2 Aralık 1935 Tarihli Haber Gazetesi Sayfa 10

“Ulus,,undilyazıları Türk dilinin orijinalitesini gösteren bir analiz Güneş - Dil teorisi, “ Akşam ,, sözünün analizi ile, zaman ve cihet an'atân türlü sözlerin Türk jenisinden çıktığını nasıl ortaya koyuyor ? “Akşam,, #özünün analizi, önümü: e dilimizin engin orijinalitesini göstâ, rir bir saha açtı. “Akşam,, ile beraber “arka, kara, geri, gece, geçit, kaçak, ko. şu, gark, garp” sözleri önümüze çıktı. “Garp” sözünün uyandırdığı düşünce | “şark, cenip, şimal” sözlerini hatırlat ti, Bunların analizinden de “gin, gün düz, düz, in, ön, yön, sağ, sol, süt, nort, siyah, saha, nur, onör...” kelimeleri, iç lerinde sakladıkları dil sırlarını dök . mek ilzere, meydana çıktılar. Türk dilinin kuruluşundaki ana oy İjinaliteyi gösteren bu analizleri, birkaç yazı halinde, bugünden başlıyarak, bu sütunlarda göstereceğiz: AKŞAM Kelimenin etimolojik şekli şu- dur: md 0. (8) (ak 4 aş 4 am) (1) Ak: Güneşi işaret eder kök- tür, (2) Aş: (. 4-ş), (“s, 2” gibi) bir obje veya süjeye nazaran gü- neşin oldukça geniş ve uzak bir sahada vücut ve hareketini göste- rir ektir. (3) Am: (5) sahasmın ait oldu- ğu objedir. O obje bizim üstün- de bulunduğumuz sahadır. Demek oluyor ki: Ak aş--am > akaşam ak:| şam sözü, güneşin bizim sahamız- dan uzaklaşırken, yani ondan mahrum olacağımız sırada, bizim sahamızın halini ifade eder. Kelime “bir noksan, biz yokluk,, anlamma işaret etmektedir. Akasam, Aksam: « “s, $” teba- düliyle - ayni manayı ifade eder. Meselâ “akasamak > aksamak”: “eksik olmak, noksan olmak” de- mektir. (1) Bir insanın her hanşi bir se- beple aklı başından uzaklaşıp (8, 4) sahasma giderse, yani mesto- lersa, onun o hal ve vaziyetine (Aksum) yahut (Ahsum) der. ler. (2) Ba kelime ile güneşten mahrum olan sahamızm halini ifade eden kelime, örijinde tamamiyle aynı- dır. AKAŞ - AĞAS Not: 1 — Güneşi hareket mef humiyle birlikte mütalena edersek (Akaş) sözü, “güneşin uzaklaş- ması, kaybolması, bitmesi” mef- humunu ifade eder. Son ekle, ya- ni (am) ile, beraber bu mefhumu haiz saha olur. (Akaş) sözünün Yakutçada (Ağas) şekli vardır. (3) Bu 8öz, şu anlamlara delâlet e- der: 1 — Gelip geçmek; bir şey ya- nindan geçmek; yürümek; geç- mek, koşmak; bir şeyin yanından binek olarak geçmek (4); uzak: laşmak; bitmek; kabolmak; mah- yolmak. (5) “Bu siri ağasa baran isteğine © o bu yerden geçtiği zaman”; “Asağas ânınan ağas * açık ka- pıdan geç”; “Ağasa arğa barbıt “ o garba doğru gelip geçti” Bu misaldeki iki kelime üzeri- ne dikkati celbetmek isteriz: 1. — “Geçti” manasmı ifade e- den (Ağasa) sözünün ne olduğu. nn Türk dilinin orijinini, lehçele- rini bilmiyen bir zata sorsak, bü- yük ihtimalle bize vereceği cevap şu olur: “Kelime sülasti mücer- rettir; (feale) vezninde mazi şu- hudidir”, Hiç şüphe etmemek lâzrmder ki Arap dilinde kurulmuş olan ka- lıplarm kâffesi, tıpkı bu (ağasa) sözünde olduğu gibi, Türk sözle- rinin taklitlerinden ibarettir. A- rap kadmlarında kelimenin kökü ve onun manası tanmmaz; tasrif münasebetiyle tekerrür eden her- hangi bir harf kök sanılır. “Güneşin uzaklaşmış, kaybol- muş, gelip geçmiş olduğunu,, ifa- de eden (Ağasa) ve (Akaşa) söz- lerinin etimolojik şekillerinin al- tuna, manalarını söylemeksizin, bazı Türk sözlerinin etimolojik şekillerini yazalım: m © (0 1— (ağ Sas 4 ağ) II — (ak - aş “-ağ) II — (ak * aç -- ak) IV — (ok * oş 4- uğ) V — (eg “ec * eğ) VI — (eğ “ eç sit) Bu kelimelerin kökleri birdir. Hepsi, “güneşi ve onun hareketi- ni,, ifade eder, Bundan başka gü neşin bu anlamının zihinlerde ya- rattiğı mananm herhangi bir sü- je ve objede görülmesiyle o süje ve objenin : güneş yerinde tasav- vur edilmesi neticesi hasıl olmuş- tur. Kelimelerin (1) inci eki olan (wv. -asş-€»ç) de birdir. KAÇAK, > GECE, GEÇİT 1 — Ağasağ < ağasa “ geçti, kayboldu. LI — Akaşağ > akaşa * idem (güneş). İl — Akaçak < kaçak — tızak- laşan, kaybolan IV — Okoşuğ “ koşu — “uzak laşmak” anla manın ifadesi V — Egeceğ “ gece — “güneşin aşıp kaybolmuş” bulunduğu- nün ifadesi VI — Egeçit geçit * geçirilip uzaklaşıla cak yer. Görülüyor ki bütün bu kelime- ler, güneşin bizden uzaklaşıp kay:-| bolması dir. halinden çıkmış sözler- KAŞ Not: 2 — Yukarda gördük k: (Akaş) sözünün bir manası da “bitmek,, demektir. Güneş, (A kaş) vaziyetinden sonra görünmi- yor, kayboluyor, bitiyor. (Akaş). güneşin görülmesine mani olan âdeta bir sed, bir mania, bir du- var gibi bir anlam veriyor. İşte bu| anlamdır ki, gözümüzün üstünde! bulunup alnımızı görmeğe mani olan yüksekliğe de (Akağş * haş) deriz. Büyük bir rmağın ve yahut denizin yüksek kenarına, yüksek | sahillere de (kaş) denir. Kei'me- nin Yakıtçola şekli (hağs) tır ve| “haş, kıyı” (5) demektir. HUŞUĞ Not:3 — (Hağs . hağş - haşağ.! haşuğ - huşuğ) sözlerinden sonun | cunun manası “kendinden geç“! HABER — Ak Fenerbahçe-Anadolu (Baştarafı 7 nelde) nin ayağıyla dört gol kazanarak ilk devreyi 4 - O bir netice ile bi- tirdiler. Pek az bir zaman içinde kaza- nılan bu sayılar, devre sonuna kadar Fenerlileri gevşekliğe sev- ketti, İkinci devreye ayni şerait için- de başladı. Hücum üstüne hücum yapan Fenerlilerin kuvvetli tazyi- ki altında bulunan O Anadolular, kendi kendilerine bir gol atmak hatasına düştüler. Böylece gollerin sayısı beşe çık- mış oldu. Biraz sonra altıncı, ye- dinci ve sekizinci gollerini atan Fenerliler genç ve enerjik rakip- lerini 8 « O mağlüp etmiş oldular. Fenerin teknik, Anadolunun a- zimkâr oyunu takdire şayandır. Kuru bir sahada genç Anado- ludan daha fazla (muvaffakiyet beklenebilir. N, Çiticioğlu İstanbulspor - Eyüp (Baştarafı 7 neide) buna penaltı cezasını verdi. İstan- bulsporlular böylece Nihadm aya- ğiyle ilk sayılarmı yaptılar. Bu gölden sonra İstanbulspor forları bir hayli gol fırsatı kaçır. dılar. Nihayet 43 üncü dakikada soldan atılan korneri Hasan kafa ile Eyüp kalesine atarak İstanbul- sporun ikinci golünü yaptı. Ve dev re böylece 2-0 İstanbulsporun galibiyetiyle bitti. İkinci devre Eyübün çalışma- siyle geçti. Bu sıralarda İstanbul- sporlular bir durgunluk devresi geçirdiler. İşte bu sırada Eyüp sağ açığının ferdi bir girişi ve otasını kapan Adnan, “15 inci dakikada Eyübün ilk golünü yap- tı. Bu gol İstanbulsporluları gay- rete getirdiyse de sahanm çok ça- mür olması bütün gayretleri boşa çıkarıyordu. Buna mukabil vazi- yetin 2 . 1 olması Eyüplüleri gay- rete getiriyordu. 23 üncü dakikada sağdan ge - len topu Alâettin, müdafilerin ha- tasından istifade ederek Eyübün ikinci beraberlik sayısını yaptı. Bu gol İstanbulaporluları bo- zar gibi oldu. Ve Eyüplüler 23 ün- cü dakikada gene Alâettinin gü- zel bir kafa vuruşuyla üçüncü ga- libiyet sayısını yaptı. Bu gol İs- tanbulsporluları derhal topladı. Soldan bir hücumda ortaya gelen topu Şinasi kafa ile Eyüp ağlarına takarak İstanbulsporun beraber- lik sayısını yaptı. Bundan sonra İstanbulsporun tazyiki başladı ve nelice böylece 3 -3 beraberlikte bitti F. Poroy mek, kendinden uzaklaşmak” tır. (7) T7) Kamusu Türki (2) Radlof. 1. “Çağatay lehçe. si”; Büyük Türk Lçgati “Çağatay ve Uygur lehçesi” ; Payet de Coar- teille: Şark Türkçesi Lâgati. (3) Yakatçada “ş” yoktur: “ş” ler “s” ile ifade olurur. (4) Yunan esatirinde güneşin “Apollon,, tarafından sevk ve ida- re edilen ve muayyen seyrini ta» kip eden bir araba olarak temsil edilmesi keyfiyeti, (Ağas,, keli mesinin “bir şeyin yanından binek olarak geçmek,, anlamiyle muka- yese edilmeğe değer. (5) “Ağas,, kelimesinin Il. ve II. manaları, bu yazının son par. gasındadır. (61 Pekarski: Yakut Dili Lâ di, 5 17) “Akşam” sözünün aneli- zinden “garb” sözünün nasıl çık- tığım gösteren ve “akşam” ın etü- dünü de daha ileriye götüren ku sım, yarınki sayımızdadır. sm ek İktidar, Galatasaray Güneşe (6) gol attı (Baştarafı 7 ncide) Oyun Galatasarayın üstünlüğü #l. imda devam ediyor. Fakat Galatasa. ray hücum hattı bugün pek talihliye benzemiyordu. Ve bu talihini ancak 16 ne dakikada yenebildi, Birinci gol 16 ncı dakika, Sağdan Galafasara. yın çok güzel oynıyan sağaçığı Sali. min ayağıyla başlıyan bir hücum. Top Fazılın ayağında... Şüt! Güneş kalecisi, ayağı kayarak, yere düşü . yor. Top kalenin direğine çarparak geri geliyor. Bu #ırâda Salim tekrar! topu kaptı. Fakat Güneşli bek kendi. sini hatalı şeldide durdurduğundan hakem penaltı cezası verdi. Ve Osma. nın çektiği şüt kalecinin eline çarpa. rak ağlara takıldı. Vaziyet 0 — 1 olduktan sonra Ga. Tataaaraylılar yene üstün oynamakta devam ettiler. Fakat Güneş mtidafa. ası sert çıkışlar yaparak bunlarm fetice vermesine imkân vermiyordu. Ikinci gol Oyun bu şekilde gittikçe sertleşerek devam ederken 28 inci dakikada Gü. neş aleyhine bir ceza vuruşu verildi. Osmanın çektiği şütü kaleci elinden kaçırdı. Salim de yetişerek bunu gole gevirdi, Bu ikinci gölden sonra Galatasaray lar coştular, arka arkaya hileumla. ra başladılar, Ve bir ara Güneş kale. sine arka arkaya dört korner oldu. Fakat Güneşliler bunları atlattılar, Devrenin sonuna doğru Galatasa . raylılar biraz yorulur gibi” oldular. Güneşliler tehlikeli bir iki akın yaptı. Jar. Fakat bunlar bir netice verme di, Üçüncü gol 40 ncı dakikada Danyal geriden gü. zel bir pas aldı, Topu hiç bekletme . den hızlı bir sürüşle Güneş kalesine giriverdi. Böylelikle üçüncü gol de yapıldı. Ve birinci (devre bu şekilde bitti, Devre arasından (İstifade ederek biraz da Galatasaraylıların yaptıkla. rı tezahürattan bahsedeyim: Dört beş kişi toplanmış, bir bastonun tepesine bir ayva geçirmişler, ayvanın tepesi. ne de bir mum yerleştirmişler, iki de ilk maçında gerlei attılar, Bundan sonra Nihat da sol ayağ dan sakatlanarak çıktı ve Gals ray 9, Güneş 10 kişi olarak vam etmeğe başladı. Biraz i kem Galatasaraydan Danyal! Zi karmea takım 8 kişi kaldı ve P gr sonraki o uğraşmaları bir netler medi, Ve maç bu çekilde 6 —? “ tasaraylılarm üstünlüğü ile bit” Nasıl oynadı!3” , Umumiyetle oyan yüzel ol”. Teknik bir üstünlük, hatlar ei irtibat, tâbiye filân yoktu. İki > da şuurdan ziyade sinirleriyle m dılar. Galatasaray oyunculari ei usta ve daha üstündüler, BUNU, bil neticesi olarak galip geldiler” tiee tamamiyle normaldir. ” Galatasaraydan iyi oyn lar sağaçık mevkiinde ilk defs Dp gördüğümüz Salim olmak üzere ö yal, Gündüz ve Nihat sayılabilir” pi neşe gelince; Reşat en iyileriY' ğer oyuncular ancak ikinci der” muvaffak olabildiler. Hakem Nuri Bosut bu çok çişi nu imkân derecesinde iyi idar€ » Maçtan sonra Gala zahürat yapmışlar, ve gali! tes'it etmişlerdir. M. senroli Yakışıksız bir hâdis” Dünkü sonra şeysi essüf bir hâdise olmuş kedili” den ayrılanlara karşı kazandi” rı galebeden coşan bazı kim | maçtan sonra Güneş klübünü | nüne gitmişler, orada te79 yi yapmışlardır. Bu esnıdi i bün önüde bulunan Sabri isis” | bir çocuk yüzünden hafifçe ye” lanmıştır. gi Böyle çirkin bir hâdise İl? ye Galatasaray klübünü hiç bir gi kası olmıyacağı muhakkak af la beraber, bazı taraftar ef İ da böyle yakışıksız bir hödis? malarmı çok ayıpladık.. forlarının ayağıyla ikinci ! bayrak asıp mumu yakmışlar. Bu «r.Gülneşli Melih iyilesi, rada Çoban Mehmet göründü. Ayvalı mumlu bastonu Çobanın eline tutuş. turdular, Bir taraftan da sıra ile: — Ah Eşref Şefik! Vah Eşref Şe . — Ah Sadun Galip, vah Sadun Ga. lip! fik! Haykarışları stadyomu inletiyordu. ikinci haftayım ve dördüncü gol Haftaym başlar başlamaz Galata . saraylılar hücuma geçtiler. Ve 5 inci dakikada iyi bir pas alan Gündüz dör dünü golü attı. Oyun bu şekilde devam ederken $ inci dakikada Lâtfi Güneşli solaçık! Melihle tehlikeli bir vaziyette çar . pıştı, Güneşli oyuncu arkadaşlarımm kol. larr arasmda sahadan çıktı. Ve Güneş on kişi kaldı. Güreşiilerin golü 15 indi dakika. Güneşliler güzel bir hücum yaptılar. Osman bu akımı ha. tali bir şekilde durdurdu, Hâdise ce. za çizgisi dahilinde olduğundan ha . kem penaltı verdi, Reşat sıkı bir vu . ruşla bunu gole çevirdi. Ve vaziyet 1— 4 oldu. 20 nei dakikadan sonra oyun büs. bütün sertleşti. Artık vuruşlar rast, gele oluyor, oyun zevkini kaybetmiş bir haldedir. Hakem durmadan favul çalıyor. Galatasarayın beşinci, altıncı golleri 30 uncu dakikada Galatasatay'ılar büsbütün üstün vaziyete girdiler, 31 inci dakikada Galatasaray sağaçığı Salim beşinci ve 32 nei dakikada da Gündüz altıncı golleri attılar. 6—z2 38 inci dakikada hakem, sert oyna. dığından dolayı Galatasaraylı Kadri. yi çıkardı. Ve yarım dakika sonra da Galatasaray müdafaasınm bir ân du. raklaması üzerine Güneşliler #antr . Dünkü maçta Lütfi ile çarp rak yaralanan ve Alman hast” sine kaldırılan Güneş takım” 0 Melih, bu sabah Alman b 3” sinden öğrendiğimiz mal0 ye nazaran tamamen iyileşmi'” £ | bugün yarın hastaneden yi bir terzi" arıyorsunuz işte size bir adref' N IHSAN YAVUZ Kadm ve Erkek Ter İstanbul - Yı yari kanbal - Yenipostane gi Foto Nur yanında Letafet Operatör Dr. Selâh SUN şehi Deniz hastanesi Cerrah Sn Diş Tabibi Kemal gi istiklâl cadd© No: 327 çil ( Bevoğlu vi Mallar Paz? üstü ) DOKTOR Kemal süne Oroley Güdlye Mütehas9” Kraköy — Ekselsiyor yanda e çün Tğele ? “den 8 e kadar. Telgi