gözden düştüğü i- çin bundan mütevellit iğbirar| ile bir sui kast tertibine dahil olması muhtemel görüldü. Os- man Bey zevk ve rahatmı Sse- ver, gürültülü işlerden muhte- riz bir zat olmak itibarile, ve- İev iadei teveccüh için de olsa, sergüzeştçuyane (hareketlerde bulunmuyacağı cümlenin malü- mu idi, Ancak “muhbiri sadık,, m maruzatı hırkai saadet ala- yına müteallik, Hünkârın bu hu sustaki vehmi de malüm oldu- ğundan zatı şahane mumailey- hi istiçvaba İzzet Paşa ile beni memur etti, Osman Bey o ara- lık hasta bulunuyordu. Bun rağmen evine haber göndere- rek kendisini saraya celettik. Osman Bey gibi Hünkârın hiz- metine vakfı hayat etmiş eski bir emektarı istiçvap sandalye- sine oturtmak ve velinimetine karşı sui kast töhmetile zan al- tında bulundurup ona göre su- al sormak çok acı bir şeydi. Os- man Beyin öyle bir sui kasttan hattâ haberdar bile olmadığın- da şüphem yoktu. Böyle bir e- mektarı istiçvap mahiyetinde bir sorgu ile meyus ve mütees- sir etmek onun ahvali sıhhiye- sini birdenbire fenalaştırabilir- di; esasen hasta yatağından kalkıp gelmiş idi, güçlükle te- neffüs ediyordu. İş hüsnü idare olunmazsa nagihani bir tees- sürle ölmesi ihtimali de vardı. Binaenaleyh istiçvap için değil| de mahza bir mesele hakkında! malümatına müracaat için sara ya gelmesini rica ettiğimizi söyliyerek o “muhbiri sadık,, denilen herifin kim olduğunu sorduk. Osman Bey bu adamın! iken Reşat Efendi dairesile alâ kası anlaşılarak kendisinin em- rile Konyaya gönderildiğini ifa de etti. Esasen Hünkârın veh- . mine dokunabilecek nokta bu idi: Reşat Efendi dairesile az çok alâkası olan bir adam hır- kai saadet alaymın güzergâhm- da bir sui kast tertibatına mut- tali oluyor, bunu kilerci başıya bildiriyor, kilerci başı bu haberi Padişaha arzetmiyor, bilâkis muhbiri Konyaya gönderiyor. Sultan Hamidin evhamı man- tıkı kendi kilerci başısınn Re- şat Efendi ile teşriki mesai ve ona hizmet ettiğine hüküm ver mekte hiç tereddüt etmezdi. Bu öyle bir nazik mesele idi ki her hangi bir zatın otuz kırk sene denberi maiyetinde bulunması ve nanü nimetile perverde ol ması, sadakat ve merbutiyeti mücerrebesi gibi mülâhazaları süpürüp götürebilirdi. Osman Beyin balâdaki ifade sinden sonra © muhbiri sadık denilen adamın bir Sui kast ter tibatından kendisine bir şey çıp açmadığı hakkındaki suali. mize Osman Bey çok samimi bir telâş ile ve yemin ile ade- mi malümat beyan etti. Osman Beyin beyanatı doğru olduğun da zerre kadar şüphe yoktu. An cak Hünkârın vehmini izale ve Konyadan gelen ihbarın yalan olduğunu isbat için İzzet Paşa ile birlikte Hünkâra muhbirin söylediği mahalde taharriyat ic | rasın: teklif ettik. Hünkâr razı| yazdan fcragat,, mukavelesinir, bldu, hususi yaverlerden Tatar) ittifakla tastik etmiştir. Şakir Paşayı gönderdik. Şakir ğ Paşa gidip geldiğinde öyle bir|tin feshine karar verilmiş ve © şey görmediğini arzetti, Hün-| tasfiye memurları e erikinnn eli, Henan hi ahsin Paşanın gençliği bu tedbire tevessül etmeden ev vel Osman Beyi hanesine iade etmiştik, Öyle zannederim ki Osman Bey nasıl büyük bir fe- lâket uçurumunun kenarına gel miş olduğunu ve mühim bir İs- tiçvap maksadile saraya çağ- rıldığını hisetmemişti. Biz bu noktaya azami derece dikkat et miştik. Konyadan gelen herifin ihbarati yalan ve kendisinin fil hakika ahlâksız olduğu sabit ol makla beraber Sultan Hamit her ihtimale karşı müteyakkız bulunmuş olmak için hırkai sa- adet alayının icrasından bir gün evvel Şakir Paşanın Top- kapı sarayına gidip geceyi ora da geçirmesini ve takyyüt teda- birinin takviye olunmasını em- retti; öyle de yapıldı. Konya vilâyeti gerek Mevle- vi Çelebisi Efendinin merkezi ikameti olmak ve gerek Reşat Efendi dairesi mensubininden bir çokları o vilâyet dahilinde mukim bulunmak hasebile ora- dan gelecek bu nevi haberlere dikkat ve ehemmiyeti mahsusa| atfolunurdu. Reşat Efendinin Mevlevi tarikatine mensupolma $ı dolayısile Konyadaki Çelebi Efendinin ve bilümum Mevle- vjlerin tarassut altında tutul- duklarını evvelce yazmıştım. Konyada oturup ta saraya! hoş görünmek istiyenler bu fır-| sattan alelekser istifade edegel mişlerdir. Bir ramazan günü idi, Konya valisinden şif-eli bir telgraf aldık: Bu telgrafta Konya Mevlevi dergâhı aşçı başısınınİstanbu- la hareket ettiği yazılıyordu. Buna hayretler ettim.Bir vilâye tin umur ve mesalihinitemşi yet bahsinde en yüksek memur ©- ân valinin bir aşçı başmın se- yahati mesciesini şifreli telgraf la saraya bildirmesi've bu adi haberle telgraf tellerini meşgul! etmesi, hayret ve istiğraptan başka ne suretle karşılanabilir- di? Ancak şurasını ilâve etmeli- yim ki bu vali vaktile dairei ki- tabette bulunmuş, buradan ter- fi ve taltif suretile Konya va- liliğine irtika etmişti, 5 (Bitmedi) e — Mefsuh kibrit şirketi Mülga kibrit şirketi heyeti u- mumiyesi dün sabah topi ve hükümetle aktolunan “imti Heyeti umumiyece eski şirke tayin olun- sir ği MİLLİYET Fakat... Hükümetin buna hakkı yok.. Dün gelen bir telgraf haberi nazarı dikkati Mısırda olup bi-| ten şeylere celbediyor. Aşağıya dercettiğimiz bu telgraftan an- Taşılryor ki Kanunu Esasi de ya pılan tadilât ile yeni yapılan in- tihap kanunu artık kıral Fuat tarafından imzalanmıştır. Mısırm siyasi hayatında şu gon bir sene zarfında olup biten şeyler hayli süratle çevrilen bir sinema şeridine benzedi. Biribi- rini takip eden bu hâdiseler ara- sında belli başlı bir takım veka- yi var ki hatırdan çıkmıyor. Mahmut Pş. Mahmut hükü- meti parlâmentoyu dağıttı, Ka- nunu Esasiyi tatil etti. Fakat İngiltere - Mısır muahedesi pro jesi üzerinde Londra hükümeti- İ le memleket namma konuşmak | zamanı gelince milletin reyine! müracaat zarureti hâsıl oldu.! Yapılan intihabın milli (oOVafd fırkası lehine büyük bir ekseri- yetle neticelenmesi üzerine Na- has Pş, hükümeti iş başına gel- di, Vafd hükümeti Kanunu Esa sinin bir daha tehlikeye düşme- mesi için bir kanun hazırladı. CUMA, 24 | HARİCİ HABERLER. Mısırda hükümetin dediği o | Kanunu esasi değişti, intihabat kanunu başkalaştı Netice: Hükümetin istediği gibi... TEŞRİNİEV VEL ... Idu Eeee İV ahidiler. Alman başveki İlinin vaziyeti Almanyada Brüning kabine- si millet meclisinde itimat reyi aldı. Alman sol cenah müfritle- rinin kazanmış olduğu muvaffa Kiyet gözönüne getirilince Brü- ning kabinesinin itimat reyi al- ması bu mütedil zümrelere isti- nat eden hükümet için büvük bir muvaffakiyet teşkil etmiş- tir, Avrupa matbuatı bununla çok meşgul oluyor. “Temps” gazetesi © Alman başvekili Brüning'in muvaffaki yetine tahsis ettiği başmakale- sinde ezcümle diyor ki: “Bu şerait dahilinde Brüning kabinesinin selâmetini temin eden yegâne fırka sosyaldemo- krat fırkası olmuştur. Bu fırka sosyalistleri iş başından uzaklaş tırmak için hiç bir şeyi ihmal etmiyen bir başvekili tutmak hususunda kendi mesleğinden, izzeti nefsinden mühim fedakâr Irklar etmek mecburiyetinde kal mıştır. Mutedillere ve muhafa- zakârlara gelince öyle görünü yor ki bunlar da bilhassa reisi- cumhur Hindenburg'un şahsi nüfuzuna tabi olmuşlardır. Rei- sicumhur Brüning tertibi hükü- meti tasavvur etmiş, meclisin feshini ve yeni intihabatı intaç - | ver'e müracaati üzerine eden siyaset onun tarafından teşvik edilmiştir. Onun için bu sefer de kendi tertip ettirdiği ve bilhassa kendi maksatları ter viç eden bir kabineyi tutmak i- çin bir ekseriyet teşkili husu- sunda şahsen kendisinin tavas- Sut ötmesi şahsi nüfuz ve itiba- rı için elzi Bu ekseriyet — 82 rey — dü nikbinlerin bile ü- mit etmediklerinden fazladır. Fakat bundan sonra © başvekil Brüning için yolun serbest ol- duğuna ve başvekilin tem bir emniyetle hükümeti idare ede ceğine hükmetmek hata olur. bir kaç haftalık bir sükün devre si elde etmiş demektir,” İsmanlı borçları etrafında İngilterenin mali bir gazetesi Ismail Sıtkı Pş. Kanunu esasiye yapılacak teca- vüzler ağır cezalarla tecziye e- dilmek istendi. Fakat Kanunu Esasiye tecavüz kimler tarafın- dan olacaktı...? Saltanat ve onun nazırları ta rafından mı? Her ne hal ise kı. al, parlâmentonun kabulü ol- sa bile böyle bir kanunu tastik etmiyeceğini oküşat nutkunda- ki sarahate rağmen - söyledi. Müşkil bir mevkide kalan Na- has Pş. hükümeti istifa etti, Bunu müteakip Mısırda bir çok karışıklık oldu. Kıralın par Iâmentoda hiç bir ekseriyete is- tinat etmeden Sıtkı Pş. yı baş- İti Fransa ticaret nazırı M. Flan İden'in Türkiyeye gelmesi vesi- İlesile Osmanlı borçları mesele kendisinden istimzaçta bulun- mak tasavvurundadır. Diğer taraftan hamillerin mu rahhasla:r 22 teşrinievvelde iç- timaa davet edilen hey'eti umu miyeye iştirak edeceklerdir. Düyunu umumiye meclisi mu rahhaslarının teşrinievvel niha- yetinde Ankaraya gitmeleri bek lermektedir. ğe Hakikatle Almanya hükümeti! olan “Exchange Telegraph” ta! okunduğuna göre Türk hüküme | si etralında bir itilâ husulü için vekâ'ete getirmesi üzerine mil Wicilerin asabiyeti arttıkça arttı. Nümayişler kanlı vak'alarla ne- lendi. Sıtkı Pş. kabinesinin ilk işi meclisi tatil ettirmek son ra da Kanunu Esasiyi tadil için yeni bir lâyıha yapmak, intiha- bat kanununu değiştirmek oldu. Artık Kanunu Esasi olsun inti- habat kanunu olsun şimdiki hü- kümetin arzusuna muvafık bir şekle konuyor demektir. Kıralın imzaladığı bu kanunlarla nüfuz ve salâhiyet parlâmentonun ©- Yinden büsbütün almarak hükü İmete geçiyor demektir. Yeni ta dilât bilhassa meb'usan ve âyan adedini azaltmak esasına göre yapılacaktı. Henüz bu hususta tafsilât gelmemiş ise de evvelce sızan malümat gösteriyordu ki âyan azası 100 kişiden ibaret o- lacak ve bunun da 60 kişisi hüs kümet ve hükümdar tarafından tayin edilecektir. Bu suretle â - yan meclisinin ekseriyeti ne ta- raftan olacağını söylemeğe ha- cet yoktur. Belçika hududunda BRÜKSEL, 22 A.A, — Le Soir gazetesi müdafaai milliye nezaretinin Namur müstahkem mevkiinin bazı tabyalerinin as- rösştirilmesi için 1931 senesi bütçesine 30 milyon tahsisat ko nulmasını istiyeceğini yazmak, tadır. Alman, i infilâk BERLİN, 22 A.A. — Alsdorf felâketinde telef olanlarn mik- tarının 231 kişiye baliğ olmak- ta bulunduğu teevvüt edivor. İngilix-Mısır müzakeratı ne olacak? Unutmamalı ki hükümetin Kanunu Esasiyi tadile | hakkı yoktur. Bu Mısırda yeniden ga Jâyan uyandıracaktır. KAHİRE, 22 A.A. — Kıral Fuat, yeni Kanunu Esasi ile in- tihap kanununu bugün imzala- mıştır, Her iki kanun yarın sa- bah birlikte neşredilecektir. Meb'usan ve âyan meclisleri- de ayni zamanda feshedilecekve Fakat milli emellere karşı or | yeni intihap listeleri hazırlanır taya konmak istenen bu yeni ni- | hazırlanmaz yeni intihabata baş a devam « İ Üni önem İngiltereye karşı galayanda.. NEVYORK, 22 A.A, — Lâa- kal 2 milyon Yahudi bulunan Nevyork ile Amerikanın diğer bütün şehirlerinde Yahudiler bir çok içtimalar akteemişler- aktetmişler- ümetinin Filistin hakkında- i bir çok içtimalar h ki si neşriyatının Yahudi mahafilinde büyük bir heyecan tevlit etmiş olduğundan bahset- mişlerdir. Verdikleri karar KUDÜS, 23 A.A. — Yahudi milli meclisinin dün 8 saat sü- ren bir içtima neticesinde, teş- kil edilecek teşrii meclise Yahu dilerin iştirak etmemeğe mütte- fikan karar verdiklerini hüküme te bildirmeği karar altma aldığı zannedilm»ktedir, Brezilya ihtilâli ve Amerika VAŞİNGTON, 22 A. A. — Brezilya hükümetinin M, Hoo- zil yaya sevkedilmekte olan bir ta- kım esliha ve mühimmata am- bargo vazedilmiştir. o Bundan n bu kabil sevkiyat iç rası hariciye nezarctinden husu si müsaade istihsaline mütevak kıftır. Amerika bahriyesi tarafın- dan sipariş edilmiş olup 200000 dolar kıymetinde bulunan 12 ye ni tayyare Brezilya hükümetine satılmıştır. Hitleri tehdit.! BERLİN, 23 A.A, — Prus- ya dahiliye nazır M. Waetig, istifa etmiştir. Yerine, Almanya sabık dahiliye nazırı M. Seve- ring tayin edilmiştir. Gazeteler, bu tayin keyfiye- tinin Prusya kabinesi tarafm- dan sağ ve 80l cenahlardaki müf ritlere karşı cümhuriyetçilerin mevkiini kuvvetlendirmek husu ikleri arzuya de- yazmaktadır. M. Severing, Francfort'ta sö- ylediği bir nutukta demişti; “Hitler taraftarları teca lerine ve şiddetli hareketlerine yakın zamanda nihayet vermiye cek olurlar sa maddi kuvvetin yalnız kendi taraflarında olma dığını kendilerine göstereceği sebette bulunmağa mecburuz. Binaenaleyh, sulha muhip ve İ taraftar olmalıyız. Biz iyi kalpli ve kuvvetli birer Alman olmak nyanın da vatandaşları olmak is tiyoruz. BERLİN, 23 A. A. — Als dorf maden kuyusunda vuku bu lan kaza neticesinde 257 kişi öl müş, 50 kişi yaralanmış 23 kişi de ortadan kaybolmuştur. ——.. M. Venizelosun İs- tikbal hazırlığı Ankara, 23 ( Telefonla ) — Hariciye kalemi mahsus müdiri Kemal Aziz Bey M. Venizelosu istikbal hazırlığında bulunmak üzere İstanbula hareket etmiş- tir, İzmirde üzüm ve inci setışları İZMİR, 23 A. A. — Bugün 17 kuruştan 45 küruşa (Okadar 1755 çuval üzüm ve 7 kuruştan 40 kuruşa kadar 819 çuval incir satılmıştır. Japonyalı misafirler 'Türk- Japon ticaret cemiyeti umumi müdürü M, F. Yamada ile umumi kâtibi M. Hasegava, şehrimize gelmiştir. Bu zevat şerefine bugün saat 17 buçukta Pera palâs salonla- rında bir resmi kabul yaprlacak| tır, Ticaret ve matbuat erkânr davetli bulunuaktadır. © Biz, bütün devletlerle iyi müna | işler hakkında zamanda teşkili mukarrer olan Türkiye Cümhuriyet Merkez | Bankasının faaliyet ve vazifele- ri hakkında mühim bir tamim hazırlamıştır. Elde ettiğimiz bu tamimin esaslı noktalarını bildi riyorum;: “Türkiyede bankanot ihracı imtiyazını münhasıran haiz ol- mak üzcre, memleketic sınai ve mali inkişafa yardım gayesile ihdası 1715 No. lı kanını Mec lisi âlide kabul olunan Türkiye Cümhuriyeti Merkez Bavkası- nın teşkili artık bir gün mesele sidir. Bankanr başlıca vazifele- i ri şunlardır; İskonto fiyatini tesbit, para piyasasınm teda' iü tanzim, hazine muamele! fkaların tevdi edeceği senetleri mükerrer ıskonto oOetmek; ve Türk parasının iktısadi hayat ve faaliyetinde çok feyizli ham- leler verecek olan müstakbel is- tikrarını hükümetle beraber ha- zırlamaktır. Bu istikrara matuf olarak it- tihaz cdilccek olan ıhzari tedbir ler şunlardır. i — Banka devlet tarafından ihraç edilmiş olan 158 küsur mi Iyon liralık evrakı nakdiyeyi uh bir gün meselesidir Merkez bankası devlet iktisadi tında mühim vazifeler ifa edecek Maliye vekâleti, bankanın meşgul ola tamim hazırlamıştır ANKARA, 23 (Telefonla) — | tır. Türk lirasının altın Maliye vekâleti pek yakın bir|ve kezalik bankanın çıka! pek mühim bir bankanotların karşılık istikraz kanunu ile tesbit olü caktır. Banka muameleleri: i Banka hazine mevduatını lâ ıskonto kabul ve tediyaf ifa ve dahil ve hariçte para liyatını temin eder. Altın m le altma kabili tahvil döviz masmı yapar, Ve bü altın ve & viz fiyatlerini zaman zanıan * bit eder. Banka 3 imzalı ve af mi 90 gün vadeli olmak şai Bankalar tarafından tevdi nacak senet ve vesikaları W kerrer iskonto edebilir, Mü rer ıskontoya arzedilen sene! mukabilinde bankanın tediye deceği paralar ticari zirai v& nai teşebbüslere muhtac ları faaliyeti temin ederk v& suratle memleket için çok kı ve çok nafi bir kredi bol hâsıl olacaktır. Banka ücret kabilinde esham ve tahvilât kıymetli eşyayı muhafaza v€ dare eder. Sair Bankaların tıkları muamelelerin ancak sağlamlarını yapmağa olan Merkez Bankasını her lü çürük ve şüpheli işlerden ruyacak kanuni maniler v: miştir. desine alacak ve hükümet bir evrakı nakdiyeye karşılık ola- rak bankaya şimdiden 500 bin alt lira ile 116 küsur milyon franklık beynelmilel kıymetler yatıracaktır. Bu suretle şimdiye kadar kar şılıktan mahrum bulunan Türk parası için bir karşılık vazedil- İmiş olacak ve devletin müteba- İki borcları da kanunla teklif edi İlen ahkâm dairesinde peyder- ipey ödenecektir. İ 2 — Bankanın teessüsünü ta- İkip eden üç ay zarfında devlet İ teşkilâtına dair bilcümle devair e mücssesata ait meskük veya üülçe altınlar bankaya satılacak Ankara, 23 ( Telefonla ) —, istediğimiz nisbette bütün dü-) 1931 bütçesinin ana hatları, Ma çe esasları Heyeti vekilenif, liye vekâletinin alâkadar daire- leri tarafından - hazırlanmıştır. Yeni sene bütçesinin 200 mil- yon liradan az olacağı anlaşıl- maktadır, Hükümet, bütçede müteva: ir esas takip etmek! Ankara, 23 ( Telefonla ) — Fransız Ticaret nazırı M. Flan- den bu akşamki ekspresle Fran sız sefirile birlikte İstanbula ha reket etmiştir. Fransız nazırı İstas'yonda Hariciye, — İktısat ve Nafra vekilleri ve İktisat ve| kâleti erkânı, Fransız sefareti | mensupları tarafından teşyi o- İunmuştur. Reisidümhur Haz- retlerile Başvekil İsmet Paşa istasyona yaverlerini gönder- mek suretile dost devletin nazı rma iltifat ve iyi seyahat temen nilerinde bulunmuşlardır. Fran sız Ticaret nazırının Balkanlar da bir turna yaparken ye i zi: için gösterdiği ehem- mere Kani mehafi- linde hüsnü tesir uyandırmış- tar. Bu akşam istasyonda Türk- Fransız dostluğunun bir tezahü rünü teşkil eden samimi bir ha- va esmekte idi. M. Flanden hareketinden evvel Ankaradaki Bütçede mühim tasarr Yeni sene bütçesinin 200 milyon! dan az olacağı anlaşılıyor M. Flandenin beyanatı Tamimde bundan sonra maye ve hisse senetleri da tafsilât verilmekten ve bankanın yaptığı muamei hakkında daima memleketi vir edeceği yazılmaktadır. murların iştirak usulüne ce maaşları 100 liradan 2 sz lanların alacakları / bir hi ve 100 lira ve yüzlira kesirleri için alınacak her hissenin bedelleri 18 ayda © edilecektir. tedir, Ona göre hazırlana v zar günkü içtimamda mü ve ikmal edilecektir. Ankaff yu için Dahiliye a Zırlanan şartname Maliye ı tetkik edilmek Uzer” rilmiştir. manda terketmek mecburiYe, de olduğumdan cidden sirim, Ne çare ki, Parise 4 timden evvel tanzim ettiği yahat programı, yollarda zaruri zamanlar, Sofya ve datesbit edilmiş ziyareti ve nihayet yakmda ai olan parlâmento faaliye$ müddeti uzatmama imkân rakmıyor. Müntazam şiri5 asri şehir olan Ankarayı hi» ve zevkle temşa ettim. de kısa bir zaman ai de getirilen büyük ir sında Ankara şehri de bir mevki işgal eder, de bu ziyaretimden ken an'anevi Türk-Fransi Tuğunun her gün inkişif kuvvet bulduğunu ve bü ziyaretlerimden kıymetli larle ayrıldığımı çok sis olduğumu bilhassa menizi rica ederim.,, temaslarına dair o intibalarını şu kısa cümlelerle ifade etmiş-| tır. ir). M. Flanden Çankayay? ken defteri mahsus im.» Başvekil tarafından ilmiştir.. z