29 Ekim 1939 Tarihli Haber Gazetesi Sayfa 8

| Teşkilâtı esasiye kanununda “ devletin cumhurıyef î olduğuna göre ,, yapılacak tadilitı Atatürk ve İsmet 1 İnönü 28 Illfteşrm gecesi tesbıt e ee Bugün ön altmcı yıldönümü- | nü kutluladığımız Cumhuriyet, Atatürk ile onun en yakm inkı. lâp arkadaşı İsmet İnönünün zi. hinlerinde doğmuştur. Cumhüriyet fikrinin tekâmülü- nü, Morndoros mütarekesinden itibaren, Atatürkün hayatmı a. dım adım takip ederek müşahede ve mütaleca etmek İâzımdır. Mütarekede Mustafa Kemal harp sonu İs. tanbulundadır. Ne yapacağız? . Soruyor ve araştırıyor, kenldi- lerinde vataân duyguları umdu. ğu adamlarla müşavere ediyor : — Elimiz, kolumuz bağlı du. racak mıyız?. Hakikt vatanperverlerin ümit- leri yaltıiz ondadır. Ve omun Ü. midi de yalnız — Anadoludadır. Kendisi Anadoluya geçmek isti. yoör. Tertiplerini alryor. Bahiâli- de onu İstanbüldan — uzaklaştır. mak istiyor. Büyük vatanperver. le korkaklar bir noktada buluş- müuşlardır! Anadoluya gitmek, Anadoluya sürmek.. Mustafa Kemal Paşa, Yunan. hların İzmiri işgal ettikleri 15 mayıs 1919 günü, İstanbuldan Samsuna hareket ediyor .İşte iki hareket: Türkiyeyi boğmağa sa. vaşanlarla onu kurtarmağa niyet edenin ayni günde işe başlama- ları.. 19 Mayıs 1919 da Samsuna çı. kan Müstafa Kemal Paşanın memleketi ne halde gördüğünü büyük nutkunun birinci sayfasın. da okuyunuz.,, Ya İstiklâl, ya ölüm! Bu vaziyette, memleketi kur. tarmak için üç yol tasavvür edi. liyordu: — İngiliz himayesini istemek, — Amerika mandasını iste. mek, — Halâs çarelerine baş vüra- rak Osmanlı devletinden ayrıl. mamak, yahut Osmanlı idevletin. den ayrılarak kendilerini kürtar- mak. 4 Mustafa Kemal Paşanın kara. rı büsbütün başkadır: “Bu vaziyet karşısında bir tek karar vardı: O da hâkimiyeti milliyeye müstenid, bilâkaydü. şart müstakil yeni bir Türk dev- leti tesis etmek.. ,, “Esas, Türk milletinin haysi. yetli ve şerefli bir millet olarak yaşamasıdır. Bu esas ancak is. tiklâli tame malikiyetle temin o” " Tunabilir. Ne kadar zengin ve müreffeh olursa olsun istiklâlin. den mahrum bir millet, beşeriye, ti mütemeddine müvacehesinde uşak olmak mevkiinden yüksek bir müameleye kesbi liyakat &- demez.,, “Bintenaleyh, ya ııtlldal ya ölüm!.,, “İşte hâalâsı hakiki isteyenlerin parolası bu olacaktı., , “Bir âan iİçin bu kararın tatbi. kinde ademi muvaffakiyete du - çar olacağını farzedelim: Ne o. dacaktı? Esaret!.,, “Peki elendim, diğer kararlara mutavaat halinde netice bunun ayni değil miydi?., , İstiklâl mücat'elesi başlıyor Bu esasa dayanarak, © hedefe varmak isteyen Mustafa Kemal | Paşsa, milli teşkilât kurmak ka- rarivle 10 Temmuzda Erzürüum v zin hiç sayılması neticesine va- rıyor. 3 — Milletin istiklâlini gene milletin azmi ve kararı kurtara. caktır . 4 — Vaziyete çare bulmak, milletin hak istiyen sesini cihana işittirm:k için her türlü tesir ve etin vücudu elİzemdir . 5 — Anadolunun her emin yeri olan Sivasta, milli bir körigrenin toplanması etmiştir . 6 — Bunüun için tekmil vilâ- yetlerin her livasında milletin iti- madma mazhar üç murahhasımn mümkün olan sür'etle yetişmek üzere hemen yola çıkması icap e- der. 7 — Her ihtimale karşı keyfi- yetin milli bir sır hâlinde tutul. ması ve murahhasların lüzüm gö- fülen mahallerden seyahatlerinin mütenekkiren icrası lâzımdır. 8 — Şark vilâyetleri namına 10 'Temmuzda Eizrumda bir koöngre toplanacaktır. Bu tarihe kadar diğer vilâyetler murahhas- ları da Sivasa vasıl olabilirlerse Erzürum kongresinin azası da Sivas umumt içtimama dahil ol- mak üzere hareket eder. Mustafa Kemal Paşanın bu davetine bütün memleket icabet ediyor, bu suretle artık ıstan bul Anadolüya tâbi ölüyoör ve millet Müstafa Kemalin etrafın- da toplanryordu. — Bu tamimi Amasyadan gönde. ren Mustafa Kemaâl, Erzüruma hâreket etti, ve her yerde halkın büyük saygı ve bağlılık eserleri- ni görerek 3 temmuz 1919. da Erzurüma geldi. Müstafa Kemalin böylece Üze- rine almakta olduğu vatan vazi. fesini üçüncü ordu müfettişi ola- rak yapması imkânsızdı. Esasen İstanbul da telâşa düşmüş “gel,, diyor, Padişah ise “tebdili hava al, Anadoluda bir yerde otur, bir işe karışma,, diye söze başladık- tan sonra, harbiye nezareti de Pakişah da “gelmelisin!.,, emri. ni vermek istiyorlardı. Müstafa Kemal ise “gelemem,, cevabında israr ediyordu. Niha- yet 8 . 9 gecesi sarayla açılan bir telgraf —muhaberesinden — sonra İstanbul onun resmi memuüriyeti- ne hihayet verdi ve keridisi de ayni gece saat 22.30 da harbiye nezaretine ve 23 te de padişaha, memüriyetinden — ve askerlikten istifa ettiğini bildirerek milletin başına geçti. Erzurum koöngresi — . Erzuürum köngresi 23 Tem. müuzda toplarıdı ve Mustafa Ke- mali reisliğe seçti. Ön dört gün | devam eden koöngrenin verdiği kararlar, reisinin fikirlerini şöy- le telhis ediyordu: 1 — Milli hudüt dahilinde va. tan bir küldür. Onun muhtelif | kısımları biribirinden ayrılamaz. 2 — Her türlü eenebi işgali ve müdahalesirs kârşi ve Ösman- h hükümetinin inhilâli halinde millet müttehiden müdafaa mukavemet edecektir. 3 — Vatanin ve istiklâlin mu- halaza ve teminine merkezi hü. kümet muktedir olamadığı tak- dirde maksadin temini içtin mu. vakkat bir hükümet —teşekküle- detektir. Bu bükümet heyeti ve ve Sivas kongtelerinin altdi için | bütün Anadoluya bir tamim yap- tt İ — Vatanın tamandiyeti, mil- letin- İstiklâli tehlikededir. 2 — Merkezi hükümet üstüne | aldığı mes'uliyet İcabını ifa ede. miüli köngrece intihâp olutnacak- münakit değilse bu intihabı heyeti temsiliye yaprcak tir. 4 — Küvayı milliyeyi âmil ve milli iradeyi hât tır. | tır. Kongre | | | memektedir. Bu hal milliyetimi ğ mürakabeden azâde bir milli hey- « suretle tekarrür £ im kılmak esas- | | met burmenmn zamanı gelmis ol- 5$ — Hiristiyan unsurlara si. yasi hâkimiyetimizi ve içtimai müzazenemizi ihlâl edici imtiyaz. lar verilemez. 6 — Manda ve himaye kahul olun&maz, 7 — Milli mectlisin derhal içti- mamı ve hükümet icraaâtının meclisin mürakabesine konulma. sını temin için çalişılacaktır. Erzurum koöngresi bir temsil hevef! seçti.. Heyetin başımnda Mustâafa Kemal Paşa vardı. 14 eylül 1019 İda Sivas köngresi a- çıldı . Sivas köngresinin —açılmasın: dan evvel ve toplandığı sırada a- kamete uğratılması için yapılan melânetlerin haddi ve hesabı yok tu. Harput valisi, İstanbul hükü metince, Sivasta Mustafa Kemal Paşaya baskın yapılarak arka- daşlariyle birlikte tutulup İstan- bula gönderilmeğe memüredildi. Bunu haber aları Anadolu bü- yük bir asabiyet gösteridi ve vali ancak kaçatak carirm kurtarabil. di, İstanbul hükümeti, hakikt va- ziyetten hâlâ habersiz, milli irar deye karşı koymağa çabaliyor - du. Anadolu, İstanbul ile resmi | ve hattâ hususi muhabereyi ket- | ti ve İstanbul iki boğaz arasında | kapanıp kaldı. Bunun neticesi de o zaman iş başında bulunan da- mat Ferid kabinesinin — çekil. mesi oldu. i Bunu isteyen, millet namına hareket etmekte olan Mustafa Kemal Paşa idi. O. intihabatın yapilıp Metlisi mebusaftin töp - lanmasını istiyordu. Seçim — ya. pıldı ve Mustafa Kemal Pâsâ Brzurum tnebusu öldü. Fakat İs tanbulda toplanan meclise iştirak etmiyerek demiryolları üzerinde bir tarassut noktâsı gibi sectiği Ankaraya gidip orada kaldı. Meclisi mebusan, Datnat Feri. di tekrar kabine kutmağa mernuür etmek isteyen sarayla isşgal küyv- vetleri arasındaki anlaşma üzeri- ne basıldı, mebuslardan bir çoğu Maltaya sürülerek dağıtıldıktan sonra İstanbul şehri de yabancı. ların fiili ve resmi surette işgali altına alırıdı. (16 mart 1920) Türkiye Büyük Millet Meelisi Anadölümnün İstarbuldah bek leyebileceği hle bir gey kalma - rat$tı. Tetarbul hükümeti ve Pa dteah yabatterlarım esiri ve 25ten Anadolunun Wus. tafa Kemal artık milli bir hükü- diemanı (di —.. * öilükeğe A vmvvsvvvvvoıırivovwvwwvüvı * ıvav#ccvwıvüvmri?vrıvoı'ır" duğunu görerek Anksrada b'r | millet meclisi toplamağa karar verdi. İcap eden-tebliğleri yaptı. Seçim kısa bir müddette bitip “Türkiye Büyük Millet Meclisi,, 23 Nisan 1920 tarihinide Ankara: da açıldı. İlk iş olarak meclis, riyasetine Müstafa Kemal Paşayı getirdi ve 2 mayıs kanunüu ile de (l ki- gülk bh- “İcra Veldlleri Heyetı.. temelleri utıimııtı. Düşmanlar yeni hükümeti mu- vaffakıyetsizliğe uğratmak — için ellerinden her geleni yaptılar. Şarkta Ermeniler, cenupta Fran- sızlar, garpta Yunan ordusu, İs- tanbul kapıları önünde — hilâfet ordusu, Düzce, Konya, ÂAnzavür isyanları, Çerkes Ethemin ihane- ti, ve daha binbir entrika ârasın- da yeni devlet yavaş yavaş teşek kül ediyor, yeni 'Türk orduları kuruluyor, muhtelif cephelerde zaferler kazanılryordu. Birinci ve ikincti İnönü muha> rebeleri İsmet İnönünün dahiya- ne idaresiyle zaferle neticelendi. Londra — konferansı akamete uğrarken, müstevliler — üçüncü taarruza kalktılar ve Sakarya ön- İerine geldiler. O zaman (5 ağus- tos 1921) Türk orduları başku- mandanliğıma — seçiler — Büyük Millet Meclisi reisi: “Hattr müdafaa yoktuür, sathı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır. Vatanın her karış top- rağı vatandaşın kaniyle sulan- madıkça terkolunamaz. — Onun için küçük büyük hexz cüzütam tmevziden atılabilir. Fakat küç'k büşük her cüzütam ilk durabildir ği moktada tekrar düşmana kar- şı cephe teşkil ederek muhareber ye devam eder. Yanmdaki cüzütamın çekiİnte- ğe mecbur olduğunu gören cüzü tamlar ona tâhi olâmaz. Bulün - duğu mövzide nihayete kadar ge- bat ve mukavemete macburdur.,, kaidelerine istinat eden yejpyeni bir tabiye koydu. Sakarya müuharebesi Sakarya Mmuharebesi 23 gün ve 22 gece fasılasiz devam ede* rek 13 eylülde Türk ordusunun galöbesiyle neticelendi. Büyük Millet Meclisi, başkurtandatla GAZİ ünvahimi ve thüşir tütbe- Bini teveili etti. Güzi başkılmandan Arltaraya döndü. Franda ve Sevyet Ruaya He muahedeler akdettikten son” rAmli:tevkleri htdatlârımiz dr şına atacâk hareketleri arkadaş. Atatlitfk ve İsmet İn nt İme 'ıa*ı lariyle beraber haztrlamağa baş- ladı. Bu esnada, tabiidir ki, milli devleti zaafa düşürmek tedbitle- rini almaktan geri durmayan çe. şit çeşit düşmanlarla açık ve giz- li cephelerde savaş devam edi- yöor ve Gazi bütün oyunları boşâ çıkarmanın çarelerini — buluyor. dü. 1922 senesi Temmuzu olmuş- tu. Gazi Müustafa Kemal, / müte- y<aviz orduları denize dökeceği günü tesbit ediyordu. Konyaya gelmiş olan general Tawvnshendi görmek bahanesiyle Ankaradan hareket ederek 23 temmuz akşa. mr garp cephesi karargâhmın bu- lundüğü Akşehre gitti. Ve orada kurmay başkaniyle görüşerek 15 ağustosa kadar bütün taarruz hazırlıklarının - yapılmasını ka- rarlaştırdı. Ankaraya döndü. O. rada fikirleri taarruza hazırlayıp Çankayada bit çay ziyafeti verdi- ğini gazetelerle ilârm ettirdikten sonra yalnız bir kaç arkadaşına Haber vererek Akşehire gitti . 24 Ağustosta karargâhr Akşe- hirden Şuhut kasabasına ve 2X5 Ağustos sabahı da Kocatepenin tenubu garbisindeki çadırİr ordu. gâha naklettirdi. 26 Ağustos sa- bahı saat 5,30 da büyük bir taar- ruz başladı. 30 Ağustosa kadar devam eden muharebeler netice. sinde Aslıhanlar civarında düş- Mman küvvetleri ihata edildi ve 30 Ağüustösta “Başkumândan Müharebesi,, Bbu küvvetleri imha ve €sir etti. Düşman başküman. dani vazifesini göte general Tri- kopis dahi esirler arâsındâydı. Gazi, beş günde kat'i neticeyi âlmıs, İzmir yolunu açmıştır: *Ordülar, hedefiriz — Akdeniz. dir!.,, Vatan kürtülmuştur. Mudanya mütarekesini Lo - zan muahedesi takip ediyor. Lozati Mondoros,mütarekesinden son ta Türkiyeye dört sulh teklifi Yapiılmıştı: Sevr, Mart 1921 teklifi, Mart 1922 teklifi, Lozan... Sevri ve diğer teklifleri biliyo. tuz, Fakat, Lozarit tetkik edelim: Hudutlarımız: Rumelide, Ka raağaç ta bizde ölmaâk üzere Me- tiç hatti. Suriyede: 20 İlkteşriti iİ921 Amntara itilâfnamesi hudte du. İrakta: Milk hüdüt tehir & dilmiş, bilâhare İngilizlerle bu- ' T4 kü:nler: | tmışlerdı günkü hudut tesbit olıı!l""“u Şarkta: Kar& ve Ardahan M edilmek süretile 1914 ;nüd Boğazlar: Gayri askeri d (Son Montrö, Boğazların " mi hakkı istihsal ıdih:!j Kürdistan: Balise kayduri” muıştır. İktısadi bahse mevzu olmamıştir. bul: Bahis mevzuu olm Tabiiyet: Bahis yok. * lâysonlar: Kâmilen kaldıf? tır. Ekalliyetler: Milli © mızla kabul etmiş olclı.ıgm”“j!ı yalnız hıristiyanlara mahsi” t©ak üzere cihan harbinde;j ra akdolunan bütün beyf müuahedelerdeki hükümler- 1 Askerlik: Boğazların gaî"î nüfuz ı:mutâ”ml jst ke ? mmtakalarında dahi | asker bulundurmak hakki yel mıntakalarda dahi yabanti —— rölü yok. ö Ceza: Bahis yok. Mallh% ler? Tam İstiklâl. İltisadi “J Kapitülâsyonlanm nevi tamamile ve ebedi lağvolunmuştur. dj İnönünün muzaffer kum” | nı, âyhi zamatıda büyük bif lomat olduğunu daha o Z Mudanya mütarekesi ve muahedes'le göstermiştiir. l) Türkiye Cumhuriyeti / Büyük zaferden sonra dettin kaçmış, örtesi gü“u' yük Millet Meclisince azltt” yerine halife olarak Abdit” getirilmişti. O da gidecüd' kat zamanında... Lozanda müzakereler ederken Büyük Millet * kendi kendisini feshetmif: & seçim yapılmıştı. Bu yeri ıj lis 13 Ağuüstos 1923 de muaâhedesini tasdik ve 13 rim 1923 de de yeni Tufıdyc l letinin merkezi Ankara $* duğunu ilân etti. Fakat yeni Türk dcvl'% dı lân “Türkiye Büyük Meclisi hükümeti,, idi. Bt ise yeni devletin hüvîyefij ğ edemiyordu. J Milif iradeyi nefsinde — j miş olan böyle bir hükümt J hâkimiyet esasına muste!“îi’J hükümeti, yani Cumhü Bunu açıkça neden ifade meliydi ?. Ankara yeni Turkıyd“nd merkezi ilân edildikten biîa det sonra o zamanki b Nİ heyeti hakkında meclistt kım tefikitler başgöste di' | Mecliste bi rhizip belif ç Bufun Üzetine Atatür kayada nezdinde topla yf | lan Vekiller Heyetine i5t” manının geldiğini söyl mmecliste veni vekiller hc?“e çiminde o zamariki kabin? Hil bulunan vekıllerdcn _v olursa onların bu seçi ”Hgl da istifa ederek yeni d dahil olmamaları — esasti” Ettirmiştir. . Vekiller Heyeti bu 5'“66; tifa ettikten sonra hef grup resmi ve hususi Wfğ) lanarak yeni Vekiller ; kendince aza seçmeğe tır. Bu hâdiseler 27 ve 2$ M günleri cereyari dmc% ilkteşrin günü parti V yt'ı sıfatiyle Parti idare h€ ra.' mammna davet edilerek PS zim edilmiş olan Jiste î'”ıd rayi alınmak istenefi hdd Üsteyi gördükten sonrâ i?" Ye dühil Bulunanların da "'d fr fildtlerinin sörülmasi? » ctmiştir , g' 3 (Devamı 10 ”unca_ B |