11 Mayıs 1931 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 5

Fırka Umumî Riyast Beyannamesi CutnTvariyel* iBirinci sahifeden mabıt) 11 Mayıs 1<>31 kun gibi, idarei örfiye gibi fev kalâde tedbirlerden bilihtiyar vaz geçip geçmiyeceğinin anla şılması idi. Her memleket için çok esaslı sayılacak bir çok büyük inkılâbat bizim memlekette ta • hakkuk ettirildikten sonra onların normal ve umumî zabıtlarla müdafaa olunabileceğinden bihakkın endişe olunabilirdi. yatın istikrar ve inkişaf ı bir dairei faside içinde mütemadi sarsmtıdan kurtulamaz. Halk hakikati nasıl anladı? Fırkamız esas prensiplerine olan sadakati ve milletin akli selimine ve kendi idealinin kuvvetine olan itimadı ile bu safhayı millî hayat için bir tekâmül temin ederek atlatmağa muvaffak olmuştur. Sakinane ve vakurane bir tahammül ve sebat vatandaşların selim muhakemelerini uyandır mış, kanunların faaliyet ve tesirleri tedricen kendini hissettirmiş, idarede istikrarın alevli ve sun'î tahrikâttan müteessir olmıyacak derecede kuvvetli olduğu anla şıImıştır.Bütün bu ahvalin muhalif matbuata ve zıt f ikirlerin karşılaşmasına karşı memleketin bünyesini takviye etmesi tabiidir. Şimdiye kadar vasıl olduğumuz neti< celer çok ümitbahştir. Cumhu riyetçi f ikirlerin münakaşa ve mücadelsi, karşılıklı vatandaşları haysiyetlerinden örselenmeksizin ve birbirine düşman yapmaksızın, tabiî bir istikrara doğru gide cektir. Her endişenin üstünde.. Gecmiş zamanların tecrübeleri samimiyet erbabımn bütün bu endişelerine hak veriyordu. Bii tün bu esbap dahilî idarede fevkalâde tedbirlerin idamesine biz sevketse idi inkılâbın ve Cumhuriyetin müdafaasına matuf olduğu için gelecek nesiller karşısında ve tarih nazarında fırkamızı gene tamamen mazur gösterecek mahiyette idi. Biz bütün bu varit endişelerin üstünde bulunarak hareket ettik. H. Fırkan umumî kongresi nizamname encümeni Mazbata muharriri Memduh Şevket B. Reisi 7un us Nadi B. Kutibi Necip Ali B endişe verecek şekiller gösterdi. Fakat bu ilk tecrübe gelecek in tihapların daha sakin ve salim bir mecrada vukuu için istifadeli olacaktır. Bu suretle hasıl olan intibab ve memleketler, diğer taraf tan geçecek zamanda memleke tin mücehhez olacağı maddî ve manevî vesait meb'us intihabmda da bir derecli kadın ve erkek vatandaşların iştirakile umumî intihapların demokrasi ahkâmı dahilinde tesisine imkân bırakacaktır. Tam muvaffakiyet Bütün bu hâdisat Fırkamızın Cum huriyetçi, halkçı, lâik milliyetçi, inkılâpçı idaresinin şuur ve sebatla takip olunduğunu gösterir. Bu kadar muğlâk hâdisattan sonra memlekette huzur ve sükun tam bir halde, bizi beğenmiyenlerin, istediklerini mahkeme karşısında mes'uliyeti göze alarak her mübalâğa ile neşredebilmeleri ve B. M. Meclisi kürsüsünde ic raatımızın serbestçe tenkidi vesaitinin mevcut olması Fırkamızın büyük bir muvaffakiyetidir. Cazi'nin küşat nutku ((Birbirimizi irşat ve haklı tenkit etmekte yalnız fayda vardır» (Blrıncı sahifeden mabit) Dahilî ve haricî düşmanlar Fırkamız cumhuriyetçi ve halkçı vasıflarında milletimizin esas temayülüne ve kabiliyetine istinat ettiği ve bu memleketin muasır bir devlet kudret ve umranına maz hariyeti için cumhuriyetçi, halkçı, milliyetçi, lâik ve inkılâpçı bir idarenin yerleşmesinin esas şart bu lunduğu kanaatindedir. Te*adüf ettiğimiz maniaları hep bu zihniyetle takip ettik. Fevkalâde hadisat karşısında aldığımız ted birleri geçmiş politikacılar gibi bize fırsat veren vesileler değil ihtiyacın bir an evvel izalesil kaldırılacak muvakkat tedbirler cümIesinden saydık. Işte bu zihniyetlerdir ki 1927 de mevcut olan takriri sükun kanunu, müddetinin hitam bulduğu 1929 senesinde kaldırılmışhr. Bizim memlekette nQrmal bir cumhuriyet hayatı tesis etmek için mesaimiz dahilden ve kısmen hariçten türlü mücadeleleri tahrik etmiştir. 925 kıyamından sonra Şark'ta bazı vilâyetlerimizde vukuat ve hadîsat, bazan yeni ümitlerie tekerrür etmiştir, milliyetçi ve halkçı bir idarenin istikrar ve kudretinden şüphe eden anasır hariçten de sühulet bularak Cumhuriyet aley hine talihlerini mükarreren tec • rübe ettiler. Bu tecrübeler daima husranla neticelendi. Türk vata nının tamamiyetine itikat eden vatandaşlar için Cumhuriyetin umumî müsavi tekayyüdünden başka mesnet ve mahrek olmıyacağı mükerreren isbat edildi. Bu uğurda ehemmiyeti daha çok, ni hâdisata tesadüf etsek te Türk milletinin ve Türk zihniyetinin bu vatanda kat'î sahip ve hâkim oldugu sarsıhnaz bir temel olarak ebediyen kalacaktır. Halk idaresinin tekâmülâtı dahilî idarede bizi mütaleaya şayan müşahe deler karşısında bulundurmuştur. Muhalefete yer verdik Dahilî siyasette bir muhatif fırkanın zuhuru ile vukua gelen hâdisat ta mütaleaya şayandır. Vatanda cumhuriyetçilerin, içtihatlarını serbest ortaya koyabilmelerini temin etmeği biz ana vasıflarnmzın icabından sayıyoruz. Bu sebepledir ki devlet idaresinde bizimle hemfikir olmıyan dostlarımızın muhalif bir siyasî fırka teşkil etmelerini tasvip ve teşvik eyledik. Bütün fırka teşkilâtımıza yeni doğan muhalif fırkanın hayırhahane ve dostane karşılanmasını tavsiye eyledik. Muhalefetin yolsuzluğu Bizim hattı hareketimizin sebebi halis cumhuriyetçi ve halkçılığın bir vazifesini halisane ifa arzusu idi, yoksa karşımıza çıkanların fikirlerinin ve içtihatlarımn bizim kanaatimizce isabetsizliğinde ta bidayetten itibaren asla tereddüdümüz yoktu. Muhalif bir siyasî fırkanın zuhurunda vukua gelen hâdisat hatırlarda o kadar ta zedir ki bu hadisatı burada yeniden tafsil etmeğe Iüzum görmüyoruz. Umumî reisinden itibaren bütün teşkilâtnda dostane kar şılamak kararile hareket eden fırkamız bir ay için zorla aleyhine ihtilâl yapılmış düşman muamelesi ile karşılaştı. Bizim Cumhu riyet ve halkçılık namına aldığımız vaziyet fikir iştiraki ve fır kamızın yüksek idare ve mes'uliyet mevkiinde bulunan erkânı arasında gizli bir anlaşmamazhğın bir tertip şeklinde tezahürü olarak işaa edildi. Bu işaalar kendi fırkamızın efradı arasında bile tereddüde menfi ve mürteci fikirli anasırn ise alenen inkılâp aley hinde vaziyet almalarında ma hal verdi. Son Belediye intihabı mücadelesi Büyük millet Meclisinin idaresine tesir edecek bir va sıta addolunmasına kadar menfi ü mitlerin revacına vesile oldu. Bu hulâsa hâdisat mahiyetini sadece müşahede için yapılmıştır. Bu hususta mes'uliyet aramak veya tevcih etmek meksadımızın hari • cindedir. Bugünkü kongremizin işleri ne başlarken Sıvas umumî kongresini yadetmekten başladım. Onun fırkamızca inkılâbımızın tarihî bir hatırası olarak mazbut tutulmasında fayda gördüğümdendir. Millet için ve milletçe yapılan işlerin ahtırası her türlü hatıraların üstünde tutulmazsa millî tarih mefhumunun kıymetini takdir etmek mümkün ola~ maz. Sıvas umumî kongresinden bugüne kadar bunca engellere karşı mefkure yolunda attığımız adımlar gözönüne getirilirse ö nümüzdeki senelerin fırkamız için vadettiği muvaffakiyet ufuklarının ne kadar genîş olabiIeceğini tahminde güçlük çekilmez. (Alkışlar). Bu mülâhazatın isabeti bir şarta bağlıdır. O şart milletimizin muhabbet ve itimadının fırkamızın üzerinden eksik olmamasına dikkatle ve feragatle çalışmaktadır. (Alkışlar). Fırkamız bunda kusur etme • dikçe selim hisli, şuurlu, vefah milletimizin muhabbet ve iti madından daima emin olabili riz. Arkadaşlar; 12 sene evvelki Sıvas umumî kongresinde, dört sene evvelki kongremizde olduğu gibi fırkamızın bugünkü kongre heyeti dahi milletin hakikî hislerini, arzularını temsil mevkiinde bulunmaktadır. Bunun reddolun " maz bir hakikat olduğunu son umumî intihap neticesi açık bir surette göstermiştir. Büyük milletimizin fırkamıza göstermekte olduğu alâka ve itimada karşı ayağa kalkarak en derin tazim ve hürmetle iğilir ve ona minnet ve şükranlarımızı sunarım. (Natkun burasını, Gazi Hz. le beraber ayağa kalkan bütün kongre azaları ve samiler büyük görüşleri ilk günden itibaren fırkamızdan ayrı olduğu kadar onun umumî reisinin fikirlerinden, pransiplerinden ve görüşlerinden ayrı idi. bir heyecan içinde dinlemişlerdr.. Şiddetli alkışlar, bravo sesleri, yaşa sesleri). Büyük kongrenin muhterem a' zası geçen devrede yaptığımız işleri bir beyanname halinde hulâsa ettik. Burada ıttılaınıza ar, zolunacaktır. önümüzdeki seneler içinde yapacağımız işleri ve yapacağımız tedbirleri hep beraber düşünüp konuşacağız. Arkadaşlar; her biriniz va tanın bir bucağından, halkm içinden geliyorsunuz. Memleket ihtiyaçlarına, halkın yeni dertlerine yakından vâkıf bulunu lerini tatbik eden tcra Vekilleri arkadaşlannız da içinizdedir.Mü' zakere ve münakaşalanmız birlikte olacaktır. Bu müzakere ve münakaşaların feyizli neticeler verebilmesi için arkadaşlarm ka' yıtsız ve şartsız, serbest konuşmalan, tenkidi icap eden nok talar görüldükçe müsamahalı davranmamaları lüzumu tabii • âir> Idarî tedabir Muhterem efendıler, Dahilî &iyaset?mizin ana hatlan üzerinde geçirdiğimiz safahattan bahsettikten sonra geçen devrede tahakkuk ettirdiğimiz bir çok işlerden tef errüatı ile bahsetmek lüzumsuz yorgunluk yapabilir. Geçen devredeki progra mımızda mevzuu bahsolan işleri mütemadiyen takip etmekteyiz. Nüfus politikasını takibe esas o lacak cihazları vücude getirdik. Tam teşekküllü nahiyelere başladık. Mütemadiyen artırıyoruz. Vilâyetlerin idaresinde gerek teşkilât, gerek salâhiyet itibarile ihtiyaca göre mütemadî bir te kâmül takip ediyoruz. Adliye işleri Muhterem efendiler, Geçen devrede adliyede tahakkuk ettirdiğimiz eserler zikre lâ, yıktır. Medenî ve muasır bir devlet için lâzım olan bütün kanun lar kabul olunmuştur. Bu kanunların tatbikatı memleketin vesaitine ve hususiyetine göre yeni bir takım ihtiyaçlar gösterdiği doğrudur. Tezahür eden ihtiyaçlar üç zümrede toplanabilir. Birisi, kanunların tatbikatında memle ketimizin hususiyetine göre tadili icap eden usul ve teferrüata aittir. Bu münhasıran tecrübe mes'elesidir. Arkadaşlar; Biz yüksek mefkureli büyük bir fırka ailesinin birbirine en sammî arkadaşhkla bağlı aza sıyız. Müşterek mefkure ve kar( şılıkh sammiyetin icabı, birbirimizi tenvir ve irşat ederek umumî heyeti en isabetli yolda yü rütmektir. Fırkamız mensupla rınm bu şiraı yükseldikçe f ırkamızda tesanüt, yüksek birlik ve millî mefkureye hizmet kudreti inkişaf eder ve yükselir. (Bravo sesleri). Birbirimizi işaret ve haklı tenkit etmekte yalnız fayda vardır. Bundan asla zarar gelmez. Fakat aksinden çok zarar görüleceği tecrübelerle sa bittir. Muhterem arkadaşlar; Büyük kongre mesaisinin millet ve memleketimiz için yeni saadetler hazırlamasını temen~ ni ederim. (Alkışlar).» kalâde hâdisenin davet ettiği tedbirleri asgarî zamanda kal dırarak normal hayatın iadesini azamî derecede tesri eylemiş tir. Nikbinliği sarsacak mah yette olan bütün bu tecrübe lerden sonra da memleket ha yatında Cumhuryetçi ve samimî karşılıklı fikirlerin faaliyetine imkân vermek hususundaki esas karar ve temayülümüzden sarfı nazar etmedik. Son meb'us intihabatmda bizim programı mızdan başka bir programın i sabetine kan olan Cumhuryetçi, milliyetçi, lâik ve samimî vatandaşlar için Fırkamızın müntehi bi sanilerinin serbest takdirle rine müracaat eyledik. Ümit ediyoruz ki memleket bu tedbirlerden müstefit olacaktır. Her halde biz lâik, Cumhuriyetçi ve halkçı bir idarenin bütün tecelliyatmı vatanda temin etmek yo lunda musır ve sabit kalacağız. Adliyede noksanlar İkinci muasır bir devlet adliye sinin muhtaç olduğu vesaitin temin olunmasıdır. Kanunlara göre binalar, tebliğ ve icra vasıta Iarı gibi paraya ve zamana mütevakif olan ihtiyaçlardır. Üçüncüsü, icap eden evsafta hâkimlerin lâzım olduğu kadar mevcut olmamasıdır. Bu da yetiştirme ve zaman mes'elesidir. Gördüğünüz eksiklerin mütemadiyen ikmal ve ıslahı ve vesaitin mütemadiyen tamamlanması bizim hattı hareketimizdir. Şurası muhakaktır ki adlî siyasetimizin ana istikameti ve kanunlarımızın esas ve mahiyeti musip ve mükemmeldir. Bu istikamette de vam edeceğiz. Eskileri tamam ladıkça Cumhuriyet adliyesinin umumî hayattaki tesiri en kuytu köşeye kadar vazihan anlaşıla caktır. Bizim kanaatimizce memlekette inkilâbm müdafaası Cumhuriyetçi ve halkçı bir idarenin bütün nimetlerinin inkişafı ve Cumhuriyet prensiplerinin ve nimetlerinin fena maksatlı adamlar elinde bizzat Cumhuriyet ve Cumhuriyetçiler aleyhine kullanılmasının men'i, mükemmel ve muasır bir adliye ile ve onun muktedir hâkimleri ile mümkündür. Muhalif matbuat Takriri sükundan sonra muhalif matbuat tedricen artarak vatandaşlar arasında münakaşat bir çok durendişlere endişe verecek manzaralar göstermiştir. Bu memlekette bir kaç defa tekerrür eden bu devrelerin haleti ruhiyesindeki esbap malumdur. Evvelâ şüphe yoktur ki fevkalâde tedbirlerle kapalı tutulan devirlerden sonra hissiyattaki tezahürat bittabi norS F nın infisah sebebi malden fazla bir coşkunluk gösVahim akibetleri aşikâr terir. Saniyen bu devirlerde türlü olan bu müşahedeler karşısında maksatlı tahrikâtçılar kendi mak fırkamızın bütün haklarını ve vasatları için efkârı azamî derecede sıtalarını ortaya koyarak müca • tağlit etmek isterler. Bir an ge deleye ve milletimizin tenvir ve lir ki bütün bu hâdisat saf vatanikazı için faaliyete geçmesi zarurî oldu. Her şeyden evvel umumî daşları bedbinliğe ve idarenin ve kanunların kifayetinden şüpheye reisin memleketin idaresindeki fikir ve içtihatlarımn istikametine sevkeder. Devlet idaresinin zayıf ve âcir olduğu zannı ise mem hiç bir şüpheye mahal bırak mıyacak bir vuzuh husulüne çalekette cesaret ve fırsat bula lışmak ve diğer taraftan mürteci raıyan fena fikirlileri ileri atıl fikirlerin fırsattan istifadesine mağa ve meydana çıkmağa teşçi mahal bırakılmıyacak bir surette eyler. Bu gibi hâdisat karşısında Büyük Millet Meclisinin kudret ve sükuneti muhafaza edebilmek nüfuzünü tebarüz ettirmek icap ve inkılâbın ve devletin kudretine itimadı muhafaza ederek vaziyeti etti. Ahval böyle vazih ve ciddî bir mütalea edebilmek lâzımdır. Yok safhaya girince karşı fırka rüesası fırkalarını feshetmişlerdir. Bu husa böyle hâdisat yeniden fevka susta intişar eden f ikirleri ve se lâde tedbirler için sebep teşkil bepleri yeniden tazelemeğe lü edebilir ve fevkalâde tedbirlerin hitamile ayni anarşi ve mukabele zum görmiyorum. Aşikârdır ki fırkanın prensipleri, fikirleri ve devirleri tekerrür eyler. Millî ha H. Fırkası ile Reisinin fikir leri ayrı olamazdı Memleket idaresinde fır tını doğru görmemek onun umu mî reisinin prensiplerini ve icra atını doğru görmemekten ayrıl mazdı. Muhalif fırkanın infisahı karannda fırkamızın ve umumî reisinin veya vekilinin hiç bir arzusu Iâhik olmamıştır. Bilâkis böyle bir kararı biz kendi anlayı şımıza göre asla tarviç etmedik. Menemen hadisesi Bundan sonra zuhura gelen Menemen hadisesi irticaının ku runu vustadaki kadar vahşi ve müntekim olduğunu gösterdiği gibi ahvalden ne kadar ür'et almış olduğunu da göstermek itibarile intibaha şayandır. Son intihap Lâyik Cumhuriyetçi ve inkî • Iâpçı Fırkamızın idaresi muka bil tedbirleri derhal ittihaz et mek mecburiyetinde idi. İnki lâbın müdafaası için Fırkamı zın bütün aza ve teşkilâtı dai ma mukabeleye hazır buluna caktır. Bu defa da Fırkamız fev Bir dereceli intihap Bir dereclî intihabat gayemizi tahakkuk ettirmek için geçen dev rede mühim bir hatve atık. Belediye intihabatına kadın ve erkek bütün vatandaşların iştirakini tatbik edebilmek Fırkamız için mühim bir muvaffakiyettir. Gerçi ilk intihapta hâdis olan ahval diğer bir çok tesiratın da inzimamı ile Haricî siyaset Haricî siyaset: Muhterem arkadaşlar, haricî siyasetimizin bu geçen 4 sene zarfmda elde ettiği neticelerden bahsetmek ha kikaten memnuniyetimizi tah • rike lâyıktır. Dürüst, sulhperverane syasetimiz Türkiye'nin beynelmilel vaziyet ve itibarını mühim surette takviye etmiştir. Dostlukları takviyede ve ihti lâflan halledip, dostluklar te sisinde Türkiye'nin beynelmilel emniyet ve itbannı muhafaza ve teyit eylemekte ciddî ve sebat kârane mesaî sarfettik. Sovyet Rusya ile dostluğumuz samimî ve ciddî bir surette kuvvet ve resanet göstermiştir. Hariciye Vekâletlerinin karşılıklı ziyaretIeri 1929 da akdettiğimiz mukavele ile 1931 de akdettiğimiz deniz protokolu aradaki emniyet ve yakın dostluğun yeni ifadeleridir. İtalya ile münasebatımız bu geçen devrede dostluk istika metinde zikre şayan inkişaf göstermiştir. 192S de hakem ve bitaraflık muahedesi akdettik. Hariciye Vekâletlerimiz arasında karşılıklı zryaretler ve te maslar aradaki münasebatın samimiyet ve ciddiyetini gösterecek mahiyettedir. İngiltere ile aramızda bütün ihtilâfat hallolunması, bir hüsnti münasebet devam eden devre nin vasfıdır. İngiliz donanma • sının dostane ziyareti son za • manda velevki hususî olarak İngiliz hanedanının yüksek azası nın misafereti memnuniyetle zikre şayandır. Fransa ile aramızda hudut mes'eleleri hallolundu. Gerçi he nüz mer'iyete girmedi ise de aramızda bitarafhk ve hakem muahedesinin imza edilmiş ol • ması hususu münasebat arzularunızın maniasız ve ciddî olduğuna kuvvetli bir delildir. Gene bu son devrede Paris kumandanını Ankara'da misafir etmekIe memnun olduk. Amerika ile iyi münasebatımız devam ve inkişaf etmiştir. Ticaret muahedesi akdettik. Almanya ile aramızda hakem ve bita raflık muahedesi mer'iyete girdi. Münasebatımız cidden dostanedir. Japonya hanedan ımuhterem azasını Ankarayo*a misafir etmek le mübahi olduk. Aradaki münasebatta samimiyet tezahüratı görülmüştür. Yakın komşulanmızla münasebatımızdan bahsede" ceğim. Irak münasebatı halisanedir. Tarafeynin yekdiğerine karşı zihniyeti emniyet ve teşriki mesai arzusuna müstenittir. tranla münasebatımızın esasta dostane mahiyeti şayam arzu olmıyan geçen hudut hâdisele • rinin aksi tesiratına galip ve hâkim olmuştur. Karşılıklı itimat ve hüsnü niyetle hudut hâdiselerinde teşriki mesai için tarafeynin temayülâtı iyi yoldadır. Arada henüz halli bitmemiş bir tek hudut tayini mes'elesi vardır, ki bu mes'eleyi bir an evvel makul bir surette halletmek bizim cidden samimî arzumuzdur. Bulgaristan ile münasebatı • mız iyidir ve itimatkâranedir. Aramızda hakem ve bitarafhk muahedesi mevcuttur. Arada hiç bir ihtilâf mevcut değildir. Yunanistan'la geçen kongrede henüz mevcut olan ihtilâfat kâmilen hallolundu. Asıl şayam ehemmiyet nokta zihniyet ve siyasetlerde hakikî bir inkılâp vukua gelmesidir. Tarafeyn ihtilâfIarmdan ve mazi hatıralarından samimiyetle vaz geçti. Yunan Başvekilinin ve Hariciye Vekî « linin resmî ziyaretleri iki mem leket münasebatında yeni ve mes'ut bir devrenin başlangıcı olmuştur. O zamandanberi iki memleket ve millet arasında umumî ve hususî münasebetlerde bir samimiyet meşhuttur. Dost Macaristan'm Başveki linin ve Hariciye azırının ziya retlerinden iki memleket münasebatı yeni bir kuvvet ve samimiyet almıştır. Arada hakem ve bitarafhk muahedesi mevcuttur ve münasebatımız cidden do« tanedir. îsviçre ile Çekoslovakya ile hakem ve bitarafhk muahedesi akdettik. tspanya ile aramızda hakem muahedesi mevcuttur. Burada ilân olunan Cumhuriyeti tanımak için müsareat ettik. Efgan devleti ile dostane mü(Lutfen sahifeyi eeuiriniz)