17 Haziran 1937 Tarihli Haber Gazetesi Sayfa 6

B Dersim'in baş HABER — 'Akşam lâsı Seyyit Riza kimdir ? Yazan : Kütahya saylavı : Naşit Hakkı Coppouş T ıfvan; önz) Seyit Rıza, Karaballı, Ferhat, Abbas, Kırgan ve Lâçın uşağı aşiretlerine Al. lah tarafından mır peyga: kı, artık cehennemlik değildir. sonra yarım ahrette, Centi Bşk temin etmiş demektir. Seyit naz. lıdır, her eve, her çad e. O. nun gönlünü yapmak her türlü fedakâr- lğon ihtiyariyle kabildir. Seyit, bütün kullarının etvar ve ha. rekütından müteessirdir, muğberdir. O. nun rrzasını, Allahın ve Alinin demek olan rızasını, tahsil etmiyenlere ne ya. Zik!. İşte bu Seyit Rıza'nın dede! bir hükümet saygısı bilmede Hamit devrine kadar geldiler. Sultan Hamit devri kolaydı, Hozat. âda bir Fan krmıldanmıyan “gazabı şahane, ye uğramış, nefyedilmiş iki Sultan Ha | mit Paşasına arada bir hediye yolla. makla, iki üç senede bir Erzincana | Gördüncü ordunun meşhur müşiri Ze- | ki paşaya gitmekle Osmanlr hartası | içinde oturmanm mecburiyetini ifa | ederlerdi. | Giderken kendi aşiretlerini de, kom | şu aşiretleri dea soyup soğana çevire. rek kumandanım önüne yığdıkları he. diyelerle itastlerini teyit edip döner- lerdi. Her Erzincan seyshati, gallübü, tecebbürü arttırma içi: bir kudret kaynağı olur, yeni bir ham te imkânı verirdi. . » * 1324 seneal ilkbaharında artık Der. ir istibdad sultanı için bile haz. ecek kadar azmıştı. Dersim, hiçbir şey dinlemiyordu. Bugü kıllı ve uslu görünen Dersim başları, en önde Diyap ağa olduğu halde ayak lanmışlar, Ovacık havalisinde bulu. nan krtaatı muhasara etmişlerdi. Asi Dersimlilere Seyit Rıza kumanda edi. yordu. Garnizon kumandanı neden sonra bir neferi muhasara hattından kaçırarak Kemaha gönderebildi ve ©- radan dördüncü ordu üşü İ berdar etti. Dördüncü ©r Dihayet Abdülhamitten Dersimi tradesini alabildi. Hemen dört taraf. tan 17.18 tabur asker - topla: Ta- burlar önce muhasarayı kaldırarak O. yvacık garnizonunu kurtardılar, Ho. Zatlı asiler, kâmilen Munzur suyu ta- rafıma atıldı, bir kısmı dağa iltica et. ti 'Tam o sırada, meşrutiyet ilân edil di. Ağalar emurlar şaşa- ladılar, eşkiya mu maetten Vazgeç ti, takip durdu, yeri yurdu dağılan a. ğalarm bu yumuşaklığını gören ku, mandan: — Bizim vazifemiz tamam. “Artık Karaballı | bundan sonrası idarel mülkiyenindir, | diyerek iş yolunu tutt n içinden temizce çıkmak Mutasarrı mal dinlemedi v , ağalardan para sızdır. için 4 de kimse ğ tın tatiline karar verildi. Bir ev onu celbe muvaffak olduktan | Asker garnizonlarına dönünce Der. sim gene eski Dersim oldu. Harekât netlcesiz kaldı, yapılan fedakârlıklar it Riza bu hareketin de kasr bakm nedir: O öyle her her kumandanın ayağıma ko- mez, Bir mutasarrıf, bir vali geldi mi, diğer aşiret ağaları sü. rülerle önüne akarken Seyittıi çıkmaz, bu Dersime lır. Seyit Rı. za yeni bir vesileden istifade etmiştir. Vali bunu bir izzetineflz rsa derhal Üzerine ap eder, ya. yürümesi, onu Fakat de bu ehemmiyeti neden vermeli, o gelmezse ne olur, o da klıa oluyor?... Bir Dersim şakisinden ne farkı var! Fakat bunun muhitte yapacağı te- sir başka görlünür. Seyit Rıza, valiyi hiçe saydı, gelme denir. Dersimi ne namır tutar, diye korkulur, . » Ğ* Ağalar, elefek öpmeye gelen, devletin yeni mümessilinin “hâkipâyi,, ne fıslarlar: — Paşam, beyim, emret, derhal aya- iana getirelim. o köpeğin ne ehemmi: var, yalnız sen emret, derler. Bu teklif iki yüzlüdür, bir manası gi. ikna edip getirmektir. içyürü, Seyit Rızanın yükselen servetini, dolan kesesini paylaşmak için aşiretle üzerine yürümek arrusudur. ... Vali soğuk kanlıdır, bir izzeti nefis meselesinden, muhiti tanrmakları, neti. ceyi kestirmeden büyük tedip hareke- tine sebep olacak mez. Fakat; Seyi meli, ayağıma kapanmalı, der.. Rıza mühakkak gel. Meselâ üç Dersim başı, Cemşit, Miço ve Kango zade den gidip Seyidi ge- tirmek müsaadesini alırlar. Fakat bu müsaadecik, Hozatın kapısırldan çıkma. dan, derhal fevkalâde murahhaslığa te. beddül eder. Meşrutt hükümetin fevka. Yâde mümessilleri 2galar, on santlik yolu beş günde alarak Seyit Rızanın yanmna giderler, lar, ne dertleşirler, söyleşirler bil yrıldıklarından on gün sonra Ho- zattadırlar. Valinin huzuruna mahcuba. ne dönerler. Zavallılar uğraşmışlar, ter. dökmüşler, fakat Seyit Rızayı ikna ede- memişlerdir: Dersimli ağalardan Mahmaut ve Koç uşağından kör Seyit Han ağalar haber | yüz | | sürmeye gelen ağalar, valinin kulağına işe girişmek iste. | - — Seyit Rıza, tfendimizden havfedi. yor, vali yularsız. bir aslandır. beni parçalar, diyor.. derler, Ağalar, ,Seyit Rızanın dikte talimata harfi harfine riayet ederek: — Bir kulunu buraya göndersin, ço. luk çocuğum mutmain olsun, ,diye Se- yit Rıza niyaz ediyor, derler. Vali emreder, her vali değişişinde Se. yit Rızanım köyüne gidip rehin kalma. nın gediklisi, Taburağastı Emin ağanın katırrna eğer vurulur. Emin ağa bun Agdat yolunda onuncu veya on ikinci hatini yapıyor. Rehin, Rızanın evine konur, Seyit kalkar, vergi toplar, kabilelerin üzerin- belâ silindiri gibi geçer, getirir topladığının üçte birini Hozat mal san- den dığına yatırır, valinin elini eteğini öper, t Rrzanın gelmeşi Dersim için, dev. bir badise olur. * . * Bant Seyit Rızanın bir tedibe 1328 Ve hadiseyi Dersimi bilen, - Dersimin acılarımı ço- cukluğundanberi duyan Kemahlı Sağır oğullarından Şabit bey (sabik Erzincan mebusu) buraya İttihadçıların mutasar. rıft olarak gönderilir. Sabit bey eski hesapları bir tarafa bırakarak bundan sonra ciddi bir inzibat tesisi yolunda didinirken, bir gün Tercanda iki katrrın Seyit Rızanım avenesi tarafırıdan çalın. dığı şikâyeti gelir. Mutasarrıf Dersimde ufak bir tece- vüzlü hırsızlığı derhal tepeliyerek bir dahasına imkân vermemeyi — kafasma koymuştur. Büyük bir tedip müfrezesi hazırlatır. Dört yüz jandarma cemedi. pt Morâtlı n çevuzun ça ycile lir. Hızır çavuş, hayatır Dersim dağ- larmda rabrta memurluğunda geçirmiş, Dersimi deresile, tepesile, en iyi bilen jandarmadır. Dört yüz jandarma ve bir o kadar milis aşiret efradı Seyit Rızanın Üze- rine gönderilir. Müsademe oldukça — şiddetli olür. Dört milis bu tarafları sekiz Ast öbür taraftan ölür. Seyit Rıza Kutuderesi. ne, Dersimin bu ebedi şakavet ocağı. na kaçar, Tedib kuvvetleri bütün Yü- karı Abbas uşağını tepeledikten BON. ra döner, * . Seyit Rıza, Kutuderesinde ebediy. yen yaşıyacak değil ya. Şimdi politi. ka değişir... Bir gün Hozatın sözüm yabanâ be- lediye reisi ahut Ahmet ağa, muta, sarrıfın yanma gelir ve der ki: | —— Seyit Rıza köleniz geldi, boğa- zma bir yular takmış, ayaklarınızı öpmek istiyor... Şaki reis, boynuna en çok yakışan bir grup: Koçuşağından Cafer ve Miço ağalar “A Be Dersimi bir kale gibi 2.3000 metre yüksekliğindeki yekpare kara Röli lar ve bir kale hendeği gibi Ferhad Uşağı aşireli Reisi Cemşit ağa bir ziynetle hükümet konağının kapı- | sı önündedir. | 'Tercanda çalman katırlar, katırla. rt çalanlar da beraberdir. Hükümetin alt katmdaki hapishanenun tahta par maklığı açılır ve içeriye girerler. a SR Seyit Rızanım siyas? fikri nedir, tet nüfuz ve tesirinden azade olan Ağdat muhiti neye gebedir? Bunları kat'iyetle kestirmek kabıl değildi. Se yit Rıza menfaatı için her şeyi yapa. bilecek bir tıynette İdi: şetton evvel Ermeni komite leriyle de birlikte çalışmış, Taşnaksi- onların ga. yon komitesine yazılarak, yelerine andiçmiş derlerdi. Üstelik millt mücadelenin başların. | da Zara ve Umraniye havalisinde ka- | iklıklar çıkaran aşiret reislerinden | Alişan beyin kâtibi, akıl hocası olan Alişer ve Koçkiri aşire den elini k. na bulayan birçok katillerr senelerden beri Seyit Rızaya iltica etmişti. Alişeri bir tesadüf mü, yoksa bir tertip mi Seyit Rızaya kâtib yapmıştı, o da meçhuldü... 1925 şubatında Şeyti Salt İsyan et. tiği vakit, Dersim ağaları cümhuriye, te inktyatlarını teyide geldikleri va. kit, Soyit Rıza bunların arasında yok. tu. Filhakika o yerinden kımıldamadı ama kendisinin şayanı itimat bir a. dam olmadığını ispat etti... .. * 1925 mayısında Dersimin merkezi- giden ordu mü. fettişi, bu Dersimli ağayı Hozatta da “el öpmiye gelenler,, arasında görme. mişti... Seyit Rızanın adı “eümhurl- yet bendesi,, ağalar arasında koca. man bir istifham işareti gibi dolaşı. yordu. . . * Ben Seyit Rızayı görmedim, fakat Dersimin kasabalısından, bir Sıvaalı- | dan, bir Eğinliden farkı olmuyan kı sabalısından Seyit Rızayı şöyle dinle, | dim: *«— Dersimlinin kürt olmadığını ta- rih ve fen açık gösterir. Fakat ne di. yeyim, efendim bu zavallıların başın. da bu belâlar, bu seyitler ve hel, lt Rıza varken bunların ne ğü, ne insanlığı kalıyor. Hakikaten bunlar Horasandan gel, me Türk evlâtları, Timurlengin akı. bu kayaları saran derin sular nında bu dağlara kaçan Türk kl”" leri, Yavuz Çaldırana geçerken Öft den kaçarak dağlara tırmanan KW baş Türkler ve biraz da öteden DEi den gelip bu dağlara sığınan muhtel insanlardır. Fakat ben bunulara Mf Türk diyeyim. Bunlar hâlâ —Kurunu hayatı yaşıyor, göçebeliği bırakmıy” benim gibi, aralarında aşiret hayat! zülmüş köylüler gibi yaşamıyor. Kaçgöç yok... Sünnete bir ustif dokundurup biraz kan çıkarmakla ” san müslüman olur mu? Aile hayf” ları bizimkinden bambaşka. Bir Küf deşin aldığı karıya diğeri bilâperva * sarruftan çekinmez; namus ri biğe uymaz. Şunun bunün malını çalıp öldürme yi en tatlı iş sayarlar, Yalnız kurşüf/ ölmiyenlerin anaları mezarı haşında 26 lar, dövünür. Her çocuk ilk terb Başkasının malını çalır memek, İslâhla alıfı aktan çekif Adam öldürmek için korkmamak, Devleti tanrmamak, Devlete karşı korken elele vermek | Bu terbiyenin baş şartlarıdır. Aralarındaki kan ihtilâflarına da inâf olmaz.. Emin olun, kendi ağalık mevct diyetlerine vuracak her hareket karşf sında birbirlerine karşı iki elleri & kanda olsa, unutur ve birleşirler. Çünk ağalıklarını Kep bu birliğe borçludurlaf Fürsları kabardı mı, kendi aşiretlerit” ezler. M a, hayatına kastten çekinmef den mi, dost aşiretten mi de: lma, ler hatta haz duyarlar, » . * Bir gün Seyit Rraznın yanında idim Civardar bir köylü vev karrsı ağla; rak geldi ve Seyidin mekruh ayağır kapandı: — Ne olur., bayvanımı size getirmiş Seyit Rızir ler, verin.. diye yalvardı. bu gibi işlerde âleti olan adını ğum adamına gitmesini ve işe onun d bakacağını söyledi. Köylüler yine ağlıyör ve belki mef: hamete gelir de verir diye yalvarmayf devam ediyorlardı. Seyit sakalını svadı ve bana döndü! — Görlüş giden nt tuhaf oluyor. diye gülmeye Seyit gülüyor, etrafında di beş avanesi bu sözü kahkahala: ediyorlardı. Oğl — Ne yapalım; biz de böyle vergi alır, fukara yüzünden geçiniriz, dedi Sonra öğrendim: Seyit Rızanın biçart köylüyü işine Bakacak, diye gönderdifi | adam her zamatki tarifeyi tatbik et miş. (800) mecidiye almadıkça” katırf vermemiş. *Adlen neslen 'Türk oldı ra nasıl '©or musun, malt yanıma sokuldu? una şüphetf olmasa da böyl Türk diyeyimii, gin olan kazabi” oktadan ilişmör Aradan — Seyidik kolay ve gö Seyit Rızaya çok kız. li dostumun fikrine bit den geçemiyeceğim. ağayı kaldıriıntâ Dersimi, buk yontulmaya müstaid, sıhhatlı, çalıf” kan bir çiftçi malzemesi olur. Onu böy* le gösteren, yaşa bunu olduğu Seyit korkusudur. 1 aşiret hayatı, 46