8 Kasım 1936 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 7

8 tkinciteşrin 1936 CUMHURtYET Amerikanın iç ve dış siyaseti Kardeş kanı dökmek her Is çok faal bir devreye giriyor panyolun alnının karayazısıdır Büyük bir zafer Ruzveltin kazanmasına sade amele ve köylü değil, komünistler de yardım etti ve netice herkesi sevindirdi Reisicumhur birçok işleri devlet himayesine almakla beraber haricî ticarette liberalizme yol imalî Amerika müttehid hükumetlerinde dört senede bir defa yapılan Cumhurreisi seçimi geçen salı yapıldı. Amerikada Cumhurreisinin kanun esasınm metin ve lâfzına göre salâhiyeti gayet mahduddur. Vaktile Ingilterenin şimalî Amerika müstemlekeleri bulunan bu yerlerin halklan Ingiltereden ayrılıp Kurunu Cedidede dünyada ilk cumhuriyeti kurdukları zaman çok nefret ettikleri hükümdarlığa benzer bir müessese yapmak istemediklerinden icra reisine adeta bir hak ve salâhiyet bırakmamışlardı. Cumhurreisi icra dairelerinin işleri hakkında yalnız tahriren fikir sorabilecekti. Lâkin isbaşına sırasile kuvvetli şahsiyetler geldiğinden kanunu esasideki bu noksan, teamüllerle telâfi edilmiştir. Meselâ ilk Cumhurreisi hükumet daireleri üzerindeki surî murakabesini bu dairelerin başlarından bir kabine kurmak ve riyasetini de kendi eline almak suretile filî idareye tahvil etmişti. Bu gidişle Amerikada Cumhurreisleri İngiltere Kralı gibi meşrutiyet hükumetlerinin başlarını çok gölgede bırakacak kudret ve salâhiyeti haiz olmuşlardır. Cumhurreisleri Amerikan parlamen tosu intihablannda münavebe ile ekseriyet kazanan iki büyük partiden birine mensub olup ayni zamanda partinin li derhpini yapmakta olmalarına dayanarak memleketin dış ve iç politikalarını diledikleri gibi çevirecek bir kudreti iktisab etmislerdir. Kanunu esasiye nazaran âyan meclısi sülüsanı ekseriyetle Cumhurreisini muhakeme ve azledebilir. Lâkin bu mecliste ekseriyet Cumhurreisinin partisinde olursa kanunu esasinin bu hakkını meclis nasıl kullanır? Ekseriya âyan meclisi azalarının büyük bir kısmı meb'usan azaları gibi Cumhurreisinin partisine mensub bulunurlar. Âyan meclisi tarihte bir defa bu hakkı kullanmak istemişti. Fakat tek bir rey sülüsan ekseriyeti tamamlamadığından buna mu vaffak olamamıştı. Matbuat ve telsiz gibi asrî neşir vesaiti sayesinde Cumhurreisleri efkârı umumiye üzerinde kuvvetli telkin ve tesir yaptıklarından son zamanlarda Cumhurre işleri bir kanunu bir defa reddedebilmek gibi haiz bulunduğu veto hakkından daha kuvvetli bir silâha malik bulunu yor. Gerek sabık Cumhurreisi Mister Hoover, gerek şimdi ikinci defa Cumhurreisi intihab olunan Mister Franklin Ruzvelt bu neşir silâhı sayesinde kon greye ekseriyetin şiddetle muhalif bulunduğu cezrî tedbirleri kabul muvaffak olmuşlardır. ettirmeğe (BU RESİM TELEFOTO İLE GÖNDERÎLMİŞTİR.) için âyan ve meb'usan miktarına muadil derhal efkârı umumiyeyi teshir eylemebir heyet teşkil edilir. 531 kişiden mü sine vesile olabilir. Bundan başka Mismuvaffakiyetini rekkeb olan bu heyetin azaları âyan ve ter Ruzvelt seçimdeki meb'usandan olamaz. Heyet azalarının yalnız kendi partisine medyun değildir. miktarı her hükumet için nüfusuna gö Teskilâtlandırılmış milyonlarca amele ve re, ayrı ayrı tayin edilmiştir. Su kadar hatta komünist partisi kendi namzedle var ki her hükumette toplanan reylerden rinden vazgeçerek Mister Ruzveltin lebir fazlasını kazanan parti o hükumete hine rey vermişlerdir. tahsis edilmiş bütün azalıkları alır. * * * Bu garib usulün tuhaf bir cilvesi olaRuzvelt ve müfrit partiler rak Amerika ittihadını teşkil eden kırk C*ranklin Ruzveltin intihabı Amerikasekiz hükumetten kırk altısı Mister Ruznın dahilinde büyük sermaye sahiblevelt lehine rey vermiş sayılmıştır. Yani rini, bankaları, büyük sanayi patronlanintihab heyeti azasından 523 kişiyi Misnı, tasarruf ve idare taraftarlarını, ale ter Ruzveltin partisi ve ancak 8 ini Mislumum muhafazakârlan, kanunu esasinin ter Landonun partisi çıkarmıştır. değişmesi aleyhtarlannı memnun etmeHalbuki ikinci müntehibler için veri mistir. Fakat diğer taraftan ameleyi, len reyler ayrı ayrı hesab edıldığı zaman müstahdemini, eski iktısadî usul ve esasüçte birinden fazlası Landona rey vermiş lann ıflâsına ve ıslaha muhtaç bulunduolduğu meydana çıkmaktadır. ğuna kani olanlan ve işsizleri sevindir Mister Ruzvelt için 23,822,442, Mis mistir. ter Landon için 14,835,381 rey veril Ruzvelt bankaları, demiryollan, bü miştir. yük sanayii devlet murakabesine almış ve Amerikada ittihad devleti müntehib patronlarla amele arasmdaki münase lerin salâhiyetini tesbit ve tesçil etmez. batta devleti hakem ve hâkim kılmıştır. Bu iş her hükumetin kendi işidir. Bunun Bu yaptıklarına göre devletçilik, yani için kırk sekiz hükumette yaşıyanların memleketin iktısadıyatı devletin idare, intihab hakkı olduğu halde ittihad dev müdahale ve murakabesine tâbi olması usulünü vazetmiş oluyor. RUZVELT KAZANDIKTAN SONRA Iberya yarımadasında oynanan haile Ispanyadaki bu kardeş boğuşmasının neticesi ne olursa olsun üstün gelecek iki taraftan hiç biri maddî ve manevî zararları asırlarca telâfi edemiyecektir açıyor Ruzveltin oğlu intihabat neticelerini tetkik ederken Toîedo şehrindeki muhteşem Alkazar sarayınm dahilî harb neticesinde tahrib edıl dikten sonraki actklı manzarast Avrupanın altındaki yarımadalardan birinde ve medenî dünyanın gözü önün de tarihin kanlı facialarından en müthişi oynanmaktadır. Siz bu facianın mevzuuna ister rejim davası, ister kalkınma hamlesi deyiniz, fakat hakikat şudur ki: bu sahnenin bütün aktörleri kardeş ve bütün unsurlan da dökülen yüzbinlerce kardeş kanından ve gözyaşlanndan mürekkebdir. Mister Ruzveltin annesi rey veriyor letinin mıntakası sayılan ve ittihad merkezi Vaşington şehrinin de bulunduğu (Kolombiya) mıntakası halkı ne dev let, ne hükumet, hatta ne de belediye intihablarına iştirak etmek hakkını haiz değildirler. Cumhurreisi ikinci namzedi Mister Landonun şahsı için verilen reyler mü him bir yekun tutmakla beraber muma ileyhın mensub bulunduğu demokrat partisinin meb'us ve âyan namzedleri için verilen reyler azdır. Neticede şimdi kongrenin Meb'usan Meclisinde Ruzveltin mensub bulunduğu demokrat partisinin 334 ve Landonun mensub bulunduğu partinin 89 azası vardır. Âyan Mecli sinin 75 azası demokratla^an ve 17 si cumhuriyetçilerdendir. **# îki dereceli intihabat Con zamanlarda demokrasinin en ziyade yayıldığı ülke Amerika olduğu halde Cumhurreisile vekili iki dereceli intihabla seçilir. Amerikada gerek ittihad devleti, gerek münferid hükumetlerle alâkadar bütün seçimler bir dereceli olduğu halde Cumhurreisile ve vekilinin intihabı bütün milletin seçeceği en emniyetli ve en tecrübeli ellere bırakılmıştır. Amerikada intihab hakkında ırk, mezheb ve cinsiyet farkı gözetilmez. 21 yaşını ikmal eden her erkek ve kadın deli, mahkum ve cani olmadıkça reyini kullanabilir. Amerika müttehid hükumetlerinin bugünkü nüfusu yüz otuz milyon olduğuna nazaran seksen milyon halk in tihab hakkını haizdir. Fakat bu kadar halkm yarısı intihab hakkını kullanmak zahmetini ihtiyar eder. Son intihabda müntehiblerin yarısın dan fazlası reyini kullanmamıştır. Eğer bu müntehibler haklarını kullanacak olsalardı ihtimal netice büsbütün başka olurdu. Zaten Amerikada yalnız Cum hurreisile vekilinin gayet garib bir şekildeki iki dereceli intihab usulile seçilmesinden reylerin neticeleri tuhaf çıkıyor. Şöyle ki Cumhurreisile vekilini intihab Partilerin vaziyeti A merika kanunu esasisi bir adamın ancak iki defa Cumhurreisi intihab edilebileceğini kaydetmiş olduğundan Mister Franklin Ruzvelt dört sene sonra bir daha Cumhurreisi olamıyacaktır. Binaenaleyh tasavvur ettiği bütün ıslahatı ve yenilikleri bu dört sene içine sığdırmağa ve başarmağ mecburdur. Bu işteki muvaffakiyeti şahsan namı nın tarihte mühim bir iz bırakmasma yarıyacaktır. Fakat mensub bulunduğu ve uzun bir fasıladan sonra canlandırdığı demokrat partisinin halk nazanndaki nüfuz ve itibarının muhafazası bundan sonraki icraatının muvaffak kalmasına bağlıdır. Mister Landon da bir hayli rey aldığına göre Cumhuriyetçi parti ölmüş değildir. Mister Ruzveltin göze çarpan bir muvaffakiyetsizliği bu rakib partinin Kardeş kanı dökmek ve âşık canı yakmak kaderin merhametsiz elile her Is panyolun alnına yazılmış bir kara yazıdır; geçmişte olduğu bugünlerde de bu silinmez kara yazı yarımadanın Hasımları bu işlerin komünistlik, ya 507,715 murabba kilometroluk geniş sahud sonu komünizm olacak bir cereyan hasını kanla sulamakta ve 21 milyon ınolcluğunu iddia ediyorlar. Alelâde A sanı da mateme boğmaktadır. merikalılar burjuva ve ferdiyetçi oldu Birkaç ay önce serin ve yıldızlı geceğundan Ruzveltin hal ve hareketinden erde köşebaşlarında ve karanfil bahçeşüphelenmişlerdi. Fakat Mister Ruzvelt lerinde âşıklarını bekliyen sevdalı İspanbütün cihanın iktısadî makinesi işlemez yol kızları, gönül avcılığına çıktıkları bir hale geldikten sonra devletin müda ayni yerlerde ve siperlerde şimdi ellerinhalesi zarurî olduğunu millete anlatmış de tüfek, ölüm bekçiliği yapıyorlar. tır. Fransız romancısı Prospeer Meri Memleketin iktısadiyatını dört sene meenin bir asır evvel tiplendirdi evvel devletin idare ve murakabesine alği o afacan Carmenin bugünkü mamış olsaydı Amerikada çoktan komübinlerce kız kardeşi gene birkaç ay nistlik teessüs etmiş bulunurdu, diye son önce dolgun omuzlanndan kıvrak ve günlerde ortaya attığı nazariye komü ince bellerine sarkan zarif Merinos şal nızmden korkan efkârı umumiyeye çok lardaki sacaklarin her telinde bir gene iyi tesir yapmıştır. Ayni zamanda ko gönlünü düğümler ve sürüklerken şimdi münistler kendi lehine rey vermişlerdir. sokaklarda, (Adam) m iki oğlu gibi boÇünkü Landon Cumhurreisi olduğu takğazlaşan sevgililerine ayni şallar içinde dirde Amerikanın eski sıkı ferdiyetçiliğe cepane taşıyorlar. Şimdi kimbilir kaç yüz döneceğini takdir etmislerdir. Mister bin ana ve baba bu mezbehada kurban Ruzveltin sözünü geçiren bir lider olması giden çocukları için gözyaşları dökiiyor.. ve otoritesini tesise muvaffak bulunması itibarile intihab dahildeki ve haricdeki ğına delâlet edecek bir söz söylememişfaşistleri de sevindirmiştir. tir. Amerikalılar bu noktada hassastır. * * * Anlaşılan Mister Ruzvelt malum gayeRuzvelt ne yapacak? Ierine gene dolambaçh yollardan gideDuzvelt altı ay devam eden intihab cektir. mücadelesinde çok vaidlerde bulunDiğer taraftan intihab mücadelesinde maktan ve büyük taahhüdler altına gir hasımlarınm ileri sürdükleri en büyük itmekten çekindi. Fakat Amerika bir inkı hamı hükümsüz bırakmak üzere bütçeyi lâb devresinde bulunduğundan cezrî tevzin etmeği ve yeni vergiler koymamatedbirler almak zarurî olduğunu gizle ğı taahhüd etmiştir. medi. *** Mister Ruzvelt Amerikanın iktısadî Haricî politika binasını korumak için sanayi amelesile Ruzveltin tekrar Cumhurreisi patronlarının ücret ve mesai saatlerini olması bütün dünyada iyi tesir bıhükumetin tayin eylediği mikyaslar üzerine uzlaşarak kararlaştırmaları ve ame rakmıştır. Çünkü ötedenberi infirad ve lenin dilediği teşkilâta tâbi olup bu teş tecerrüd halinde yaşıyan Amerikanın kilâtın işçiler namına patronlarla görüş dünyanın iktısadî ve siyasî işlerinde bir melerini kanun olarak vazetmişti. Bu derece diğer milletlerle işbirliği yapması nunla sây ve sermaye mücadelesinin önü fikrinde bulunan Amerikalı lider yalnız Mister Ruzvelttir. nü almıştı. Doların evvelâ sterlm ve sonradan Gene ziraî zeriyat sahalannı nakdî frankla bir hizaya gelmesini ve bu su mükâfat mukabilinde tahdid etmek ve semavî afetlere karşı mezruatı sigorta retle dünya para meselesinin hal yoluna etmek usulünü vazetmiş, bu suretle mah girmesini temin eden mumaileyhtir. Yüksul iyi fiat bulmuş ve çiftçi zarardan sek gümrük tarifelerinin ve kontenjan gibi mübadeleyi takib eden kayidlerin devakurtulmuştu. Lâkin bu kanunların ikisi de ittihad mma şiddetle aleyhtardır. Son günlerde Âli mahkemesi tarafından bir zaman onbir devletle gayet müsaid esaslar üzesonra ilga edilmişti. Maahaza muma rinden ticaret muahedeleri akdederek liberallığını filen de isbat etmiştir. ileyh arkasında muti bir parlamento b Siyasî işlerde büyük taahhüdlere girlunduğundan ayni gayeleri temin edecek memekle beraber büsbütün Amerikayı diğer yollar bulmuştu. Yeni riyaset devresinde ayni gayeleri yabancı bırakmıyacağı tahmin olunuyor güdeceği şüphesizdir. Şu kadar var ki Hulâsa Ruzveltin intihabı Amerikanın meseleyi esasından halletmek için âli dahilen tekrar refaha kavusacağına ve mahkemenin kanunu esasiye nigehban ol dünya iktısad işlerinin düzeleceğine kuvmak sıfatını ortadan kaldırmak üzere vetli bir zıman sayılabilir. Muharrem Feyzi TOGAY kanunu esasiyi değiştirmeğe kalkışaca Ayni abide 1710 da kasden çıkarılan ve gene kimbilir, dul kalan kaç yüz bin kadın ve sevgilisini kaybeden kaç yüz bir yartgınla yalanmış fakat Kral Seki bin kız siyah tüller içinde gene şair zinci Alfonsonun tarihî abideleri koru Auziasin «Cantos do mort = Olıim mak hususundaki gayretile baştan başa şarkılan» le matemlerine ve âşıklanna ve gene san'atkârane bir tarzda tamir edilerek manastıra çevrilmişti. Bir zamanmersiye okuyorlar.. lar Kastil ve Aragon Krallannın tertib Iberiya yarımadasının tarihine bir göz gezdiriniz, bu kanlı tablonun hazin man ettikleri haçlı orduların amansız taarruz* lanna ve ansızın yaptıklan baskınlara zarasını orada sık sık görürsünüz. karşı Tanrıdan imdad dileyen müslü • Düzensizlik ve iç savaş bu yanmadamanların ve bir zamanlar da Tanrıyı uda gelip yerleşen her ırktan insanlara nutacak kadar zulümde ileri giden mutasanki mukadder bir akıbettir. Tecavüze taassıb katoliklerin dua sığınağı olan bu uğnyan milletler için meşru ve kutsal bir san'at ve tarih abidesi şimdi, ne yazık ki, vazife halini alan müdafaa savaşjarını binbir Alfonsun bile tamir ettiremiyeceayrı tutmak şartile, insanlık cephesinden ği bir enkaz yığını olmuştur. savaşın iyisi hiç yoktur. Temenni edelim ki sinelerinde en kiyIç savaş ise bunların en kötüsü ve en metli tarihî eserleri, ve Ispanya tersim yıkıcısıdır. Ispanyada bu kardeş boğuş san'atının meşhur üstadları olan Pedro masının sonu ne olursa olsun üstün gele Campananm Elgveconun, Velasquesin, cek iki taraftan hiçbiri maddî ve manevî De Reberanın Maro ve Sorallonun en zararları asırlarca telâfi edemiyecektir. nefis tablolarını saklıyan Lapez, Tiepolo, Hele bombalarla berhava edilen, yıkılan Alonzo Camo gibi milletlerarası şöhret ve yakılan tarihî abideleri tekrar canlansahibi san'atkârların heykellerile ve en dırmak imkânsızdır. nadir eski eserlerle süslenmiş olan Segoİspanyollar yedi Alkazarlarile, haklı via ve Sevilledeki Alkazarlar da bu yıkıveya haksız, iftihar ederlerdi. Çok yük cı ve merhametsiz iç savaşın Vandallıklasek birer san'at abidesi ve tam sekiz asır rına kurban gitmesin... Ispanyada inkişaf etmiş ve gene iç sa Gerçek; bu tarihî san'at abidelerini vaşlarla zayıflıyarak çökmüş bir medeyaratanlar ne İspanyollar, ve hatta ne de niyetin hatırası olan Alkazar = Elka tamamile Arablardır. îspanyollar ancak sırlar Ispanyanın birer süsü ve birer serbu tarihî yadigârları koruyacak kadar veti idi. san'at aşkını krallık tacmdan çok üstün Granadadaki Alhamra (Kal'a tul tutan VIII Alfonso ile övünebilirler. hamra) yı bilmiyen ve işitmiyen var mı Çünkü bu Kralm koruyucu eli olmamış dır? Kırmızı tuğladan san'atkârane iş olsaydı belki şimdi Alkazarlarm sayısı lenmiş yüksek duvarları, ince ve zarif daha çok azalmış bulunacaktı. mozaikları, sıralanmış zarif sütunlar üsBugün bile bu abidelerde hayranhkla tünde yükselen Arabesk işlemeleri süslü temaşa edilen ve güdülen idealistik ve argalerilerile her sene binlerce seyyahı ö tistik bir üslubun temsil ettiği manzara nünde hayran bırakan ve her sene İsaşkını ve mesafe illüziyonunu ruhlarında panyaya yüz binlerce Peçetalık döviz taşıyan san'atkârların bir çoğu Arab sersokan b,u kırmızı sarayın san'at ve güzellikte kendisine yakın altı kızkardeşi daha darı Musa bin Nasirin değil, fakat kendi vardı; çünkü bunlarm da Toledo = Tu ırkından on iki bin kişilik sayıca küçük leytledeki zavallı Alkazann akıbetine bir müfreze ile Septeyi geçerek gemileriuğramadıklan veya uğramıyacaklan he ni yaktıktan sonra koca bir ülkeyi açmak nüz belli değil.. Gene Toledodaki beş kahramanlığmı gösteren büyük Türk ırkına mensub Zıyadın oğlu Tankın soAlkazann en büyüğü ve en güzeli için deki fasist müdafilerle birlikte bombalar yundandılar. ıtıldı. Veli Necdet SÜNKİTAY Bir yortu gunünde Madrid sokaklarında millî kıyafetlerile güle oynıya dolaşan bu İspanyol kadınlan, $imdl cephede kardeşlerile harbedlyor