23 Mart 1938 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 1

İÇ SAHİFELERDE 3 üncüde: Dolfüs nasıl öldü? 4 Üncüde: Hikâye: Kur'a Peride Celâl 5 incide : Tekirdağlı Hüseyin Fransadan geldi Salâhaddin Güngb'r Aşı ile göz kurtanlıyor umhuriyet ! 49T6 Telgraî ve meKub adresl: Cumüurlyet, İstanbui Posta kutusn: tstanlraL No Stt Telefon: Basmunarrtr ve evl: 22368 Tahrtı heyeti: 24298 tdare n matbaa faanu 24299 • 34290 YENt ÇIKTI: İ Atatürk Ruzvelt Mu ÜÇ ADAM 23 Maft 1938 Birleşik Amerika Cumhuriyetleri eski Ankara sefiri General Şeril'ia üç büyük devlet reisi hakkında bütün dünyada alâka uyandıran eseri Her kitabcıda arayınız. Toprak bayramını tes'id ederken vvelki gün toprak bayramı vardı. Eminim içinizden çoğunuz, hemen yüzde doksanınız, olup bitmiş bulunan bu hâdiseyi şimdi benden öğreniyorsunuz. Bayramm nasıl geçtiğim de belki merak edersiniz. Anlatayım. Ekserijetini resmî şahsiyetlerin teşkil ettıği iki üç yüz kadar İstanbullu topldnarak Halkalı Ziraat mektebine gittiler. Oradaki tesisatı gezdiler; ılık ilkbahar güneşi altında neşeli bir yemek yediler. Ve bir iki nutuk dinledikten sonra şehre döndüler. İste dünkü toprak bayramı. Arkara müstesna, Türkiyenin diğer bdvük şehirlerinde yapılan meraslmlerin de buradakınden pek farkh olduklarını tahmın edemeyiz. * * * En büyük kusurumuz fikirle tatbikat arasındaki rabıtayı kurmakta gösterdiğimız tembelliktir. Birşeyi düşündük mü o şeyi artık olmuş farzediyoruz. Hükumet bize önayak olarak bir karar alıyor: Oh, dıyoruz, ne güzel fikir! Ve artık yan gelip oturuyoruz. Sanıyoruz ki fikir kendi kendıne neşvü nema bulacak, inkisaf edecek ve günün birinde olgun meyvalar halinde lop lop ağzımıza düşecektir. Bu toprak bayramı neden ihdas edilmişti? Şüphesiz birkaç resmî, yarıresmî ve gayriresmî şahsiyetin bahardan bahara Halkalı mektebini gezmeleri için degıl. Toprak bayramı güzel bir fikirdir. Bu fikrin butün Türkleri ulaştırmak istediği bir gayesi vardır. îşte gaye: Memleketimiz herşeyden önce ve daima bir ziraat memleketidir. Hayatımız ve istikbalimiz kelimenin maddî ve manevî her iki manasile toprağımıza bağlı bulunuyor. Zıraatimizi yukselteceğiz, koylümüzü refaha kavuşturacağız. Her sene kutladığımız toprak bayramı: Türk ziraatinin inkişafı yolunda aştığımız merhaleleri gösteren bir vesile, Bu hususta yapmıya mecbur olduğumuz yeni hamleler için bir hız alma noktası, Medeniyet âlemindeki terakki ümidlerimizin ancak ve yalnız köylümüzün refahına bağlı bulunduğunu hatırlatan bir gün olmalıdır. Fakat ne yazık ki beş altı senedenberi kutlanan toprak bayramını beylik merasim çerçevelerinden ayıramıyoruz. Teşebbüsü lâyık olduğu alâka ile tatbik edemediğimizden onun manasındaki fikir güzelliği de inkişaf imkânları bulamıyarak sönüp gidiyor. Herşeyi hükumetten yahud en yukan makamlardan beklemek insafsızlık olur. Hükumet, bir nevi inisyatif motörüdür. Onun çevirdiği çark koskoca devlet makinesini en ince teferruatma kadar işletmeye kâfi gelir. Makinenin küçük aksamı paslı bulunursa işlemede de aksaklık zuhur eder. Biz sahiden makine değiliz, insanız. Onun için bir makinistin gelip paslanmızı temizlemesini bekliyemeyiz. Türkiyede altmış bu kadar vilâyet, yüz şu kadar şehir, bilmem kaç yüz tane de kaza merkezi var. Eğer buralara her mesele için en ince teferruata kadar kaptan köprüsündeki adamın yetişmesini beklemeğe kalkarsak belki paslar silinir, fakat o zaman da bilinmez artık kim yürütür bu koca gemiyi. *** Toprak bayramı bu sene de böyle geçiştirildi. İleride olsun bu işe her vilâyet, her kaza birbirile yanş edercesine lâyık olduğu ehemmiyeti gösterse. Vaktile bu memleketin başında bulunanlar, asırlarca köylüyü ihmal ettiler. Ona üç sebze cinsi tanıtamadılar. Eski tarihçilerin yeşıllik, ormanlık diye tarif ettıkleri mıntakalan artık tanıyamıyoruz. Oraları bugün gözlerimizin önünde, sonu gelmiyen stepler halinde uzanıyorlar. Ormanlanmızı mahveden yalnız cahillik ve yangm değildi. Fena maksadlı ekseriya yabancı ırktan devlet adamlan servet membalarımızı Avrupanm müstemlekeci ruhlu kapitalistlerine satıyorlardı. Şark Demiryollan şirketinin Osmanlı hükumetinden aldığı hakla katlettiği güzelim Rumeli ormanlarmı unutamıyoruz. * * * Bürün bu hatalan tamir etmek için geceyi gündüze katarak çalışmağa mecburuz. Orta memurlar yukarıdan gelen emirleri şekil Jıalinde yerine getirmekle Fransa daltalya ile anlaşıyor Habeşistanın ilhakı yakında resmen tanınacaktır Eski Fransız Başvekili M. Laval mühim beyanatta bulunarak vaktile hazırladığı itilâfın siyasî lüzum ve zaruretlerini izah etti Paris 22 La Republik gazetesinde Pier Dominik şu malumatı vermektedir: Fransanın yakında Romada büyük elçisi bulunacak ve bu elçi îtalya Kralı ve Habeş Imparatoru nezdinde akredite olacaktır. Fransız îtalyan müzakereleri derhal başhyacak ve bu müzakereler tıpkı İngilız İtalyan müzakereleri gibi Fransanın ve barışm nef'ıne olarak mu vaffakiyetle bitecektir. Çekoslovakya Berlin ile uyuşmak için müzakereye girişiyor Ingiltere hususî bir taahhüd altına girmek istememekle beraber Lokarno muahedesine benzer bir muahede yapılması ihtimali var M. LavaVin beyanatı Londra 22 Sabık Fransız Başve kili M. Laval, îvning Standard gazete sinin Paris muhabirine verdiği bir beyanatta ezcümle demiştir ki: « Ben daima, Avrupa sulhunun bir Fransız Alman yaklaşmasile temin edileceğine kani bulunuyorum ve daima bu yaklaşmanm mümkün ve devamlı olabilmesi için Fransanın daha evvelce Ingiltere ve İtalya ile anlaşması lâzım geldigi kanaatini taşıdım. Roma anlaşmalan, bu prensipten mülhemdi. Eğer parçalanmamış olsaydı, bu anlaşmalar, muahedelerin arazi hakkmdaki maddeleri Tuna Frankistler, dün sabah bir şehre daha girdiler Hueska 22 Franko kıtaatı bu sa bah taarruzlarmın ikinci safhasma başlamışlar ve Ebr nehrinin sol sahilinde Katalonya'ya doğru harekete geçerek hükumetçi cephesini Boleasa ile Del Abadiada arasında muhtelif noktalardan yarmışlar ve saat 10 da Glierta'ya girmişIerdir. Franko kuvvetleri bütün cephede ileri yürüyüşlerine devam ediyorlar. Çekoslovakya Reisicumhuru M. Benes manevralarda mıntakasında muvazeneyi idame ettire harbe rağmen, birşey kaybedilmiş bulunLondra 22 Havas Ajansmın mu daki İngiliz sefirine Çekoslovakyanîn Sübilirdi. Eğer Fransa ve îngilterenin hü mazdı. Sör Samuvel Hor'un o zamanki habiri bildiriyor: det ekalliyeti meselesini tamamile halletkumet mahfillerinde mantık ve hikmetle cesur hattı hareketini hiçbir zaman unutSalâhiyettar bir membadan öğrenildi mek tasavvurunda bulunduğunu bildir i [Arkası Sa. 6 sutun 4 te] hareket edılmiş olsaydı, Habeşistanda ğine göre, Çekoslovakya hükumeti Prag miştir. lArkast Sa. 7 sütun 1 de] beraber alınmış resimlefrikıden Akdeniz sahillerinde bombardımanlar devam nutuk söylemek hatasmı tamamen itiraf etti ediyor, Barselon bombardımanında 820 kişi öldü kanlığımn tebliği: Düşman 47 tank ve bir çok tayyare \)e Kastel«erastorrevilla istikametindeV' hattımızı yarmağa bir kaç defa teşebbüs etmişse de tamamen tardedildi. Torrevilla üzerindeki Galandra îsti kametinde bir hücumdan sonra, düşman hafifçe hatlarımıza sokulmağa muvaffak olmuşsa da parlak bir mukabil hücumdan Hükumet karargâhımn tebliği sonra çekilmeğe mecbur olmuştur. Barselon 22 Millî Müdafaa BalArkası Sa. 6 sütun 5 te] Londra 22 Avam Kamarasmda îşçi meb'us Artur Henderson, iş müsteşan M. Lonnoks Loyd'un îngilterenin Çe koslovakya hakkındaki hattı hareketine dair söylediği nutuk münasebetile isti zahta bulunmustur. M. Loyd, dış işleri hakkında bir nu tuk söylemek suretile yapbğı hatayı itiraf etmiş ve özür dileyerek bunun yeni tayin edilmiş olmasından ileri geldiğini bildir miştir. Bunun üzerine, kendi düşüncesî ve hattı hareketi sorulan M. Çemberlayn demiştir ki: « Lonnoks Loyd mes'ul bir mevkie yeni geldiğinden dolayı dış işleri hak kında bir nutuk söylemek suretile yaptığı hata üzerine teessür ve itizarını samimî bir surette bildirmiştir. Hiç şüphesiz, bilhassa az çok nazik olan böyle bir zamanda daha ihtimamlı bir lisan kullansa daha iyi yapmış olurdu. Fakat bunda muayyen bir maksadı olmadığına ve bu kabil hallerde son derece dikkatli davranacağına kanaatim vardır. [Arkası Sa. 6 sutun 4 te] Iktısad Vekili Şakir Yeni Hariciye Müsteşarı Kesebir Viyanadan geldi Vekil, hayatı ucuzlatma esaslarına aid yeni tedbirler ve ihracatımız etrafında mühim beyanatta bulundu Kızmın rahatsızlığı dolayısile bir müddettenberi Viyanada bulunan İktısad Vekili Şakir Kesebir, dün sabah Viyana dan şehrimize gelmiştir. Vekil, Sirkeci garında iktısadî ve malî mehafile mensub birçok zevat tarafmdan karşılanmıştır. Şakir Kesebir öğleden sonra İş Ban kası îstanbul şubesine gitmiş, orada akşam geç vakte kadar meşgul olarak muhtelif zevatı kabul etmiştir. Bankada evvelâ Denizbank umum müdürü ve muavinlerile konuşan Vekil bir müddet Vali Muhiddin Üstündağ ile de görüşmüş, bundan sonra üzüm kurumu reisi İsmail Hakkıyı kabul etmiştir. Iktısad Vekilimiz bundan sonra ticarî mehafile mensub birkaç heyeti kabul ederek muhtelif meseleler üzerinde kendilerinden izahat almıştır. lArkası Sa. 6 sütun 5 te] İngiliz Meclisinde garib bir sahne Profesör Pittard, birinci konferansını dün verdi Değerli âlim diyor ki: r "" \ Medenlyetin ilk tarihi İktısad Vekilimiz Şakir Kesebir «O devirde avla yaşiyan in&anlar, hayvan sürülerinin ar Kendi kendimizi tenkid: kasından koştular. Evvelâ Anadolunun şahid olduğu vaİstanbulun daimî sergi kayi, beşerin hayat şartlarm<ı temelinden yıkıp altüst etmemiş olsaydı, bu hal Avrupada ebediyen böyle de binası nerede olmalıdır? vam edip gidebilirdi.» İstanbulda daimî bir sergi binast vü Amerika 68 yeni harb gemisi daha yapıyor Meclis, donanmayı takviye edecek 1 milyar dolarlık inşaat için hazırlanan bütçe ve programı kabul etti cuda getirilmesini istiyoruz ve Ifıüîcumct de bu lüzumu takdir ederek fikri Ankara 22 Cenevre Üniversi benimsemiş bulunmaktadır. Hatta Taktesi profesörlerinden Pittard mevzuu sim kışlası bu maksadla istimlâk olunabeyaz ırkların ve medeniyetin ilk tarihi rak daimî sergi binasının orada vücuda olan bir seri konferansın ilkini bugün getirilmesi düşünceleri bile meydan Halkevinde vermiştir. aldı. Maarif Vekili Saffet Arıkan ve Türk Ancak orada vücuda getirilecek daiTarıh ve Dil kurumları başkan ve üyelemî sergi binasının yüzü astanndan parile Maarif Vekâleti erkânı, yüksek halı olacağı arilaşuıyor. Saha çok bümektebler profesörlerile talebeleri ve seçyüktür. İstimlâke çok para gidecek. Buna mukabil daimî sergi binastna gin bir dinleyici kütlesi konferansta ha mevki itibarile da?ıa elverişli bir yer zır bulunmustur. var: Tepebaşt bahçest. îçinde şimdiki Konferans baslarken.. halde üç tane saias bulunan bu yer BeProfesör Pittard konferansa baslarken lediyenindir. Arazi bir daimî sergi bi • Türk Tarihi başkanı Hasan Cemil nasile hatta bir tiyatro binast vücuda Çambel tarafmdan hazuruna takdim getirilmeğe yetecek kadar geniştir. Hüedilmiştir. kumetin bu yeri erbabına bir iyi tetkik Fransızca verilen bu konferans aka ettirerek plânlar yaptırması çok muvafık olur. binde Maarif Vekâleti müfettişi Fethi Iskenderoğlu tarafından aşağıdaki şekilArsamn Belediyeye aid olmasına mukabil hükumet orada daimî sergi binade türkçeye çevrilmiştir: Profesör Pittard sına ilâveten bir de tiyatro binast yap[Arkası Sa. 7 sütun 4 te] ıııııııııııııııııııııııııııııııııtııııniiiııııııııiıııııııııııııtııııııııııııııııııııııııııiııııııııııııııııııııııııııııııııııiiiıııııııııııiiinıiııııııııııııııııııuıııiHiıııııııı tırarak îstanbul şehrine ihda etmek lutfunda bulunabilir, ve bunlann cümiktifa etmemelidirler. Emirler benimsen maz. İleri hamleler yapmak mecburiyelesi Taksimde yaptırilması düşünülen meli ve ruhlu bir eser halinde meydana tinde bulunan bir millet, hizmetinde busergi binasının db'rtte bir bedeline çıkçıkmalıdır. Memurlarm burada oynıya lunan hiçbir ferdin geri kalmasına müsamış^bulunur. Şehrin en güzel bir yericaklan rol inisyatifi alan yüksek maka maha gösteremez. nin bu yüzden kazanacağı şeref de camınkinden daha az ehemmiyetli sayılaNADİR NADt ba! * * En kuvvetli dünya filosu olan İngiliz donanmasırun dört büyük cüzütatru bir arada: Revenge, Royal Oak, Nelson, Rodney Vaşington 22 Parlamento 100 reye karşı 291 reyle bir milyar dolarlık bahriye bütçesini kabul etmiştir. Bütçe şimdi âyan meclisinin tasdikma arze düecektır. Bu bütçe 46 harb gemisi, 22 muavin gemi ve 950 tayyare inşasma imkân vermektedir. Yeni inşa edilecek gemiler şunlardır: 3 zırhlı, 2 tayyare gemisi, 9 kruvazör, 23 muhrib, 9 tahtelbahir. Bu gemiler takriben 731 milyon dolara, muavin gemiler ise 247 milyona mal olacaktır. Tayyarelerm inşası 106 mil yon dolara mal olacaktır. lArkası Sa. 7 sütun 5 te\