29 Mart 1935 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 5

29 Mart 1935 = ^ = Camharivet '• Eğer kadirşinaslık lâzımsa... Nüfus sayımı 33 yilâyette nümerötaj işî Sade Sinanı değil, bütiin biîyük Türk mimarlarını anmak lâzımdır Mimarîmizi kuranları niçin unutuyöruz? Mimar Sedad Çetİntaş bitti Ankara 28 Umumî nüfus sayimi için köylere varindya kadar memleketin her tarafında yapümakta olan nu maralama işinin 33 \ilâyette bittiği anlaşilmiştir. Nümerötaj işi memlekette adres meselesini de halletmiş ola • caktir. tstatistik Umum Müdürlüğü muavini Selim Sabit Aykut nümerötaj isi biten yerleri kontrol etmek üzere, Bilecik, Bursa, tzmite gitmiştir. Sirasile diğer vilâyetlerde de kontrol yapilacaktır. Deneme sayımlaruıin tasnif edilen neticeleri halkimizin sayimda sonılan sorgulara doğru cevab verdiğini gös • termektedir. Bu itibarla umumî sayimdan almacak neticelerin pek kıymetli tetkik ve tahlillere esas olacağı anla şilmiştir. Umumî sayim esasları tesbit edilmis olub yakmda muhtelif Vekâletlerin mümessillerinden mürekkeb bir heyetin^tetkikına arzolunacaktır. Mektebliler şampiyonası Şehrimizdeki liselerin futbol takımlan arasmda yapilan tnüsabakalar çok heyecanlı oluyor Yazan: 3 Üstadin ilk mühim eseri fstanbulda Şehzade camisidir. 15441548 plâni Hayrettinin Beyazid camisi plânı esa • sina göredir. Ancak Beyazid camisin • deki biiyiik kubbenin oturduğu dört kemerin ikisi nsif kubbe olarak inmişken Şehzade camisinde bu kemerlerin dördünii de nısıf kubbe ile aşağı indirerek bînayı tam mütenazir bir hale koymuştur. Şehzade camisinde en ziyade na • zan hayretimi celbeden şey Sinanin tatbikattaki titizliği olmuştur. Meselâ ortadaki dört fil ayağinin yekdiğerine mesafesi 16,52 metrodur. Fakat bir tek lantitn eksik ve artığı olmadan dördü de böyledir. Sonra bu fil ayaklanndan beden duvarlarma ikişerden sekiz tane küçiik kemerler geçer ki bunlarin herbirinin portesi 5,72 metrodur. Bir binada sekiz defa tekerrür eden böyle kemerlerde muhakkak tat • bikatta santim farkları olabilir. Hal buki hiçbirinde bir tek santim artıklık veya eksiklik yoktur. Ben bu hayrete değer titizlik karşismda Üstadm Şantiyedeki hayatinı tahayyül ediyor ve orada çıraklarinı nasil haşladığmı, işçi • lere nasıl dayak attığinı ve bazan bu uğurda koca kavuğunun başindan firladığım adeta göriir gibi oluyorum. Bu titizlik sonralan kaybolmuşlur. Meselâ Edirnedeki en mükemmel bir şaheser olan Selimiyede çok yerlerde beş on santimi bile aramamis ve an cak kompozisyonun umumî ahengine İtina göstermiş ve işçiliğin gayet temiz ve mahir ellerden çikmasına dikkat etmiştir. Şehzade camisini kendisi de beğenmezmiş, Süleymaniye ve Edirnedeki Selimiyeyi yapan üstadm Şehzade ca misini beğenmemesinden tabiî ne olabiler. Zaten etüd sahasinda her yürii yen san'atkâr bir evvelkini beğenmez. Hatta bunlar içinde görmek istemediği bile bulunabilr. Koca Süıan da muhakkak bu haleti ruhiye içinde ezilmiştir. Çünlcü Şehzade camisinde hakîkaten Selimiye üstadmm görmeğe ta • hammül edemiyeceği estetik hatalar aaranirsa bulunur. Hal buki bu hata denebilecek seyler de (detay) lardadır. Kompozisyon fevkalâde giizel ve a henklidir. 26,20 metroya kadar yük • selttiği kaideye oturttuğu tam nisıf dairelik (19,00) metro kutrundaki kubfcesini binanin heyeti umumiyesine çok iyi bir şekilde Uindirmiş hele binanin haricî görünüşünü pek sevilecek bir fcale koymuştur. Bu binayı hariçten doya doya seyredebflmek, yani onun kompozisyon güzelliğini görebiîmek için yan sokaklar ve tramvay caddesi müsaid değildir. İnşallah Istanbulun müstakbel projesini jüje edenler bu hayatî noktayı ihmal etmemişlerdir. Eğer etmişlerse sonsuz bir nihayete ka • dar muaheze edileceklerdir. Şehzade camisinden sonra Süleymanîyeye sira gelir. tnşa tarihi 15501557 dir. Süleymaniye camisinin içi bir mabed olmak itibarile bana öyle bir huju verir ki bu hissi ben hiçbir mabedimizde bulamadim. Evet Süleymaniye mabedmin dişarisindan ziyade iç manzarası beni ezer, orada benli • ğlmi kaybederim ve düştüğüm hayranlık içinde böyle bir bina bir daha yapılamaz diyeceğim gelir. Ben Süley maniyeyi henüz releve ehneğe fırsat bulamadığim su dakikamda böyle bir tesir altmda yasamaktayim. Burada Sinan Şehazade camisinde yaptığı Beyazid plânmdan biraz uzak'ajma ha reketine pişman olarak ricat etmiştir. Yani ortadaki dört fil ayağından bü • yük kubbeye yükselen dört büyük ke merin hepsini değil de yalniz ön ve arkadakileri yarim kubbelerle beden duvarlarina indirerek sağ ve soldaki kemerler i de şakulen direkler üzerinde yere indirmis ve plânin yanlarinı da küçük kubbelerle örtmüştür ki Beyazid plâninı da yukarida tipkı böyle tarif etmistirm. Edirnedeki Selimiyeye gelince bu binayı Koca Sinan bütiin dünya san'at • kârlarina meydan okuyan bir kudret ve innanla yapmiştir. înşa müddeti 15681574 altı senedir ki bu müddet bu binaya hayret edilecek kadar azdir. Evvelâ şu büyük ölçülere göz ata hm, içiçe kubbenin kaidesi 27,42 metro yükseldikten sonra bu kaideye tam nısıf daire olmak üzere (31,27) metro kutrunda büyük kubbe otnrmuştur. Kilid tasi da binanin dahilî zeiıimhı • den (43,05) metro irtifa tutuyor. Cesamet itibarile bu binanin en mühim ölçuleri olan şu rakamlara bakı brsa dünyanm sayih büvük binalanna meselâ Romadaki Sen Piyr ve Londradaki Sen Pol gibi binalara nazaran 5elimiyenin küçük kaldığı görülür. Fa • J Asilerden birçoğunun t idamı taleb edildi Atina 28 (Hususî muhabirimizden, telefonla) Bugün divanı • harbde hükumet komiseri iddianamesini söylemiştir. Komiserin iddianamesi pek uzun ve şiddetli idî ve maznunlardan birçoğunun idam cezasına çarpüması isteniyordu. Muhakeme, maznunların müda faalan dinlenmek üzere yarına talik edilmiştir. Atina 28 (A.A.) Reislen mevkuf bulunan muhalefet meb'uslan, cuma günü mecliste, isyanı tasvib etmediklerine dair beyanatta bu • lunmağa karar vermişlerdir. Fa • kat hükumetin aldığı tedbirlere karfi ne vaziyet alacakları meçhuldür. ^ ~ *• '^''•'•4^»W ^ * Yeni lise ve Pertevniyal lisesi takımlan Muhalefet meb'uslan Vefa ve Boğaziçi liseleri takımlan Mübadele edilecek Türk ve Bulgar köylüleri Sofya 28 (A.A.) Diş tşleri Ba • kanınin resmen tebliğ ettiğine göre, Türkiye ile yapilan bir anlaşma neti cesinde, 52 Türk ve Bulgar ailesi, 15 nisanda mübadele edilecek, mübadele masrafları hükumetler tarafmdan ya • pilacaktır. Ikinci Beyazid camii sadırvam avlusunda son cemaat revaJdart ve medhalle Osmanlı mimarisinde ilk defa burada yapdan stalaktitli şerefeli minare Türkİspanya ticaret anlaşmasf Ankara 28 (A.A.) Türkiye tspanya ticaret anlasması feshedilmiştir. Eski anlaşma hiikiimleri 24 mayis 1935 tarihine kadar meriyette kalaca.tır. Yeni anlaşma için müzakerata baş ve Yüceülku liseleri takımlan Lîseler futbol takımlan arasmda sim stadında da mfllî takıma girecek yapılmakta olan müsabakalara dün oyuncular hususî ma'niyette ekzers<leı Şeref «tadında devam edilmistir. yapacaklardır. Bugün yapılacsk mü Birinci maç Yeni lise ile Pertevsabakalar şunlardir: niyal litesi arasmda olmuştur. Maç Beşiktas Şeref stadında: KnragümV6 ItalV3 Pertevniyallüerin akinı ile başlamiş, , B Q ? | f l r a / I bır,pn rük Sumerspor A tekımlan saat 10, sa/tI/ede) biraz sonra hâkimiyet Yeni liseli • tacile mecbur etmis olduğu nu söylüyor. Süleymaniye Anadolu terfi maçı salere geçnv'ştir. Pertevriyallilerin bü • at 15,30 hakem Suphi. Tayyarecüer ve teknisyenlerin mik tün gayretlerine rağmen maç 21 !şbu terfi mçı bir buçuk saetlik tan, programın ihtiyacatına göre arYeni lisenin galibiyetile bitmiştir. devre nihayetinde beraberlikle netxeIkinci maç Vefa ile Boğaziçi li hnlacaktır. lendiği takdirde, on beser dakikalık iki sesi arasmda olmuştur. Müsabaka, Roma 28 (A.A.) M. Musolini tadevre daha temdid edilecektir. başlangıçtan sonuna kadar hep Verafından hsva filosunun yanileştirilFenerbahçe stadında: Fenerbah falıların hâkimiyeti altında geçmişmesi için 20 mayıs 1934 tarihinde altı tir. Buna rağmen maçı 21 Boğaziçi çe Vefa gene takımbn saat 11. lisesi kazanmıştır. Fenerbahçe • Vefa B takımlan saat senelik bir mühlet tespit edilmiştL 12,15. Üçüncü maç Darüşşafaka ile YüŞimdi bu mühlet üç seneye indirilmişceülkü liseleri arasında olmuştur. tir. Hava filosunun yenileştirilmesi, haHer iki takım da iyi oynamış, netiva işleri bakanlığı müsteşarı M. Vallein cede Darüşşafaka 20 galib gelmişhava bütçesinin meb'usan meclisinde tır. Galatasaray kulübünün birleş müzakeresi esnasmda söylediği veçme teklifini kat'î surette reddet mesi üzerine Güneş kulübünün Ishile, bir milyar 200 milyon lirete mal Bugün Şeref ve Fener stadlarmda tanbulspor kulübile birleşmek is olacaktır. muhtelif müsabakalar yapılacak, Taktediği söylenmekte ve Güneş ku lübünün tstanbulspor kulübüne dcrt lâzım gelenlere hiç yılmak usan Sinan olarak yetiştirip bağışlıyan maddelik bir teklifte bulunduğu mak bilmeden ayni yazı ile tezke Türk küttürünü ve o kültürü yükbaber verilmektedir. Bu teklifler reler yazar ve altına mühürsüz olaseltmeğe canla başla çalışıp n u • sunlardır: 1 Kulübün ismi Gü rak (Sinan muhibleri) itnzasını kovaffak olan yüksek ruhlu ve ateşin neşspor olacak, 2 Renk tstanbulheyecanlı dedelerimizi de tebcil etyarak bu tezkerede (filân gün Sisporun rengi olacak, 3 Idare hetnesini bilmeliyiz. Aksi halde Sinananin ölüm günüdür. Lutfen münayetinin yansı Güneşten, yarısı İs na yapılacak ihtifaller bundan da»ib birşey yazmız) derdi. Bu tek tanbulspordan seçilecek, 4 Faal ha muhtesem olsa gene sakat ve zatın fikri takibine borçlu olan Siaza kongrelerde rey sahibi olamılâzım boşlukları dolduramıyan bir nan ihtifali her sene biraz daha yacak. hareket olmaktan kurtulamaz. hızla tekerrür ede ede günün birinGüneş kulübünün bu teklifi, tstan Sinan eserleri: Kendi yaşadığı de Halkevlerimize mal oldu. Ye bulspor kulübünün bugün yapılazamanın kültür kudreti, maddî magâne kültür kaynağımız olan Hal cak senelik kongresinde müzakere nevî vesaiti içine sığan eserlerdir. kevimiz bu ihtifali benimseyince Fakat gerek Hayrettinin ve gerekedilecek, muvafık görülücse iki işin rengi biraz değişmiştir. Zira se daha evvelki Üçşerefeli mimarıyukandanberi saygın okuyucularıkulüb birleşecektir. nın eserleri kendi zamanının vesa • ma baştan başa Osmanlı Türkjeri Geç vakit haber aldığımız için it ve şeraiti fevkine çıkan kudretlemknarisini taradım, bunlar iynde tahkikine imkân bulamadığımız bu ri haiz eserlerdir. Acaba bu yük en kuvvetli ve şayanı dikkat abi haberin doğru olup olmaduT» budeleri seçip bunlar üzerinde mi • sek artistlerimize neden Halkevi miz birer ihtifal yapmıyor. Bana günkü Istanbulspor kongresindeki marlarının hizmet ve ruh kudret • kahfsa bu Sinan ihtifalini şeklen lerini tahlil ve mukayese ettikten müzakereler neticesinde anlaşıla tadil ve tashih mecburiyetindeyiz. sonra anlaşılıyor ki geçmişteki en caktir. Halkevimiz yılın muayyen bir gü • büyük mimarlarımız içinde Slnan nünü »eçerek (Türk tnimarları veya yalniz değildir, hatta ondan güç Türk abideleri günü) yapsm, bulüleri vardir. günde beldenin en mühim abideleEdirnedeki Üçşerefeli gibi çok rinden birinde toplanılsın. Türk miBazı spor kulübleri nizamnamecanlı ve hareketli bir abide mimamarisinde ve geçmişte ona hizmet lerinin cemiyetler kanununa uy nnın kim olduğunu bilmediğimiz, eden san'atkârlardan hayat ve e gun olmadığı idare heyetlerinin büve mimar Hayrettin gibi çok cesur serlerinden bahsedilsin. Bu suretle bir inkılâbcı üstadm mezarını ta tün aza tarafmdan değil yalniz mühem hakikî bir kadirşinaslık yapıl nımadığımız halde, Hayrettinin yeesses aza tarafmdan intihab edil miş olur, hem de halkta mimari tatiştirdiği Sinanı seçip yalniz ona ihrihimize ve abidelerimize karşı bir diği veya kulükün müesses azanın tifal yapmayı anhyamadığım gibi sevgi ve alâka uyannaış olur. Sinan v*kâletiai IMİZ h«y«tler tarafın^an su suretle: (Sinandan baska geç ihtifaline gelince bu da eskisi gibi idare olunduğu görülmüş, bu tarzmişte yüzümüzü ağartacak kuv • ((Sinan muhibleri) ne bırakılır, da idare edilen kulüblerin nizam vetli bir san'atkârımız yoktur) mabuna hiç k;msenin birşey söylemenasını ifade eden bu ihtifali de Halnamelerini ve idare şekillerini ceğe hakkı yoktur. kevimize mal etmeyi ilmî bakım miyetler kanununa uydurmaları huSON dan aksak bulmadayım. susunun vilâyetçe icab edenlere tebMimar Biz Sinanı tebcil ve taziz eder • liği mukarrer bulunmuştur. Sedmd ÇETtNTAŞ ken onu bu millete ve memlekete Süleymaniye camisi Selimiye camisi olmasma rsğmen cemiyet gene ortaya kat tornadan çıkmiş gibi muntazam yapılmış bu azametli kubbesile, kub güçlü mimarlar çikarmakt devam et • ı beden kemerlere kemerierden fil a • miştir. Başta Davud Ağa gelir, Sina • j yaklarina beden duvarlarina ve bu benin elile ve Kanuninin azamî himmeti | den duvarlartnda görenlere hissettirille Istartbul için yapilan bendler ve ke j meden tertib edilmis kontrforlara pek merlerile fevkalâde ehemmiyet kazan j «an'atkârane ve mahirane tevzi edil miş olan Istanbulun su işleri yüzünden j miş siklet ve tazyik oyunlarinin kuv • Davud Ağada Hassa mimarlığina ilâ j vet ve tekâmülü hiçbir binaya nasib olve edilmiş bir de Su Nazirlığı unvani j marmştir diyebilirm. Hulâsa bu aza • gö.üyoıuz. Hassa mmıanveSu Naziri j metli Türk abidesi benim bugünkü bi • Davud Asa kopru baçindakı Valide calis ve anlayişıma göre ar ve teknik misini imayabaşlamiştır. 1597. Denize bakimindan dünyanm en kuvvetli bir doğru kayan bir sırtin eteğinde ve debinasi olarak Edirnede Trakyanin kalnizin tam kenarinda mevzi alan bu bibinde yükselmiştir. na sahil inşaatı bakimindan da husu Yalniz mensub olduğu millete değil siyet ve nezaketi haizdir. Sirtlardan ibütün insanlığa ve insan ruh ve zekânen ve der'zden hücum eden sularla sina şeref veren bu binaya sahib olan boğusarak Davud Ağa öyle bir bina Trakya bahtiyardu. Çünkü değil Se temeli yapmistir ki hepimizin bildiği • limiye camisi bunun dört metroya varmiz ve çok sevdiğimiz bu güzel sahil amamiş bir kutur üzerinde yalniz taş bideslnin hiçbir tarafta bugüne kadar kismı 70,89 metroya kadar yükselmis ufadk bir tasman hâdis olmamıstir. dört minaresinden tek bir tanesi her (Dergâhımuallâ çavuslarmdan) mi hangi bir fehir ortasmda dikili olsa etmar Davud Ağa bu binanin temelle • rafina altın parmaklık çevrilecek ve o rinde bir yildan ziyade çaliştıktan sonşehre şeref verecek muazzam bir abi ra 1598 tarihinde vebadan ölmüştür. dedir. Plânı tetkik edilince görülür ki Bir senelik bir mesaiye göre binanin Beyazid, Şehzade ve Süleymaniyede teme'leri Davud Ağa tarafmdan ik gördüğümüz dört fil ayağı burada semal edilmistir diyeceğiz. Davud Ağakizleşmiştir. Taksimat gene murabba dan sonra bu binayı uzun fasilalarla esası üzerinedir. Yani plân murabba müteakıb meslcktasları ikmal etmiştir. olduğu halde fil ayaklari ve kubbe Bu Valide camisinden sonra Sultanahbağlantisi murabba ve ez'afı esası damed camisinin mimari olan Mehmed hilinde tertib edilmiştir. Halbuki Si Ağaya gelelim. nanın Edirnedeki Üçşerefeliden fikir 1605 te Hassa mimari bulduğumuz almak suretile müselles esası dahilinde mimar Mehmed Ağa Yenicaminin te altı köşe üzerine kurduğu tstanbulda melJeri sahilde terkedilmiş olduğu hal(Sokullu camisi) gibi giizel binaları da de Birinci Ahmedin emrüe yeni bir cavardir. Murabba esası dahilinde yükmiye, Sultanahmed camisine başlamişselen bu sekiz fil ayak'annm da kendi tir 16091616. Yedi senede ikmal ediveçhelerîni murabba ve ez'afı esasina len Sultanahmed iamisinde mimari tegöre yani ya dört, yahud da zı'fı olan şekkül itibarile esasta değişiklik olmasekiz veya on altı veçheli yapmasi lâdığı halde binanin uzaktan ve yakin • zlm gelirken üstad böjle yapmiyarak dan haricî görünüşündeki sevimlilik ve fil ayaklarini müseües esası dahilinde cana yakmlık hiçbir binamiza nasib ololmak üzere on ikişer veçheli intihab mamiştir. etmiştir ki, maksadı şu suretle hendesî Mehmed Ağa cesim kubbenin zemîbakımdan murabba esasina göre ze • ne doğru serpintilerle bir serenlik yapmine tevzi edilmis sekiz fil ayağmin madan inişi ve çikişi, minarelerinin irmüselles esasina göre on ikişer veçheli tifa! arma göre tevziatı ve bu tevziatm olarak yükseldikten sonra 19,36 metro d an yekdiğerine kalın kemerlerle il kubbe ile birlikte yarathğı siloit gü tisak peyda edişi hâdisesinde şu hen • zelliği İstanbulu öyle süslemiş ve mevziine o kadar yakişmiştir ki günün bidesî murabba ve müselles esasinin çarrinde Sultanahmed camisini oradan pnşmasmdan çok zevkli ve ve cüm büşlü bir tersimat oyunu yapmak ol • kaldinrlarsa şehrin Marmaradan gö • rünüşünde hiçbir güzellik kalmaz diyemuştur. Ve bu müseües, murabba çarceğim gelir. pişması sebebile haricen de ancak büSultanAhmed camisi ve bunun mi • yük kemerlerin üzengisi irtifaindan mari klâsik san'atinde yükselis devrisonra altı köşeli göriilen bu fil ayak • mizin son mühim eser ve şahsiyeti larinın ve bunlarin kubbe etrafina kaolarak kalıyor. Bir asra yakin bir te dar yükselen preslerle asU binanin sevakkuftan sonra Uçüncü Ahmed za • kiz veçhesmin imtiracinda oldukça maninda Barok devri açihyor ki ben müşkül hendesî tersimat ve tatbikat bundan ötesini artık takib etmeden geoyunları yapmistir. riye dönerek maksadımi çerçevelemek isterim. Valide camisi Takriben on senedenberi tanıdıKoca Sinanin ö'ümünden sonra hüğım bir zat Sinanin ölümü senei kumetinde Yavuzlar, ICanunilerden kalma devletcilik tejkilâtı yüceliğinin in • devriyesine yakın günlerde şayanı takdir bir surette faaliyete geçer ve hitata doğru dönüm veçhesi bajl&mif Gilneş i!e Istanbu'spor birieşiyor mu? Bugünkü maçlar Idare şekilleri cemiyetler ksnununa uymıyan kuliib'er