10 Kasım 1936 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 7

10 İkinciteşrin 1936 CUMHURİYET KUÇUK AVUSTURYA Asırlarca komşu devletlerin hırsına Marlene Dietrich ile Charles Boyerin «Allahın Bahçe hedef olan Habsleri)) ismindeki filmi ilk defa olarak bir tayyarede gösterildi burg ImparatorluHolivuddan gelen haberlere göre, Marlene Ditrich ile Charles Boyerin ğuyıkıldıktan sonra son çevirmiş olduklan filim, cAllahın bahçeleri» kordelâsı ılk defa olarak bir tayyarede gösterilmiş. Eğer doğru ise o fılmin adını da değiştirip «Allahm bahçeleri> yerıne «Semanın bahçeleri» demek daha muvafıktı. Şöyle, böyle değıl amma, beşeriyetin gösterdiği terakkı günden gune dehşet ve haşmet peyda ediyor. Düşünün bir kere!.. Bulutların ara smda 300 kilometro bir süratle uçuyorsunuz.. Bunun verdiği heyecan kâfi gelmıyormuş gıbi, bir de kuvvetli bir dramın, yahut gıizel bir komedinin bahşettiği bedıî hislerle mestolmak. hakikî yıldızlar arasmda, sinema yıldızlarının marifetlerini seyretmek! Ah.. Böyle şeyleri zaten hep Ameri kalılar yapar! dıyeceksiniz. Şüphesiz.. Fakat fena mı? Onların her yaptıklarını biraz sonra bütün dünya taklid etmiyor mu? O müteşebbis adamlar, hayalın hakikate inkılâbı için ilk adımı atıyorlar ve cihana bu hususta rehber ve önayak oluyorlar. Fakat Avrupalılar ve Türkler biz ken dimize bakalım. Henüz tayyarelerimizde, trenlerimizde değil, vapurlarımızda bıle sinema yerleşememiştir. Halbuki hele trenlerde buna ihtiyaç nekadar fazladır. Dar bir kompartımanın içinde yalnız başına geçen saatler nekadar uzun ve sıkıcıdır. Oku babam, oku! Ka fan şişer. Yeknasak manzara gözünü yorar.. Radyo Avrupanın bazı trenlerinde var, bizde henüz o da yok da insanı tatmin edemez. Lokomotifin hareket düdüğünü çaldığı andan itibaren insanın gözüne bir melânkoli çöker. kendimizi avutmak için çocuklardan daha beter şekilde bir meşguliyet, bir eğlence ararız. Sinema seyretmek ihti mali olsa, derhal muhakkak ki, o salona koşarız. Yarım saatte bize dünyayı dolaştıracak bir filim, yahut bütün acılanmızı unutturacak bir Mikmaus komedisi içimizi açmıya kâfi gelir. Amma, şimdi bizim gibi her memle ket televizyonu bekliyor. Sinema için yaptırılacak tesisatın birkaç sene sonra hiçbir işe yaramıyarak berhava olma Trenlerde ve tayyarelerde sinema tertibatı yapılıyor Avrupa siyasetinin gene büyük mevzulanndan biridir Çünkü bu küçük devlet bir çok siyasî münasebetlerin irtibat halkası rolünü oynuyor Dr. Şuşnigin idaresinde yapılan işler Avusturya hâlâ çok tehlikeli bir yerdir Avusturya diktatorü Dr. Şuşnig Dünkü ve bugünkü Avusturyaya bir bakış Avusturya Umumî Harbden evve Macaristanla birlikte 678000 'dlometro murabbaı arazisi ve J 2 , 0 0 0 , 0 0 0 nüfusu bulunan bir dev 'eti muazzama idi. Umumî Harb den sonra 83,830 kilometrelik ve lüfusu 6,700,000 kişilik küçük bir hükumet oldu. Avrupanın en küük hükumetlerinden biri bulu nan Belçikadan mesaha itibarile Eski Haymvar reısı üç misli büyük ise de nüfusu bir Starhemberg milyon daha azdır. Avusturya bir devleti muazzama iken Avrupa sulhu için daima en tehlikeli ve zaif bir nokta idi. Küçük bir devlet olduktan sonra da Avrupa sulhu için haiz bulunduğu tehlikeli mahiyeti değişmedi. Büyük devlet iken halkı bir millet ve ırktan ol maması yüzünden hraicdeki büyük devletlerin ta vusturya parça lanıp sırf Alman unsurunun çok toplu bulunduğu yerlere münhasır olmak üzere yeni Avusturya vücude gel Güzel secri ve güzel yüzlii Garce Mooreyi bir gün Ankara îstanbul dikten sonra da, Avrupa ekspresinde hem görecek, hem de dinliyebileceğiz sulhunu eski büyük Avussından korkuyor. Fakat televizyon, ya zün önünde hayaller peyda oluyor. Ne turya kadar tehdid etmekrınm bir sırrıdır. Onunla sinema filim mazhariyettir bu! Artık, bir filim seyretmek için yağ ten hiçbir zaman hâli kalleri kendileri görünmez, adedleri sa yılmaz binlerce müsteri kazanacaklar murda, çamurda, karda sokağa çıkmak, mamıştır. dır. Avrupa ve Amerikadaki radyolu tramvay, otobüs, otomobil zahmetleri Avusturyanın bu tehlikeli taksilerin diğerlerinden daha fazla iş ne, müşkülâtlarına katlanmak mecburi mahiyeti coğrafî mevkiinin yaptıklarına bakılacak olursa as'rî've yetlerine, tren, tayyare seyahatlerinde ehemmıyetınden ileri geliyor. medenî insanlardan hiçbirinin henüz, can sıkıntılarına, dostlardan, sevgili Bu küçük memlekete hangi biran olsun, başını dinlemek sevdasına lerden ayrılış elemlerine, kederlerine büyük ve mühim devlet sadüşmemiş olduğu anlaşılıyor. Vapurda, elveda! hib ve hâkim olursa bu Haşmetlu medeniyet cenabları var trende, tayyarede, bir düğmeyi çeviridevletin bütün Orta Avruverince kulağımzda sesler ve gözünü kuvvetile ilerliyor! paya hâkim olması ve Bal kanlara sarkması işten olmıyacaktır. Şarlonun yeni filmi Halbuki yeni Avusturya daha kurulduğu günden itiŞarlo yeni bir filim yapmak için hazırlanmaktadır. Hem bu kordelâ şimdi baren kendi mevcdiyet ve ye kadar olanlarm aksine sözlü olacak ıstıklâlım yalnızbaşına mütır. Mevzuu Şanghay ve Honoluluda dafaa ve muhafaza edegeçecektir. Fakat içinde kendisi oyna miyeceğini ve bahusus iktımıyacak, başrolü karısı Paulette God sadî cihetten refah bulmadard temsil edecektir. sına ve hatta yaşamasına Uykusuzluk hastalığı imkân olmadığını anlamıştır. Yeni Avusturyadaki halk hemen «Dusseldorf Vampirb filmini oyna mış olan Peter Lorr ile Ginger Rogersin kâmilen Alman olduğundan ve memkocası Leves Ayres uykusuzluk hasta leketin bir çok hududları da büyük, lığına tutulmuşlardır. İkisi de ayni has Almanya ile çevrilmiş bulunduğundan tanede tedavi edilmektedirler. Yakında daha ilk günden itibaren Almanya ile şifa bulacakları ümid edilmekte imiş. birleşmek fikri ve hareketi yayıldı. Fransız ihtilâli Bu fikir almanca Anschluss kelimesiAmerikada Fransız ihtilâlini tasvir i le kısaca ifade edildiğinden bu kelime çin yeni bir filim yapılmaktadır. Bu fi bütün milletlerin lisanına girmiş ve Avlimde Danton rolünü Charles Laughton, rupa sulhunu tehdid eden heyulâya alem Robespierre rolünü Slaude Reines, Ma olmuştur. rat rolünü Spencer Tracy oynıyacak Habsburglar devleti Umumî Harbi lardır. kaybettikten sonra Avusturyanın Alman Sonja Henie unsurundan olan sekenesinin mümessilMeşhur buz üzerinde kayma şampi leri bir millî meclis akdetmişler ve Vilyonu Sonja Henienin Amerikada çe sonun milliyet ve millî hududlar prensipvirmekte olduğu filme «Milyonda bir> leri üzerine Almanların kesif olarak yaismi verilmiştir. şadıklan yerlerden bir hükumet teşkil etKaybolan ufuk mişlerdi. Lâkin daha sonra bu yerlerden Ronald Kolmanın çevirmekte olduğu Sen Jermen sulh muahedesi dört milyon filmin adı <Kaybolan ufuk> tur. Artist Almamn yaşadığı 36,000 kilometro bu kordelâda Mongol kahramanı Kan luk araziyi ayırmış ve Çekoslovakya, Idur şahsiyetini temsil etmekte ve fil talya ve diğer mücavir devletlerin idaremin mevzuu Tibette cereyan etmekte sine bırakmıştır. dir. Bu suretle nüfusunun ve arazisinin üçCesur kaptan te birini kaybederek büsbütün küçülmüş İngiliz şair Rudyard Kiplingin bu olan yeni Avusturyanın kendi başına iknamdaki eseri filme çekilecektir. Baş tısaden yaşamasına imkân kalmamıştır. rolleri, David Koperfildin kahramanı Bu vaziyet karşısında yeni millî meclis küçük Freddie Bartholomew ile Spen Almanya ile Anschluss yani iltihak etNorma Shearer son filminde cer Tracy oynıyacaklardır. mek suretinde brilik yapılması için altı ay Juliette rolünde içinde reyiâma müracaat etmeğe karar Adolphe Wolbrück Bilmiyoruz, san'atkâr ılk acı günleri Avrupada çevirdiği Mişel Strogof fil vermiştir. olduğu için mi böyle söylüyor. Her şeyi *** unutturan, en derin teessürleri yatış minde gösterdiği meharet neticesi fevtıran zaman, acaba bu Kanadalı yıldı kalâde takdir olunan Adolphe Wol Şimdiki Avusturya ve zın üzerinde müessir olmıyacak mıdır? brück ayni filmi Amerikada çevirmek Alman camiası Filim çevirmese bile kocasınm işlerile üzere angaje edilmiş ve Holivuda müakat hükumet galib devletlerle meşgul olmak ıhtiyacını duymıyacak müşkülât çıkmasından korkarak mıdır? Çünkü İrwingin geride bıraktığı teveccihen hareket etmiştir. bu kararı tatbik edememiştir. servet 15 milyon dolar miktanndadır. Fakat bu, efektif para değildir. Muhte mali vardır. O halde, bu ane kadar ar Maahaza Avusturyada kalan Şimalî Tilif firmaların sermayesine karışmış bir tistik sahada çalışan Norma malî saha rol ile İstryada yapılan mahallî reyiâmmeblâğdır. Eğer iyi idare edilmezse, ya geçiyor demektir. Yoksa çocukları larda yüzde 99 ekseriyetle Almanyaya azalmak, belki de berhava olmak ihti nın istikbalini mahvetmiş olur. iltihak lehine rey verilmiştir. Bugünkü mah ve hırsını tahrik ediyordu. Bir taraftan Çarlık Rusyası Avustur ya Macaristanın yarı nüfusunu teşkil eden Slâvları isyana, istik lâl almağa yahud kendisine veya civardaki küçük Slâv devletlerine iltihak ettirmeğe çalışıyordu. Di ğer taraftan İtalya ayni zamanda bu büyük devletin müttefiği bu lunduğu halde diğer taraftan Ti rolun cenubunda ve Adriyatik sa Sazılenn oldur&üğü Dolfüs hillerinde İtalyanlarla meskun eski diktatör yerleri almak için bütün kuvvet ve gayretile çalışı yordu. Harbden sonra küçülmesine rağmen Avrupa siyasetindeki rolü azalmadı, belki arttı. Almanya ile anlaştıktan sonra büsbütün kuvvetlenen bu siyasî teşekkülün yeni veçheleri bugün Viyanada toplanan kongreden sonra anlaşılacaktır. Almanya ile gümrük ittihadı yapması aleyhinde ka rar vermiştir. * * * Avusturya federasyonu Norma Shearer sinemadan çekileceğini söylüyor Çalışmak için hayatın hayı huyu içinde bulunmak lâzımdır. Ben ise şimdi boşlukta gibiyim Holivud, birinciteşrin (P.S.) Şimdıye kadar romantik birçok filimlerin kahramanı olarak seyrettığimiz Norma Shearer, dünyanm en zengin, en güzel kadmlarmdan biri, geçenlerde ölen İrwıng Talhbergden dul kalan yıldız, bugün kocasınm matemile bitkin ve yorgun bir hayalete dönmüştür. Durmadan ağhyor, sade sana't değil, artık hayatta hiçbir şey onu alâkadar etmiyor. Çünkü yalnız sevgi hususun daki idealini değil, bütün ömrünün yegâne desteğini, istinadgâhını kaybet miştir. Etrafına toplanan gazeteciler, istikbalden, yeni bir rolden, yeni bir muvaffakiyetten bahsediyorlar. O dalgın ve mahzun bakışlı gözlerini bize doğru kaldırıyor; gayet alçak bir sesle: İmkânı mı var, diyor, artık bunları düşünebileyim! Çalışmak için hayatın hay huyu içinde yaşamak ve ona merbut olmak lâzımdır. Ben ise, şimdi tamamıle boşlukta gibiyim.. Onun için stüdyoya ayak atmam ve filim çevir mem kabil değildir. Zaten, son korde lâm «Romeo ve Juliette» i çevirirken gaibden bir ses, bana mütemadiyen «bu son defadır! Son defadır!> diye haykı rıyordu. Bunu neye hamlederseniz edin, bende hissi kablelvuku bu suretle tesirini gösterdi. Peki, şöyle bir seyahate çıksanız, Holivudu terketseniz, belki kederleri niz biraz azalır? Hayır, burada kalmak isterim. Hiç olmazsa kocamm bütün hatıralarüe birlikte ölürüm. Oğlum îrwing Juniorla kızım Catherine de belki buna taraftar olmazlar. Hoş, onlar şimdilık babalarını seyahatte sanıyorlar. Ben artık yalnız çocuklarım için yaşıyacağım ve ötedenberi saadet yuvamızı teşkil eden bu evde kalacağım. Şu pencerelerin ve kapılarm kapanmasmı, şu ışıkların sönme sini istemiyorum. Buradan kalkıp başka memleketlere gıtmek, yabancı mu hitlere atılmak ve ecnebi simalar gör mek bana daha acı gelecektir. Sinema haberleri eni Avusturya teşekkül ettikten sonra memleket federasyon usulile birleş miş dokuz hükumete aynlmıştı. Bunun sebebi piyasa ve mahreclerinden mahrum kalan ve faaliyet sahaları darlaşan ticaret ve sanayi ve maden mıntakalan halklannm maişet zorluğu yüzünden birbirine girmemesi için her mıntakaya geniş muhtariyet verilmesi lüzumu hissedilmiş olmasıdır. Her hükumetin nüfusuna göre seçeceği 3 ilâ 9 mümessilden mürekkeb biı ittihad meclisi teşkil edilmiştir. Âyan meclisi ma kamında bulunan bu meclisten başka bütün Avusturyahların intihab ede ceği millî meclis namında bir de mebusan meclisi de vücude getirilmiştir. 1929 senesine kadar Avusturya hüku metlerinin müşterek Cumhurreisini bu iki meclis seçiyordu. I 1 Viyanadan bir manzara Avusturyayı teşkil eden yerler zaten bin senedenberi Almanya birliği camiasında bulunmuştur. Yalnız 1806 senesinden 1815 senesine kadar olan kısa bir zamanda fasılaya uğramıştı. 1866 senesinde Prusya ile Avusturya arasındaki Gerek Habsburglar devrinde, gerek harbden sonra Avusturya Alman camia Umumî Harbden sonra Avusturyanın sından aynlmıştı. mukadderatı üzerinde daima katolik paMuhtelif Avusturya eyaletlerinde ya paz partisi hıristiyan ve sosyalistler hâ pılan mahallî reyiâmlarda kahir ekseri kimdi. Fakat bir taraftan sosyalistlerin, yetle iltihak lehine karar verilmesi üzeri diğer taraftan Nazilerin son zamanlarda ne Viyana hükumeti de Almanya ile bir her türlü seçimlerde büyük muvaffakileşmeğe hazırlanmağa başlamıştı. Lâkin yetler kazanmış olmalan papaz partisini galib devletlerin Viyanadaki elçileri çok telâşa düşürmüştür. Papaz partisinin' Sen Jermen muahedesinde Avusturyaya hakimiyetini muhafaza için İtalyadaki favadolunan Macaristanın Alman Burgen şistliği taklid eden bir diktatörlük kur landı denilen havalisinin kendisine veril maktan başka çare kalmadığını gören pamiyeceği ve malî cihetten son derecede pazlar, vaktile Hitler taraftan olup sonmuzayakada bulunan Avusturya hüku radan İtalyan faşistleri tarafma geçen metine kredi açılmıyacağı yolunda yap Heim\vehrlerle birleşmişler ve 1932 setıkları tehdidlerle Avusturya hükumetini nesi mayısında Başvekâlete getirdikleri Almanyaya iltihaktan menedebilmişler Dollfussu diktatörlüğe sevketmişlerdir. dir. Sen Jermen muahedesine dahi bu ilDollfuss 1933 senesi eylulünde ka tihakı menetmek maksadile bazı müphem nunu esasiyi kaldırarak Avusturyanın maddeler konulmuştu. kendi diktatörlüğüne tâbi parti ve parla^akat galib devletler Avusturyaya Milletler Cemiyeti vasıtasile yeni istikrazlar verirken mukavelesme muayyen bir müddet içinde Avusturyanın Alman yaya iltihak etmiyeceğine dair sarih bir madde koymuşlardır. 1930 da Başvekil Schober Avusturyanın bütün kanunlan nı Almanyanm kanunlarile birleştirip te sonra iki memleket arasmda gümrük ittihadı vücude getirmek üzere Almanya ile bir mukavele akdettiği zaman galib devletler Sen Jermen muahedesinden ziyade istikraz mukavelesindeki kayde dayanarak bu gümrük ittihadma itiraz et mişlerdi. Nihayet mesele Beynelmilel Divanı Adalete havale edilmişti. Divan daki zayıf bir ekseriyet daha ziyade hâkimlerin mensub bulundukları devletlerin siyasî tesirlerine kapılarak Avusturyanın mento tanımıyan ve îtalyadaki cemiyetler usulünü kabul eden bir hıristiyan Alman devleti olduğunu ilân etti. Partileri ilga etmekle beraber kendisine mesned bulmak üzere papaz partisile köylü partilerinden ve Heimvvehrlerden (vatan perverler cephesi) teşkilâtmı vücude getirdi. i *** Amele isyanı ve Nazi kıyamt i ollfussun kurduğu papaz fasist diktatörlüğüne evvelâ sosyalist partisi müsellâh olarak is yan etti. Günlerce devam eden dahilî harbde binlerce amele öldürüldü ve yurdlan toplarla tahrib edildi. Beş ay sonra da Naziler Viyanada hükumete baskın yaparak Dolfusu öl[Lutfen sahifeyi çevirinist O "~~~'