30 Ocak 1948 Tarihli Büyük Doğu Dergisi Sayfa 7

Muthat paşaya ait notun devamı : EFATINDAN takriben on sene ra, Avrupada tab'olunmuş türkçe bir risalede de sureti katline dair bir takım tafsilât mevcut ve isimler. mezkür idi, Bu risalenin mün- derecatı sahih ise, vakanın failleri arasında bana mensup kimselerin bulunmaması da gösterir a o mese. lede benim alâkam yoktu Filvâki Mithat nil “daima ih- tiraz ettim. Fakat o kadar maruf bir zatı - hattâ mahkemeden idamına hükmolunduğu zamanda bile - hükmü ilâmı icra etmiyecek kadar müstahak- kı muhafaza görmüşken, sonra, niçin, ne dayi mülâbaza ederek öldürte- yım Düşmanı şehitler sırasına çıkart- mak, benim menfaatime mugayir olurdu Haydi, aleyhimdeki bu iftirayı da * vâki farzederek aynen kabul edeyim! Size kaç halife göstereyim ki, ihtiraz veya istirkap ettikleri zevatı bir ân- da ifna etmiştir. Hulefayı İslâmiye- nin en büyüklerinden olan Halifei bbas, Mansur, Devanaki Hanedanı- nın velinimeti Ebu Müslim Horasani- yi idam ettirmedi mi ?.. Harunürreşi- din o kadar sevdiği Cafer Bermeki'yi idam ile kanaat etmiyerek akrabasına ettiği zulüm, benim Mithat paşaya olan muamelemden ehven midir? Hususiyle ben, Mithat Paşanın Ne vüzü muhtemeline - ki meydan bul saydı bu'ihtimal tahakkuk şeklini alırdı - yalnız tedabiri ihtiyatiye itti- haz etmekle mukabele ediyordum, Adamlarına biç dokunmıyarak âilesi- ne müstevfi maaşlar tahsis ettim. Ye- tiştirdiği. vüzeradan Abdürrahman ve Halil Rıfat paşalar gibi işe yarayan zevatı, tâ sadaret mevkiine kadar çı- kardım, Ve Müşir Şakir paşa ve Raif paşa gibi ricali de menasibi mühim- mede istihdam ettim. Fatih Sultan Mehmed'in Halil pa- şa gibi Varna muzafferiyetinin ihraz edilmesine sebep olmuş değerli bir sadrazamı idam edivermesi, her halde rumları mukavemette teşvik hiyaneti gösteren mektup efsanesine müstenit bir muamele değildir. Sokullu Meh- met paşanın şehadetinde Muradı Sa- lisin methaldar olmadığı iddia eluna- bilir mi?.. Alemdar Mustafa paşa vakasında, ceddim Sultan Mahmut iie Paşaya hayırhahlık göster- O kadar uzaklara gidip de tarih- ten misaller aramağa hacet yok. Dört sene evvel (Takvimi Vekayi) de oku- muştum; Mahmut Şevket paşanın kat- ledileceği mahal ve saat hükümetce daha evvel haber alınmış iken, koca bir Sadrazam ve Harbiye Nazırı, gü- pegündüz, Harbiye Nezaretinin önün- de, bir yaveriyle birlikte parça parça ediliyor. Ve on yedi kurşun atılıyor da yi- nebir polis, bir jandarma neferi mey- dana çıkmıyor. Otomobil ile kaçamıyan bir topal olmasaydı, ihtimal ki, vakanın failleri de memurini zabıta gibi meydana çık- mazdı, 5 #** Beylerbeyi sarayı, 4 Mart 1333 Mithat paşa meselesinde bu kadar ısrar edişim, bu ismin hayatıma bir le- Sultan Abdülhamid'in gençlik resmi ke suretinde sürülmek istenilmesinde- ki inadı umumiden cidden müteessir ve müteneffir olduğumdandır. Diyorlar ki, bizde Kanunu Esasinin vazı Mithat paşadır. Filhakika o, öte- denberi meşrutiyetin taraftarı idi, Lâ- kin ismini ve bazı kitaplarda methini işitmekle hasıl olmuş bir taraftarlık... Mithat paşa meşrutiyet idaresinin Av- rupada temin etmiş olduğu fevaidi yalnız görmüş, fakat bu umranın di. ger saik ve sebeplerini tetkik etme- mişti, Sulfato her hastalığa, her bün- yeye yaramadığı gibi, usulü meşruti- yetin de her kavme, her istidadı mil. liye müfid olamıyacağını zannederim, Gs si O vakit müfid olamıyacağını zanne- derdim. Şimdi ise muzur bulunduğuna kaniim. Mithat paşa Kanunu Esasinin be- hemehal ilân olunmasını teklif ettiği zaman, hiç bir devletin Kanunu Esa- sisini tetkik etmemiş ve bu bapta esaslı bir fikir edinememiş idi. Reh. beri Odyan efendi ise, o zaman bile, bizde en mümtaz bir hukukşinas değildi. Hele memleketi hiç bilmezdi. Zannederim ki, bu vukufsuzluk Mit. hat ger o (Taif) kalesine kadar be raber 98 şar a paşalar, Kemal beyler, Abidin paşalar, Kanunu Esasinin lâyı- hasını ihzara çalıştıkları gibi, serkâti- bim Sait paşa ve o sırada müşir olan Mekâtibi Harbiye Nazırı Süleyman pa dim etmişlerdi. Lâkin bu zevatın hiç. biri arasinda muvafakatı efkâr yoktu, Kemal bey, bu hususta kem Mithat paşaya, hem kendi arkadaşlariyle Sait paşaya muarız idi. Bana yirmiye ya- kın ariza verdi. Yıldız Sarayının Har- biye Nezaretine naklolunan evrakı arasında mahfuzdur. Bu kâğıtların kıymeti tarihiyeden başka değerleri olmadığından yağma - ve füruht edil. memiştir ümidindeyim Havâs arasında o zaman Kanunu Esasiye muarız bulunanlar, ağlar olanlardan pek ziyade idi. Ethem pa- şa, Saffet paşa, ve diger birçok vüze- ra ve mütehayyizanı ricali devlet, bir millete, hazırlanmadan ceffelkalem ser- bestii tam verilmesinin aleyhinde idi- ler, Hattâ Tunuslu Hayreddin paşa gibi sözünü “esirgemez bir vezir bile, sadrazam iken bana, bilmünasebe, «ec- lâfı, kanun ile silâhlandırmadan evvel birçok düşünmek iktiza eder» demişti. Bu tabir aynen Hayreddin paşanındır. Fakat ben o zamanki ceryanın, o zaman da önüne geçemezdim. «Ma. demki millet kendi gala bir de kendisi idare etmek tecrübe- sinde bulunmak istiyor, seti iste- diği olsun ! » dedim, Ve mevcut lâyıha: lar arasında Mitbat dskme ii tadi- lâtı cüziye ile tasdik ederek malüm olan Hattı hümayunu ısdar ettim Mithat paşanın lâyıhasını digerle- rine takdimen ve tercihen kabul et- mekte muztar idim. Çünkü (Mithat) isminin ebcet hesabiyle (devai millet) olduğunu keşf ve ilân etmiş olan has- ta bir halka, yine onun ihtar ettiği devayı vermek zaruri idi. Başka su- retle iskât edemezdim. e samim A e e eee —— e