10 Ekim 1936 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 6

CTJfllHUKlYET 10 Birinciteşrin 1936 Imparatörluğun son sadrazamı Tevfik Paşanın 95 senelik hayatına umumî bir bakış... Koca bir devrin canlı bir tarihi olan Osmalı Veziri bir gazeteciye verdiği ilk ve son beyanatında tarihin bir çok safhalarım aydınlatmıştı Osmanlı împaratorluğunun son Sa dırazamı Tevfik Paşa ile, bir gazeteci sıfatıle, uzun uzadıya görüşebilmek, meslektaşlanm arasmda bana nasib ol muştur. Hayata gözlerini kapıyan bu temiz devlet adamile yapmış olduğum mülâ kat, belki hatırlarsınız, bılhassa Yunan tnatbuatı arasmda bitmez tükenmez dedikodulara, çok hararetli münakaşalara sebeb olmuştuv Hayatında hiçbir gazeteciye hele böyle beş saatten fazla siıren mülâkat vermemiş, bundan daima çekinmış olan ihtiyar veziri bir defa Ayaspaşadaki, eski konağının yerınde yükselmış olan, Parkotelde, bir defa da Şişlideki apar tımanmda ziyaret etmiştim. Torunu Naili ile oteldekı odasına girdiğimiz zaman, Tevfik Paşa, arka sında açıkrenk keten bol bir elbise, ge niş bir koltuğa gömülmüş oturuyordu. Bembeyaz buruşuk teni, aksakalı ve saçile, bu, zamanın elinde küçülüvermiş yüzün görmeden bakan fersiz gözleri, ışıga ve hararete susamış gibi, güneşe dönmüş, öylece sessiz ve hareketsiz du ruyordu. Biz yanına yaklaşırken, hahfçe ba şını çevirdi. Yorulmakla geçmiş bir uzun ömrün sonunda o, artık görmüyor, işitmiyor, hatta konuşamıyordu... Bu bitkin vücudün, mütemadi bir hareket halinde, sadece iki uzvu vardı: Elleri... Koltuğun iki yanında, vücu dünden kopmuş gibi sarkık duran iki zayıf, incecik el durmadan tirtir titriyordu. Karşısında oturdum, bir tarih kitabı na dalar gibi, ona uzun uzun baktım. Zaman olmuştu ki, kö'hne Osmanlı Imparatorluğu, bu başla düşünmüş, bu gözkrle görmüş, bu kuUklarla Jşitmiş ve..* bu ellerle işlemişti. Şimdi onunla konuşabilmek için, ona sozlerimizi duyurabilmek ve onun de diklerini anlıyabilmek içın, bizim ko nuşma ilmimiz kifayet etmiyordu. Torunu Naili, sesine lâzım olan tonu vererek suallerimi bağınyor, sonra rengı solmuş, titrek ve mecalsiz dudakların kıpırdayışından cevabımızı alabılıyorduk. Bilmem nasıl oldu, galiba o günlerde gene günün adamı olduğu için, ilk ak lıma gelen sual (Venizelos) u tanıyıp tammadığını sormak oldu. Tevfik Paşa bu suale evvelâ, şöyle hafifçe gülümsedi, sonra: Venizelos mu?.. dedi, o bizim casusumuzdu. Ve, kendisi Atina sefareti kâtibi iken (Lefter Efendi) dedıkleri Venizelosun ayda on beş liraya bize nasıl casusluk ettiğini anlattı. O, bunları anlatırken, ben, bir et ve kemik yığını haline gelen bu ihtiyar adamm, hafızasındaki kuvvete hayran o luyordum. Tarıhleri, isimleri, vak'aları şaşırmadan, yanılmadan söylüyordu. Hatta bir aralık, bir asra yaklaşan bir omriin ve bütün bu zaman içinde müte madiyen yıpranmış bir başın hâlâ böyle taze kalamıyacağma hükmederek, me selâ bir saat, hatta iki saat evvel sormuş olduğum bir suali bir vesile bularak tekrar ettiğim zaman, yan hiddetli bir ta vırla: Biraz evvel sormuştunuz bunu, unuttunuz mu? Diyerek, evvelce vermiş oldugu ce vabı kelime kelime tekrar ediyordu. Ve tarihlerde yanılmiş olması ihtimalini düşünerek sözlerini bilâhare kitablarla karşılaştırdığım zaman, gene onun aldanmanuş, yamlmamış olduğunu görii yordum. Venizelostan sonra, ona, Vahideddini sordum. Hiç unutmam, sayısız çizgileri bir başka türlü kırışan yüzii, birşeyden tik siniyormuş gibi öbür tarafa ^çevrildi, titrek elleri bir korkunc hayaleti defeder gibi sarsıldı, ve dudaklarmdan şu sözler döküldü: O, kaçtı!.. Sevr muahedesinden bahsetmek îste miştim. Bu ismi duyar duymaz, bu vü cud koltuğunda sanki birdenbire gencleşiverdi: Hayır... dedi Sevri ben imzalamadım. Ya siz o zaman Ferid Paşanın yerinde, yani Sadırazam olsaydınız, Sevri imza eder miydiniz? Tekrar ve ayni îiddetle mukabele etti: Bütçesi 365 milyon dolar olan 118,000 mevcudlu Müsabakalara bugün ordunun teknik ve taktik noksanları ikmal edilecek Şeref stadında başlanıyor Her yıl yapılmakta olan askerî mek eblerimizin spor birincılik müsabakaları ugün Beşiktaş Şeref stadyomunda saat 5,45 te başlıyacaktır. Maltepe askerî Iisesi direktörü kur may albay Adil Türerin başkanlığında apılacak olan bu spor müsabakaları atİetizm, futbol, hendbol, voleybol, güreş, boks gibi sporun bütün şubelerini ihtiva edecektir. Askerî mektebler spor bayramı Amerika ordusunun bugünkü vaziyetî Levski takımı şehrimize geldi Ankara Gencler Birliği tarafından yurdumuza çağınlan Bulgarların Levısb futbol takımı dün sabah Konvansiyonel renile şehrimize gelmiştir. Aralarında birkaç beynelmilel oyuncu bulunan Leviski takımı bugün Pera yarın da Yenişişli takımlarile birer maç yaptıktan sonra Aakaraya gidecektir. Amerikah askerler bir manevra esnasmda 30 haziran 1935 te Amerika ordusu Guard sistemi sayesinde 48 eyaletin iştiTaksim stadyomunda saat 15,30 da başlıyacak olan bu maçlar için sahaya nun mevcudu: 118,750 asker, 67 gene" rakile 48 küçük ordu ıhzarı. 1920 tarihH kanun mucıbınce National Guard (millî giriş fiatları çok ucuz bir şekilde tanzim ral. edilmiştir. Bir askerin aylığı (21) dolar (bizim muhafız kıtaatı) 430,000 mevcudu olpara ile 26 lıra 25 kuruş) yiyecek, elbise mak lâzımgelir. Esas ordu ile millî muParis altı gün bisiklet ve saire masrafile bir askere senede 800 hafız kıtaatı birleştirildiği takdirde millî yarışı başladı müdafaa ordusu 27 fırkaya baliğ olmakdolar sarfedilmektedir. tadır. Son Osmanlı Sadrıazamı kendisini ziyerete gelen Fransada bisiklet sporlarile meşfeul 1571 birinci mülâzimin maaşlan: Segazetecilerle konuşuyor olanlan, Fransa turundan sonra, en zi nede 1500 ile 2000 dolar arasındadır. 6 Ordunun 120,000 zabitile bir de vazıyeti kendi haline bırakalım( sözü yade alâkadar eden yanş Paris altı gün Vasatî yaş 26 dır. Hayır..» Hangi Türkün böyle bir sene zarfında vücude getirilecek 540,000 nü fırsatlar bularak, birkaç defa, tehdid müsabakalarıdır. mevcudlu orduya kumanda etmek kabil muahedeyi imzaya eli varır?.. 2667 ikinci mülâzimin maaşları 1500 Ve, bilâhare Sadırazam olduğu za makamında tekrardan çekinmedi. Ben, Kapalı pistte cereyan eden bu yanşa ile 2400 dolar arasındadır. Vasatî yaş olacaktır. man, imza edilmiş olan bu muahedeyi bunlara, (hayhay.. öyle olsun) diyor müsabıklar ikişer kişilik ekiplerle iştirak 34 tür. 7 18 ile 45 yaş arasındaki bütün bir türlü tasdik ettirmediğini anlatarak: dum. Çok geçmeden Yunanlıların bü ederler ve muayyen zamanlarda biri dur vatandaşlan harb zuhurunda orduya a* 3450 yüzbaşı: Maaşları 2000 ile Bunu yapamazdım... Ve yap yük taarruzu başlayınca, Loid Corcun lenirken diğeri onun yerine piste dahil o3000 dolar arasındadır. Vasatî yaş 43. labilmek üzere yeni kanunların kabulü tehdidini icraya teşebbüs ettiğini anla larak yarışa durmadan altı gün altı gece madım... dedi. 1725 binbaşı: Maaşlan 2400 ile 3500 hususunda salâhiyet. Ona, hayatının en mes'ud gününü mıştım... Fakat millî ordu muzafferdi. devam edilir. v Hali hazırı ile Amerika ordusuna sedolar arasındadır. Vasatî yaş 45. Bu zafer haberini alınca, kendi kendime, sormuştum. Evvelki gün başlayıp pazar akşamı 577 kaymakam: Maaşları 3000 ile ferber ordunun bir iskeleti demek yanlış Biraz düşündü.. Dudaklan ses ver tarif edilmez bir sevinc içinde (al Loid bitecek olan bu seneki yanşlara Fransız, 4000 dolar arasındadır. Vasatî yaş 52. olmaz. Askerî bir mıllet olmamak itibameden kıpırdadı, sonra, o mes'ud günün Corc, dedim, işte hadisata bıraktığın va Belçikalı, îtalyan ve Holandalı olmak u470 miralay: Maaşlan 3500 ile 4000 rile 1920 denberi on altı sene zarfında heyecanını hâlâ duyuyurmuş gibi canlı, ziyet..) zere on beş ekip iştirak etmiştir. ordu başlıbaşına taazzuv ve tekâmül etdolar arasındadır. Vasatî yaş 58 dir. ihtiyar vezir sustu. Uzun uzun dal miş addolunmıyabılır. Meselâ seferber Arsenal gene yenildi Mevcud 46 liva generali senede altışar dı, onu fazla yormamak için ben de suhalde 198 mevcudu olması lâ?ımgelen Geçen senenin îngiltere Kral kupası bin dolar maaş almaktadırlar. 21 general suyordum, neden sonra gene konuşma bölüklerin bugünkü mevcudu 27 kişiden nın galibi Arsenal takımı bu mevsimin ise sekızer bın dolar kazanmaktadır. barettir. ğa başladık: Vasatî yaş 61 dir. En gene general er Niçin böyle hareket ediyordum? hk maçlarında bir türlü muvaffak olaGene askerî bir millet olmamak itibakânıharbiye reisi General Mae Arthur Muhakkak ki ortada hiçbir tazyık yok mamaktadır. Nitekim son defa Man dun (Bu general ikisene evvel Ankarayı rile Versay muahedesile 100,000 kişilik Ç* ttö. "Belki vazifesini yaparak, çester Yunaytecl ile yaptıgı maçı da 2Ö kuvvete indirilen Altoan ordusu sıste ziyaret etmişti.) varhğına inanan bir ihtiyarlık yardı. fi kaybetmiştify "*fc*\* * < jtt«î •• ' ' $ 'Ç* • minde talim ve terbiye edilmiş bir Ameriıki her zabit mecburî tekane zaman vücudümden istifade edilece Macarlar Rumenleri yendiler üde sevkolunur. Miralaydan sonra ye ka ordusu da tahayyül edilemez. Fırkağine inandımsa o zaman çağmldığım işin lardaki noksanhk göze çarpar derecede Uzun zamandanberi aralarında hiçbir gâne terfı amili sıradır. başına geçmekten korkmadım, kaçma dır. Meselâ 20,000 mevcudlu bir fırkayı West Point adh Harb yahud (Na * dım. Ve ne zaman işimin bittiğine inan spor teması yapmıyan Rumenlerle Ma hazarî vaziyette ancak 12,000 kisi ile ival Academy) Bahriye Akademisine dımsa, o vakit te üzerime düşeni yap carlar ilk karşılaşmalarını Bükreşte millî dare etmek kabil olmasına mukabil üç kabul imtihanları Amerikanın en meşhur maktan geri kalmadım. Amerika fırkasının vasatî mevcudu 7000 futbol takımlarile yapmışlardır. Universitelerinden biri olan Princetona Sessiz, sükun içinde dinliyoruz: Macarlan hayrete düşürecek derecede girmek kadar zordur. Yalnız tahsil saha kişiyi tecavüz etmemektedir ki askerî Hatta ağlıyan bir padişahın göz bakımdan ve tetkik kabiliyet noktai nakuvvetli bir müdafaa taktiği kuran Ru sında değil, vücudce de bir takım evsaf yaşlanna bile kanaatimi feda etmedim zanndan hatırı sayılır bir noksandır. Nasıl olur da ben, Ankarada doğan mil menler maçın birinci devresini 1 0 ga" şarttır. Şişman ve fazla çirkin olmamak, İşte bu noksanı gerek teknik ge lıb bitirmeğe muvaffak olmuşlarsa da her türlü bedenî arızalardan masun bu lî kuvveti ve onun Başındakini, inan rekse taktik eksikiıkleri telâfi içindır ki madan kabul edebilirdim. ikinci devrede bütün enerjilerile ve bilgi lunmak lâzımdır. Amerika iskelet ordusunu 165,000 Tevfik Paşanın son resimlerinden Efrada gelince bunlar da iyi bir seçi Kimdi bu ağlıyan padişah? de lerile oynıyan Macarlar iki gol yaparak mevcuda çıkarmak karannı vermiş buluve bu sesini mutlaka işittirmek istiyen bir dim. oyundan 2 1 galib çıkmağa muvaffak me tâbi tutulmaktadırlar. Orduya gire nuyor. Simdiki mevcuda ilâve olunacak bilmek için okuma yazma bilmek şarttır. Sultan Reşad... kuvvetle, söylemeğe başladı: olmuşlardır. 46,250 efrad esas itibarile piyade ve süVücudce de kuvvetli olmak lâzımdır. Uzun uzadıya, Londra elçisi iken « Loid Corc... doğru söylemekten vari kıtaatındaki boşlukları dolduracaktır. Halkevi şampiyonası Şimdiki kuvvetinde Amerika ordusu hiç hazetmiyen bir adamdır. Dıplomat patlıyan Büyük Harbden sonra, İstan Amerika ordusu teçhizat bakımından dünyada 18 incidir. 118,000 kişilik ef Eminönü Halkevinden: olmak bu değildir. O zaman Ingiltrenin bula döndüğü zaman şaşkm bir hale dü da Avrupa ordularile mukayese kabul radın 32,000 kişisi Amerika müstemle başmda bulunan Loid Corc bizi Londra şen Sultan Reşadın, onu yanına çağır Evimiz tarafmdan gayrimüttefik ku kelerinde, 86,000 i de şimalî Amerika etmez derecede noksandır. Bu meyanda tarak, ağlıya ağlıya iş başına geçmesin: ya müzakereye davet etmişti. Biz İstanlüpler arasmda düzenlenen lik maçlanna şurasını da söylemek lâzımdır ki Amerika topraklarındadır. bul hükumeti namına gidiyorduk, fakat teklif edişini anlattı. Söz İttihad ve Te 12/10/936 pazar günü Karagümrük gibi sanayide ve makine hususunda iler86,000 mevcudun 36,000 kişisi talim Ankaradan da Bekir Sami Beyin riya rakkiye gelmişti. Talât Paşadan bah lemiş bir millet için orduyu makineleş * stadında başlanacaktır. ve terbiye ve yazı işlerinde kullanılmak setinde bir heyet geliyordu. İngiliz dip setti. Enver Paşa için de: (Belki iyi bir tirmek ve motörize etmek tabiî kaynak Program: tadır. Geri kalan 50,000 muharıb ve lomatı, bu vaziyetten de istifade etmek zabitti, fakat acaba iyi bir kumandan larının bolluğu itibarile olsa olsa bir vamıydı?) dedi. A ) Saat (13,15) te Küçukpazar 3000 zabitten 20,000 kişisi Meksika hu kit meselesinden ibarettir. niyetinde idi; Avrupaya, bakmız, Türkîhtiyar vezirle Imparator Vilhelmden Fatih îdman. Hakem: Necdet. dudunu muhafaza etmektedirler. Müteler işte böyle ikiye bölünmüşlerdir, de Noksanlığma rağmen Amerika orduBismarktan, Mithat Paşadan, Çar A mek istiyordu. B) Saat (14,50) de Halıcıoğlu Ak baki 30,000 asker koskoca şimal Ameri su 1918 denberi müdafaa silâhlannda eleksandırdan.... geçmiş vak'alardan ko kasmın adedi üç yüzden fazla karargâh O gün, büyük salonda biz bir tarafta, saray (A) takımı Hakem: Süreyya pey yenilikler vücude getirmiştir. Bu sinuştuk. larına yayılmışlardır. Ankara heyeti öbür tarafta oturmuştuk. lâhlar meyanında şunları sayabiliriz: Birol. O gün bir tarih dile gelmişti. 101 askerî hastane, 34 çamaşırhane, Ben hasta idim, dizlerimde bir örtü, 1 Garand yan otomatik tüfek. C) Saat (16,20) de Karagümrük 83 bando, 1300 güvercin, 20,000 ester Bugün o da susuyor. güç halle oturabiliyordum. Bu tüfekle mekanizma hareketi yap Topkapı (B) takımlan. KANDEMtR ve at, işte size Amerikanın minyatür haLoid Corc sinsi sinsi bir hayli süzdükmaksızın sekiz kurşun atmak kabildir. zerî ordusu. ten sonra, bana hitab etti: Büyük Harbde kullanılan herhangi bir * * * tüfekten endaht sürati itibarile üç defa Buyurunuz, söyleyiniz!. Amerika ordusunun 1936 bütçesi tam daha seridir. Gene simdiye kadar kul'aAyağa kalkmak üzere dizlerimdeki 365,000,000 dolardır. Günde bir milyon nılan tüfeklerin endaht menzilinin iki misörtüyü kaldınyordum. dolar demek. li mesafeye endaht kabiliyeti vardır. Ga Rahatsız olmayınız.. Oturduğu Yeni bütçe ile efrad adedı 165,000 rand tüfeklerle celik zırhı delen merrr' nuz yerden de söyliyebilırsiniz, dedi. kişiye iblâğ olunmaktadır. atmak ta kabildir. Mecalsiz, bitab, şu cevabı verdira: Amerika millî müdafaa kanunu 1920 2 Celik zırhı delen mermiler. Esasen benim söyliyecek bir sö tarihlidir. Bu kanunun canalacak nokta 3 T2 hafıf tanklar. Bunlar sürat züm yok.. larını şöyle hulâsa etmek mümkündür: itibarile müthiştirler. Gayriresmî olmakla 1 Amerika hiçbir zaman «müte Ve başımı öbür tarafta oturan arkaberaber saatte 90 kilometro süratle ilerdaşlara, millî heyete çevirerek: caviz» olmıyacaktır. ledikleri muhakkaktır. 4 tayfa ile idare Arkadaşlanmm söyliyeceklerine 2 Amerika ansızın ve evvelden olunurlar. Alan ve veren radyo cihazı, ben de tamamile iştirak ediyorum... dehaberi olmadan vâsi mikyasta ve kahhar 30 ve 50 kalibre makineli tüfekler var dim. kuvvetlerle bir tecavüze maruz kalmıya dır. Loid Corc ummadığı, hiç beklemediği caktır. 4 T . 4 orta tanklar. bu darbe ile ne hale geldi, bilmiyorum.» 3 Yukarıki nazariyelere göre A5 T. 11 zırhlı otomobiller. İhtiyar vezir, kuruyan dudaklannı u merika profesyonel ordusu: Kimyagerlerin dünkü kongresinde bulunanlar 6 Yan zırhlı kamyonlar. zatılan bardaktan iki üç katre su ile ıs a) Seriülhareke. Türkiye Umum Kımyagerler Birlıği ve maksadları, memlekete yapacağı hız7 Zatülhareke obüsler. lattıktan sonra; sözünü" şöyle tamamla b) Süratle tevessü esaslanna istinad İstanbul şubesi dün merasimle açılmış metleri anlattıktan sonra musahabeler dı: 8 75 mm. asrileştirilimiş toplar. tır. Cemiyetin İstanbul şubesinin teş yapılmış ve ilk idare heyeti şu suretle etmek icab eder. 1920 de bu ordunun Fakat ben vazifemi yapmıştım... 9 Tayyarelere karşı asrî batarya280,000 mevcudlu ve seferber halde kili için cemiyetin merkez bürosundan seçilmiştir: tşte hayatımm en mes'ud günlerinden bikâtibi umumî İsfendiyar gelmıştir. Şehîsmet Sümer. Cevad Tahsin, Ruha 9 fırkadan mürekkeb bir kuvvet olması Iar. ri budur. rimiz kimyagerleri dün Halkevinde top neddin, Eren, Naci Çağlar, Cemıl Tuna, gaye ittihaz edilmişti. 10 Muhtelif traktörler, kamyonlar, Sadırazam Tevfik Paşa eski günlerin lanmış ve ilk kongrelerini yapmışlardır. Celâl Tahsin. 4 îki sene zarfında bu ana ordu keşif otomobilleri. hatıralan içinde, yavaş yavaş şöyle an Kongre riyasetine Cevad Tahsin seçılGelecek yazımızda bu yeni silâhlar dan ihtiyatlarile birlikte (2) milyonluk Yedek azalıklara Ekrem Hıfzı, Ne latıyordu: miştir. bir ordu ihzar etmek esastır. hakkında daha mufassal malumat verc Merkez bürosu kâtflbi umumisi îsfen bile Alâeddin ve murakıbliğe de Nec Loid Corc bu darbeyi bir türlü 5 Ihtiyat unsurlardan National ceğiz. hazmedemedi. O gün söylediği (o hal diyar, cemiyetin kurulmasındaki gaye meddin seçılmiştir. Kimyagerler Birliği İstanbul şubesi açıldı