29 Nisan 1939 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 7

29 Nisan 1939 CUMHURÎYET Balkanlard DOBRUCA Ihtilâf vzuu: Cenubî Dobrucada Ana Kraliçe M ari'nin kalbinin mahfuz bulunduğu saraydan Karadenizin Bulgar Başvekili Köseivanof, Bulgar Meclisi Hariciye encümeninde izahat ve" rirken, Bulgaristanm Romanyadan cenubî Dobrucanın iadesini istediğini resmen söyledi. Karadenizle Tuna nehri arasmda ziraate çok elverişli ve Balkanların zahire anr barı denilen cenubî Dobruca 7600 kilometre murabbaı genişliğindedir. Bulgaristanm Karadeniz boyundaki Varna şehrinden Oborişte köyündeki Rumen hududu 17 kilometredir. Hududdan 50 kılometre uzakta olan Hacıoğlu Pa" zarcığı (Dobriç) kasabasına ve oradan Silistre ve Tutrakan'a kadar uzayan muntazam şoselerde otobüslerle yolcu nakliyatı yapılır. Arazi gayet düzlüktür. Bulgaristanm Oborişte hudud mevkiinden geçen VarnaPazarcık demiryolu, dığer bir hatla biröstenceye katiar uzanır. ce. Karadenizde Dobrucanın en büyük iskelesidir. Dobruca istihsal edilert on bm" lerce vagon zahire Köstenceden dış memleketlere sevkedilir. 7600 kilometre murabbaı genişliğindeki cenubî Dobrucanın Karadenizle Tuna, yani Balçık sahil kasabasile Tutrakan kasabası arasındaki genişliği 30 saattir. Deliorman denilen ve Balkan Harbinden sonra bir iısmı Bulga" ristanda, dığer küçük bir kısmı da Romanyada kalan geniş mmtaka hududu, cenubî Dobrucadaki Pazarcık şehrinden Silistreye doğru uzanan doksan kilometrelik şosenin otuzuncu kilometresindeki Karapelit köyünde nihayete erer. Deliorman mmtakası çok ormanlıktır. Buralarda göklere doğru yükselmiş sık ve asırhk ağaclar gözün görebildiği kadar uzayıp gider. Fakat, Bulgaristanm Romanyadan iadesini istedıği cenubî Dobrucadan şimal Dobrucasma geçilince ormandan eser kalmaz, toprağın rengi değişir ve öte taraftaki yeşil tarlalarla münbit bahçeler görünmemeğe başlar. Sık ormanların tesirile Deliorman mmtakası Romanyanın şimal Dobrucasından daha zengin ve münbittir. binden önce Bulgar nüfusu 200 bin adedini buluyordu. Bunlardan 50,000 kiş harb sonunda Bulgaristana hicret etti. Bulgar hükumeti, Rumen hududu boyun" da iskân ettiği bu muhacirler namına Beganskizayem namile ve Milletler Cemiyetinin kefaletıle bir istikraz akdetti. Bu sa" yededir, ki Bulgaristanm Romanyaya mücavir Varna, Pravadı, Razgrad, Rusçuk, Kemaller, Balpınar kasabalarında birer Dobruca mahallesi meydana getirildi, zür ra muhacirlere toprak ve bir çift hayvan" dan başka kırkar bin leva yardım edildi. Dobrucalı Bulgar muhacirler, Bulgar hükumetinin yardımile kısa bir zaman içinde müstahsil bir hale getirildi. Fakat, Dobruca ve Bobrucalık iddiası ortadan kalkmadı. Bunlardan birçoklarmm tarla, ev, mal ve mülkü Romanya hududları içinde kalmıştı. İki hükumet arasmda on dokuz .senedır deva«w«lett bu emlâk aid müzakereler hâlâ neticelenmemiştir. Rumenler Bufgarlardan Umumî Harbde gördükleri zarar ve ziyan için tazminat istemektedir. Bulgarlar ise muhacirlerin mülklerini ödetmek iddıasındadır. Bu itibarla iki devlet arasındaki münazaalara bir hal yolu bulunamamıştır. Hududun ö" te tarafında yaşayanlar Bulgar, beridekiler de gene Bulgar olduğu için, bu emlâk meselesinden dolayı 19 yıldanberi Bulgaristan ve Romanyanın Deliorman mınta" kalarinda komitecilik ve kaçakçılığın önüne her iki hükumet, bir türlü geçememiştir. Şimdiki Bulgar hükumetinden evvelki hükumetler zamanmda Romanya hududu boyunda bombalı, silâhlı komiteler faaliyette idi. (Dobruca komitesi) denilen gayrikanunî bir teşekkül her iki devlet hududları civannda yaşayanları soyup, öl" dürüyordu. Komitenin emellerine mâni olmak isteyen her şahıs, Bulgar, Rumen, Türk farkı gözetilmeksizin öldürülüyor, yahud hududlardan kaçırıhp götürülüyordu. Bu komitenin cellâdlanndan birkaçı Rusçuk ve Razgrad hapishanelerinde ce" zalarını çekmektedir. Çünkü, Köseivanof Bulgaristan Başvekili olduktan sonra bu komiteyi dağıttı ve emre itaat etmek istemiyenleri tevkif ettirerek hapse attı. görünüşü Dobruca kırlarında çoban... Yazan: Necmeddîn Deliorman nuşuyorlar, şiveleri düzgündür. Türkçe türkü söylerler ve başka dil bilmezler. Dobrucadaki Gagavoz Türklerin en mü nevver liderlerinden biri avukat ve muharrir Kario Amîra'dır. Basarabya, Dobru" ca ve Bulgaristanın Karadeniz sahillsrinolan kardeşlerimız arasmda birkaç avukat, doktor, birçok muallim ve münevver vardır. Mecidiyede doktor Nairn Temo, Köstencede Dr. Osman îbrahim, Pazarcıkta Dr. Emin Lutfi bunîar a Cenubî Dobruca mülkî taksimat itibarile iki valılikle idare olunmaktadır. Vilâyet merkezlerinden biri Silistre, diğeri de Gagavoz Türkler Pazarcıktır. Balçık ve Kavarna kasaba Cenubî Dobrucanın Kavarna, Şabla, ve kazalan Pazarcık vilâyetine tâbidir. Tuna sahilindeki Tutrakan kasaba ve ka" lâvursöğüdçük kasaba ve merkezlerile Pazarcık kazasında 30,000 kadar Gagazası ise Silistre vilâyetine bağlıdır. voz Türk yaşar. Bu Türkler arasmda bh Dobrice'nin nüfusu çok münevverler vardır. Ziraatle, küçük Cenubî Dobrucada Türkler, Bulgarlar an'atlarla meşguldürler. Gagavoz Türkve Rumenler bir mikdar da Gagavoz erin kalabalık ve kütle halinde yaşadıkTurkler yaşamaktadır. 1912 de Romanya ları yerler Basarabyadadır. Bükreş sefiDobrucayı işgal ettiği sırada bu topraklar" rimiz Hamdullah Tanrıöverin himmetile da yaşayan insan adedi 400,000 kadardı. bu kardeşlerimize mektebler açılmış ve çoRumenler gayet azlıktı. Ekseriyet Bul cukları, türkçe okutulmuş ve Türk mualgarjarla Türklerde idi. Fakat Umumî imlerin idaresinde olan bu mekteblere gön Harbden sonra Rumen hükumeti Make" derilmeğe başlanmıştır. Romanyada yaşadonyadan hicret eden ve Kutsuvlah na yan umum Gagavoz Türkler 100,000 dir. mı verilen Rumen ırkına mensub 100,000 jagavoz halkı, Dobrucada asırlarca evvel muhaciri bu topraklara iskân etti. İskân e kseriyeti teşkil eden dinleri hıristiyan olan dılen Rumen muhacirler hükumetin büyük ve Türk ırkına mensub Kumanlarla Sayardımlarile iki, üç sene içinde müstahsil ısaltık Türklerinin de aşılanması, yani kave hatta zengin bir hale geldiler. Haliha" ışmaları nericesinde teşekkül etmiştir. Gazırda Bulgarlardan sonra ikinci derecede ;avoz Türklerin âdet, musiki, oyun va dükalabalık olarak buralarda yaşayanlar şünüşleri bizden farksızdır. Dobrucadaki Rumenlerdır. Hicret dolayısile Türkler Türklerle Gagavoz Türkler tam bir âüçüncü dereceye düşmüştür. Balkan har ıenk içinde yaşamaktadırlar. Türkçe ko, rasındadır. Pazarcık kasabasında Tarklede yaşıyan umum rin (Gencler birliği) Gagavoz Türklerin namile bir teşekkül sayısı ise 150 bindelî ve ayni isimli bir de fazladır. gazetesi vardır. SiDobrucada lıstrede ( Haksöz ) Silistre kasabasımn ortasında Bulgarlar gazetesi neşrolunmak bizim zamammızdan kalma tadır. Cenubî DobHalen Dobrucada tarihi yangın kulesi yaşamakta olan Bulrucada pek çok tarigarların sayısı 150,000 kadardır. Balkan hî hatıralarla, abideler, türbeler, büyük Harbinden önceki 200,000 Bulgar nüfu" Türk kumandanlarının mezarlan, Silstre sundan 50 bini Bulgaristana hicret etti ve Tutrakonda cami, medrese, köprü, ğinden Bulgar nüfusu azalmış, buna mu kervansaray ve çeşmeler vardır. 1253 kabil, Rumen nüfusu fazlalaşmıştır. Ce senesinde Mahmud Hanın Silistreyi zinubî Dobrucadaki Bulgarlar ziraat, san yareti münasebetile dıkilen bir anıd taş at ve ticaretle mejguldür. Pazarcıkta ve kasabanın ortasındadır. dığer kasabalarda mektebleri, doktorları, Yangın kulesi Osmanlılar devrina\ukatlan, tüccarlan vardır. Bulgarca o den kalmıştır. 1270 harbinde şehid edilen kutulan bir jimnazJarı Pazarcıktadır. E" Silistre kalesi kumandanı Musa Paşanın dinstvo namile gündelık bir gazeteleri çık merkadi ile 1271 de şehid edilen Hasan maktadır. Geçen şubat ayında yeni Ru Hakkı Paşanın mezarı da Sılistrededir. men kanunu esasisi ilân edilinceye kadar Cenubî Dobruca Ayastafanos muahedesile Romanya Âyan Meclısinde azaları v a r Bulgarlara verilmişti. 1912 senesi ikinci dı. Rumenler gibi Bulgarlar da çalışkan Balkan harbinde Rumenlerin hâkimiyeti lıklarile mahsuldar Dobruca toprakları ü" altına geçti. Umumî Harb seneleri içinde zerinde çok müreffeh ve zengin bir hale Türk ve Bulgar orduları Dobrucayı ışgal gelmişlerdir. Geniş buğday tarlaları trak" etmişti. Fakat, harbin nihayetinde Dobrutörlerle işlenir, bazı çiftçiler 100, hatta ca Rumenlere verildi. 200 vagon buğday istihsal eder. En az aBulgar Başvekili Köseivanof, sulh ve razisi olan Türk, Bulgar, yahud Rumen anlaşma yolıle bu toprakların Bulgaristarençperi bile, bir, iki vagondan daha az na iadesini istemektedir. zahire istihsal etmez. Yetiştirilen iri taneDobrucanın tarihi li ve dünya piyasalannda şöhret almış buğDobrucanın ilk sakinleri olmak üzere day, mısır, arpa ve fasulyeler Tuna ve Karadeniz iskelelerinden Avrupaya sevk Trogloditleri bulmaktayız, bunlar, Balve ihrac edilir, Halk gayet çalışkandır, çık kazasının şarkı şimalî sahillerindeki Dobruca topraklannda büyüyüp yetışen mağaralarda yaşıyorlardı. Bu mağaralar Kurtpmar havalisinde de görülmektedir. Türk kardeşlerüniz ziraatin en mce ve Mılâddan 72 75 sene evvel, Balkan modern usullerine vakıftır. Bütün bu âmilyarımadasında fütuhata başlayan Roma ler Dobrucaya (Altın toprak) nammı verorduları Dobruca sahillerindeki Yunan dirmiştir. Harblerden önce Pazarcık, Balçık, Si müstamerelerini de zaptetmişlerdir. İmpalistre ve Jsmil'de senenin muayyen za rator Trayan zamanına kadar Roma or manlarında büyük hayvan pazarı ve pa" duları cenubî Dobrucaya tamamile sahib nayırlar kuruluyordu. Deliorman toprak olamamışlardır. Trayan zamanmda ise larının bir kısmile Dobruca, 1912 senesin bütün Dobruca ve Kalyakra Roma müsde iki devlet arasmda taksime uğratılmca temlekesi oldu. Sit'ler buralardan tamamile temizlendi. bu pazarlar kapandı. Uçüncü asırdaki umumî muhaceret es" Dobrucada Türkler nasmda Dobruca dahi çiğnenmiştir. Dobrucanın en eski sakinleri Türkler" Hünlerin tazyikile Dobrucadaki Roma dir. Köstenceden itibaren, şimal ve cenub müstemlekesine iltica eden Gon'lardan Dobrucasile, Bulgaristanm Rusçuk, Karsonra, Alan'lardan bir takımi da iltica enabat, Osmanpazar ve Şumnu kasabalandip (Kandak Dağ han) riyasetinde olana kadar yayılan bu kardeşlerüniz tedricî rak küçük sitya ve Kalyakrayı da şemil olarak anavatana gelmiş ve gelmektedir. küçük Mizyada yerleşmişlerdir. Bu hicretler sebebile cenubî Dobrucadaki Slavlar ve Bulgarlar 150,000 Türkten yarısı birkaç senedenbe" ri anavatana getirilmiş ve iskân edüerek 600 tarihlerinde Balkanlarda yerle;en müstahsil bir hale konulmuştur. Daha ge Slâv kabilelerinden Severiyani (şimalde" lecek olanların sayısı da 70 80 bin ka~ kiler) Dobruca ve Kalyakrada meskun idardır. Halen Dobrucada yaşamakta diler. 660 da ise Heden artıklarını Bu Kalyakra ve Dobrice sahillerine (Karbo* ta) havalisi denilip o vakitki ahali ekseriyetle Bulgar, Kuman ve sahillerde ticaret eden Rumlarla Ragozalılar idi. O za* manlar, Kalyakra ve bütün Dobruca Al* tınordu Tatarlarına üssülhareke olmuştu. Fakat Togay Han öldüğü gibi Kalyakrada, Bizans müverrihlerinin (Balika) deBu suretle Dobrucadan başlayarak Bal dıkleri müstakil bir Türk hükümdarı bu" kanın şimal eteklerinde yerleşen Bulgar lunmakta idi. lar, Hünlerin en temiz bir tipi olmak üzeBalika, Imparatoriçe Anna'ya yardım re görülürler. için kardeşleri Teodor ve Dobrotiç, maBulgar Krah (Simon), Bizans Impa" iyetınde olarak kuvvetli bir ordu gönderratoru Fılosof Leon ıle Breslavda sulh mişti. Bahkanm kardeşlerinin adları, on" yaparken vukua gelen müessif hâdise ü ların hıristiyan olduklarını göstermektezerine Bulgarlara yardıma gelen Peçenek dir. Zaten 1346 dan daha evvel, hıristiTürkleri, Dobrucadan geçmişlerdir. Aspa yanlık Oğuz Türkleri arasında hüküm sü* ruh devresine aid hükumetin inkırazından rüyordu. cakta yerleştiren, Attilânın küçük oğlu Hertak (İrmak) m ahfadından Aspruh Tunayı geçti ve Preslav mevkii müstah" kemini askerî harekâtına üs yaptı. Daha aşağılara indi ve ilk defa Dobrucada Severyanlarla harbetti. Mağlub olan Severyanlar Asparuh Bulgarlarının tabiiyetini kabul etmişlerdir. sonra Dobrucada yeni bir Türk kümcsı daha meydana çıkmıştır. Bunlar Peçeneklerin akrabası olan Kuman Türkleridir. Kumanlar, Kalyakrayı senelerce işgal etmişler, hatta* hıristiyanlığı kendi medeniyetlerine uydurarak buralarda Türk gü" cünü tekrar yaşatmışlardır. Hıristiyan Türkler halen Dobrucada yaşamakta olan Gagavozlardır. Balikadan sonra, Bobrotiç Oğuz taTıttna geçti. Tuna ağızlarından Emine burnuna kaiktr olan yerlerde hükümdarlıi tr deh Dobratiçe nispetle halen iki valılikle idare edilen cenubî Dobrucanın vilâyet merkezlerinden biri olan Hacıoğlu Pazarcığı Dobriç tesmiye edılmiştir. Ve bütün Dobruca ismi de buradan gelmektedir. Dobrotiç'in payitahtı Kalyakra burnun 1920 senesinde Dobrucanın Pazarck da şimdi harabeleri görülen Kaleçerka kasabasında basılan türkçe küçük bir ri müstahkem mevkii idi. «Alâeddinden miras kalan SelçuUye salede şunlar yazılıdır: «Sonuncu Bulgar çarlarından Asen za filosile Dobrotiç, bütün Karadenizin hâ" manmda Altmordu Türk ve Tatarlan, kü kimi mutlakı idi.» Kırımdaki Cenevizliçük, fakat, müthiş atlarile Dobrucayı çiğ lerle yaptığı deniz muharebeleri neticesinde bu hâkımlık büsbütün teeyyüd etmişti. nemışlerdır. Dobrotiç, 1385 te öldüğü zaman, yeri" Bunlar Bereke Hanın atlıları olup Imparator Sekizinci Mıhaıl Paleoloğ'un Se ne oğlu Yuanku geçti. Bu, Cenevizlılerle rezde hapseylediği sabık Selçuki Sultanı 27 mayıs 1387 de akdeddiği bir muaheAlâeddini kurtarmak için, o vakit donmuş deyi imzalamak için Kosta ve Çolpan aolan Tunayı geçmişlerdi. Alâeddin, Mo" dında iki memurunu yollamıştı. Yıldırım gollarla ittifak edıp Selçuk tahtını zapte Beyazıd zamanındaki Osmanlı akınlarına den kardeşi Rükneddinden kaçarak Bi karşı koyan Yanko, nihayet 1390 tarihin" zansa iltica ederken maiyetinde dayı, ya deki Silistre harbinde ölmüş ve Oğuz tah* hud amcası olan Sarısaltık Babanın riya tını evlâd ve ahfadına miras bırakmıştır, setindeki Oğuz Türkleri de bulunmakta ki bunlar da ellerindeki Oğuz fılosunu idiler. (Bu Oğuz Türkleri, Gagavozlar Osmanlılara teslım etmişlerdir. Bundan dır), Oğuzlar, İmparatorun müsaadesile sonra Oğuzlar Osmanlı hayatı idariyesinSelçuk fılosunun himayesindeki gemüere de mühim roller oynamışlardır. Dobruca binerek «ziraat için fevkalâde elverişli.. bu tarihten itibaren dört yüz şu kadar yıl S;cak olmıyan, saf havası ve güzel suyu Osmanlılar idaresinde kalmıştır. r olan Dobruca...» 13 ve 14 üncü asırlarda M. Necmeddin Deliorman Çin Japon harbi ne halde ? Avrupa'daki karışıklıklar Çin . Japon harbini adeta unutturdu; yukarıki resim, Cenubî Cin cephesinde mevzı almaya çalışan Japon topçularını gösteriyor^