12 Temmuz 1938 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 5

12 Temmuz 1938 CUMHURİYET BAHİSLER Sanayileşme hareketi ingiltereye nasıl gemiler Ismarlamalıyız ? mizde yeni bir adım Donanmamız hangi tip kruvazörlere muhtacdır? Azamî 5000 tonluk hafif ve seri kruvazörler, ihtiyacımıza en iyi cevab veren gemilerdir 3 Iktısadî hareketler Hataydan foto röportajları PENCERESİNDEN Aman dikkat!.. on yıllarda Avrupalı ve Amerikalı antikacıları bir merak sardı: Ayasofyadaki eski sarayın yerini meydana çıkarmak. Bu saray, Bizansın şarkî Romaya payıtaht yapılmasma karar verildiği sırada, yani Dördüncü asırda Büyük Kostantin tarafından yapılmış ve Jüstinyen, Teofıl, Makedonyalı Bazil devirlerinde büyütülmüştü. Onikinci asırda Bizans İmparatorluğunun revnakı söndü, parası azaldı ve bu sarayda oturmak daha başka sebeblerin de yardımilegücleştiğinden Kayserler başka yerlere taşındı. Türkler 1453 te İstanbulu aldıklan vakit sarayın yerinde yeller esiyordu. Bu yeni adımı îzmitte temelleri atılan ilk kimya fabrikası teşkil ediyor. Tatbikına Sümer Bankm memur edildiği birinci beş yıllık sanayi programının son grupu bulunan kimya sanayii fabrikaları ayni zamanda programın muhakkak ki en mühim kısmı bulunuyordu. İşte Izmitteki südkostik ve klor fabrikasile bu kısmın başarılması işine de başlantnış oluyor. «Cumhuriyet» sütunlarında yeni kimya sanayiımiz hakkında verilmiş olan izahattan anlaşılmış olacağı veçhile bu grupun en pahalıya mal olacak fabrikası İzmitte temeli atılan fabrikadır. Sümer Bankın üç kimya fabrikası için koymakta olduğu 2,3 milyon liralık sermayenin 1,4 milyon liralığı ilk fabrika için tahsis olunmuştur. Yani, yandan fazlaya gelen bir rakam. Kimya sanayiinin diğer fabrikalarını teşkil edecek olan ve etüdleri ikmal edilmek üzere bulunan iki fabrikanın biri asidsülfrik, asidazotik ve asidkloridrik istihsal edecek, diğeri de memleketimizde, ziraî sahada bir inkılâb yapacak olan maddenin, süperfosfat imalâtile meşgul oîacaktır. Birinci beş yıllık programın kimya sanayiine aid kısmı da bu fabrikaların inşasile ikmal edilmiş oîacaktır. Fakat yalnız bu değil, bu fabrikalar tamamlandığı gün, yani 1940 senesinde birinci beş yıllık program sonradan programa ilâve edilmiş olan fabrikalar da dahil bulunduğu halde bütün fabrikalar, hiç eksiksiz, fakat fazlasile meydana çıkmış, program da bu suretle tamamen tahakkuk etmiş bulunacaktır. Süvarilerimiz, halkın alkışlan arasmda Kırıkhana giriyor * Italyanın Kondottiyeri sınıfı beş bin küsur tonluk seri kruvazörlerinden biri Cumhuriyet'in 2 ve 5 temmuz tarihli bu gemilerin harb kudret ve kifayetleri de sayılarında çıkan ilk yazılarımızda İngil (yani topları, muhafazaları ve süratleri) tereden aldığımız 6 milyon sterlinlik harb kendi tipindeki gemilerle maddî şartlar malzemesi kredisile yaptıracağımız gemi ltında muharebe edecek ve zırhhlardan lerin en mühimleri ve en lüzumluları de kaçmalarını mümkün kılacak derecede bunizaltı gemilerile muhribler olduğunu yaz !unmalıdır. Bu şartlar ancak 8,000 10,000 ton mıştık. Bugün de donanmamızın muhtac luk büyük kruvazörlerde bulunabilir. Faolduğu kruvazörlerden bahsedeceğiz. Evvelâ, kruvazörlerin ne işe yaradığını kat, düşman ticaretine hücum için, sayı kısaca izah edelim. Kruvazörlerin muh nın da kudret kadar ehemmiyeti vardır. Dört tane 5000 tonluk kruvazör 10,000 telif vazifeleri, ıki kısma ayrılır: F.G. A Filo ile beraber oldukları za onluk iki kruvazörden daha geniş bir sahada düşman ticaretine darbeler ındırebimanki vazifeler, B Fılodan ayrı olarak tekbaşlarma irler. Böylece müsavi tonajda fakat sayı SAĞLIK İŞLERİ tibarile fazla küçük kruvazörlerle iki debulundukları zamanki hizmetler. Türk kadın hekimlerinin Fılo refakatinde bulunan kruvazörlerin a fazla iş görmüş olursunuz. Bu kruva toplantısı zörlerden uçurulacak tayyareler de, kâfı vazifeleri şunlardır: derecede uzak keşifler yaparak gemilerin 1 Uzak keşif, Türk kadn hekimleri birliği bu sene2 Taarruzî emniyet: Düşman kru icaret harbile meşgul oldukları sırada üs nin son toplantısını Prof. Ali Esad Bivazör ve muhriblerinin teşkil ettıkleri tün düşman kuvvetlerinin baskınına uğra rolun reisliği altmda Turk Tıb cemiyeti perdeyi geri atarak düşman filosunun va malarının önüne geçerler. Bu sebeble, ti binasında yapmıştır. Reis celseyi açarak, Amsterdam'da ziyeti ve nizamı hakkında malumat al caret harbi yapacak kruvazörlere müm toplanan beynelmilel jinekoloji kongremak ve kendi muhribleri için, hasım filo din mertebe fazla tayyare vermek fikri sine davetli olan Türk kadın hekimleri jittikçe artmakta, hatta, 1 5 2 0 tayyare suna hücum imkânı hazırlamak, birliği reisi sıfatile, fahrî reis Prof. Lip3 Tedafüî emniyet: Taarruzî em aşıyacak yarı kruvazör, yarı tayyare ge mann, ikinci reis Prof. Tevfik Remzi misi şeklinde yeni bir tip düşünülmekte ile iştirak ettiklerini ve her >üç «nesiekniyetin tam aksini yapmaktır. 4 Kendi zırhlılannı ve bilhassa tay dir. 15 lik toplarla da teçhiz edilecek olan taş tarafından yapılan tebliğlerin konyare gemilerini düşmanın kruvazör, muh böyle bir gemi, zırhlılar ve ağır kruvazör rede uyandırdığı alâkayt tebarüz ettirib ve tayyare hücumlarına karşı himaye erden başka, her sınıf harb sefainile mü rerek kongre mesaisini hulâsa etmis ve ıavi şartlarla çarpışabilir. Bunlar, rilo ruznameye geçilmiştir. etmek, Prof. Liepmann miadmda bir dış ge5 Düşmanın zırhlılarına ve tayyare ların refakatinde çalıştıkları zaman, uzak belikte kalm barsak reseksiyonundan, gemilerine karşı yapılan torpido hücum keşif hususunda çok işe yararlar ve büyük Prof. Tevfik Remzi Kazancıgil, bir larınm sevk ve idaresile bunlara istinad ayyare gemilerinin filodan ayrılmamasıovaire teratomundan, nı temin etmiş olurlar. Fakat, inşası henüz teşkil etmek, Prof. Ali Esad Birol mole hydatiforrrrasavvur halinde olan bu gemiler, daha 6 Taarruzî keşifler yapmak. dan sonra teşekkül eden choriQnepitheFilodan ayrı olarak münferid bulunan ziyade okyanuslar için münasib bir tiptir. liomada hysterectomie ve şifadan, Türkiye için, hangi sınıf kruvazörlerin kruvazörlere düşen hizmetler şunlardır: Doçent Naşid Erez, 1. bazı hususiyet1 Düşman ticaret filosuna taarruz daha uygun olacağını söylemeden evvel, ler gösteren mole hydatiforme, 2. sepkeşif yapmak ve muhriblerimizi himaye tik doğum, retention ve vaginal hysteetmek, 2 Düşman kruvazörlerini takib ve etmek üzere, iki yeni kruvazöre kat rectomieden, iyyen muhtac olduğumuzu söyliyelim. Doçent Kâmil Akol, bir rahim cismiimha etmek, Hamidiye ve Mecidiye 1903 te yapılmış, ecnebisinden, 3 Kendi ticaret ve nakliye gemileBaş asLstan Şerif Çanga, bir uterus rine refakat ve bunlardan mürekkeb ka 35 senelik eski ve süratleri az kruvazör erdir. Onlar, bugün artık kruvazör vazi bicorniste dış gebelik ve hematometrafileleri himaye etmek, dan bahsetmişlerdir. 4 Düşmanın üslerine veya zayıf fesi göremezler. Münakaşalara Prof. Liepmann, Prof. Türk donanması için en münasib kru noktalarına akınlar yapmak ve böyle aAli Esad Birol, Prof. Tevfik Remzi, Nakınlan yapan muhriblere istinad teşkil et vazör tipi hangisidir? Evvelâ, 10,000 şid Kâmil, Şerif iştirak etmişlerdir. tonluk ağır kruvazörlere ihtiyacımız yokmek, DENİZ ÎSLERİ 5 Düşman donanmasının üsleri ci tur. Çünkü bunlar, daha ziyade Okya nuslar için yapılmış gemilerdir. Alman ve varına ve güzergâhma mayin dökmek. Akay vapurlarında halkın Vazifelerin tenev\'üü kruvazörlerin de Fransız Deniz Yıllıkları, Türkiyenin istirahatini temin için birkaç tip olmasını icab ettirmiştir. Bu 8000 tonluk kruvazörler yaptırmağı ta Akay idaresi, vapurlarda halkın istigünkü muhtelif kruvazör tipleri şunlardır: savvur etriğini yazıyorlar. Fikrimizce, rahat esbabını temin ve intizamı de Ağır kruvazörler: 8250 ilâ 10,000 Türkiyenin 8000 tonluk orta kruvazörlevarnlı şekilde tesis için her vapurda geton. Ana silâh olarak 6 ilâ 10 tane 203 re de ihtiyacı yoktur. Bizim için, en mü mi komiserlikleri ihdas etmiştir. Bu yemilimetrelik top taşırlar; süratleri 32 36 nasib tip 5000 tonluk küçük kruvazörler ni işe aid vazife talimatnamesi Deniz mil arasmdadır. Yalnız İtalyanmkilerden dir. İtalyanın Kondottiyeri sınıfı kru Bankça hazırlanmıştır. vazörleri, biraz daha muhafazalı ve kunt 39 mil gidenler vardır. Gemi komiserleri, gemi süvarisine Vasat kruvazörler: 7000 ilâ 10,000 yapılmak şartile cazib görünüyor. Bu ge merbut bir memur vaziyetinde bulunaton. Ana silâh olarak 8 ilâ 15 tane 152 miler 5009 5069 ve 5857 tonlukturlar. jaktır. Vazifesi, süvari ile başmakinislik top taşırlar. Süratleri 32,5 36 mil Süratleri 3 7 4 2 mildir. Sürat tecrübele tin mes'uliyeti altmdaki seyir ve maarasmdadır. Yalnız Fransız kruvazörleri rinde 5 saat mütemadiyen 39 milden faz kine işleri haric olmak üzere geminin la yapmışlardır. Bu gemiler, 8 tane 152 umumî hizmetile alâkalı işleri tedvir arasmda 39,8 mil gidenler vardır. Küçük kruvazörler: 5000 ilâ 6000 ton. lik top, 6 tane 47 lik ve 4 tane 37 lik ha oîacaktır. Gemi memur ve mürettebaAna silâh olarak 6 ilâ 9 tane 152 lik top va defi topu, 8 tane 13 lük hava defi ma tını idare, yolculara karşı daimî neza taşırlar. Süratleri 32,5 36 mil arasında kinehtüfeği, 6 tane 533 lük torpido kova ketle muameleyi temin, temizliğe nedır. Yalnız, İtalyanın Kondottiyeri sınıfı nı, bir tane katapüel denilen tayyare u zaret, büfelerin fahiş fiat istemelerine içinde 42 mil gibi çok yüksek sürat temin çurma makinesi, 2 veya 3 tayyare ıle a ve yolcuları rahatsız etmelerine mâni dedleri meçhul miktarda mayin taşırlar. olmak, vapurlara gazete müvezzilerinedenler vardır. den maada bütün satıcıların girmeme Bu kruvazör tipleri haricinde, bir de Bu gemiler'1000 ton mazut alırlar ve bu lerine dikkat, hamalların eşyayı mun Fransanın, diğer denizci devletlerde eşi kadar mahrukla saatte 25 mil sür'atle tazam bir şekilde alıp vermelerini temin bulunmıyan büyük muhribleri vardır ki seyretmek şartile 2500 mil katedebilir komiserlerin vezaifi dahilinde bulun bunları küçük kruvazör addetmek hata ler. maktadır. Bu gemiler, sür'atlerinden bir iki mil olmaz. Bu gemiler 2126 ilâ 2884 ton Norveç vapuru kurtarıldi arasmdadırlar. 5 ilâ 8 tane 138 lik lop, fedakârhk edilerek daha muhafazalı ve Bundan bir hafta evvel Gelibolu kar6 ilâ 10 tane kovan taşırlar. Süratleri ateşe daha dayanıklı yapılmalıdır ki 120 lik toplar taşıyan muhriblerin isabet jisında Zincirbozan mevkiinde karaya 35,5 ilâ 433 mil arasmdadır. İçlerinde 45,2 mil gibi müthiş bir sürat temin eden lerile ağır hasara uğrayıp muharebe kud oturan ve kurtarılmasına teşebbüs edilen Norveç bandıralı 9500 tonluk ve retlerini kaybetmesinler. ler de vardır. ham gazyağı yüklü Chr. Th. Boe vapuHer yazımızda söylediğimiz bir mülâ ru dün 'sabah yüzdürülmüştür. Filolara refakat vazifeleri, kruvazörlerin küçük ve çok süratli olmasını ıcab et hazayı tekrar edelim: Denizaltı gemüeri Norveç vapuru tam sür'atle seyredertirdiği halde, münferid vazifeler, daha ve muhribler gibi kruvazörlerin tonajını ken karaya oturmuş olduğundan kurtarbüyük kruvazörlere ihtiyac göstermekte ve cinsini tayin edecek olan Genelkurma ma ameliyesi çok müşkül olmuştur. Bu dir. Uzak mesafede keşıf veya açık de • yımızdır. Fakat, denizlerimizin sevkul arada devam eden şiddetli akıntı ve denizlerde düşman ticaretine taarruz gib ceyşî vaziyetile deniz siyasetimiz bize kü nizler yüzünden bir kısım hamulesinin vazifeler, gemılerden uzun zaman deniz çük ve seri kruvazörler tavsiye etmektedir. de kurtarılmasına zaruret hasıl olmuşKruvazörlerin fiatile mayin gemilerin tur. de kalabilmek ve bir defada aldıklar den de gelecek yazımızda bahsedeceğiz. Dün, geminin altının, dalgıc tarafınmahrukat ve levazımla uzak mesafelere ABİDİN DAVER dan muayenesine başlanmıştır. gidip gelebilmek imkânını ister. Sonra Süvarilerimiz takızaferin altından geçiyorlar Şurası bilhassa kayda değer ki bütün dünya kıtabhanelerinde Ayasofya sarayının hakikî şeklini gösteren bir plân da yoktur. Yalnız Imparator Kostantin Pur Firojenet'in bir eseri var. O sarayı merak edenler işte bu eseri okuyarak bir takım tahminlere girişiyorlar, sarayın resmini çiziyorlar ve bu tahminî esaslara dayanarak da sarayı kısmen yani yeraltında kalan dehlizlerile, salon harabelerile filâadiriltmek istiyorlar. Sarayla meşhur İpodromun da münaseberi doğru, iğri rivayet olunmaktadır. El arsasında çadır kurmak kabilinden sa* ray harabelerini meydana çıkarmak istiyenler bu arada İpodromun da izini buN mak hevesine kapılmaktan geri kalmıyor* lar. Bence bunlar, birer kapristir. Fakaİ ilim namına hareket olunduğu ve ilme dayanan düşüncelere hürmet gösterilmek de zarurî bulunduğu için Ayasofya ve Suk anahmed camileri etrafmda zaman za* man çukurlar kazılmış, toprağm altı üstüne getirilmiştir. (1918) de bu işi Veygand adlı biri yaptığı gibi dört beş senedenberi de Bakster isminde Bizansa âşık bir âlim ayni mevzu üzerinde çalışmaktadır. Mister Bakster'in birkaç mozaik, üç dört kınk taş bulduğunu biliyoruz ve bu buluşlardan dolayı kendisine teşekkür de ederiz. Lâkin şimdi işin biz Türkleri endişelendirecek bir safhaya girdiği anlaşılmaktadır. Rivayete göre muhterem âlim, sekiz yüz yıl evvel Bizanslılar tarafından erkolunmuş ve Türklerin eline tek bir taşı bile geçmemiş olan eski sarayın bilmem hangi salonunu bulabilmek için Sultanahmed camii temelıni kazmayı düşünüor, yahud o hedefe varılabılmek için bu emelin sarsılması lâzım geliyormuş. Bayram yapan Kırıkhanlılar Davul ve zurnalarla süvarilerimizi 'karşılıyan halk İşte (aman dikkat) diye beni feryada sevkeden bu rivayettir. Çünkü Sultanahmed camiinin bir taşı, biz Türkler için on bin ipodromdan, yirmi bin Ayasofya sarayından kıymetlidir. Ne izi, ne tozu kalan o eserler on, on iki asır evvelki süsrile, düzenlerile ortaya çıkarılmak mümkün olsa bile bizim o mimarî şaheserimizden tek bir taşı bu keşif uğrunda clafeda etmemize imkân yoktur. Çünkü Sadefkâr Mehmed Ağanın Türk san'at tarihine armağan bıraktığı cami, kubbesinden temeline kadar Türktür. Bugün olduğu gibi yarın da, öbür gün de Türklüğün yüzünü ağartacak bir san'at harikasıdır. Koca Sadefkâr, bu eseri yaparken Ayasofya kubbesini san'at bakımından küçültmek kudretini göstermiş ve bu suretle Türk san'atkârlığını büyültmüşfd. Bir hayal veya hiçbir kıymeti olmıyan harab bir hakikat için bu yüce Türk eserinin tehlikeye düşmesine nasıl müsamaha olunabilir? Aman dikkat, aman dikkat, aman dikkat!.. i Süvarilerimizin Kınkhana girişinden diğer bir intıba M. TURHAN TAN Firengile mücadele Sıhhat ve İçtimaî Muavenet Vekâleti, firengiye karşı açtığı mücadeleye devam etmektedir. İstatistikler, firengili adedinin geçen seneleer nazaran azaldığını göstermektedir. Son bir sene içinde 179 bin 193 vatandaş firengi muayenesine tâbi tutulmuş, 7083 firengili de ayrıca muayene olunmuştur. 5426 sı kadın, 3907 si erkek olmak üzere 9333 firengili tesbit edilmiştir. Süvarilerimizin Kırıkhana girişlerinden bir intıba Saimbeyli bağlarına ârız olan haşere Saimbeyli (Hususî) SaimJbeyli bağlarına mildiyö hastalığı, bostan ve meyvalarma da pisören ve iponami adı verilen tırtıl haşeresi musallat olmuş, üzüm ve meyvaları yenmiyecek bir hale getirmiştir. Halk bunlarla elle ayıklamak suretile mücadele ediyorsa da bir türlü muvaffak olamıyor. Birçok defalar bir ziraat mücadele memurunun gönderilmesi istenilmişse de müsbet cevab alınamamıştır. Kayseri ile Saimhtyli arasmdaki yolun istikşafı yapıldı. Saimbeyli hududuna 3 saatlik yere kadar da yolun tesviyei türabiyesi yapılarak taş döşenmeğe başlanmıştır. Bir iki aya kadar ikj mali halinde, Kayseri ve Develiden kalkacak kamyon ve otomobillerin serbestçe Adanaya gidip gelecekleri tahmin e«| dilmekte'dir. Süvarilerimizi karşılamağa giden Kınkhanlı atlılar