27 Eylül 1930 Tarihli Milliyet Gazetesi Sayfa 2

SultanfHamit Tahsin Paşanın Hatıratı.. İİ No: 48 (Tercüme ve iktibas hakkı mahfuzdur.) Açıkgöz bir jurnalcı Veziriâzam tabiri üzerinde hünkârın nazarı dikkatini celbetmiş 3 Siri ablam yan hâdise- ıdırmamağı ve her han- gi işte olursa olsun istatokoyu bozmamağı meslek edinmiş olan Sultan Hamit şu cevabı verdi: “ Şimdiye kadar salnamelere kanunu esasi yazılmıyor mu i- miş ki istizan ediliyor? Kanunu esasi kaldırılmadı, mer'iyeti ta- til edildi.,, Sultan Hamidi böyle kestirme yoldan cevap vermeğe sevkeden diğer bir sebep te işin dedi evzuu teşkil edecek surette uzamasma ve ağızlarda dolaşmasına meydan vermemek |c mülâhazası idi. Netekim işgüzar jurnalcılar- dan birisi, o vakit Sadrazam olan zatm bazı evrakı resmi- üzerine basılan mühründe- (Veziriâzam) ibaresine işa- ret ederek (âzam) kelimesi Âârın dikkatini cel- ve bu jurnal o zaman i uzayan bir mesele olmuş- Bunlar o devrin ahlâkıyatını gösteren ve saray politikasının tesiri ne kadar derinlere var- diğ anlatan basit, fakat çok mmânidar misallerdir. .*.. Yıldız sarayında elkabı res- nisi (Darüssaade ağası) olan bir Kızlar ağası vardı. e Bütün "Araplar bunun, maiyetinde ve buna Oomerbuttu. Darüssaade ağalığı Kanuni Sultan Süley- - man zamanımda ihdas edilmiş eski saray usulünde en mühim makamların biri idi, o Osmanlı İmperatorlarmn sarayında Si- Hâhtarağalığı ile Darüssaade a- galığı saray bütün erkân ve müstahdemininin fevkinde ok duğu gibi devlet “teşrifatında da Sadrazam ve Şeyhülislâm- dan sonra gelen bir memuriyet idi. Kızlarağası haremi hüma- yuna ait hususatın kâffesine nezaret ederdi. Gerek sultanlar dairelerinin, gerek baltacı ve teberdarların âmiri Kızlarağası i di. Yavuz Sultan Selim zama- nında Haremeyne ait vakıflara bakmak vazifesi de Kizlarağa- sına verilmişti. Eskiden Kızlarağasma (Bü- yük ağa) derlerdi. Bunlarm ken dilerine mahsus © üniformaları vardı. Bu üniforma Selimi am- ame, derin yenli ove kenarı sırmalı Hilat, bir de sincabi kürkten ibaretti. Bellerinde mü cevherli ve altın zincirli bir han er bulunurdu. Her sene Hica- za giden Surrei hümaytunun tertibine hizmet etmek vazifesi de Kızlarağasına mevdu idi, Su rre hazırlanıp hareket edeceği gün Kızlarağası üniformasmı giyer, eline Darüssande ağalı- ğma mahsus uzun asayı alır ve Surrenin önünde giderdi. Bu 2- sa, haremağalarınm terbiyesi- ne memuriyetlerinin alâmeti ol mak üzere ihdas olunmuştur. Kızlarağası bu asayı yalnız Sur- renin hareketi günü * taşıyabi- İirdi. * Sultan Mahmuttan son- ra Kızlarağasınm kıyafeti de- Zişmiş ve vazifeleri gitgide a- zalularak — nihayet alelâde bir “süs haline getirilmişti. Sultan Hamit, cülüsunda hemşiresi Cemile Sultanı baş ağaşı Behram ağayı Dariissaa- ie ağalığma tayin etmişti. Sultan Hamit şehzadeliği zama nmda hemşiresi Cemile Sulta nım dairesine pek çok gittiği bu hemşiresini pek sevdiği çin tahta unda obu daire müstahdemininden bir haylisini saltanat hizmetine almış ve ken dilerine mâdâmelhayat büyük mevki ve nimetler vermişti. Cemile Sultanın sarayından Ik Kızlarağası olarak © Sultan Hamidin sarayma gelen o Beh- ram ağa emsaline nadir tesadüf Olunur bir nüfuz ve şöhret ka- | — sanmıştı, Behram ağanm dai- resi bir aralık vüzera, ekâbir ve ricalin ziyaretgâhı olmuştu. Derviş Paşa, Rasim Paşa, Maz- damları bu dairenin müdavimle- rindendi. Behram ağanın devlet işlerine de müdahale ettiği ve ehemmiyetli azil parmağı soktuğu işitiliyordu Her halde bir aralık oSultan Hamit saraymın en müfuzlu a- damı bu Behram ağa idi Bu tarihten sonra Sultan Ha ğalarma merci olmaktan başka hiç bir vazifeleri ve ehemmiyet İeri kalmamıştı. Yalnız en son Kızlarağası o lan Abdülgani ağa jurnalcılık- ta temini mevki ve nüfuza ça lıştığından bir faaliyeti mah- susa ibraz eder olmuştu. Bir çok jurnalılar kâğıtları Abdül gani ağaya getirirler, onun va srtasile takdime © muvaffak o- lurlardı. Sultan Hamidin jur- nalcılığa verdiği itibar ve bekei istihbaratın tekemmi ne gösterdiği itina dolayısile Abdülgani ağa bir aralık hay- li mergup olmuştu. Yıldız haricindeki hanedan saraylarmın harem ağaları hasbelicap Yıldıza © geldikçe Kızlarağasına müracaat eder- lerdi. Yalnız veliaht Reşat E- fendinin © harem ağaları gel- mezdi. Esasen veliaht dairesi mensubininden hiç o kimsenin Yıldıza gelmesine müsaade 0- Tunmazdı. En çok hazer edilen temas ve münasebet buidi. Bunlarla hariçte bilmiyerek te mas etmek “bile korlunç ava- ikıbi müstelzim bir keyfiyet sa- yılırken o daire mensubininin Yıldıza gelip her hangi bir kimse ile görüşmelerine mü- saade olunmıyacağı pek aşikâr idi, Veliaht Reşat Efendini; müstahdemin ve mensubini şöyle dursun, bizzat Reşat E- fendi bile saraya gelmezdi. T- ki kardeşin yegâne münase- İbetleri her ay iptidasında Re- sat Efendinin adamlarından bi rinin Yıldızda baş Hacı Ali Paşaya | gelip tarafı sahaneden verilen bin beş yüz | maaşı almasından | Tira husust ve Reşat Efendinin başka bir arzusu varsa bumu gene Hacı Ali Paşa vasrtasile arzettirmek ten ibaretti, Veliaht (Reşat Efendiden maada Hanedan azası gerek bir istirhamda bulunmak ve gerek eyyamı mahsusada arzı tebri- kât etmek için saraya geldikle- rinde doğruca çit köşküne gi- derlerdi. Sultan Hamit bunla rı bazan kabuleder, bazan bil- vasıta selâm gönderirdi, Yal - nız ramazan münasebetile gel- dikleri zaman iftardan sonra kendilerini kabul eder ve her birine ayrı ayrı atiyye verirdi. ... * Yıldız sarayınm ramazan if- tarları malümdur. Bu iftarla- rm gerek in bir ay saraya gelenlerin adedi, gerek mut- fak ve cebihümayundan sarfı- yatı itibarile cidden akıllara hayret verecek bir şeydir. Ra- mazanda Yıldız sarayına gel- miyen, orada iftar eylemiyen ve dişkirası riamile atiyye al- mıyan kimse yok denilse mi balâğa olmaz. Vükelâ, rica! jmerayi askeriye, ülema, pat - rikler, rüesayi ruhaniye, süfe- rayi ecnebiye Sultan Hamidin. iftar sofrasma davet olunur. lardı, O derecede ki bu davet- ler birâdet, mukarrer ve mu- kannen bir keyfiyet olmuştu. Ramazanım ilk gününden başlı - yarak sonuna kadar sarayın he men her dairesinde kurulan if tar sofraları o derece kalaba- rk olurdu ki çok'defa oturacak yer bulamıyanlar görülürdü. ve nasıplara İz mabeyinci | hilâl gibi görünen bu manzara MİLLİYI X Bu içtima impe Zamanın ihtiyaçla- irndankuvvet alıyor! İngiliz imparatorluğu konfe-| ransı ay nihayetinde Londrada toplanıyor. İmparatorluğu teş- kil eden Dominion'ların murah hacları ana vatan olan İngiltel pavıtahtına yorlar. ingiliz Başvekili M. Möc Donald Bu memleketlerden her birinin ayrı ayrı dertleri vardır, Hep- $i de iktısadi, ticari buhran ge- giriyor. Böyle bir içtima 926) sonbaharında da yapılmıştı. O zaman ortaya pek garip bir ta- kım telâkkiler atıldığı hâlâ ha- tırlardadır Sözde İngiliz impa- ratorluğunu teşkil eden ve siya! seten yalnız hükümdarlık mla-| kamı ile ana vatana bağlı kalan Dominion'ların İngiltereden ay rılarak. Britanya'yı dünya yü- zünde yap yalnız bıraktıkların-! dan bahsedenler olmuştur. Halbuki 926 konferansında zaten mevcut olan fili bir vazi- yet kâğıt üzerine kondu. Her) Dominion ayrı parlemantoya maliktir. Hattâ bazısı hariçte bile kendini temsil edebiliyor.! Dominionlar'ın ana vatana olan | siyasi rabıtaları, hükümdarlık makamına merbutiyetten iba- ret kalıyor. Halbuki zahiren iftirak ve in- hakikatte hayatın ihtiyaçların- dan kuvvet alan bir teşekkül de İmek olduğu alaşılmıştır. İ 930 konferansı ne yapacak?. , İngiliz imparatorluğunu teşkil! eden ve her biri kendi idaresin-| İde tamamile serbest olan mem İleketler bir çok ihtiyaçlarla biri birlerine bağlıdır. Ticari ve ik- tısadi vaziyet imparatorluğun her kısmını biribirine daha ziya de bağlamağa hizmet edecek- tir. İngilizlerin 930 konferansın dan bekledikleri budur, Hiç bir taraf diğerine zorla bir şeyi ka bul ettirecek değildir, Müşterek menafiin icabı ne ise her Domi- nion onu kabul edeoektir. Bu İngiliz imparatorluğunun zaiflediğini değil, bilâkis kuv- veli temellere istinat ettiğini gösteriyor. Cemiyeti Akvam Cenevre, 25 (A.A) — Cemi- yeti Akyam meclisi ve hey'eti umumiyesi LaHeye adalet diva tunm 14 azasını intihap etmiş-| m Sultan Hamit payıtahtın ve makamı saltanatın muhafaza- sına memur olan askerleri de bu iftar yemek ve atiyyesin- den mahrum bırakmazdı. Ra- mazanm muayyen günlerinde, birinci ve ikinci fırkaya» mensup oümerş, (o zabitan'” ve ofrat münavebe suretile ve ikinci fırka kumandanı delâleti le İftara davet olunur, iftardan sonra her birine birer maaş nis betinde atiyye dağıtılırdı. (Bitmedi) (Beş hasta vari) temellere da; | ei Fethibeye dair| er HARİCİ HABERLER.. ingiliz imperatorluğu konferansı atorluğun zaiflediğini değil, sağlam ğını gösterecek. “Journal, gazetesi Türkiye Büyük Millet Meclisinin içti - maa davet edilmesi etrafında yazdığı bir fkrada yeni İmka- nın reisi Fethi Beye dâir diyor ki: “Bu yeni adamım ne derece- ye kadar ondan (Ismet Ps.) da ha iyi yapmağa kabiliyetli olmasını bilmek kalıyor. Naza- r: mülsahedeye almağa mecbu- ruz ki Fethi Bey pek iyi hatı- ralar bırakmamış olan (o meş- ur Ittihadü terakkiden kal-- madır. Türkiyenin mali müş- külâtı arttığı ayni devirde Fet- hi Rey Pariste.değil mi idi?.,, Ekalliyetler bahsi kapandı « Tepmis,, gazetesi Cemiyeti akvamda yeniden mevzu bahso- lan ekalliyetler meselesine tah sis ettiği başmakalesinde bunu Alman murahhaslarile Almanya nın sabık müttefikleri olan dev- letlerin murahhasları tarafmdan ortay çıkarıldığını o söyliyerek makalesinin nihayetinde diyor ki: “ M. Brinad tarafından irat edilen nutuk meseleyi tavzih et miş ve münâkaşayı asıl mevzuu üzerine celbetmiştir . Fransa Hariciye nazırı Cemi yeti Akvamın ekailiyetlere karşı bütün vezaifini ifa ettiğini ve hiç kimsenin her hangi bir devlette bir takım sarsıntılar tevlit etme inde menfaati olmadığını söyle- istir. M. Briand haiz oldu- ğu itilâf fikrile ve vaziyetin icap ettirdiği metanetle mevcut iti - Iâfların milli ekalliyetlere bir ta kım teminat vücude getirdiği fakat bu itilafların devletlerin si nesinde bir takım ihtilâl ocakla rış vücut bulmasımaksadını istih taf etmediğini hatırlatmıştır. M, Briand kuvvetle nazarı dikkati celbetti ki, muahedelere riayet Cemiyeti Akvamm esasmı teşkil etmektedir ve Cenevre mülesse -| sösi buhudut dahilinde vazifesini ifa etmektedir. Bu sözler dinlen melidir. Bugün siyasi mesaili hakkında olduğu gibi diğer bü- tün meselelerde en emin haki -| kat muahedelerin metni ve ra -| hudur, Buna sarsılmaz. surette | sarılmak lâzımdır... | Köy muallimliğiiçin| tesbit edilen esaslar! Ankara, 26 — Maarif vekâle ti köylere muallim bulmak için mühim kararlar almıştır. Kabul edilen esaslar şunlardır: 1 — Muallim mekteplerinden mezun muğilimler mecburi hiz- met müddetlerinin üç senesini köy muallimliği ile geçirmeğe mecburdurlar. * 2 — Köy muallimliği borcu Maarif vekâleti tarafından da - vet ve tayin ile ödenir. 3 — Muallim mektepleri me - zunlarındari mecburi hizmeti es- nasmda köy Mmuallimliğine davet edilmiyenler artık köy müallim iği mecburiyetine tâbi tutulmaz lar, 4 — Köy muallimliği borcunu | Jâyıkile ödemiş olan muallimle - rin kidemlerine bir sene ilâve edi Tecektir. 5 — Fili askerlik hizmetini ödeyip bitirmemiş olanlar köy muallimliğine tayin edilmezler, Ankarada ehli hay- vanlar sergisi açıldı ANKARA, 26 (A.A) — An.| kara ehli hayvanlar sergisi bu- gün saat 14 te İktisat Vekili Şa kir Beyin nutku ile açılmıştır. Merasimde bir çok vekâlet müs ) de Parş ara de İspanyada sarfedilen emekler Madritten yazılıyor: — Ts- panyanın bugün en ziyade meş gul olduğu mesele parasıdır. Ispanya parası olan peseta düş müştür. Maliye adamları buna hakiki bir sebep tayin cdemi- Ortada fazla kâğıt pa- i: rdı Caneral Berenger ra da çoktur. Meselâ dönen 4, 335,000,000 pesetanm. karşı olarak 2,448,000,000 altın ve 723,000,000 gümüş var dır. Bu az değildir Parası 1s- tikrar kazanmış olan bir çök memleketlerde bile kâğıt pâra- ya karşı bu kadar altın ve gü- müş karşılık yoktur. Ispanyol mütehassısları bu- meseleyi tetkik ede dursun ahiren Maliye nazırı tarafın- dan neşredilen bir (o tebliğde bütçenin son yedi © aydanberi masrafları azaltmak suretile bütçeyi tevzin etmekte olduğu zikrediliyor. Fakat İspanyanm mali müş- külâtı ile beraber bir de siya- sİ vaziyetine (bakmak lâzım gelince bunun da o kadar istik rar kesbetmiş olduğuna hi medilemez. (İktidar mevkii de bulunan (Başvekil Ceneral Berenger memlekette yeniden karışıklık. çıkmasına mâni ol-- mak için çal tadır. Mat- buatta (odiktat kten kalma sansör kaldırılmıştır. Madrit, 25 (A.A) — M. Bej renger matbuata beyanatında bitmiş addet- ortada | Sabaha karsı | Kabine teşkil edildi | z > | o Ankara 26|( Sabaha karşı - Saat4,30 1— Mevsukan haber aldığıma göre İsmet Paşa kabineyi teşkil vazifesini kabul etmek isteme- miş, fakat Gazi Hazretlerini israrı üzerine yeni hükümeti teşkile muvafakat etmiştir. Kabine geç vakte doğru teşekkül etmiştir. İktisat vekâletine: Mustafa Şeref Bey Maarif Esat Bey Adliye Yusuf Kemal Bey tayin edilmiştir. Diğer vekaletlerde eski ve | killer tamamen ibka edilmişlerdir. | » » Lİ Haber aldığımıza göre İse Paşanm bu nutku kâfi mul İ gastırılmıştır.Birkaç güne kı kaza ve nahiyelere gönderile , | tir. | . | is © C. H.E. idare heyetine . ti . intihap edilen mebuslar ANKARA, 26 (Telefonla sa-! ccip Ali, Asım( Artivin) Abdi atl ) — Halk fırkası grupunda|müttalip, Kılınç Ali, Halil (Ze yeni umumi idare heytine elli) guldak), Avni (Yozgat), Rü? aza seçilmiştir. Bunların onu'şen Eşref, Hasan (Gümüşhane) yedektir. İntihap edilenler sıra| Ali Nazmi, Celâl (İzmir), Sabif ile şunlardır: İ (Cebeibereket), İrfan Ferit, FE Ali Bey( Afyon), Ali Şuuru, fik (Tekirdağ), Salâhaddin (E8 Hakkı Tarık, Hilmi (Adana), |caeli), Ali (Rize) Mahmut (St Rasih, Doktor Mustafa, Hamdül|irt), Şemseddin (Sivas), At lah Suphi, Saffet, Naci Paşa,| (Niğde) Fefik (Konya), Ri Vasıf, Nali Atuf, Esat (Amas -| (Zonguldak), Faik ( Edime ya), Zeki Mes'ut, Recep, Cemil, | Mazhar Müfit, Abdülhak, Alİ Hacim Muhiddin. Aziz (Erzu - | Riza, Mustafa Şeref Hasan Hi rum), Ahmet Hilmi (Kayseri), İri, Hüseyin (İstanbul), Doktdl) aHa r(sanTiHetaoin e eta eta| Halit (Kayseri) Doktor Fi Hasan Trabzun), Besim Atalay, | (Kırklareli), Refat (Edirne) ———————AA 8 İsmet paşanın nutku Teksir edilecek her tarafa dağıtıla | Ankara, 26 ( Telefonla ) —|Afyon meb'usu Ali B.in Başvekil İsmet Paşanın Büyük |takrir Mecliste kabul 'olünmn Millet Meclisinin fevkalâde | iç-|tU. timamın ilk celsesnde söylediği İ şarktaki tenkil hakkımdaki nut- is kunun tab'ı ve memleketin her tarafma gönderilmesi hakkında | T. Rüştü B. Moskovadali Aariciye vekilimizin şerefine bir rermi kabul yapıldı Sahtiago i- e hâdiselerle karı- şık br hal almaktadır. Gl ig | Rus elçisinin teşebbüsü Atina, 25 (A.A) — Sovyet bükümeti elçisi hariciye nezare | j€ müdürünü ziyaretle Yunan matbuatmın Rusyanın dahili vaziyeti hakkında vaki fieşriya- tı etrafında görüşmüştür. Avusturya Kabinesi M. Schober Viyana, 25 — Başvekil M. Schober (Şober) kabinenin isti fasını vermiştir. İstifa başvekil ile ikinci başvekil arasmda çı- kan ihtilâftan neşet etmiştir. Yeni kabineyi teşkile ikinci baş veklin memur edilmesi muhte- meldir. Şober kabinesi İtalya ile bir Mi sözler teati edilmişti Akşam Türkiye sefare Tevfik Rüştü Bey şerefine b resmi kabul tertip edilmiş ve #€ İmi kabülde icra heyeti reisi Rİ) * kof ile Litvinof Karahan Hi ye ve Bahriye komiseri Vorofl “| lof, sefaretler erkânnı ve Hoskova, 26 (A.A) — Tev - ik Rüştü Bey refakatinde Fa - lih Rıfkr Ragip ve Nuri Beyler olduğu halde Moskova Sovyeti y abül de Litvinof, Karahan, Suriç ve Moskova Sovyeti divan azaları hazır bulunmuştur. Tevfik Rüş tü Beye Sovyet reis o muavini | Sovyet ricali hazır bulunmü ,Kopliyanski arasında - samimi İtur, Ğ ze . Tevfik Rüştü Beyin beyanatı Moskova, 26 (A.A) — Tev -|B. M. Meclisinin gösterdiği f9 fik Rüştü Bey Tas ajansına be -|lu takip cdecektir.,, yanatında Türk -Sovyet dostlu -| Tevfik Rüştü Bey Mosko unun mütemadiyen resanet bul | ziyaretinin ileride Türk ve duğunu söylemiş ve Türkiyenin | Yet harici siyast ricalnin tem” yasetine temas ederek|larına br mebde teşkil ve yakımda Litvinofla İde memnuniyetle görece; ni izhar eylemeştir. Üç maznun tahliye edi İzmir, 26 (Milliyet) — re Fethi B. in seyahati esnaf da polisi tahkir ve gürültÜğ! karmakla maznun Kerim il€ garson Rizanın suçları yetletinin temadisine lüzum! termiyecek derecede bulu! Zundan kefaletle tahliyeleri “İİ vafıle görülmüş ve dün ikisi tahliye edilmiştir. Gene Fethi Beyin İzmirde lunduğu sırada incir amel greve teşvik etmekle maf ve mevkuf olan boksör tarafından verilen tahliye i”.İ sı müstantiklikçe kabul eği” Fırka umumi kâ- tibi oldu ANKARA, 26 (Telefonla) — Recep Bey fırka kâtibi umumi- liğine intihap edilmiştir. İzmir nümayişi tahkikatı smir, 16 — Mukabil nümayiş me) seleni hasebile dün Halk fırkası mu temedi Salih Beyin müddei umumi. Hikçe ifadesine müracaat edildi. Salih dostluk muahedesi imza etmiş- teşarı ve Ankara valisi hazır bulunmuştur. < tir. Bey bundan baberi olmadığını bildir- İve tahliyesi muvafık bie