4 Haziran 1935 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 7

1 Haılrtru 1935 CüMHUBİ rfST (Dil üzerinde^J 24 Pariste hava tehlikesine karşı yapılan hazırlıklar 6 milyon gaz maskesi imal ediliyor, şehrin bütün ışıkları birden söndürülebilecek, dakikada 1000 yangın başlangıcım söndürebilmek için tertibat alındı Kılavuz için çalısmalar Amerikada bir Türk kızı! Namık Kemalin torunu Selma 5 defa Amerikaya giderek sayısız konferanslarla Türkiyeyi ve inkılâblarmı tanıtmağa muvaffak oldu Pariste yapılan hava müdafaan manevralarından inttbalart Yukarıda tthhi imdad heyetleri (rin faaliyetleri, aşağıda müesseselerde gaz matkesile çalışan daktilolc* Bütün Fransada olduğu gibi Pariste de yapılan sığınaklann hepsi büyük âlımlerin tavsiyeleri ile yapılmıştır. Bu mü dafaa teşekkülü âlimlerle, büyük kimya*gerlerle, tanınmış mühendislerle birleşerek çahşmaktadır... Yapılan a Paris Polis müdüriyeti Genel Başka raştırmalar neticesinde Pariste 25,000 nı Guichard.« tığınak bulunmuştur. Parise Alman tayyarcleri hücum Fakat Mareşal Petain: ettiler.. On iki bomba atıldı. Yangın ve « Bizim nüfusumuza göre bunlar gaz bombalan. Haydi iş başma! azdır!» demiştir. Esrarengiz bir düğmeye basan bu adaBunun üzerine umumî ve hususî bahmm sesini Parisin ylrmi poli* komUerlıği. çelerde istihkâmlar yapılmasi ve yeraltı hava servisi, emniyet memurlan, itfaiyc, trenlerinden istüade edilmesi düşunül hastaneler, sıhhî yardım merkezleri o an müstür. da işitiyor. Paris şehrinin yeraltı trenlerine mah Polisler grup halinde toplanıyorlar. sus olan tünelleri pek çoktur. Bunların Tüfekler depolanndan, motörler, oto icinde 500 kişilık sığmak vazifesi göre Biobiller garajlanndan çıkıyorlar. bilecekler vardır. Yirmi bin, hayır, elli bin kişi erkânı Tünelin doksan kilometrosu içinde harbiye tarafından evvelden tesbıt edılen 100200 kişiyi muhafaza edilebilecek köşebaşlannda, meydanlarda yer alı kadar yerler hazırlanacak, bölmeler yorlar. yapılacak ve gaz ilerledikçe daha ılerilere, M. Guichardın sesi Parisin doksan daha ilerilere kaçılacaktır. mahallesinde birden dinleniyor: Katakompların ve Üniversite mahal Sen nehrinin sol sahilinde Monpar lesinin altı da bu işte kullanılacaktır. nasta, Passide, Bolonya ormanının üs Altı milyon gaz maskesi imal edilme tünde düşman tayyareleri dolaşıyor. si düşünülmektedir. Bir kanun imalâtı ve Gece karanlık... Şehir dehşet havası satısı kontrol edecektir. Maksad en fa Içinde. Bombalar tahrib edici ve meş'um kir insanların da bu maskelerden bir takuvvetlerini gösteriyorlar. Yanan evler ne alabılmesidır. var, gazden boğulanlar, yaralananlar Ve bu maskeler «müdafaa» ya ihtiyac jar, kaçanlar var, panik başlıyor. olmadan çok evvel dağıtılacaktır. Ve görünmiyen M. Guichard meçhul Şehrin bütün ışıklarının birden sön bir sahne vazıı gibi konuşuyor. Müte mesi için büyük tertibat alınmıştır. madiyen emirler veriyor. Çıkan yangınları hemen başladığı yerBüyük düdükler ötüyor. Çığlıkları Pa de söndürmek için yangın söndürücü kürisin havasını dolduruyor. çük aletler hazırlanmıştır. Müdafaa tayyareleri, hücum tayyareMüdafaa grupu bu suretle ayni daki lerinin etrafını kuşatıyor. ltfaiye yanan kada 1000 yangın başlangıcı söndüre evlerin etrafını sarıyor. Kurtancı oto bilecektir. mobiller, ve sıhhî muavenet grupları tehSıhhî yardım için şimdiden gönüllüler like mıntakasına koşuyorlar. yazılmaktadır. Her aparbmana afişler Sokakta bütün otomobiller durdurulup asılarak tehlıke anında neler yapılması musadere ediliyor. Kabareler, barlar ka lâzım geldiği öğretilecek ve bir takım pılannı kapıyor. Bütün evlerde kalın insanlar, halkın korunması için sığınak perdeler ışıkları örtüyor. Sokaklarda lara kaçmasını ve bu kaçışı intizama lâmbalar tamamile söndürülmüş ve halk sokmasını temine çalışacakbr. gazden korunmak için; yeni yapılmış Halk bu vaziyetlerde kendikendini koyeraltı sığınaklarına iltica ediyor. ruyabilsin diye şimdiden halka korunma Sokaklarda müdafaa ve sıhhî yardım çareleri öğretılecektir. Öğretilen çareler Sçin çalışan adamlar ellerindeki oksijen şunlardır: şişeleri ve yüzlerindeki gaz maskelerile Böyle bir hücumda telâş etmek İnsanlara değil, hayaletlere benziyorlar. hatadır. Bir mahzene barınmak lâzımdır. Gürültü edilmiyor. Alçak sesle ko Mahzenin kapağı sıkı kapanacaktır. Ve nuşuluyor ve sessizce tahlise, müdafaaya bütün delikleri tıkanacaktır. Bu deliklere uğraşılıyor. «klorür dö şu» konulacaktır. Havadan yere yağan, boğucu gaz, ve Buraya giderken cebe elektrik feneri devdir. Havadan ölüm yağıyor, kur alınacak ve sığınaklarda daima su ve kontulmak lâzım.., serve bulundurulacaktır. Gîzli bir yazıhanenin, daha doğrusu Istikbalde gizli olacak bir yazıhanenin jefi masasının başında oturmuş, emirler veriyor. Bu adam Paris şehrinin «hava tehlikesinden koruma» bürosunun şefi M. Paul Guicharddır. Her ihtimale karşı oralara daima kazma, kürek, ufak bir ecza kutusu ve bir Bu tasvir ettiğim manzara Umumî Harbden bir sahne değil, geçenlerde ya fıçı su konmah, hele gaz maskesi hiç ih pılan Paris şehrini hava hücumundan ko mal edılmemelidir. raki zaman icindir. ruma manevralarından bir sahnedır. Zehırh gaze temas eden hiçbir eş Harb basladığı zaman ta\an aralannFransada Mareşal Petain ve General da çabuk alev alan şeylerin kalmamasma yava ilismemek, her şeyi yerinde bırak Duchenenin emri altında olan koruma teş gayret edılecektir. Evlerin tavanarası bo mak, dezenfeksiyon ve imdad servislerini haberdar etmek lâzımdır. şaltılacaktır. kilâü çok mühim ve çok büyüktür. Gazle zehirlenen insanlar için veri Fransada tanılmış daha birçok zevat Tehlikeye odalarında maruz kalanlar, len nasıhat ıse şudur: ta bu işte çahşmaktadır. pencereleri sıkı, sıkı örtecekler, mümkün Yatmak, kımıldamamak, yemek ye Bu müdafaa teşekkülünün, en mühim olduğu kadar pencerelerden uzaklara kamiHafaa merkezlerinden biri tabiî ki en çacaklar, elektrik ve havagazi saatlerını memek ve gozlerı uğuşturmamak. Yananlar \e yaralananlar da yarala çok tehlıkeve maruz kalacak olan P a kapıyacaklar, yukarıda bahsettığimiz şe nna kat'iyyen dokunmamahdırlar. kilde yiyecek, içecek alarak hiç telâş et ristir. 21 tarihli gazetelerimizin 5 kelimelik listesinde önemli bir yanlış olduğunu yeni gördük. Kılavuzda «tadıl» karşılığı «değişke» dir. Fakat «tadil etmek» kırşılığı, gazetemizde çıktığı gibi, Değiştirmek Değil, fakat Değişirmek'tir. Büyük vatanperver Namık Kemalin \ Mısal: Kanunda değşirmek hakkı, Ka torunu ve Ali Ekrem Bolayınn kızı Selmutayındır. ma çok iyi yetişmiş kızlanmızdan birisiDeğiştirmek «tebdfl etmek» demektir. dir. Şimdiye kadar beş kere Amerikaya giderek bir sürü konferanslar vermiş ve Bu derste de dünkü denecimize devam bunlarda Türkiyeden, Atatürkten ve ediyoruz. Önce misalleri okuyacaksınız. büyük Türk inkılâblanndan bahsederek Anlamlannı bulmağa çalışacaksmız. On hem büyük muvaffakiyet kazanmış, hem dan sonra kelime karşılıklanna bakacak bizi Amerikalılara gayet yakından ta sınız. nıtmıştır. Ergeniz ne olduğunu bana pek güzel Dün Selma ile görüştük, ve evvelâ izahladınız. Fakat bunun, dünkü söyle Yeni Dünyaya yaptığı beş seferde vervmizde, bana anlattığınız kadar belirgin diği konferanslarla vatana yaptığı hiz olmadığını itiraf etmeliyim. metlerden dolayı kendisini tebrik ettik. Ilk bakışta birbiri ile ayni anlamda ol Genc kızımız bu defa Amerikada 7 ay duğu sanılan bu iki söz arasında bir oe kalmış ve gene pek çok konferanslar lirsi aynlığı olduğunu çoklan sezinmez. verdiği gibi makaleler de yazarak AmeKanun maddeleri örtünlük götürmez; rikan efkân umumiyesini Türkiye üzebunlarda belirgi başlıca sarttır.. rinde kabil olduğu kadar kuvvetli ten Boyuna devrim ideolojisinden bah vire muvaffak olmuştur. Kendisi seya * sedip duruyoruz. Fakat şimdiye kadar, hatleri etrafında bize şu izahab vernnY bunun, hiç kimse tarafından, açık ve doğtir: ru bir somtözü yapılmamıştır. « Konferanslanmda herşeyden ziSuyun katımında neler olduğunu söyyade Büyük Önderimiz Atatürkü anlaIermisiniz? + tınm. Atatürk sonsuz bir mevzudur. AYalın ve katın cisimler ne demektir? merikalıların ona olan candan sevgi ve Bu iki maddeyi birbiri ile katınlamak saygılarını uzaktan anlamak mümkün oimkânsızdır. lamaz. Atatürkün on yıl içinde en aşağı Bu üç kişilik salgıt, bir gazeteci ile iki yüz yıllık iş görmesine karşı Amerikalışairden katımh idi. lar hayret içindedir. Onun yaşayışmı, Osmanlıcada bir arab ve bir fars sö düşünüşünü, görüşünü, anlayışım hasılı zünü arab kuralına göre bingeştirmek yanasnmızda bütün varlıklardan büyük varlıştır. lığını en küçük noktasına kadar bilmek Yanıç başka, dışnomal başkadır: Bir isterler. başta iki burun yanıçlıktır. Insan yirmi Konferansîanmı, ekseriya kadm ce dört saatte yalnız iki saat uyumakla dıjmiyetleri kulüblerinde, büyük otellerin sanomal bir harekette bulunmuş olur. lonlarında, ve mekteblerde veririm, dinYalın bir cisim, basit bir fikir.H leyicilerim daima kalabalıktır. Yeni kelimeler ve karşılıkları: Amerikada'' konferansçılık büyük biı Belirgin = Mütebarİ7 '' iştir. Ingiltereden, Fransadan, AlmanyaBelirgi = Tebarüz dan, Italyadan hatta Japonyadan, HinBelırsi = Nüans distandan konferans vermek için AmeriSomtöz = Terkib (sinthese) kaya pek çok gelenler olur. Bunların aKabm ) rasında ünlü edıbler, âlimler, büyük matKatmç ) = Terkib buat mümessilleri vardır. Konferansçılan Bingeşim ) dinletmek, islerini yollarına koymak için Katın ) Nevyorkta bürolar açılmıştır, buraları Katımh ) = Mürekkeb müteahhidler idare ederler ve konferansBıngeşık ) çılara konferanslar bularak kendileri kaSomtözlemek) zancdan yüzde yirmi beş filân alırlar. Katımlamak ) = Terkib etmek Benim de Mister Fıkens adında bir Bingeştirmek) müteahhidim vardır ve konferanslanmı Yalın = Basit (terim) o hazırlar. Basit = ( T . Kö.) Amerikaya seyahatlerimde ne bir tavYanıç = Gayri tabiî (contre nature) siyem vardı, ne de muavenet gördüm. Ben kendi vatanıma, kendi milletime diDışnomal = Gayri tabiî (anormal) limin döndüğü ve elimden geldiği kadar *** hizmet edebilmek için kendi vesaitimle Yalnız toprağımızı ray değil, hava Amerikaya gittim. Ailem bile pek az mızı da bir çelık kanad örüsü ile kaplı muavenet edebildi. Çünkü yardım edeyacağız. cek halde değıldiler. Amerikaya gitmek Dokunaklı bir söz, etkin bir tedbir.. arzusunu bana Amerikan Kız KolejinKalbe dokunan bir söz; bajağnsına deki hocalarım venniştir, onlar beni çok etgiyen bir ilâç... teşvik ettiler, içlerinden Mis Ring beni Sözlerimin bu adam üzerinde hiçbir Vaşingtonda ailesinin yanında yaşamaetgesi olmadığını görüyorum. ğa çağırdı. Kendisi gazete muhabirliğile Bu hareketin bu kadar büyümesinin et îstanbulda kalacağından benim aılem de gelerinden biri de, sizin kaygusuzluğu onu davet etti. Mis Ring bizim eve yernuzdur. leşri, ben de 1922 senesinde ilk defa AÖrü = Şebeke merikaya giderek Ring ailesinin yanında Dokunaklı = Müessir yaşamağa başladım. Etgin = Müessir Konferanslar Dokunmak = Tesir etmek Türkiyedeki yenılikler Amerikahlan Etkimek = Tesir etmek bizim düşünemiyeceğimiz kadar meraka Etgi = Tesir düşürmüştür, hele Amerika kadmları Etke = Âmil Türkiyeyi bütün canlarile seviyorlar. *** Erkeklerini belinde koca yatağan, basınIşlerime karışılmasmı istemem. da sarık, vahşi, kana susamış insanlar; Osmanlı İmparatorluğu yabancı dev kadınlarını tepeden tırnağa kadar siyah Ietlerin her türlü arsımalarına açık bir ka örtüler içinde umacılar tanıdıkları Türkpı idi. lerin içinden bir kızın Amerikaya gelmiş Acaba silâhsızlanma dediğiniz gibi, olması Amerikahlan çok meraka düşür«ademi tecavüz» için saldırmazlık, «ade dü, bittabi Ring ailesi bana yardım etti, mi müdahale »için arsımazlık diyemez küçük konferanslar vermeğe başladım; miyiz ? nihayet müteahhidimi de buldum. Böy lece ilk gidişimde vatanıma dönmek için Kanşmak = Müdahale etmek lâzım gelen parayı kazandım, hatta tekArsımak = Müdahale etmek rar Amerikaya gidecek kadar param olSaldırmazlık = Ademi tecavüz Arsımazlık = Ademi müdahale du. îkinci gidişimde Amerikalı arkadaş larım beni vapurdan karşıladılar. Onlarmeden ve bir şey unutmadan sığınağa gi dan gördüğüm insaniyeti, mürüvveti ne kadar söylesem brtiremem. Kat'î mecbureceklerdir. Tehlike basladığı zaman sokaklarda riyet olmadıkça otellerde kalmadım, kadınlar beni evlerine misafir ettiler, Sıhhabulunanlara yapılan tavsiye de şudur: Acele, fakat telâşsız olarak ilk sığı timi, rahatımı düsünerek bana kendi evnağa gitmek, gözler ne kadar yanarsa lâdlan gibi baktılar, konferanslar bul yansın gözleri uğuşturmamak ve sığınak dular. Hasıh etmedikleri iyilik kalmadı. Amerikalılar çok konuk sever, pek iyilik ta imdad beklemektir. Diğer tavsiyeler hücum bittikten son yapar insanlardır. Selma Bolayirin bir konferan* verdiği Amerikada kadmlar kongremnîn xfyafetinden bir intıba (bayraklar) arannda şanlı Türk bayrağt da görülüyor mızda hasılı herşeyde Büyük Atatürkün Önderlıği sayesinde nasıl yükseldiğimizi, şimdi nasıl kimseye baş iğmez, Osmanlı Imparatorluğunun önünde titrediği Av rupanın hiçbir kuvvetinden ürkmez, fakat hiçbir ulusa saldırmak ta istemez, tamamen müstakil, hür, barış sever, doğruya tapar bir ulus olduğumuzu Amerikalılara öğretirdim, hem de her sözümü ispat ederek. Kadmlann bütün haklan verildiğini, hatta Türk kadınının saylav bile seçildiğini, birçok konferansunda anlatmakta kusur etmedim. Bu büyük işlere Ameri'cahlar jaşıp kaldılar^ madılar. Onlara söz gelmesin diye evden mektebe ve mektebden eve gidip gelerek başka yerlerde görünmemeğe razı oldum, lâkin kendimi bir defa bile örtmedim. işte kitabımda bunlan anlatıyorum ve hele çocukluk hayatımı söylü • yorum. Eserimi bir tabi kabul etti, bastırdı. Amerikada tabilere kitab kabul ettirmek çok gücdür. Tannya çok şükrederim ki benim eserimi aldılar. Bunun sayesinde biraz fazla para da kazandım.» Bayan Selmanın bu sözü üzerine biı raz da lâtife ederek: Demek îimdi zenginsiniz! dedik. Amerikada finans krizi başjama* saydı, dedi, zengin değılse bile epeyce paralı olurdum. Lâkin kriz her işi pek fenalaştırdı ve Amerikaya dördüncü ve bu defa beşinci seyahatimde bütün vanmı yoğumu harcamağa mecbur oldum. Yeni mevzular Eylul nihayetinde tekrar Amerikaya gideceğim. Konferanslarundan, yazıla nmdan fazla birşcy kalmasa da bunl a Namık Kemalin torunu ve Ali Ekremin kızı Selma Bolayir Konferanslanmı Nevyork, Vaşington, Şikago gibi büyük şehirlerden başka kasabalarda, hatta bir takım küçük köylerin mekteblerinde de verdim. Nihayet beni ta Kaliforniyaya kadar götürdüler. Nevyorktan dört gün, dört gece tren yolculuğu yaparak gittiğim bu uzak memlekette de yalnız kalmadım, kadmlar cemiyetini trenden iner inmez karşımda buldum. Konferanslardan başka epeyce makale, hikâye yazdım. Bunlar «Ledis Hom Jurnal» gibi «Sen Nıkolas» gibi «Eje» gibi muteber mecmualarda basıldı, bununla iftihar ederim. Fakat benim asıl iftihar ettiğim şu kitabımdır. (Bayan Selma büyücek bir cild uzattı Unveiled: Örtüsüz demekmiş). Ben hiç çarşafa girmedım. Bilirsiniz ki meşrutiyet zamanmda da kadmları örtmeğe çok dikkat olunurdu. Lâkin ben Amerikan Kolejde çalışıyordum, ailem de mektebin yanı başmda oturuyordu. Büyüdüğüm zaman annem, babam, bütün akrabam beni çarşaflamak için uğraştılar, bu işi başara beni geçindirir. Hususile bir de ümidırn var: Vaşington Elçimiz Bay Münirle görüştüm. Benim bütün işlerimi bittabi takib eden ve büyük Önderimiz Atatürkü ve onun yarattığı yeni Türkiyeyi Amerikada gücümün yettiği kadar anlat « tığımı bilen sayın elçimiz şimdiye kadar verdiğim konferanslardan bir kitab ya pılarak basılması için hükumetimizin muavenetini elde etmeğe çalışacağım ve Ankaraya yazacağını bana kendiliğinden vadetti. Beni hakikî bir baba gibi kabul eden Bay Münirle refikalan bayana bütün canımla minnettarım. Elçimi* zin delâletile hem yeni kitabmu basürmağı, hem de yurdum için daha çok faydalı işler görmeği umuyorum. Fakat artık yeni mevzular bulmağa ihtiyacım var. Onu niçin eylule doğru Anadoluya gideceğim, Ankaradan baş * lıyarak şehir şehir dolaşacağım Te bü tün yeni yapılan şeyleri, görülen işlerî not ederek bu defa Amerikaya yeni bir dosya götüreceğim. Amerikada en bahtiyar olduğunuz gün hangisidir? '933 yılında büyük kadmlar kongresi yapıldığı gün. Ben de o kongrede üye idim ve yüzlerce bayrağın arasında sarkan ay yıldızh bayrağımızm altında oturmakla başun göklere vardı. O gece kongrede bulunan altmış ecnebi üye içinde bir Fransıza, bir Ingilize, bir de bana konferans verdirdiler. Yeni Türkiyeye nekadar ehemmiyet verdiklerini bundan anlarsmız.» Ankarada açılan resim sergisi Mevzular Konferanslanmda herşeyden evvel ve herşyeden ziyade Büyük Şefimiz Atatürkü anlatırdım. Onun Samsuna ayak bastığı günden şimdiye kadar ne işler gördüğünü birer birer söyledim: Büyük zafer, Lozan muahedesi, Cumhuriyetin ilânı, medenî kanunun kabulü, şapka giymek mecburiyeti, harf inkılâbı, dıl inkılâbl, kültürümüzde, bayandırlık işlerinde, ordumuzda, iç işlerimizde, dıs «yısa Solda Kültur Bakanı töyle vini okuyor, »ergideki tablolardan ikin