28 Ekim 1942 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 1
r GÖKBÖRÜ TÜRKÇÜ ME C M U A Çıkartan Oğuz Turkkân Yazanlar: Reşad Nuri Guntekin Besim Atalay, Prof. Zeki Velıdİ, Prof Abdülkadir İnan, Prof. Zlyaeddin Fahri, San'an, Halid Bayrl, Dr. M Hakkl Akansel, Dr. Mümtaz Turhan, Dr. Osman Turan. Mahmud Raglb Kösemihal, Cemal Oğuz Öcal.. vs. 19 uncu yıl sayı: 6537 umhuri İSTANBUL CAĞALOĞLU Telgraf ve mektub adresi: Cumhuriyet, İstanbul . Posta kutusu: İstanbul No. 246 Telefon: Başmuharrir: 22366. Tahrir heyeti ; 24298. İdare ve Matbaa klsml 242992429Û ZİYA GÖK HAYATI, FİKİRLE ESERLERİNDEN PAR I 942 Edebiyat Fakültesi Felsefe Profesör H İ L M İ ZİYA Ü L KJf Tarafmdan yazllmıştır. Fiatl 50 kıff*f*4a Satış yeri: KANAAT KITABEVlT^ 133, Ankara caddesi ON DOKUZ YIL EVVEL Cumhuriyet rejimini nasıl kurmuştuk? Pasifikte yeni tutuşma Dosl memleketler radyoları JAPONLARA GORE Bayramımızı kutlamak için geniş programlar hazırladılar Londra 27 (aa.) Türk milll bayramı münasebetıle İngiliz radyosu 29 ilkteşrin İçin hususî bir program hazırlamıştır.. Turkiye saatıle 8,15 te 42,11 ve 40,98 metre üzerinden ingiliz radyosundan TUrk ve İngiliz memurlarınm tebriklerini ihtiva eden bir mesaj yapılacaktır. Saat 12,30 da 19,60 metre üzerinden Britanyanm Türkiyedeki eski büyük elçisi Sir Percy Lorraine'in türkçe bir mesajı yayılacaktır. Saat 19.45 te 31,32 ve 24,92 metre üzerinden, Londrada bulunan bir Türk tarafından 29 ilkteşrinin manası hakkmda bir konuşma yapılacaktır. Büyük Knrtancı, Cnmhuriyetln bânisi Ebedî Şef Atatürkün ölmeı hatıralanndan: > 14 ünctt jıldönumünde Büyük Miliet Mecllslnl açarken bedî Şef Büyük Atatürk tarihî nutkunda Cumhuriyetin ilânını anlatırken Millî Mücadeleve filen başladığı 1919 yılı 19 majısından Cumhuriyetin ilân olunduğn 29 ilkteşrin 1923 tarihine kadar bu rejime aid şalısi kararım millî bir sır olarak kalbinde sakladığını ve bu uzun mıiddet zarfında hakikati safha safha \akından gurecek milletin temaj ulunde husule gelecek tekâmulu sabırla beklediğini soyler. Kıırtuluş cidali olan millî harekelle onun bu\uk neticelerinin ihzar ve ibdaı serefi esasen \e tamamen Eujuk Ebedi Şefe aid olduğunda ittifak edcriz. Miliet sahnesinde lıiçbir olayin yalnız bir şahıs elile tahakkuk ermiyeceğinde şuphe joktur. Kurtuluş cidali butun bir milletin feveran \e fedakârlığile vuku bulmuştur. Fakat çelik azim ve irade*inin yanında nafiz çakır gdzlerile halin fecialarile birlikte jakın ve uzak istikbalin en kuvvetli ihtimallerini pek iyi gorerek milleti bu hamleyi yapmağa hazırlıyan ve o hamleyi yaproağa sevkeden Atatürk olduğu gibi nihajet rejimi millete maletmeği bilen de gene kendisi olmustur. Bu muazzam işleri bü>ük adamlara hâs bir kolajlıkla idare edrn Atatürk, butün gajretleıinde jakın arkadaşlannın ve butün milletin mebzul jardımlarını görmuştür. Misal olarak bugıin >eni devrin en büjük mazharijetlcıinden biri halinde Başbuğumuz bulunan Millî Şef Inonu Atatürkün en yakın arkadaşı ve tamamen jerinde bir ifade ile onun sağ kolu denilecek kadar tesirli bir jardımcıst idi. Fakat rejim ve inkılâb işlerinde esas fikir ve harcketin Ataturke aid olduğunda hiç kimscnin zerre kadar ihtilâfı yoktur. Altı asır surmus, pek çok kısmt hilâtetle de katmerli bir saltanatın jerine Cumhuıijxt rejimini ikame etınek çok bıi>ük bir iş gornıek denrekti. Hepimizin ileri ve derin bir iyi karşılama ile kabul cttiğimiz bovle bu\ük bir işin başanlması iç'm Atatürk gibi hakikaten yalnıı bizim tarihimizde değil, dünya tanhinde cşi az bulunur bir fikir ve hareket kahramamnın millî hududlanmın aşmış prestijine ihtiyac vardır. Atatürk 1919 yılının 19 mayısmda Ordu Müiettişi unvanile Samsunda Anadolu karasına ayak bastığı zaman mağlub ve perişan memleket mütareke devrinin aciz ve ıstırabdan doğan felâketleri içinde yüzüyor ve bühassa miliet yer yer hiç birisi bir işe yaramıyacak türlü ayrıhk temayüllerile gittikçe daha ziyade parçalanmağa doğru gidiyordu. Garbda reddi ilhak. Rumelide Trakya cemijetleri, şark vilâyetlerinde de diğer adlar taşıyatı başka topluluklar kurtuluş umudu ile mahallî gayretlere başvuruyorlardı. Halbuki İtilâf devletlerinin nihayet Sevres muahedesile tecelli eden büyük suikasdlerine karşı memleketi olsa olsa nihayet milletin bütün vatanı kucaklıyan birliği kurtarabllirdi. Memleket dahilindeki parça parça mahallî gajretlerin aynlıklan ise olsa olsa Tiirkun ve Türki>enin düşmanlannın ekmeklerine yağ sürerek işlerini kolaylaştırabilirdi. Atatürk Sanısuna glderken ne yapacağını pek iyi biliyordu. Buradan hareketinden bir gün evvel Bekirağa bölüğünde mevkuf bulunan samimî bir arkadaşını zijaret ederek onu teselli sadedinde: Yaruı gidiyorum. Günleri sayarak Sanısuna çıkmaklığımı bekleyiniz. Selâmetle oraya çıktığım andan itibaren de milli felâketlerimizin müspet olarak halline başlanmış olacağından emin olunıır. Demişti. Bilâhare takib ettiği icraat şekillerinden de anlasıldığı vcçhilc; Anafartalar kahramanının kafasında tahakkuk ettiıilecek plân şu silsile ile tertiblenmişti: 1 Millî birliği temin etınek. Cumhuriyetin Miîlî Şefimiz yarın 1 de, Miliet Meclisinde tebrikleri kabul buyuracak resmi ve töreni geçid resmi takib edecektir Ankara 27 (a.a.) Cumhuriyetin 19 uncu yıldonumü münasebetıle 29 bırinciteşrin gunü Reisicumhur tarafından yapılacak kabul töreni ve onu takib edecek olan buyük geçid resmi hakkındaki program tespıt edümıştir. Buna nazaran, Reisicumhur Ismet Inonu. saat 13 te Buyuk Miliet Mecbsinde Icra Vekillerı Heyetinin Buyuk Mıllet Meclisi azalarıle, kara, deniz ve hava kuvvetleri erkânmın, Temylz Mahkemesı, Devlet Şurası, Divam Muhasebat azalarının, vekâletler müsteşar ve mudürlerinin, Ankara Vılâyet ve Beledıyesi ile Cumhuriyet Halk Partisi erkânmın hukumetçe tanmmış malî, iktısadî, smaî. içümaî müesseseler delegelerınin tebriklerini kabul edeceklerdır. Torenın bu kısmmdan sonra Reisicumhur kıdem sırasile yabancı devletlerin buyuk ve orta elçllerıle maslahatgüzarlarını ve bunların refakatinde bulunan müsteşar, sekreter ve ataşelerin tebriklerini kabul eyliyeceklerdir. İpodromda her sınıfa mensub askeri kıt'a ve izcılerın iştirakile Reisicumhur İnonünün huzurunda yapılacak olao buyuk geçid resmine de 14,55 te başlaBır müddettenberı Anka,rada bulunan nacaktır. Vali ve Beledıje reısı Dr. Lutfı Kırdar, *** İstanbulun ekmek ve i&şe maddeleri ıhtstanbulda tryacımn temlni etrafında hukumetle Cumhuriyet bayramı hazırlıkları taîapmakta olduğu temaslan bıtirdığmmamlanmıştır. Şehrın ana caddeleıine, den bu sabah şehrımıze gelecek ve alımeydanlanna zafer Ukları kurulmuş ve nan kararlann tatbıkına başlıyacaktır. bujuk gunun değerıni canlandıran veAnkaradan verilen taltmat uzerıne dun cıze ve afışler asılmıştır. saat 16,30 da kaza kaymakamlarının işResrnî daıre ve mekteblerle hususl tirakile Belediyede bır toplantı yapılmış, müesseseler bugün saat 12 de bajram yeni ekmek karnelennın numaralandırıl tatılıne başlıyacaklardır. Bayram progması ve beyanname ile karne alanlarla rammm tatbıkına bugün öğleden sonra halka aynlacak fınnların tesbıti etra başlanacaktır. fından uzun bır konuşma yapılmıştır. Şehrımizdeki bütün Halkevlerınde buEkmek karnelerinin tevzııne devam gun gunduz ve gece merasimler yapılaolunmaktadır. Beyannamelilerle halka caktır. feugunkü fiat üzerinden ekmek verilmesi Bu akşam saat 20,30 da Beyoğlu Haldaha bir müddet devam edecek, yenı kevinde yapılacak toplantıda Samih Şekil«ancak onümüzdeki ayın ortalanna Nafız Tansu «Cumhuriyet» mevzulu bir dogru tatbik edilecektir. konferans verecek, bunu Eiin temsil Diger taraftan muhtelif İaşe madde kolu tarafından temsil edilecek «İstıklâl» lerinin tevzii için Tıcaret Vekâletinln pıyesi ve konser tak.b edecektir. hazırladığı iaşe karneleri yakmda gönEminonü Halkevinde saat 22 de 10 flerilecektir. Bu karnelerde her aılenin, kimsesız çıftın evlenme töreni yapı(Arkası sahife 3, sütun 2 de) lacak^ır. Bayram programı tesbit ^edildi Ekmek ve iaşe işleri 4 Amerikan uçak gemisile bir zırhlı batırılmış Vashington • Tokio 27 (a.a.) İmparatorluk umumî karargâhı tarafından bugün neşreBerlin 27 (D N.B ) Turkiye Cumİİlen bir tebliğde kaydedıldiğıne gore, huriyet bavramı. Alman radyosunun aün Santa Cruz adalarının şimailnde (Arkası sahife 3, sütun 2 de) Berlin radyosunda yapılacak neşriyat yalanlıyor Pasifik harbinden resimler: Yukarıda Amerikanın kücük tayyare gemilerinden birisi hava bombardı. manlarile tutuşnp yanarken, aşağıda cenubî Pasifikte Amerikan filosunun yeni kumandanl Amiral Wasley bütün gün devam eden muharebe ne yan bir harb gemisi batırmışlardur. ticesinde kuvvetli bir düşman filosile Bir zırhlı ile 3 kruvazörün ve bir çarpışan Japon harb genuleri 4 tayya muhribin ciddî surettc hasara uğratıl» re gemisl, bir arhlı ve sınıfı anlaşılmı(Arkası sahife 3, sütun 3 te)] İngilizler Mihverin ikinci müdafaa hattına girdiler Mısırda muharebe fSoYyet harp inadla devam ediyor Tuapse'yi almak işin Dün Belediyede kaymakamlarm iştirakile bir toplantı yapıldı Almanlar şiddetii bir Almanlar dündenberi 111 ingiliz tankını taarruza geçtiler Moskova 27 (a.a.) Sovyet geceyatahrib ettiklerini bildiriyorlar rısı ek tebliği: Memurlara erzak ve ekmek vereeek fırın ve dükkânlar tesbit VVilkie'nin Suiistima) iddiasile İzıtıit Belediye Reisi tevkif edildi Kahire 27 (a.a.) İnglliz Ortaşark tebliği: 2526 ilkteşrin gecesi kıt'alanmız düşman müdafaa sisteminde işgal ettikleri bölgeyi genişletmişlerdir. Dün kazanclarımızı muhafaza ettik. Muharebe devam etmektedir, Muharebe bölgesi ve ileri inme saha(Arkası sahife 3, sütun 5 te) Stalingrad çevresinde Sovyet birlikleri, Almanlarm bir gedik açtıklan fabrikalar çevresinde düşmanm tank ve piyade ile yapılan taarruzlarını püskürtmü} ve şiddetii karşılık taarruzlardan sonra Almanlara 750 ölü kayıb verdirmek sure tile düşmanı geri çekilmeğe mecbur et(Arkası sahife 3, sütun 3 te)' Turkiye gelecek Bütün gün muhake sulhun temellerinden me edildikten sonra! biridir» akşam beraet etti Mr. W i l k i e harble birlikte sulhu da kazanmanın zarurî olduğunu söyledi Washington 27 (a.a.) Dün akşam radyoda son sejahati h^kkında Amerikalılara hitaben bir nutuk soyliyen Wendell Wilkie, Türkiyenln sulhun İstınad edeceği cihanşümul temelin bir cüz'u olduğunu söylemiştir. Wilkie, nutkunda ezcumle demiştir ki: « Avrupada ikinci bir cephe vucude getirmek lâzımdır. Burma'ya hücum etmek ve buraji geri almak ve bu su(Arkası sahife 3, sütun 1 de) İzmit 27 (Telefonla) İzmit Belediye reisi Kemal Öz bu sabah Millî Korunma kanununa muhalif hareket ettiği iddiasile tevkif edilerek mahkemeye verılmiştir. Buna sebeb olarak Belediye reisinin Konyadakj Cıvelek fabrikasma 10 teneke petrol gdndermiş olması ileri sürülmüştür. İzmitin ekmeklik un ihtiyacı Konyadaki Civelck un fabrikası tarafmdan temin olunmaktadır. Belediyenin Konyadaki mutemedi bu fabrıkanm muhtac olduğu 10 teneke petrolun gönderilmesi için İzmit Belediye reisrae telefon etmiş ve Belediye reisi de bu miktar petrolu Konyaya bu fabrika adına gondermiştir. Kemal Özün bu harekeü müddeiumumiliğe ihbar edilmiş ve kendisi tevkif edilmiştir. Bu sabahtan (Arkası sahife 3, sütun 2 de) Terek bölgesinde yeni bir taarruz başladı Almanlar Betsaan nehrini geçtiler, Tuapse kesiminde yeni mevziler alındı. 60 Rus tayyaresi düşürüldü Stockholm 27 (aa.) Stalingrad endustri mahallelerindeki Rus kuvvetleri, halen yeni Alman hücumlanndan sonra meydana gelen durumu düzeltmek için gayret sarfetmektedirler. Buraya gelen son haberlere göre, gece Almanlar şehrin şimal kısmında tahkim edilen işçi mahallelerine ve atölyelere karşı yeniden hücuma geçmişlerdir. Taarruz şiddetii bir hava bombardımanı ve uzun süren bir topçu ateşile başlamıştır. Son Alman hareketleri hakkmda kat'î f Alman harp tebliği \ hiç bir malumat olmamakla beraber Stalingrad müdaiilerinin gerilerini Volgaya vermek mecburiyetile ekseriya 600 metre genişliği pek aşmıyan bir cephede her şeyden evvel araziyi muhafaza mecburiyetinde bulunduklan sanılmaktadır. Alman raporlarına göre, Kızıl İlkteşrin fabrikası bu defa da hücumla zaptedilmiştir. Berlin, son giinlerde alınan mahalle ve fabrikalar arasında «G P. U.» binasınm da bulunduğunu bildırmektedir. Bundan başka Berlin, Spartakova İsmi verilen yerin de alındığı ıddiasındadır. Kafkasyada Betsaan nehri geçildi Vichy 27 (aa.) Kafkasyada, Alman. kuvvetlerinin Betsaan nehrini geçtikleri bildirilmektedir. Stockholmden verilen haberlere göre... Berlin 27 ( a a ) Alman Orduları Başkumandanlığının tebliğl. Novorosisk bölgesinde Alman piyade kıt'aları kanlı muharebelerden sonra Sovyet tanksavar batarj'aları mevzılerini hücumla zaptetmişlerdır. Tuapse'nin doğu şimahndeki dağlarda cereyan eden muharebelerde Sovyetlerin elinde bulunan bir tepe zaptedilmiştir. Terek bölgesinde Alman hava kuvvetleri arasında desteklfnen Alman v» Rumen kıt'alan duşmana Klieuftı ederek ikl gün süren muharebelerâ\ tabiye ve kazanılan topraklar bakımmdan^hemmiyetli muvaffakıyetler elde etmişleT • dir. (Arkası sahife 3, sütun 2 de), YUNUS NADİ . .(.' rkftsı satife 3, sütuu 4 te) Amerikan yardımı birinci plâna'çıkan Mısır muharebelerine dair yeni resimleıden: Sağda ağır Amerikan tanklan savaşa hazırlanıyor. solda çöle motörlü vasıtalarile beraber birlikler nakleden AmerikaUlarm «Komando» tayyarelertnden birisi ruklenirken, prtada henüa nerede bnlundn^u ögrenilemiyen Mihver Başkumandanı Mareşal Rommel
