29 Ekim 1939 Tarihli Haber Gazetesi Sayfa 8
Cumhuriyet nasıl 17 eşkilâtı esasiye kanununda “ devletin cumhuriyet olduğuna göre ,, yapılacak tadilitı Atatürk ve İsmel İnönü 28 Jikteşrin gecesi tesbit etmişlerdi Bugün on altıncı yıldönümü” ( memekteğir. Bu hal milliyetimi nü kutluladığımız o Cumhuriyet, Atatilrk ile onun ea yakm inki. lâp arkadaşı İsmet İnönünün ai. hinlerinde doğmuştur. Cumhuriyet fikrinin tekâmülü- nü, Mondoros mütarekesinden itibaren, Atatürkün bayâtımı a. dım adım takip ederek müşahede Ye mütalea etmek lâzımdır Mütarekede Mustafa Kemal harp sonu İse tanbulundadır. Ne yapâcâğız? . Soruyor ve araştırıyor, kentdi- lerinde vâtân duyguları umdu. ğu adamlarla müşavere ediyor : — Elimiz, kolumuz bağlı du. râcak miyız?. Hakiki vatanperverlerin ümit“ leri yaltıiz ondadır. Ve omun t. midi de yalnız (o Anadoludatır. Kendisi Anadoluya geçmek isti. yor. Tertiplerini alıyor. Babâli- de onu İstanbuldan (uzaklaştır. mak istiyor. Büylik vatanperver. le korkaklar bir noktada buluş muşlardır: Amadöluya gitmek, Anadoluya sürmele. Mustafa Kemal Paşa, Yunan. lıların İzmiri işgal ettikleri 15 mayıs 1919 günü, İstanbuklan Samsuna hareket ediyor .İşte iki hareket: Türkiyeyi boöğmağa «a. vaşanlarla onu kurtarmağa niyet edenin âyni günde işe başlama" Jarr.. 19 Mayıs 1919 da Samsuna çı. kan Mustafa Kemal Paşanın memleketi ne halde gördüğünü büyük mutkunun Birinci saylasın. da okuyunuz. Ya İstiklâl, ya ölüm! Bu vaziyette, memleketi kur. tarmiak için fç yol tasâvvür edi. liyordu: — İngiliz himayesini istemek, — Amerika mandasnı iste. mek, — Halâş çarelerine baş vura" rak Osmanlı devletinden ayrıl. mamak, yahut Osmanlı devletin. den ayrılarak kendilerini kurtar” zak. Mustafa Kemal Paşanın karâ. rı büsbütün başkadır: “Bu vaziyet karşısında bir tek karar vardı: O da hülkimiyeti milliyeye müstenid, bilâkaydü. şart müstakil yeni bir Türk dev" keti tesis etmek. ,. “Esas, Türk milletinin haysi, yetli ve şerefli bir millet olarak yaşamasıdır. Bu esas ancak is. tiklâli tame melikiyetle temin o lanabilir, Ne kadar zengin ve müreffeh olursa olsun istiklâlin. den mahrum bir millet, beşmiye, ti mütemeddine bir müsmeleye O kesbi fiyakat & demez,,, “Binmensleyh, ya istiklal, ölüm! “İşte halis hakiki isteyenlerin parola bu olsenktı., , “Bir an İçin bu kararın tatbi. kinde ademi muvaffakiyete du - ya çar olucağını farzedelim: Neo. | Macaktı? Esaret!,,, “Peki efendim, diğer kararlara mutavaat halinde netice bunun ayni değil miydi?., , İstiklâl mücadelesi başlıyor. bafaza ve tem Bu esasa dayanarak, © hedefe | yen Mustafa Kemal teşbilât kurmak ka e 10 Temmuzda Hirzi vas kongrelerinin akdi içli zin hiç sayılması neticesine va rıyor. 3 — Mületin istiklâlini gene İ milletin azmi ve kararı kurtara, | caktır . 4 — Vaziyete çare bulmak, #illetin hak istiyen sesini cihana işittirmek için her türlü tesir ve İ mürakabeden azâde bir milli bey- | etin vücudu elzemdir. 5 — Anadolunun emin yeri olan Sivasta, milli bir kongrenin toplanması otekarrür etmiştir . 6 — Bunun için tekmil v yetlerin her İivasında mülletin iti” mâdma mazhar üç murahhasm mümkün olan sür'etle yetişmek üzere hemen yola çıkması icap e- der. ber yetin mili bir sır halinde tutul. ması ve mutahhasların lüzum gö rülen mahallerden seyahatlerinin mütenekkiren icrası lâzımdır. 8 — Şark vilâyetleri namına 10 Temmuzda Eızrumda bir kongre toplanacaktır. Bu tarihe kadar diğer vilâyetler murahhas- ları da Sivasa vasıl olabilirlerse Erzurum kongresinin azası da Sivas umumi içtimamna dahil ol mak üzere hareket eder. Mustafa Kemal Pâşanın bu davetine bütün memleket icabet ediyor, bu suretle artık ıstan bul Anadoluya t8bi oluyor ve millet Mustafa Kemalin etrafın. da toplanıyordu. Bu tamimi Amasyadan gönde. ren Mustafa Kemâl, Erzuruma hareket etti, ve her yerde halkın büyük saygı ve bağlılık eserleri ni görerek 3 temmuz 1919 da Erzuruma geldi. Mustafa Kemalin böylece tüze- rine almakta oğluğu vatan vazi. fesini öçüncü ordu müfettişi ola rak yapması imkânsızdı. Esasen İstanbul da telişa düşmüş “gel, diyor, Padişah ise “tebdili havn | al, Anadoluda bir yerde otur, bir işe karışma,, diye söze başladık- tan sonca, harbiye nezareti de Patlişah da “gelmelisin!., emri. ni vermek İstiyorlardı. yet 8. 9 gecesi sarayla açılan bir telgraf o muhaberesinden sonra İstanbul orun resmi memüriyeti- ne nihayet verdi ve kendisi de ayni gece saat 22.30 da harbiye nezaretine ve 23 tede padişaha, e 7 «- Her ihtimale karşı keyfi: Şi W ML İdi bilyük imlelâhçı arkndaş, $ — Hiristiyan unsurlara simizi ve içtimai müzazenemizi ihlâl edici imtiyaz. lar verilemez. 6 — Manda ve himaye olunemaz. 7 «- Milli meclisin derhal içti mam ve hükümet ictaatının meclisin mürakabesine konulma. : temin için çalışılacaktır. Ertzurum kongresi bir temsil heyeti seçi. Heyetin 'başmda Mustafa Kemal Paşa vardı. 14 eylül 1919 ia Sivas kongresi a- Ççıldı. Sivan köngresinin açılmasın” Gan evvel ve toplandığı sırada #- kâmete uğratılması için yapılan melânetlerim haddi ve hesabı yok tu. Harput valisi, İstanbul bükü metince, Sivasta Mustafa Kemal Paşaya baskm yapılarak arka- daşlariyle birlikte tutulup İstan bula gönderilmeğe memiuredildi. Bumu haber alan Anadolu bü yük bir asabiyet gösterildi ve vali ancak kaçarak carimı kurtarabil. yasi bik kabul badi. Mustafa Kemal ise “gelemem, | cevabında israr ediyordu. Niba- İ du. Anadolu, İstanbul memuriyetinden ve askerlikten | müvacehesinde | uşak olmak mevkiinden yfiksek | van | istifa ettiğini bildirerek milletin | | başına geçti. Erzurum kongresi o. muzda toplandı ve Mustafa İ mali relsliğe seçti. Ön dört gür | devam eden kongrenin verd kararlar, relsinin #kirlerin! şöy le telhis ediyordu: I — Mili hudut dahilinde va. tan bir küldüe, Osun muhtelif | kısımları biribirinden ayrılamaz. | 2-Her türlü eenebi ve müdahalesimz kârşı ve Osman. İ k hükümetinin inbilâli balinde millet müttehilen müdafaa | mukavemet edecektir. 3 — Vatanın ve istiklâlin mu ine merkezi ve | kümet mukti tak- dirde maksadın temini | vaklkat bir hükümet desektir. Bu İm £ olamadığı için teşek hükümet heyet intihap olur «e münakit değ &yeti temsiliye | | piki ve işgali | İstanbul hükümeti, hakiki va- ziyetten hâlâ habersiz, milli ira- deye karşı koymağa çabalıyor . ile resmi ve hattâ hususi muhabereyi ken- ti ve İstanbul iki boğaz arasında kapanıp kaldı. Bunun neticesi de © zaman iş başımda bulunan da* mat Ferid kabinesinin mesi oldu. Bunu isteyen, millet namma hareket etmekte olan Mustafa Erzurum kongresi 23 Tem. | Kemal Paşa idi. O. intihabatın Ke- | yapılıp Meclisi mebusafın top * lanmasını istiyordu. Seçim ya. Mustafa Kemal Pasa erim şmebüşu oldu. Fakat İs tanbulda toplanan meclise iştirak etmiyerek demiryolları zerinde | Yanındaki cüzütamın çekilire- ! İ ge mecbur olduğunu gören cüzü | | tamlar ona tâbi olamaz. Bulun - | assut noktâsı gili sectiği a gidip orada kaldı. Meclisi mebusan, Dafnat Feri, di tekrar kı ş kurmağa memur etmek isteyen sarayla işgal kuv- vetleri arasındaki i Mahaya sürül sonra İstanbul şet çekik ! ralillet meclisi karar verdi. İcap eden tebliğleri yaptı. Seçim kısa bir müddette bitip “Türkiye Büyük Millet Meclisi, 23 Nisan 1920 tarihinde Ankara” da açıkir. İlk iş olatak meclis, riyasetine Muitafta Kemal Paşayı getirdi ve 2 mayıs kanunu ilede 411 ki- şilik bir “İcra Vekilleri Heyeti, kurdu. Türkiye Cumhuriyetinin temelleri atılmıştı. Düşmanlar yeni hükümeti mu” vaffakıyetsiliğe uğtülmak için ellerinden her geleni yaptılar. Şarkta Ermeniler, centpta Fran- sızlar, garpta Yunan ordusu, İs- tanbul kapıları önünde hilâfet ordusu, Düzce, Konya, Anzavur isyanları, Çerkes Ethemin ihane- ti, ve daha binbir entrika aratır da yeni devlet yavaş yavaş teşek kül ediyor, yeni Türk orduları toplamağa kuruluyor, muhtelif cephelerde zaferler kazanıleyordu. Birinci ve ikinci İnönü muha- rebeleri İsmet İnönlinün dabiya- ne idaresiyle zaferle neticelendi. Londra konler uğrarken, müsteyliler (üçüncü taarruza kalktılar ve Sakarya lerine geldiler. O zaman (5 ağur- tos 1921) Türk orduları başzu- mandanlığma (seçilen Büyük Millee Meclisi reisi: “Hattı müdafsa yoktur, sathı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır. Vatanm her karış top” rağı vatandaşın kaniyle sulan- İ madıkça terkolunamaz. Onun i işin küçük büyük her cüzülem | mevziden atılabilir, Fakat küç'k İ Büyük Ber cüzütam ilk durabildi- ği noktada tekra: düşmana kar. şı cepbe teşkil ederek muharebe" ye devam eder, İ duğu mevzide nihayete kadar &6- bat ve mukavemete mecburdur, i İ kaidelerine istinat elem yepyeni bir tabiye koydü. Sakarya muharebesi Sakarya muharebesi 23 gün ası2 devam cd» ER ordusunun ve 22 gece İ rek 13 eylülde Arfiaraya yar Rusya ettikten sen evlileri Kedutlarinız âr arkadaş. akamete | ımu görerek Ank'rada bri | doğdu ? p asker b ğü ler: Atatük ve İsmet İni beraber hazırlamağa baş- | lsd, Bu esnada, ta *i, milli devleti zaafa düşürmek tedbirle- iktan geri dürmayan çe. şit çeşit düşmanlarla âçık ve giz li cephelerde sâvaş devâm edi- yör ve Gazi bütün oyunları boşâ çikarmanın çareleri buluyor. du, 1922 senesi Temmuzu olmuş tu. Gari Mustafa Kemâl, müte- câviz. orduları denize dökeceği günü tesbit ediyordu. Konyaya gelmiş olan general Tavnskendi görmek bahanesiyle Ankaradan hareket ederek 23 temmuz akşa. mı garp cephesi karargühmin bu” lunduğu Akşehre gitti, Ve orada kurmay başkaniyle görüşerek 15 ağustosa kadar bütün taarruz hazırliklatınım « yapılmasını kas rarjaştırdı, Ankaraya döndü, O. rada fikirleri taarruza hazırlayıp Çankayada bit çay ziyafeti verdi- ğini gazetelerie ilân ettirdikten sonra yalnız bir kaç arkadaşma Haber vererek Akşehire gitti . 24 Ağustosta karargâbr Akjö- hirden Şuhut kasabasına ve 2$ Ağustos sabahı da Kocatepenin denubu garbisindeki çecırir ordu. gâha naklettirdi. 26 Ağustos sa” bah: saat 5,30 da büyük bir taar- tuz bayladı. 30 Ağustos kadar devam eden muharebeler netice. sinde Askharlar civarında düş man kuvvetisri ihata edildi ve 30 Ağustosta “Başkumandan Muharebesi, bu kuvvetleri imha ve €sir eti. Düşman başkuman. danı vazifesini göre generüi Tri | | mecliste yeni vekiller b kopis dahi esirler arasında ydr, Gazi, beş günde kavi Heticeyi almış, İzmir yolunu Ağımıştır: “Ordülar, hedefiniz o Akdeniz. dir!., Vatan kurtulmuştur. idişlin “Türkiye Büyü Mudanya mütarekesini Lo « zan muahedesi takip ediyor. Lozan Mondoros,mütarekesinden son ta Türkiyeye dört sulh teklifi yapılmıstı: Sevr, Mart 1921 teklifi, Mart 1922 teklifi, Lozan... Sevzi ve diğer teklifleri biliyo. tuz, Fakat, Lozanı tetkik edelim: Hudutlârımız: Rumejide, Ka, | toağâç ta bizde ölmiik üzere Me | tiç hattı, Suriyede: 30 İlktesrin | i 1971 Antara ieilifeemesi büdir | ! dilmiş, bilâhare hudur tehir & Tagilizlerle bu- du. İraktar Mi günkü hudut tesbit olum” Şarkta: Kars ve Ardahas edilmek suretile 1914 Boğazlar; Gayri askeri (Son Montrö, Boğazların ! mi hakkı istihsal edilmi. Kürdistan: Balise koydu! ypığtır. İktisadi mıntal bahse mevzu olmamıştı. bul: Bahiş Tabi nüfur A : Bahis yok, Bö âysonlar: Kümilen kaldıf"” tır. Ekalliyetler: Millâ muzla kabul etmiş olduğum yalnız huristiyandara yaabi mak üzere cihan harbinde” ra akdolunan bütün boys muahedelerdeki kükümlet Askerlik: Boğazların giy kei mmtakalarında di g lurmak hakki * mıntakalarda dahi yabanci # rolü yek, h Ceza: Bahix yok. Mali BR Tüm İs İktisadi Kapitülüş yonlar nevi tamamile. ve ebedi lâğvolunmuştur. kümler: İnönünün muzaffer ki Bı, âyni zamanda büyük lomat olduğunu daha o 58” Mudanya mütarekesi ve mwwahedewle göstermiştir. Türkiye Cumhuriyeti Büyük zaferden sonrâ dettin kaçmış, ertesi gi İ yük Millet Meclisince asif yerine halife olarak AbİĞİ getirilmişti, O da gideti kat zamanında... Zati Lozanda müzakereler yel edetken Büyük Millet “ kendi kendisini Feshetnifi seçim yapılmıştı. Bu yeri y Nis 13 Ağüstos 1923 de s muabedesini tasdik ve 13 rin 1923 de de yeni Türk Jetinin merkezi Ankara $“ duğunu ilân etti, Fakat yeni Türk öce “ Mecbisi bükümeti,, idi Bi ise yeri devletin hüviy edemiye: gi Mili iradeyi nefsinde “ğ saiş olan böyle bir hüküm hikkimiyet esasına müsteri" hükümeti, yani Cumh di Bunu açıkça neden ifade mbeliydi?. p Ankara yeni Türkiyenit merkezi ilân edildikten bf xl det sonrü o zamanki Keyeti hakkında mecliste kur tenkitler Başgöste Mecliste bi rhizip beli Bunun Üzerine Atatür” kayada nezdinde toplanmi lan Vekiller Ni ise imanının geldiğini siyle di de o zamanki kabi hil bulunan Ye 4# olursa onların bu seçimi da istifa ederek yeni vi dahil ölmameları “sesi &ttirmiştir Wu re Vekiller Heyeti bu 9 / tifa ettikten sonra her grup resmi ve hususi se lanarak yeni Vekiller * e kendince âza #eçmeğe tar, Bu hâdiseler 27 ve 2 Li günleri ceryan etmek! ilkteşrin günü parti ei sfafiyle Parti idare vr rna davat edil zi: rayi alınmak İisteyi edilmiş olan istet 1 Kafesleri ö8 af b Fldrleriin gorglmasi? etmişkir | iğ 10 a9” (Devamı
