27 Ağustos 1941 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 1

Ayhk san'at ve fikir meömuasının 78 inci ağustos 941 sayısı zengin mündericatla intişar etmiştir. Hararetle tavsiye ederiz. YÜC 18 inci yıl sayı: 6124 umhuriyet LSTANBUL CAÛALO&LU Telgraf ve mektub adresi: Cumhurıyet, İstanbul . Posta kutusu: îstanbul No 246 Teieiom Başmuharrir: 22366. Tahnr heyeti: 24298. İdare ve Matbaa kısnu: 24299 24290 ' ~ \ Dünya muharrirlerinden tercümeler serisi: 49 < RUDYARD KİPLİNG ! Söne Türkçeye çe S A B İ HA Fiatı 50 kuruşt Çarşamba 27 Ağustos 1941 REMZİ KİTAB Irana Cifte Taarruz vvelki gundenberi Ingiliz ve Rus askerleri, birincileı cenubdan, diğerleri «malden, İran hududlarını geçerek komsıı raemleketin topraklarına girmiş bulunujorlar. Matbuatımızin birlesıniş dilinden pekâlâ anlasılabileceği üzere Tiırk efkârında derin bir teessur uyandıran bu hâdisenin daha feci tarafı onun hiç bir hukuki esasa davanmıvarak dııpeduz bir tecavuz ve istilâ hareketi manzarası gösterınesindedir. Bitaraflığına sımsıkı bağlı ve bunu her suretle mııbafdrava muKtedir olduğunu pek iji bildiğimiz İtanın malum diplomatik tazjiklerden sonıa filen de taarruza uğramıs olmasından Turk efkârınm mutehayyir ve niuteessir olmaınası irnkânı olmazdı İngilterenin milletlerin hurrijet ve istiklalleri için harbetmekte olduğu prcnsipinin bu \esile ile bir efsane halıne inkılâb ejlemesi tehlikcsi ise elbet dunya efkarını altust edecck çok hazin bir macera teşkil eder. Onun içindir ki Türk tnatbuatı. teca\üz adıını atılmış nldııktan sonra dahi, meselenin hâlâ bir anlajma ile halloluuabilnıesi üraid ve tenıennilerini izhar ejlemekte devam ediyor. Londra radvosu İrana karşı alınan harcket hattına rağmen bu memleketin istiklâl ve tamamiv etinin ortadan kaldmlması maksadı gudulmediği noklası iızerinde o kadar çok ısrar ediyordu ki bundan yapılan harekctin fenalığı İngilterece de pekâlâ bilindiği neticesi çıkanlsa belki janhş olmazdı. Bir meınleketin topraklannı müsellâh kuvvetlerle çiğnediklen sonra hâlâ o mcmleketin hürrijet ve istiklâlindcn ısrarla bahsetınek ve hatta bu istilâ harekeüniıı o mcmlckct için ijilik olduğunu söjlenıeğe kadar ileri gitmek, hurrijet \e istiklâl ile istihza teşkil eden çok garib bir iddia olmaktan elbet kurtulaınaz. Tamaraijet ve istiklâl, kim olursa olsun, gavrın fuzuli müdahalesinden masun olan vaziyet demektir. HâdUede bu prensipin filen ihlâl edilmckte olduğu meydandadır. Bu hareketle İıanın da iviliğine hiznıet edilmekte olacağı sozlerine gelince bunlara vesajetle istiklâlin telif olunanuj acağı cevabile mııkabele olunur. Rus ingiliz hareketinin sebebleri İran Başvekili dün parlamentoda beyanatta bulundu «Stılh için gayret lerimiz boşa gitti «İngiliz ve Sovyet devletleri harb ilânından evvel harekete geçmiş bulunuyorlardı» • Iranın haritası ve Rus İngiliz kuvvetleri tecavuz hareketinin umumi hatlan Rus tngiliz İRAN, HARBİ hareketi hayret GERİLERBE uyandırdı KABÜL EDECEK Londraya göre İrattın işgali Atlantik beyannamesi hükümlerine mutabıkmış! Sovyet kuvvetleri 40 kilometre ilerlediler Tarafiar arasında müzakerelere devam olunuyor • hir Alman zırhlı fırkası merkez cephesindeki meydan muharebe lerinden birine hazırlanıvor Alman harb tebliği İngilizler petrol mınfakasına tayyareyle asker indiriyorlar Dniepertrovsk dün Alman kuvvetleri tarafmdan zaptolundu Nuazzam elektrik santralı ALMAN İLERİ HAREKETİ Pekcok müşkülatla başarılıyor Asker en ziyade susuzluktan muztarib olmaktadır Ç Sovyet So harb ' tebliği Novograd dün akşam tahliye edildi Hava muharebelerinde 46 Alman tayyaresi tahrib olundu Moskova 26 (a a.) Gece neş redılen Sovyet teblği: Dün butun gun Sovyet kıt'aları bütün cephe boyunca anudane dövüşmüştur. Şiddetlı muharebelerden sonra Sovyet kuvveüerı, Novogradı tahliye etmiş. tü\ 24 ağustosta hava muharebelerınde ve yerde 46 düşman tayyaresi tahrib e<lilmiştir. 6 Sovyet tayyaresi zayl olmuştur. Karadenızde bir Sovyet harb gemisl düşmanın bir demzaltısını batırmıştır. Hâdiseler Kahirede heyecanla karşılandı İngiltere müttetikinıiz, İran ise çok Mnümî dostumu* ve hemhuduıi komçumuzdur. Sovyetler Cunıhuriyeti de daha düne k«ttar bilhassa komsularile hoş geçinme esasına mustenid sulh siyaİrana karşı yapılan tecavuz her ta setini baş prensip ittihaz etmis olan bürafta hayret uyandırmıştır. İngılterenın j u k şimal komşumuz ve dostunıuzdur. bu hareketine Rusların da iştirak etmeiran üzerindeki kavganm bu müttpfik si daha çok hayret uyandırmıştır. Zıra \c dost memleketler arasuıda zuhtıru çok yakın zamanlara kadar İngılızler bu Iıirk milletini bilhassa bu sebebleıden sahalarda Ruslarla rakıb vaziyette idıler. tUılayı daha ziyade üzmüş bulunuvor Nıtekim Alman Rus anlaşması sıralaSark hududlarıraız dtesinde parlavan nnda ingılızler İranm istıklâlını mudaa.esin bizim için pck zarurî bir endise faa etmesıni istıyorlaıdı. Ayni İngılız kaynağı olacağını da ilâve etmekle angazeteleri bugun de tecavuz hareketini cak hakikati ifade etmiş oluruz. haklı gostermeğe çahşıyorlar. Doğrusunu sojliyelim: Irandaki Al(Ankara radvo eızetesi) manlar üzerinde jurütülen munakaşaMüzakereler devam ediyor mn ciddiyetine hiçbir zaman kani olmaLondra 26 (a.a.) Royter iran Şeciık. Bu sadece bir vesilc idi. Öjle ol hınşahı Irandaki vaziyet hakkında inmasa da hakikî sebeb İngiltere ile Sov giltere ve Sovyet hukumetleri ne/dinjetler arasuıda İran üzerinden bir ittisal de bir mudahalede bulunmuşsa da, bu tTrıini gibi askerî bir zarurete bile isti müdahalenin mahiyeti henuz malum denad etseydi. İrana karşı japılacak aske ğıldir. rî hareket gene bilaraf bir memleketin Londranın salâhiyetli mahfillerinden hürriyet ve istiklâline tecavuz mahive r^renildığine gore, İngihz ve Sovyet bütinden kurtulamazdı. Tıpkı bazı memle yuk elcileri dün sabah şafak sökerken ketlere karsı Almanjaca japılıp ingil iran Haricıye Nazırına iki hükumetin tere tarafmdan simdije kadar hep nra Abnan besınci koluna karşı harekete ah?ze ve takbih edilmis hareketler gibi. E^cmek nivetinde olduklanru bildiıdikBizce İngiltere ile Rusva lıanla bu ten ve İneiliz ve Sovyet kıt'ilarına artık memleket üzerinden yapılacak transit es luzum kalmadığı anda İngiliz ve Sovya nakli meselesini muzakere edebilir yet hükumetlerı tarafmdan çekileceklerdi. Bunun yürür ve yatır bir is gor leri hususunda teminat verdikten sonra nıediler de ondan dolayı mı bu kestir Schinşah buyük elçilerinden bizzat kenme ve hakikate mutabık yolu ihtijar dismi ziyaret etmelerini istemistır. Büetmediler? Bilmijoruz. Her halde ken yük elçiler dun sabah saat 10 da Şehindilerince malum sebeblerden dolavı on şahla görüşmüsler ve bu konuşmayı lar herkesin anlayabileceği bu yol ye müzakereler takib etmiştir. Görüsmelerine dolambach bir yol tutmayı tercih ıın cereyanı hakkında tafsılât alınamave İrandaki üç beş Almanın hudud ha mıştır. rici edilmesi isteğinde ısrar ettiler. İran İran hareketi Atlantik beyannameiçin vaziyet müsküldü: 1 Bu isteğe boyun eğerek Almansine mutabıkmış ( ! ) ları bilâmucib hudud haricine çıkarsayLondra 26 (a a ) Londrada bevan dı bitaraflığmı kendi elile ihlâl etmiş edııdiğine göre İngiltere tarafmdan İran ve hürriyet ve istiklâünden tehlikeli bir da alman tedbirler münhasıran muvakfedakârhk yapmış olurdu. CArkasi sahife 3 sütnn 6 da 2 Almanlarm hudud harici edilmesi sadece bir vesile olduğuna gore İran bu isteğe mümaşat etmekle gaileden kurtulmuş olmıyaeağını da ajrıca ve açıkça gormekte idi. O zaman ya Almanlar. lam çıkanlmadı denileıek veyahud yeniden jeniye sebebler bulunarak İrana gene eullanılmak istenilecekti. Çünkü hakikî maksad İngiltere ile Sovyetlerin İran üzerinden ittisal temin etmek arzularından ibaretti. İste bizinı gorüsümüzle en çıplak ifadesinde İran meselesi budur. ve bu halile bu mesele Türk efkân için her bakımdan çok nahoş bir macera manzarası arzetmektedir. İran mesele=i ortaya çıktı çıkalı Türk efkârının tezahürleri İran istiklâl ve tamamiyetinin Türkiye icin haiz olduğu kıvmet ve ehemmiveti kâfi sarahatle tebarüz ettirmistir. İnkılâbcı >eni Türkiyeye muvazi terakki ve tekâmül adımları armakta olan bu komşu ve dost memleketin kendisi tarafmdan hiç sebebiyet verilmemiş bir harbe sahne olarak buhranlar geçirmesi elbette memnuniyetle karşılayamıyacağunız bir vaziyet doğurmus olacaktır. Qnun için, ne kadar geç olursa olgu|ı, cümlesi birer suretle dostumuz olan bütün alâkadarlann akla ve adalet fikrine rücu ederek bu elim vazivete muslihane bir hal şekli bulmalarım bütün gamimiyetimizie temenni ediyoruz. Esas maksadın Rusya ile muvasalayı temin olduğu anlaşılıyor Ankara. Radyo gazetesi İrana karşı japılan İngılız ve Rus harekâtmdan bahsederken şu mutaleayı ırad etmış İran meh'ıısan Meclisi yeni Reisi Mırza tır: Hasan Han Isfendiyari <İran ordusunun hududlardan ziyaTahran 26 (a.a.) iran parlamentodc gerılerde muharebeyi kabul etmeğe su, dun fevkalâde bir toplantı yapmışhazırlandıfı anla$ümaktadır. İran ortır. Başvekil bir nutuk soylemış ve vadusu ıçın en muvafjık hattı hareket de ziyeti şu ^ekiîde irah eknr.ftir: budur.» « Hepinızce malum olduğu veçhile, Sovyetler 40 Km. ilerlediler İran hıikuıneti harbin bidayeünda ŞeMoskova 26 (a a ) Sovyet kıt'ala hinsahın arzusuna mutabık olarak sıkı rı İran hududunu geçtıktpn sonra Eıde bitdraflığını ılân etmiştir. Bu sıyaset en Berne 26 (a a ) Rusyadaki Alman bıl ve Tebriz istıkametınde 40 kılcmetre geniş manasile ve kendi husnü rızasıle leri hareketi hakkuıda Alman istihb&rat ılerlemişlerdir. Bu haberi Tıflısten aldığı takib edılmıştir. Iranla temasta bulumüfrezelerlnın vesıkalanna dayanarak bir habere atfen Tass ajansı bildırjnekte nan butun memleketler ve bilhassa Weltwoche» aşağıdaki malumatı verdir. mektedir: komşularımızla döstane ve samimî müErdebıl Hazer denizini ı garb s?hılinde nasebetler idame etmekten ibaröt olan « Arkadaş sende biraz çay veya su Berlin 26 (a.a.) Alman orduları 30 mılîık bir mesafede hulunmp.ttadır. bir siyaset takib ediyoruz. kaldı mı' Üç yumurtaya mukabil sana başkumandanlığı aşağıdaki fevkalâde İran petrol mıntakasına tayyare elli sıgara veririm.> Buna rağmen İngihz hukumeti, Sov teblığı neşretmektedır: yet hukumetile mutabık olarak Iranda ile asker indirildi c Peki kardeşim, sen elli sigarayı Von Kleist zırhlı ordusunun seri teSimla 26 (a a ) Royter Burada r.eş bulunan Almanlarm en büyuk kısmı sekkulleri dun Dniepertrovsk kopruba er de, ama üç yumurta fazla içeyim redılen resmî teblığ, ezcumla dı>or ki: ııın memleketten çıkarıimasım talsb e şını ve bu şehrı çetın muharebelerden dsme.» Neftişah petrol tesisatı ve küçuk Kas den bir uhımatomu bize tevdi cvlemiş sonra hücumla zaptetmUlerdu'. Rus cephesi üzerinde uçsuz bucaksız rışirin kasabası. ciddî *nukav emetle kar tir. iran hukumeti, memlpkette 'kamet ejvaiarda boğucu bir sıcak huküm surerBu suretle düşman Kivefin cenubunşılaşmadan işgal edılmijtir Halk larafın don ecnebılerin nezaret altında oldukda Dinyeper nehrinin garb sahıliıdeki ken bu gibi muhavereler sık sık İşitiledan hasmane hareketi gosteren hiç bir larını ve İranda bulunan az mlktarda bılir. Fakat ekseriya herkes sukutu muson istinad noktasını da kaybetmiştir. emare yoktur. Şimdiye kadar harekât A'.manların bir tehlıke teşkil edemiyehafaza etmektedir. Von Kleist ordusu Dinyeper nebrı dirtaki sür'at Iranlılar araiinda asyirî mık ceklerini ingiliz ve So\yet hükumetleNe memleket, ölçüsüz mesafeler, ekseğınde yaptığı muharebelerde, Uman r,ne temin etmiştir. tarda kayıb' ^a sebebivet vermıştir. seriya ezibniş ve çiğnenmiş olmasalar meydan muharebesinden sonra. ceman Tayyarelerle nakledilen askerler, İnİran hukumeti, İngiltere ve Sovyet giliz İran petrol şırkatrıd? calışan In Rusyayı teskin etmek uzeıe Irdrldakl 83.596 esır almış ve 465 top, 190 tank ve gözt hoş gorulebilecek buğday tarlaları, ağır bir koku nesreden bataklıklar, içi(Arkası sahife 3 sütun 6 da (Mabadi Sa. 3 sütun 5 te) sayısız ganaim elde etnıştir. (Mabadi Sa. 3 sütun 5 te) (Arkası sahife 3 sütun 2 de) Sovyetlerin büyük deniz zayiatı Odesanın müdafaası artık ümidsiz addedflîyoir* ~ "~ Luga şehri işgal edildi Deriler soyuluyor, ayaklar yanıyor ve merhaleler bitmek bilmiyor» Harekât devam ediyor Moskova 26 (a a.) Bu sabahki Sovyet tebliği: Dun gece Sovyet kıt'aları bütün cephtlerde şiddetli muharebeler yapmışlardır. Moskova konferansı tehir edildi Roma 26 (a a ) S'efani ajansmın bıldırdığır.e gore Sovyet hukumeti Londra ve Vaşıngtona birer nota tevdi ederek 1 ejlulde akdedı'.mesi takarrür eden askerî konferansın bazı teknik sebebler dolayısi'.e tehirini istemiştir. Rusyaya petrol sevki Tokyo 2S (a a.) Amerıkadan Sovyet Rusyaya petrol sevki yüzünden J a ponya İle Amerika arasındaki sFyrisefain meselesi hakkında iki memleket beyninde müzakereler yapılmakta olduğu haberi, bu sabah matbu.it miimessıllerine beyanatta bulunan Hohiohıi tarafmdan teyid edılmiştir. Ameleyi teskin etmek için Roosevelt yakında radyo ile bir nutuk irad edecek Vaşington 26 (a.a.) Önümüzdeki pazartesı günu ameleye hitaben radyo ile neşriyat yapılacaktır. Programın en muhim kısmını Reisicumhurun soyleyeceği nutuk teşkil edecektu1. Program muclbince Londralı Bevin, Amerika Iş Federasyonu azasından Willıam Green ve Istıhsal Ofısı Mudın Uırramî muavuü İkillman da söz soyleyeceklerdir. Amerikada grev yapan amele, çahşmaya devam etmek istiyen bir diğerini döverken Irandaki başlıca Rtn İngiliz hedefi: Petrol muıtakasından bir gbrünüş Dünyanın yaşı Üzerinde insanın türeyip de üremeye basladığı gundenberi rahatı kaçan şu kohne, bahtsız., perişan fakat her şeje rağmen se\gili ve emekdar dunyamız acaba kaç yaşmda? Olur olmaz sevlere karsı obıır ve doymak bilmez hırsımızı teınsil eden ulema. senelerdir bu sualin karsılığını arar ve birbirine fersah fersah ajkırı cevablar bulup durur. Kamerin günesten kopuşu anına istinad ederek birtakım hesablar yapan bir âlime gore dünya 57 mil>on yaşındadır. Kabuk bağlama ve soğuma şartlarına dajanan baska bir âlime gore 57 milyon değil 23 milyon jaşındadır. An tabakaları üzerinde uzun u?un tetkiklerde bulunan jeologlar, her iki i(ldia\ı da vanlıs buluyor ve diyorlar ki: Dunyamız ne 23 milyon yasında bir dclikanlıdır, ne de 57 milyonluk bir ortayaslı. O, tam yetmiş milyonuncu senesine basmış bir pinpondur! Zavallı yııvarlakçığm yaşile uğrasanlar yalnız astronomlar ve jeologlardan ıbaret olsa neyse. Halbuki dahası da var. Atom ınefhumu ilim âleminin mevzuu haline geldiği zamandaı.beri bu meselede fîzikçiler ve kimyacılar da salâhiyet sahibi kesildüer. Bıınlar. atomdaki tahavvüi şaıtlannı mütalea ediyorlar ve uranium atomlarınm mahijet değistirerek bir aralık ladium olduktan sonra derece derece birçok maddelere mkılâh edip neticede kurşun halinde hareketsiz kalı* sını ele alıyorlar. Uraniumun tamamile kursun olabilmesî için 8 milyar sene lâzımdır. Şu halde uran külçeleri içindeki kurşun nisbetini hesablavarak dünyanın yaşuu bubnak kabildir. Bu hesabı başardığını iddia eden fizıkçiler haykınyor: Dünvamu (amam iki milyar j'asında! Yukarıya kaydettiğim ilmî tahminler arasındaki milyonluk, mil>arlık farklara bakıp da insanların bir gün anlasabileceklerinc dair beslediğimiz tatlı ümidlere elveda dememek mumkün mü? Ilme aid masıım bir mevzuda birbirimize bu kadar a>kırı düsuiıürsek doğrndan doğruya midemizi ve meniaatlerimizi alâkalandıran banislerde nasıl ve ne zaman u> usabiliriz, bilmiyorum. N * . Birkaç söz Bus ve Iogiliz kurvetlerile mücadeleje başladıklan anla$ılaa iran kuvvetlerinden bir grup