24 Eylül 1941 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 1

KEMALİZM PRENSİPLERİ Yazan: Saffet Engin 1 VE İKİNCİ CİLDLER Fiaü : 1 inci cild 100 2 nci • 75 kuruştur. Satış yeri : Cumhuriyet Matbasıdır 18 inci yıl sayı: 6146 umhuriyet ISTANBUL CAĞALOĞLU Telgraf ve mektub adresi: Cumhuriyet, İstanbul . Posta kutusu: İstanbul No 246 Telefon: Başmuharrir: 22366. Tahrir heyeü: 24298. İdare ve Matbaa kısmı: 24299 . 24290 r Reşad Nuri Günlekin YAPRAŞL DÖKÜMÜ MİLLÎ ROMAN İkinci defa basılarak Tanesi 50, cildli 85. AHMED HALİD KİTA r Çarşamba 24 Eylul 1941 « Alman harb tebtiği Mahsur Rus ordularmda inhilâl başladı 50 Sovyet fırkası tamamen imha olundu Şark cephesinden resimler: Sovyet piyadeleri bir çaydan geçijorlar 26 eylulde 9 uncu yıl dönümünü kutluyoruz Birinci Türk Dil Kurul'ayının Dolmdbahçe sarayında toplarışmın dokuzuncu yıldonumü önümuzdeki cuma gunü bütun memlekette kutlanacaktır. Cuma gıinü saat 18 de Aııkara radyosunda Turk Dıl Kurumu adma bir nutuk verilecek. Halkevleri de kendi mıntakalarında Dıl Bayrammı kutlayacaklardır. Ebedî Şefimiz Atatürkün yarattığı ve bütün esaslaruıı kurduğu Türk di'. inkılâbı, Millî Şefimiz Ismet İnönunun yuksek başkanhğı ve himayeleri altmda yeni ve ileri adjmlarla ;,TJrümektedir. Dıl Kurumu pek çok müsbet faalıyette bulunmuş ve bu yıl içinde yeniden halk ağzından Soz Derleme Dergisinin ikinci cıldile Divanı LugatıtTurk tercümesinin üçüncü cıldi, Eski Türk Yazılarınm dordüncü cıldi, eski uygurca metlnlerinden Prens Kalyanamkara ve Papamkara hikâyesinin uygurcasile Huastuanift dua kitabı, Odi^e tercümesinin birinci cıldi, Turk Dıti Bıbliyografyasınm 1929 danberiye okn ilk cildi, Türk DıH Bellctcninin ddrt sayısı basılıp ortaya konulmuştur. Sıılh Rivayetleri Avrupa milletlerinin kendi miinferid ve mü?terek mukadderatlarını müzakere için bir konferans akdetmeleri gayrimümkiin olmamak lâzımdır. Almanyanın ciddî olarak Avrupa milletlerinin mevcudiyet ve istiklâllerine hiirmet etmeyi göze aJması lâzımdır. Yeni veya eski her nizam ondan sonra bahis mevzuu olabilir. merikan Cumhur Reisi Ruzvellin Papa janmdaki mütnessıli M. Taylor Lizbon yolu ile Amerikava dönınck üzere bıılunuyor. Bu zatın İtahan Rral hanedanı tarafından iieri sıiriılerek Papanın tavassutu ıle Ruivelt'e iblâğ edilmesi istcnilen bazı sulh projeleriııi hânıil olduğundan bahse'ülmektedir. LonHranın istihbar veva tahminlerine ;;ore bu projelerin ana hatlan su esaslara dayanmaktadır: İngiliz İmparatorluğunun tamamijeti mahfnz kalmak. buna raukabil İngilteıece A\rupa kıt'ası işlerine kansnıaklan fcragai olunmak toplanacak bir Avrupa milletkri konferansında kıt'anın yeni nizanu tayin ve tespit kılınmak. Londra bu rivajetierin uzun tafsilâtıuı verdikten sonra hilhassa son noktayı Reis Ruzvelt tarafmdan kahulüne imkân tasavmr olunamıyan başhca nokta olardk gosteriyor. Askeri vaziyet Alınan esirlerin mikdarı 380,000 e baliğ oldu, yeniden bir kaç harb gemisi batırıldı Führerin umumî karargâhı 23 (p.a.) Alman orduları başkumandanlığı teb'.iğ ediyor: Kiyefin şark tarafında mengene içine sıkıştırılmış olan Rus kuvvetleri tara. fından yapılan teşebbüslerın akamete uğramasından sonra diişman kuvvttleri arasında gitgide artsn inhüîl alâmetleri görülmeğe başlamı;tır. Bir çok mahallerde Rus zabıtle'ile siyasî komiser. ler kendilerini emniyet altına almak için kıt'alarını terketmişlerdir. Bıma rağmen başlarına ge'mesi mukarrer olan âkıbetten kurtulamamışlardır. Bu muharebede Alman kuvve'leri tarafından alınmış olan esirlerin miktarı 330,000 kişiye baliğ oİT.ykta'iır. Alman kıtaatı. şimdiye kadar 570 tank ve 2.100 top zabt veya tahnb etmişlerdir. Bu erkam, mütemadiyen artmaktadır. Elli Sovyet fırkasmi tamamile imha edilmiş nazarile bakılabilir. Esirler arasında beş;nci Eus ordusunun başkumandanı rla bulunmaktadır. Harbin muvaffakivetli neticesinin elAlman zırhlı kuvveterinin Dinyeper tulma tesebbüs ve muharebelerine rağnehrini Kîyefin simal ve cenub uzak men, ilk hanılede 150 binden fazla esir de edilmesini temin ed?n harekâta ev(Arkası sahife 3 sütun 3 te larından geçmeleri ve birbirlerine 200 le 151 tank ve 602 top aldıkları haber kilomeîre daha sarkta birlesmeleri üze verilmisti. rine iki a\danberi en kanlı muharebe Almanlar, mahsur Rus kuvvet grupve miicadelelere sebeb olan Ukraytıanın larının imhasına devam ettiRlerini ve müstahkem şehrinin içinde, yakın ve Alman bombacı ve Stuka uçak filolauzak doğu ve cenub doğularında. azim rının çemberlenmiş Sovjct kuvvetlerini bir alanda dört Rus ordusunıın sarıl imha \e tahrib etmek husıiMinda şiddığı birkaç giin evvcl Alman fevkalâde detli tesir yaptıklarını bildirmişlerdı. Satebliğlerinden anlasılmıştı. Ayın 18 in rılmış Budijeni ordularının kurtulmak de Poltava. 19unda da bizzat Kiyef için Alman muhasara hatlaruıa içerizaptolunmuştu. A>ni zamanda Alman den vaki olan zorlama hamlelerı bu lartn. mahsur kuvvetlerin, şiddetli kur suretle kırılıyordu. Budiennj ordularının tasfiyesinden sonra... H. Emir Yazan: Emekli General RIZA ŞAH BULGARYA Hindistana GÖTÜRÜLDÜ Eski hükümdara servetindetı 25 bin Ingiliz lirası verildi İran. mihver devletlerile siyasî münasebatmı kesiyor İrandan gelen habeıler eski Şah Rıza Pehlevınin Hındıstanı nakledıldiğıni büdirmektedır. Rıza Şah Pehlevî serveinden 25 bın İngiliz lirasını Delhideki bir Ingiliz bankasına yatırmış, mutebaisini memleket işlerine sarfolurunak üzere hükumete bırakmıştır» Simladan gelen bir haber Tahranın işgal edilmediği, yaınız Rus ve Ingiliz kumandanlarmın jehre g ; rdikleri ve kıtaatın şehrin dışında bulunduklan merkezindedir. (Ankars radyosu) kararını VERİYOR M. Filof halkı komttnistlere karşı mücadeleye Asıl büyük hedef, Almanların Moskovayı cenubdan da saracak şekilde şimale doğru büyük bir çark yapabilmeleridir davet etti «Vazifemiz açılan bu mücadeleye iştirak etmektir» Sofya 23 (a a ) Meslekî teşekkullerin mumessılleri huzurunda bir lııtabe irad eden Başvekıl Filof demiştir kı: <t Her Bulgarm vazıfesi memleketimizi bir kaç kere tehdid eden ve Bulgar sulhu ve refahı için meş'um olan Bolşeviklik yarasmı kaldırmak için Avrupa milletleri tarafından sarfedi'en gayret. lere istirak etmektir. Bolşevizme karşı mucadele zamanımızın bir haçlılar muharebesidir. Çunkü komünizm doktırini mesleklerin ve müesseselerin seferberliği esasına bağlı bulunan Bulgar mille. tinin ıktısadî kulturıine ve iderıllerına uymamaktadır. Avrupanm bütun mıllet» leri bolşevizme karşı umıımi bir taarruza geçtiği şu sırada bmün Bulgarların Erhilet Yeni İran Şehinşahı Rıza Şapur Rüştü Aras Dün Ingiliz Hariciye Nazırile bir mülâkatta bulundu Yugoslavyada Suikasdler ve cinayetlerîe beraber cezalar da artıyor Fransa ve İşte bu azim ve şiddetli imha ve kurBizce o Dokta Rois Ruzvelt kadar ve Eski Şahın mektubu tuluş savaşlarınuı neticesinde Almanbelki daha ziyade İnçiltere tarafından Tahran 23 (a a.) Pazaıırsi günü lar, şinıdije kadar aldıkları esirer sakabulii mıiskül olmak lâzım gelen bir (Arkası sahife 3 sütun 5 te yısının 380.000 başa baliğ olduğunu dun noktadır. ve Reis Ruzvelt o nokta iızeakşanı bildirdıl/r. Bu suretle 50 lümerinde dunrak için nulkilerin haklan nin tahrib olunduğu bildiriliyor. Esirler kadar İngilterenin mecbariyetlerini de arasında beşinci Sovjet ordusu kumangözonünde tutacaktir. danı da \armış. Ahııan veja tahıib nluÇekoslovakya işlerile zemini hazırlannan tanklar 570 e ve toplar da 2100 adedıktan sonra nıhayet Danzig meselesi de çıkmısnus. Bu azim rakamlar, şinıalyüzünden zuhur eden yeni dünva harbide Gomel Çernikoftan, cenubda Krenin bellibaşlı iki tarafı vardır: Bir tamençug Çerkassi'den şarka doğru yarafta Almanya, diğer tarafta İngiltere jılan ve sonra da Kijefin 200 kilometre ile Fransa. Fransa çoktan mütareke akşarkmda kapatılan çifte büyük yarma dile harb haricine çıktığına göre harbin ve sarma hareketlerinin ilk neticeleritaraflan Almanya ile İngiltereye inhisar dir. Almanlar, sarılmış Sovjet kuvvet etmistir, ve bu harbin mes'uliyeti bu iki gruplarının imhasına devam olunduçudcvletin omuzlarındadır. Sulh imkânı nu \e alınmakta olan esir ve gauaim etrafında konuşulurken mes'uliyetin Londra Büy ük Elçimiz rakamlarının gittikçe jükseldiğım bilmünhasıran şu veya bu tarafa raci olTevfik Rüştü Aras diriyorlar. duğundan bahsetroeğe yer yoktur. Londra 23 (a.a.) Eden. bugün Londra 23 (a.a ) Vaşingtondan resMareşal Buriyeni ordular grupunun Asıl miihim olan cihet, geç veya erken bundan evvelki Galiçya. Besaıabja ve Türkıyenin Londra sefiri ile görüşmuş. mi bir şek^ıde bildirildığme gore Panatngiltere tarafınJa raevki alan on iki. on muteakıben dun Yunan Kralı ile bırma bayra'iuu taşıyan bir Amerıkan gebatı cenub Ukrajna muharebelerinde üç devletin bupün eski hallerine avdet lıkte gelen Yunan Başvekilini kabul et; IzlanHamn cer.ubu garbısınde meçve Uman savaşmda verdiği ssir ve kayedebilmek için İn<riliz zafevini beklemekmistir. ıtui bir gemi tarafından batırılmıştır. bettiği top ve tank sajıları da pek yükte olmalarıdır. İngiltere bu memleketleEden, bundan sanra Sovyet sefiri Maemi ingiltereye malzemj taşımskta idı. sekti. Bu suretle Kijef Poltava sarin talihlen ne olıırsa olsun dijerck iski ve Amerıka sefiri Wınan ile de gövaşınuı sonunda cenub Sovvet ordular Geminin hüviyeti kendi imFaratorluğunun selânıetini isrüşmüştür. grupunun hiç olmazsa dortte üçü imha Nevyork 23 (a.a i Izlunda sularmtihsal ile sahneden çekilememek maneedilmiş ve bütün Ukrayna ve hatta Kaf\i mecburiyetinde bulunujor. Binaenada 19 eyluıde batnüş old'igu dun Harikasya volları Almanlara açılmış olacakleyh şimdiki harb makul bir sulha gitye Nezaıetinden bıldim.mş olan Pmk tır. Fakat Kiyef Poltava savasının en debilmek için İngilterevi bu manevî Star, 6850 toniuk eski bu Danımarka büyük ve en ehenımivetli neticesi Mamecburiyctten kurtaran bir şeki! bulmaapuru olup 12 hazıranda deniz komısresal von Bock ve Mareşal Rundstedt ğa ihtiyac vardır Baska türdü ifade ile onu tarafından musadere edilmiştir ve Londra 23 (a.a.) Bu gün öğ'e vakti ordu gruplarının büyük kişimlarına lıüıriyet ve istiklâlleri yıkılan Avrupa lattığı esrada Aroerıkan bayrağını taMoskova radyosu tarafından neşredilen Moskovayı cenubdan saracak surctte nıilletlerin'n bu kayıblarını kendilerine ımakta idi Sovyet teblıği: şimale doğru bü>ük bir çark hareketi kanaat ve itnıinan verecek suretlerde Hariciye Nezaretinin tebliğinde mü22 eylul gecesi, kıtaatımız bütün cep yapmak imkânını verebilmesi olacaktır. tcîâfi etmek lâzımdır. Acaba bu gayrietıebatın akıbetinden b?hsedılmemeknıümkün mü?.. Hususile Avrupaya ve he boyunca düşmanla ınuharebelere de Çünkü Alman Rus harbinin kat'î nesdir. Bu *nürettebat 34 kişi idi. Ve hıç ticesi. Moskova ile beraber bunun etrilmek istenilen yeni nizım iddialarilc vam etmişlerdir. lri Amenkan tabnyetindo değildi. Moskova 23 (a.a.) Sovyet tebliği rafındaki Sovyet ordularının sarılarak telif olunabilmek bakımmdan?.. Knoks, «Bitaraflık kanununu nin bir ilâvesinde şöyle denılmektedîr: imha edilmelerine tevakkuf eder. Bu sederhal kaldırmalıyız» diyor B'zce meselede esas itibarile imkânbeble. cenub Sovyet ordularının tamaGarb cephesinin bir mıntaka^mda beş Massa Chussets 23 (a a.) Bahriye sızlık yok'.ur. Mîhver de\'etleri Avrupı gün devam eden kanlı bir muharebede mile imhasından sonra Alman basku^azırı Albay Knoks. yeni Massa Chusnizarnını sımdiye kadar muayyen bir kıtaatımız. 123 üncü Alman piyade fır mandanlığının hedefi artık Moskova ile ;ets zırhlısınm denize indirilmesi müdava halinde tarif ederek ortaya kovmakasınm iki tabura yakın kuvvatini, 25 bunun etrafındaki Timoçenko ordular nasebetile bir nutuk sbylemiş ve ezcümdılar. Onlatn bu müphem ihtiras uğrungrupu olmak gcrektir. Çünkü Rus harinci Almsn fırkasınm 45 inci alayımn ıki .e, bitaraflık kanununun, harbi Birleşık daki ilk diisünceleri ne olursa olsun zataburunu, 102 nci Alman piyade fırka bi, Alman silâhlan lehinde ancak Mos(Arkası sahife 3 siituâ 4 te uıanla nihayet diğer nnlleilerin muvafakova etrafında, dediğimiz şekilde kat'î smın iki tabura yakın kuvvetmi imha mahijette bitebilir. YUNUS NADÎ etmistir. Yedi top iğtinam ettık. (Mabadi Sa 3 sütun 4 te) (Arkası sahife 3 sütun 2 de) (Mahadi Sa 3 sütun 5 te) Sovyet harb tebtiği Altı Alman taburu imha olundu Rumenlere de ağır zayiat verdirildi Pinkstar gentisi batırıldıktan sonra LİIl'de 3, Zağrebde 52 kişi idam edildi Lille 23 (a a.) Buradakl Alman askerl kumandanlığından tebliğ edilmiştir: «Pas de Calais dahllinde kâin Harnes'de mukim Alfred Delattres, Marcel Delfy ve Andre Lefebvre adındaki üç komünist aleyhine mükerrer suikasdlerden dolayı verilmlş bulunan idam hükmü icra edilmiştir. Amerikada bitaraflık kanununun kaldırılması için kuvvetli bir cereyan başladı Zagrebde idam edilenler Zagreb 23 fa.a 1 Hırvat Dahillve Nezareti tarafından neşrîdilen bir tebliğe göre. Zagreb telefon santralma karşı dinamitle yapılan suikasdiu maBulgar Basvekili M. Filof nevî âmılleri bulunmaktan v» komür nist propagandası yapmakta olan 50 v azifesi komünizm âfetine karşı açılan Yahudi ve komünist 19 eylulde kurşu mücadeleye iştirak etmektir.» na dizilmiştir. Resmî kavnaklardan bildirildifne Alman hariciyesinin Boğazlara ve Türk Bulgar münasebetlerine göre, bazı Sırbları soymakla suçlu bir dair kanaati müslüman koylü ile bir Hırvat marangoz çıragı idam olunmuştur. Berlin 23 (a.a.) Yarıresmî bir kaynaktan budırilıyor: Beiçikada 25 kişi ölüm Mihver devıetlerinin, Bulgaristanra tehllkesine maruz yaTdımile harb gemilerini Boğazlardaa Nevj'ork 23 (a.a.l NewYork Ti geçirmek çjı sozde teşebbüsleri hakkınmesin Berlin muhabirinden: daki sürü sürü haberler, şayialar v« Belçika gazetelerınde inti"ar eden iddiaların, Berlin, bir kere daha Türresmî bir teblığde söyle denilmektedır: kiyeye ka!, tevcih edilmiş bir manevra «17 evlulde iki Alman polis memururlduğunu i an eder. nun öldürulmesi üzerine 25 Belcikalı Bu manevraların içyüzünden her Toutmai'de rehme olarak muhafaza eJ dilmektedirler. E6er bu iki polis me halde ken sı de hsberdar bulunan Türmunınun katılleri meydana rıkanlmı kiyenin, b^nlardan dolayı. sakin ve düyacak olur ve yahud bu katıller kendi =iinceli bdttı hareketini değiştirmesi liklerinden teslim olmıyacak olurlarsa gayrimuhtemel telâkki cdibnektedir. bu rehinPİer id?m edilecektir.» C Arkası sahife 3 sütun 7 de Odesa müdafileri, mukabil bir hücum yaparak düşmanı bir kaç kilometre geri attılar W\X\ı matbuatı feryad ediyor: "Avrupa karasına asker çıkarmalıyız,, Almanlar, Kafkasyayı tehdid ederlerse Ingiliz kıtaatı müdafaaya yardım edecek Birkaç söx Londra 23 (a.a.) Monchester Guardıan gazetesi yazıyor: «Bir çok insanlar AlmanHrı iki cep. hede muharebe etmeğe icbar için Avrupa karasma Ingiliz kuvvetlerinin ihracı luzumunda ısrar ediyorlar. Fakat ordunun halen bu teşebbüsü başarabilecek kadar iyi talim görmüş ve kuvvetlı olup olmadığını ancak hukumet takdir edebilir. Herkes Rusyaya bir an evvel harb (Arkası sahife 3 sütun 6 da Sokaktaki çocuklar Almanlann hava hücumlarile büjük zayiat verdiği bildirilen Karadenizdeki Kızıl filodaa bazı gemiler seyir halinde Vaktile İstanbul sokaklarında bir köpekler saltanatı hü de vüreğimiz sızlamasın kabil mi? O kadar pis. o kadar yerle küm sürermiş. Manavın önündeki kaldırunda yan gelip ya j beraberdirler ki insana hasta bir ciğerin oracığa hikurdüğii lan, kasabın bacakları arasında karnını do>~uran, mahallede ' balgamı hatırlatırlar. Daha büyükleri sokak ortasında koşbir jabancı goründü mü, on besi jirmisi bir arava geleıek turur. durıırlar. Taksilere, arabalara ve insanlara aldırıs bile üzerine saHıran bu köpekler ordusu, İstanbulun bir zaman etnıezler. Sanki cemivete karşı îsjan bayrağı kaldırmış a\rı bir cemiyettirler. Kapı zillerini çalıp kaçmak, pencerelar korkunr afetlerinden biriymiş. Cemil Papanın Mesrutiyette açtığı mücadeledenbcri. çok lere tas atmak, tramvay arabalarına asılmak, hat boyunda, vükür, afet halinde kopek ordularına artık rastlamaz olduk. trenlerin camını çerçevesini indirmeğe çalışmak, bu asi orFakat, simdi daha feci bir afetin irtiraaî bünyemizi kemır dunun masum eğlencelerindendir. Anaları, babaları nerededir bilmediğimiz bu sahibsiz çodiğini gıiriıyoruz: Basıboş çocuklar! istanbulun soknk adını tasıvan sayısız geçidleri boy boy cuklarla simdije kadar me«gul olamadık ve hâlâ da olamı* sahibsiz çocuklardan meydana getirilmiş buvıik ordularla \oruz. Halbuki sokakta büvuven bu savısız çocuklara bakarak kendimizden utanmanın artık herhalde sııasidır. Yoksa, îstanbul 23 (a a ) Alman büvük doludt'r. En kuçükleri kaldırımda sürünür. Sırtlarnda, enıari kuduz mikrobu tasımıvorlar dije bu va?i>eti cemiyetimil yennc kirli hir bez parçası vardır. Yalınayak, bası kabak, >üz elçısi Von Papen. bugün oğlejın, t a j hesabına tehlıkeli gormi>ecek miyiz? N. yare ile ve refakatınde zevcesı olduğu ;oz toz içinde jerlerde juvarlanan bu zavallı yavruları gtiıüp lıalde İstanbula gelmiştır. Yon Papen dün İstanbula geldi