29 Mayıs 1933 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 5

19 Mayıs Osmanlı borçlan itilâfnamesi dün Mecliste tasdik edildi (Birincî sahiTeden mabait) dar takriben 35 sene zarfında yapılmış istikrazlann yekunu 300 milyon altını tecavüz eylemişti. O zamanlar devle tin varidah borçların faizlerine dahi kifayet etmediğinden kupon bedellerini ödemek için yeni yeni istikrazlar aktile hasılınm evvelki borçlara tahsis eyle • mek en tabiî işten addedilirdi. lstikraz yapılamadığı zaman birkaç sene sonraki vergiler Galata bangerlerfne iltizama veriimek suretile para alınırdı. Bu istikrazlann itibarî kıymetlerine nazaran ihraç kıymetleri yiizde 46 ya satılmış olanlar da mevcuttur. Açık ifade ile yüz lira borçlanıp mukabilinde 46 lira para almak ve ayrıca da komisyon ve ihraç masrafmı vermektir. Bu tarihe kadar yapılmış istikrazlann üstüste va • satî hesapla hazineye gelen para borçkrın nısfı d«recesini tecavüz etmez. 1293 tarihine kadar tediye edilmiş oIan miktarlardan bakiye kalan borçların bir kısmı iizerinde faiz ve ikraraeye ci hetlerinden cüz'î bir tecil yapıimış ve buna ramazan kararnamesi unvanı verilmişti. 1296 tarihinde sultanlık hazinesi ne borçlara ve ne de maasat ve masarifata verecek para bulamadğından tediyatı tatil eylemesi üzerine hâmillerin ve • killerile Istanbulda iki sene devam eden müzakereden sonra 1288 • 1299 sene sinin muharrem ayında, muharrem ka • rarnamesi nesredildi. Muharrem kararnamesi neşri tarihine kadar verilmis olan miktarlardan başka 159,489,980 liralık istikrazah umumiyeye ve 31,500,000 Rumeli demiryolu tahvilâh olarak ceman 191 müyon ln giliz lirası yahut 210 milyon Türk lirası borç bakiyesi tayin ederek Mısır vergisi karşıhğile yanıJmış istikrazlar^ bu yekundan han'ç, bundan istikrazah umumiye kısımndan müterakim faizlerden ikramiyelerden ve bir miktar da resülmalmen tenzilât yaparak 82,225,827 liraya ve şark demiryollan kısmını da 14 milyon 211 bin 407 liraya indirerek yekiinunu 96 milyon 437 bin 234 Kra olarak tayin etmiştir. Istikrazatt umumiye kısmını, a, b, c, b, namlarile dört tertibe tefrik etmifir ve sırasile her tertibi ödemek üzere.faiz ve amortismanlarını tediye şartlarmı leh lerine tanzim ve emniyet altına almif • lardı. Mısır vergisile aktedilmiş istikrazlar 1855 tarihinde beş buçuk mi]^ron ve onu müteakıp 3,3 milyon 300 bin ki ceman 8 milyon 800 bin liralık istikraz olduğu gibi ipka ederek ve karsılığmı Mı sır vergisinden baska gümrükler üzeri • ne havale keşidesi suretile de tefrik ederek idaresini ellerine aimışlardı. m tadilde devlet serbest değildi. Düyunu umumiyenin muvafakatini al; maksızın bu vergi res m nisbetlerini arttırıp eksiltemezdi. Faz'a varidat daima onan elinde ve emrinde ka lır. Ha7İreye iade edikrek kısım da daha evvelden yüksak faizlerle avans edilirdi. Masraflanna ve maaşlanna hiç müdahale olunamazdı, hatta 1324 meşrutiyet inkılâbı üzerine Millet Meclisinde dahi Düyunu umumiye bütçesinin umumî bütçeye ithai bir şekilden ibaret idi. Düyunu umumiyenin yalnız maaş ve idare masraflan senesine göre bir mil • yon ile 700 bin altın arasında cereyan ederdi. Düyunu umumiye memurlan devlet memurlannm haiz olduklan bilcümle hukuk ve imtiyazı aynen haiz ve maliyeden tekaiidiye maaşı almak haklan temin edilmiş olmakla beraber fazla olarak da Düyunu umumiye müessesesi dahilinde açılan müteaddit sandıklardan da müstefit olurlardı, bu sandıklann büyük sermayesi metruk varidattan ve yahut âşar cibayet masrafı namile her sene hazineden aynca verilen 50 bin altmdan idare meclisi karan ile tefrk edilen hissedarlardan terekküp ederdi. »..nmıuHifiııım lUIIIIIIIIIIIIUIIIIIIlUlllltlllHlllllllUimMiHiıım tCamhariveİ lim olduğundan meşrutiyet maliyesi de dahil kırk küsur sene Düyunu umumi yede aza, ekseriya reis olan bir ecnebi tstanbul tahtı malisinin hakikî bir kralı olmuştu. Bu şerait hasıl olduktan sonra henüz Türklerin elinde kalmıs olan sair varidat menbalannı rehin alarak saltanat idaresine para vermek ecnebiler için çok kârlı ve emin bir iş olmuştu. Saltana • tın da doymak bilmiyen ihtiyacı karşısında tarafeyn istikraz işlerine devam ettiler. İmparatorluğun dahilî ... borçlan tkinci istikraz devresine ğeçmeden evvel fmpratorluğun dahilde iki büyük malî teşebbüsüne kısaca işaret edeym: Bunlardan biri Kınm muharebesinde çıkanlan kaymalar ile bu harbin dahilî borçlan muharebeden sonra bu borçlar için ittihaz olunan kararda yüzde ellisi hazine hesabma kayıtan terkin edilecek diğer yüzde 50 için de alacaklılann vergi borclanna mahsup olunmaktan ibarettir. Bu formüle «Darülfünun kaide ' si» denilmekte idi. Digeri, 93 muharebesinde çıkanlan kaymalar ile nakliyattan iaşeden ahaliye olan borçlardır. Bu borçara bir şey verilmemiş kaymelerde bir tertibe tâbi tutulmadığından kıymetleri sıfıra in • miş ahali ellerindeki kâğıtlan yakblar, iki sene sonra yalnız yüzde 25 inin vergi borçanna mahsubu için de tstanbuldaki sarraflar ile ortaklan istifade et miştir. Hakikî alacaklılar her şeyden mahrum kaldılar. Dikkate şayandır ki haricî borclanna karşı en mühim vergilerini ecnebilere terkeden o idare kendi halkının alacakIan için hiç bir sureti tesviye düşünmiyerek haklannı iptal etmiştir. Cumhuriyet idaresinin dahilî borçlar le haricî borçlar üzermde ne yaphğını da neticede göreceğiz. Hükumet içinde hükumet! Gerek muharrem kararnamesine ve gerek terkolunan varidata yani Düyunu umumiye müessesesinin imtiyaz ve istiklâline en ufak bir muhalefet edildiği takdirde 1299 tarihinde borcım esası olan 210 milyon altın tenzilâtsız olarak talebetmek suretile mahfuz bulunduğu, tehdrt silâhmı kararnameye dercetmediği de ımutmamıştı. Türk hâmillerini tenuilen idare meclisinde bulunacak bir aza mtihabı hakkmı da ellerine almak için Düyunu u mumiyenin ihtiyat parasile ve muhtelif namlarla açılan sandıklann paralarile borsaardan satm aldıklan Türk tahvilâtını Düyunu umumiye meclisi elinde tutarak dört senede bir defa Şehremanetinde yapılan intihapta istediği zata reytni vermek suretile mutlak bir ekseriyet temin ederek Türk hâmillerinin bir aza mtihap hakkını da bu suretle eline almıştı. Düyunu umumiyeye terkedilen vari • data raüteallik mühim noktalan da arzedeyim: Muharrem kararnamesinde 3 numara ile gösterilen gümrük resminin arttınlması halinde hâsıl olacak fazla varidat: Esasen kaprtolâsyonlar dolayısile Türkiye gümrük resmini arzusu gibi tezyit edemiyeeeğinden ve şayet her hangi bir taviz mukabilinde tezyide muvaffak olsa varidat fazlasınm Düyunu umumiyeye daha evvelden terkedilmiş olması devlet için bu hususta uvez olarak fedakârlığı icap ettirmiyeceğinden yüzde 8 de> ibaret olan gümrük resmi halile kalarak Türkiye Avrupa fabrikalannın açık pazan halinde muhafaza edilmiş • tir. Makedonya ıslahatı gibi siyasî se • bepler zuhurunda muvafakat ettikleri yüzde 3 zam doğruca Düyunu umumiye kasalarma gider ve oradan üç vilâyetin ıslahatına sarfedilirdi. Bu vilâyetler Türkiyeden ayndıktan sonra bu resmi munzam Düyunu umumiyenin varidatı esasiyesi meyanma girmiş ve gene bu cümleden olarak muharrem karar namesinde 4 numara ile ifade olunan temettü vergisinm tezyidi halinde fazla olacak varidatm Düyunu umumiyeye ait olması hükmüyle de maliye nezaretini temettü vergisinin ıslah ve tezyidi hu suslannda teşebbüs ve enerjisni takyit ederek zaten kapıtolasyonlar dolayı sile o zaman bu vergiden maaf olan ecnebi ticarethaneler meyanmda ticareti ellerinde bulunduran ekalliyetlerin de yanm asır bir müddet devlet pek cüz'i temettü vergsi ventıeerini ve bu suretle bu ekalliyetlerin servetlerini hazine aleyhme takviyeyi temin etmişerdir. «5» numaradaki Bulgaristan amareti vergsine yukanda işaret etmiştim. Hiç alınmamış mukabilmi bizim vergiler ödemistir. Rumeli şarkî vergisi kısmen alınmış, kısmen gene bizim vergilerle ödenmiş. tir. Muharrem karamamesinin 9 numara ile ifade eylediği Sırbistan, Karadağ, Bulgaristan, Yunanistan Düyunu umumiye hisseleri bunlar borçlarm taksi minde kullanılan sistemin yanlışhğı dolayısile borcun resühnali Türkiye uhtesmde kalmış yalnız senelik mürettebat hisseleri tefrik edildiğhvden bu memleketler borç hisselerini ekseriya vermediklerinden Türk hazinesi bunlan da ödemekte devam etmiştir. Balkan harbinden sonra da Londra muahedesinde ayni hataya düşülmüş ise de tstiklâl harbinden sonra Lozan • da borç taksimi için kullanılan yeni sistemle bunlann da nasıl ıslah edildiği aşağıda tzah olunacaktır. Garp sermayedaranntn Türkiyeyi kaprtolâsyonlann yanmda ikinci ve birinsinde daha geniş bir usul ile istimsar esaslannı muharrem kararnamesi prog • ramlaştırmıştır. Maliye nezaretleri kendilerinden daha kudretli ve nüfuzu malisi her cephede müessir gördüğü Düyunu umumiye idaresini para için bir melce telâkki e derek onun vesayetf altmda para tedarik edebibnek için kayıtsız ve sartsız te*» miyeye verümiştir. 10 1893 tenbagu istikrazı 1 milyon itibarî kıymet karşılığı Bağdat, Yemen Vilâyetlerine ithal olunacak tenbagulerin resimleri. 11 1894 gümrük istikrazı 8 milyon 600,002 itibarî kıymet karşılığı aydın, Hüdavendigâr, Beyrut, Selânik, Edirne gümrük Başmüdiriyetleri hâsılâtile gümrük emaneti varidati umumiyesinde ayrıca senede 390 bin altın, 13 Konya ovası irva ve iska istikrazı 858,000 aslı, ikinci defa bür miktar daha zammedilmiştir. Karşılığı Demiryollan kilometre teminatile istikrazlar için tahsis edilmiş olan aşarlardan mürettebat fazlaları. Bu sahada hâsıl olacak aşac faz lası ve bu civarda satılacak arazi esmanı, Bu son dört kalem istikraz ecnebi tnüessesatı maliyesi yapılmıştır. Bu devre ait bellibaşh avanslar: 1 Fenerler idare resminden iki defada 35,000 Türk altını karşılığı Fenerler idaresinden hazine hissesi, 2 Buratlı maden şirketinden 88000 altın, 3 Köstence kablo şirketinden 17,335 karşılığı posta ve telgraf hasılâtından. 4 Eytam sandıklarile mülkiye tekaüt sandığmdan muhtelif tarihlerde ga 2,000,000 mütecavizdir. Karşılığı yoktur. 5 Ziraat bankasından muhtelif tarihlerde beş milyonu mütecaviz iken 1340 senesine kadar muhtelif hesabı mahsup tan sonra kalan bakiyeyi büt • çe encümeni dört milyon lira tesbit etmiştir. Cumhuriyet hazinesi de tama men ödenmiştir. le beraber muayyen miktarlar üzerine itfa esası kabul edildiğinden mühim bir spekülasyon zemini hazırlanmıştır. Bu tevhit muamelesi için 1,460,000 Türk altını masrafı hazine deruhte etmiş ve bankaca Düyunu umumiyenrn ak çesine 300 bin ilâveten vermiştir. Bu mukavelede tevhit harici bırakılan şark demir yollan tahvillerinin senelik mürettebah 27000 altın tesbit edildrkten sonra tahvilâtı mümtaze karşılığı olan 430,000 lhasına da 340,500 lirasına mürettebatın tahvilâtı mümtazenin tamamen imhasında düyunu muvahhideye tahsis edilmesi de ilâve olunmuştur. 1906 tarihinde tahvilâtı mümta zenin düyunu muvahhide evsafındakitahvillerin mübadelesi başta Dü yunu umumiye olmak üzere alâkadarlar teklifi üzerine 1,367,970 liralık fazla tahvil çıkarılmıştır. Mübadele kararnamesinde ağır kayitleri düşünmeksizin kabul edil miştir. tstikrazlarda olduğu gibi tevhit ve mübadelelerde komisyonlar sair masraflar hazineye tahmil edilmiştir. 1299 taırihinden evvelki borçlardan Mısır vergisi add'edilmiş olanlar har!ç olmak üzere bakiye ka lanlar için kırk küsur milyonluk yeni tahvil verümiştir. 299 senesi sonraki borçtar bunun ha>icindedir. Üçüncü devre Meşrutiyetin ilânından harbi umumiye g!rdiğimiz tarihe kadar 1908 senesi meşrutiyet, arzı izah olunan ağır şerait altmda devir aldığı maliyeyi Düyunu umumiye cephesinden en ufak bir değişikliği dahi düşünmeksizin, düşünse de hiç bir şeye muvaffak olamaksızın zaten hazinenin varidat membalarından mahrum kaldığından gene istikraz siyasetine daha ziyade vüs'at ve revaç vermiştir. Meşruriyet ilânından Harbi U mumiye girdiğimiz tarihe kadar 48,633,442 liralık uzun vadeli ha ricî istikraz ve sekiz buçuk milyon hazine tahvilâtı ihracı ve dahil ve hariçteki müesseselerden 19,731,286 liralık uzun ve kısa vadeli avans muamelesi yapılmıştır. Yekun 76,864,728 liraya baliğdir. Bunlann miktarlarile karşıhklarını arzediyorum: 1 1908 istikrazı 4,411,212 Türk altını itibarî ve karşılığı rüsumat emaneti hasılatı umumiyesinden ve düyunu umumiyeye muhavvel kilo metro teminatı âşar hasılatı fazlala Demiryollan kilometre teminatı Abdülhamidin yaptığı istikrazlar 1299 dan mesrutiyete kadar olan Abdülhamit zamanı irtikrazlan: Bunlann 62,173,090 lirası hariçten uzun vadeli istikraz ve 6,452,335 lirası da dahildeki müessesattan avans şek • linde olarak cem'an 68,625,425 Türk ahınma baliğ olmuştur. Bu devre müddet itibarile kendisinden evvelki devre ve sonraki meşrutiyet zamanma nisbeten miktar itibarile daha az istikraz yaptığı anlaşılırsa da bu istikrazlann seraiti meşrutiyet istikrazlan şartlan daha ağırdır. Temmatlan daha kuvvetli olmasına rağmen ihraç kıymetleri daha eksiktir. Müfredatı şunlardır: 1 1890 senesi tahvilâtı Osmaniye 4,999,500 Türk altını itibarî kıymet karşılığı Düyunu umumiyeye tahsis suretile devredilen varid'at, Bursa, Karabisar, Kırşehir, Yozgat, Kayseri sancaklari âşarı bunlardan başka gümrüklerden senede 80 bin altın. 2 1896 istikrazı 3,272,720 Türk altını itibarî kıymet karşılıkları: Aydın, Hüdavendigâr, Selânik Vilâ yetleri ağnamile Bursa, Karahisar, Karasi sancakları hububatının öşrü, mütefenrika asarı, tzmir, Sarıhan, Menteşe, Demirci, Biğa sansakları palamut, afyon ve zeytinyağı aşarı. 3 1891 istikrazı 6,948,612 itibarî kıymet karşılığı: Mısır vergi • sinin bakiyesinden. 4 1894 istikrazı 9,033,574 itibarî kıymet karşılığı Mısır, Zeylâ vergisi bakiyesinden. 5 1903 saydı mahî istikrazı 2,640,000 itibarî kıymet karşılığı, Muharrem kararnamesile Düyunu umumiyeye terkolunan yerlerden maada mahallerin balık rüsumu ve posta gibi resimlerle, tönbeki beyi leri, ipek aşarından Düyunu umumiyeye terkedilmemiş olan mahalleri koza aşarı ve İzmit sancağı hububat asarından senede 30 bin altın damga remine tâbi evrakm tevsi edil mesinden hâsıl olacak tezayüdü rüsumunu hükumet hissesi Düyunu umumiyeye tahsis edilmiştir. 6 1904 istikrazı 2,950,000 itibarî kıymet karşılığı Konya ve Halep Vilâyetlerinden v e Urfa sancağında aşarından kısmen mürettep mahaller, 7 Bağdat Demiryollan 3 tertipte istikrazlan 13,064,000 itibarî kıymet karşılıkları, 1908 senesine kadar yapılmış istikrazlar için cibayet Düyunu umumiyeye terk veya tahsisen tevdi edilmiş olan karşılıkların ait olduklan borçların senelik mürettebatın faz la kalacak hükumet bisseleri, 8 1905 Teçhizatı askeriye is tiknazı 2,640,000 itibarî kıymet, karşılığı vasıtasız vergiler üzerine ilâ ve edilen teçhizatı askeı%e kesir munzamlan ile gümrüklerden mürettep bir kısım, 9 19011905 istikrazı 5,306,664 Türk lirası itibarî kıymet karşılığı Menteşe, Ayintep sancakları ile Cuma, Serfiçe, Unye, Terme kazalan aşan ve Düyunu umumiyece cibayet edilen aşar üzerine mevzu yüzde yarım zamlardan hâsıl olan farklar. Yukaırıda söylenen istikrazlann idaresi ve karşılıkları Düyunu umu Düyunu umumiye idaresi Nasıl vücııde geldi Muharrem karamamesinin çok mü • him bazı noktalan: a. Hâmiller tarafından müntehap yedide altısı ecnebi olmak üzere bir dü yunu umumiye meclisi idaresi vücude getirmistir. Salâhiyeti mutlak, idaresi müstakildir. b. Türkiye* imparatorluğu ştı varidah hâmiller emrine düyunu umumiye mü • essesesine kat'î ve lâyetegayyer olmak kaydile terketmiştir. Varidat şunlardır: 1 Tütün, tuz, inhisarları, ünal, ihraç hakkı da dahil. 2 Damga resmi ve ruhsatiye harçları üe tstanbul ve tekmil Marmara havzası ve Manyas gölü balık rüsumu, Edirne, Bursa, Samsun, Tokat. Kpval», Yenice, tskeçe, Saruhan, Şile, İzmit Kartal, Gebze, Danca ipek aşan. 3 Ticaret muahedelerinin tet lcikinde giimrük resminin artmasından hasıl olacak fazlalar. 4 Patente nizamnamesi mevkii îcraya vazedildiği takdirde temettü vergisinin o tarihteki gelirine na • zaran hasıl olacak fazla varidat. 5 Bulgaristan amareti maktu vergisi. Bu vergi tahsil edilinciye kadar her sene tütün aşarından 100 bin altın a y n c a verilecektir. 6 Kıbns vergisi. Bu vergiyi hükumet tahsil edip düyunu umumiyeye teslkn edemezse her sene maliye ayrıca 130 bin altın hazineden verecektir. V e tütün ajsannın Bulgaris • tan vergisi karşılığından bakiye kalacak kısmı da düyunu umumiye emrinde rehin kalacaktır. 7 Şark Rumeli maktu vergisi. 8 Tönblki rüsumundan <*ne • de 50 bin altın. 9 Berlin muahedesi mucibi*ce Sırbistan, Karadağ, Bulgaristan, Yunanistan 93 harbile geçen yerlerin İmparatorluk borcundan isa • bet edecek hisselerden tahsil olu nabilecek meblâğ, ekssriya tahsil edilememıştir. . ... Gene Abdülhamit devrine ait demiryollan işletme kilometre teminatı: tsletme kilometre teminatlarınuı senelik mürettebah azamî 890,000 Türk alhnıdır. Düyunu umumiyeye cibayeti devredilen karşüıklar şunlardır: 1 Haydarpaşa • Ankara hattı, karşılığı izmit, Ertuğrul, Kütahya, Ankara sancakları aşan. 2 Selânik Manasır hattı, karşılığı Selânik, Manashr sancakları aşan, 3 Dedeağacı Selânik hattı, bu hattın geçtiği yerlerdeki sancakların aşan bunlar da dedeağacı, Gümülcüne, Drama, Siruz sancaklan aşandır. 4 Eskişehir Konya hattı, karşı • lığı Trabzon, Gümüşhane sancaklannın her nevi varidati üşriyesi ve hattın geçeceği yerlerin aşar fazlalanndan mürettebah. 5 tzmir kasaba hattı karştlığı, 6 Alasehir Afyonkarahisar hatb, karşdığı işletme hasdahndan hükumet hisse ile o tarihe kadar imtiyaz verilmiş olan hatlara teminat olarak tahsis edilen aşan mürettebat fazlalanndan, Konya Ereğli hattı, karşılığı hattın hasüatından hükumet hissesle yüzde dört faizli bir istikraz aktedilerek bu istikraz hasılı karşıhk olacaktır. j 8 Hama Reyak hattı. Karşılığı Şara, Akâ, Hama sancaklan aşarı. 9 Bağdat ikinci ve üjcüncü kısmı Konya Adana hatlan karşılığı. Halep vilâyeti ağnam rüsumundan tazminatı harbiye karşılığından bakiye kalacak miktar. 10 Alpullu, Kırkküise, hattı ile Haydarpaşa Ankara Eskişehir Konya hatlannda seyrisefer seri katarlan tahkimatı için düyunu umumiye vari • dat fazlalan üzerine açılan avanslardan temin olunmuştur. Kilometre teminatı karşılıkları da senede zamaî 890 bin altın olmasma göre bu hatlann isletmeğe açıldı^ı tarihten Hbaren otuz seneden evvel is • timlâk veya isletmeğe mevcut olmadı • ğma göre bu* tediyattn asgarî müddeti otuz sene devam eden mecburiyeti nazan dikkate alınırsa o zamanın cari fai • zine göre yüzde beş faizli ve otuz senede itfa 15,700,000 alhnın senelik mü rettebatı olur, bu sermayeye de Abdülhamit devrinin istikrazlanna ilâve etmek icap eder, gene bu devrin mühim muamelâtı malivesinden biri de tevhidi düyun meselesidir. 1903 tarihinde muharrem kararna • mesine tâbi borçlardan A. tertibi hitam bulmus B tertibinden de bir miktar ö denmisti. B tertibinden kalanbakiye ile T, D tertiplerini aşağıda söyKyeceğim şe kilde birleştirilerek düyunu muvahhide namı altmda yeniden çıkanln yüzde dört faizli 0,45 amortismanlı tahvil ile mübadele edilmiştir. Bu raübadele ameliyesi B. tertibi yüzü 37, hesabile yeni tah vil ile değiştirilmiştir. Dev ağızlı ejder d. Muharrem kararnamesi zahiren borç mıktarını tenzil etmişse de memlekette dev ağızlı bir ejder yaratmıştır ki bu da ahalinin devlete vereceği vergi ve resimleri doğrudan doğriiya hâmiller hesabına cibayet yani tarh, tahakkuk, tahsil, kambiyoya tahvil, slacaklılara irsal ve tevzide tamamen serbest olduğu gibî bu iş T s için istü'diği terkilâh arzu eylediğ iaş miktar!ariT:e yap«ı*kta müstaViI bir düyurfa jroumiye meclüti •« muesses<»si de d^ğurmuştur Terkolunan ya.r;datm kanunlan * Borçlar nasıl tevhit edildi? Düyunu umumiyenin talep ve mu vafakatinden doğmuş borç yekunu üzermden kısmen tenzil vaki olmuşsa da bir iş olmamıştır. Tevhidi düyundan evvel bu tertip lerin sırasile borsalarda kıymetleri da • ha çok aşağı olduğundan kolayca itfa ediliyor. Faîzleri 299 tarihindeki tasfiyede yüzde 13 yüzde birden üçe kadar olduklan halde tervhit muamelesi her tertip müsavi yüzde 4 faizi kabul etmiştir. Çok sonra itfasına başlanacak olan S. D. tertipleri daha evvel B. tertipleri rı, *"SfUi 1909 istikrazı 7,000,004 iti barî kıymet Türk lirası karşılığı kısmen Sivas, Konya, Kastamonu, A dana vilâyetleri amarlarından ve Kalecik kazası aşarından. 3 1911 istikrazı iki tertip 11on bir milyon itibarî kıymet Türk altını karşılığı tstanbul vilâyeti gümrükler hasılatından senede 550 bin altın, 4 1914 istikrazı 22 yirmi iki milyon itibari kıymet Türk altını karşîtığı 1914 senesine kadar aktedil Avanslartn bir kısmı uzun vadeli is • miş bilcümle istikrazlann karşıhk • tikrazlar ile kapatılmu ise de bir kısmı ları olan varidatın mukaveleleri mukendi karşıhklarile devam ederek Cumcibince kendi tertipleri alındıktan hur:vet idaresine devredimistir. sonra artacak mebaliğten ve âşar üBu avanslarm almmasına başlıca sezerine mevzu hissei iane iptidaî bep istikraz karşılıkları geniş mikyasta mektepler için zamtnedilmiş idarei düvunu umumiye idaresine tahsîs edilhususiyelere ait hissedir hissei iadiğinden sene nihayetinde karşılık faznenin düyunu umumiyeye tahsisten la'annı istirdada kadar tahammül edive reji şirketin maliyeye ait temet'«miyerek daha evvel yüksek faizle dev tü hissesi reji avansları karşılığı teflete ait parayı avans şeklinde alarak serik olunduktan sonra kalacak ba ne nihayetinde mahsup edilen düyuna kiyelerden, nmumiveye avanslan bu mahiyettedir. 5 Hüdeyde San'a demiryolu D;eeri kısa vadeli istikrazdır. istikrazı bir milyon on lira itibarî Gerek Abdülhamit ve gerek mesru • kıymeti karşılığı Hüdeyde ve Cidde tiyet istikrazlan yüzde 70 ten baslıyarali gümrükleri hasılatı, yüzde 85 e kadar muhtelif kıymetlerle 6 Havuzlar ve doklar istikrazı ihraç edildiği komisyon. tabı. ücretiH 1,210,000 itibarî kıymeti karşılığı aciyo ve sair masraflar da nazan dik • Sivas vilâyeti aşarından, kate alınırsa bu iki devrin yaptığı istik7 1908 Bandırma Soma hattı razlann hasılı yübde 30 noksanfle heistikrazı 1,712,304 bir milyon yedi sap edilebOir. yüz on iki bin üç yüz dört itibarî Bazı mukavelelerde istikraz hasılatın kıymeti tzmir Kasaba demiryollan dan esya mübayaa etmek ve o memlehasılatından hükumet hisseleri ve kethı fabrikalarına sioarisler vermek •"e demir yollan hasılatından hükumet istikraz dahilde yaoılacak bir is irin hisseleri ve demiryollan işletme kiise o işi behemehal toptan ve götürü br lometre teminatı karşılıklanndan arbedel mukabilinde parayı îkraz eden tacak miktarlardır. memlek^tin taahhütlerine vermek şart • 8 Hazine tahvilleri: Ian vardır. Yüzde bir altı faizli tahvilât 3 Gene bir kısım istikrazlarda imtiyazlı milyon, 2 beş faizli tahvilât 5,000,000 ştrketlerin haksız taleplerini lehlerine bu tahvillerden beş buçuk milyon luğu Alman bangerlerinin ve üç mil olarak kabul ederek hemen hallebn^k, veya yeniden imtiyaz vermek ve yahut yonluğu da Periye Bangası yüzde mevcut imtiyazan lehlerine olarak gevasatî seksen, seksen beş hesabiyle nislettirmek, tarifelerini arhrmak kayit satın almışlardır. Bunlardan başka ve şartlanna ve teati edilen mektun Balkan harbi nihayetlerinde dahilde lara ve karara istikraz mukavelelerinde de iki buçuk milyon liralık aynca çokça tesadüf edilir. Bu devreye ait hazine tahvili satılmıştir. Bu son olan mülâhazama şu iki noktayı da ilâ • kısım yukarki yekune dahil değil ve etmekte fayda görürüm. dir. 1914 istikrazından harbi umumi • Meşrutiyet devrinde uzun ve kısa nin zuhuru üzerine Paris müeuesavadeler ile alınmış avanslar ve kartı maliyesinden henüz alınmıyan başılıklan şunlardır: 1 Bank de Fransez 1911 1912 kiyelecin araştırılması, harbi umumi içinde Bağdat inşaat şirketinAToroı 1913 senelerinde üç defası 1,320,000 kısfının tesrii inşası için maliyeden Türk lirası karşılığı tstanbul vilâ verilen 3 müyon lira'ık avans he yetî gümrükleri, sabı. 2 Bağdat Demiryolu şirketin den 6931 de 510,059 Türk lirası karşılığı düyunu umumiye f azlaların ve hattın hükumet hissesinden evvelki taahhütlerinden kalacak kısımlar dan ve sair mahsubattan, 3 Türkiye Millî ve Selânik Ban kalarından 1912 de 1,650,000 Türk lirası karşıbğı Edirne, Aydın, Hü davendigâr, Beyrut vilâyetleri gümrükleri hasılatından evvelce düyunu umumiye mürettep miktardan artacak bakiyeler, 4 Türkiye Millî Bankasından 1911 de 2,054,860 Reşadiye zırhlısı için karşılığı hazmece varidati umu< miyeden ve donanma cemiyeti ha sılatından ödenmek üzere, 5 Selânik Bankasında 1914 te 60,000,000 lira karşılığı hazine tahvili rehnetmek mukabilinde, 6 Osmanlı Bankasından 19121913 1914 senelerine meşrut he sabı cari haricinde olarak altı defa da beş milyon 6,222,000 Türk al • tını karşılığı düyunu umumiyece cibayet edilmekte olan ağfoam vei âşar fazlalannda ve tütün üşrü ile Bağdat, tskenderun, Haydarpaşa da dahil olduğu halde gümrük varidatından bu tarihe kadar Düyunu umumiyeye muhassas mürettep mebaliğin temininden sonra kalacak miktar ve harp vergisinden hazineye ait kı sım ve Sivas âşanndan Düyunu umumiyeye mürettep kısımdan bakiye kalacak miktar ve Diyarıbekir, Sivas, Trabzon. Kastamonu, Şam, Musul, Karasi. Bolu, Hüdavendigâr Erzu rum vilâ yetî eri ağnamından, 7 Tütün reji şirketinden iki senede ve bes defada 1,860,000 Türk altını krşı'ığı reji sirketinin temettüatmdan hazme hissesi ile tzmir asarmdan bu tariha kadar düyunu umumiyeye gösteril mi< karmılıklardan bakiye kalacak kısım 8 Anadolu demiryolu şirketinden 1914 iki yüz bin altm karşılığı güm • rükler hasılatı umumiyesinden, 9 Düyunu umumiye meclisinden 1913 ve 14 senelerinde on beş defada karşılığı gümrük resmi munzammı dü • yunu umumiyeye mevdu 2,951,167 lira müteferrika aşanran hissei ianeleri Aydın, Hüdavendigâr ağnam btkiyesi, Sivas aşar bakiyesi, kısmen de evvelce istikrazlardan sahlmayıp hazinede kalan tahvillerin terhini ve sair kar< şılıklann fazlalan, 10 Döyce banktan 19111912 senelerinde üç milyon üç bin lira karşılıiH kısmen gümrükler varidatından evvelki karşıhklar temin edildikten soı^s ba • biyesi de bir sene sonra tadat edilecek olan ağnam hasılatından hazine tahvili rehin mukabilinde, 11 Fenerler idaresinden 1913 senesinde bes yüz bm altm karşılığı, Fenerler idaresi hasılatından hükumet hissesi, bu hisse 16 da yedisi hükumet e ait olduğundan bu hisse feııerler idareleri nin yalnız f»izlerine kifayet etmiverek resülmali imha için karşılık uzadıeı hesaben anlasddığı halde fenerler işletme bile itfa edilinciye kadar ki ebediyet imtiyazının bu avansar hükumet hes^ velede münderiçtir. Mukaveleyi meclis ifade eder temdit edildiği bu muka • encümenleri sn^erc ttkik ermediğindeı» t^sdikî"'z kalmıs bu suretle mesrutiye • tin yedi serelik iıtikraz işleri 76 milyon sekiz yüz altmış dört bm küsur liraya baliğ olmuştur. [Hasan Fehmi Beyin nutkunun mabadi ile Saraçoğlu Şükrii Beyin izahati gece geç vakte kadar gelmediğinden yetistirilememiftir.l