5 Nisan 1937 Tarihli Akşam Gazetesi Sayfa 7

Büyük a macera £ Artist birçok birçok Zamanımızın en büyük m rinden biri olan Chajiapin gelecek 5 me, sahne hayatının elin. kutlıyacaktır. Bu münasebetle her ter f artist AV Tafta merasim yapılacak ve ini Tupa ve Amerikanın birçok şehirlerin! gezecektir. Challapin'in hayatı mace | Talârin doludur. Artist birçok mesleğ? girmiş çıkmış, birçok yetlere katlanmıştır. Bir mecmuaya yazdiğt Makalede bu gürültülü hayatını şü #uretle anlatıyor: İlk defa olarâk bir sahne kapısı” dan içeriye girdiğim gündenberi 50 8€- ne geçmiş bulunuyor. O zaman Zayıf, titrek, yarı ağtım, Şimdi meşhur Ve zenginim. Fakat bu vaziyeti elde edin- ©eye kadar neler çektim. 50 sene evvel 14 yaşında bir çocuk” tum. Diğer 10 çocukla beraber bir RUS tiyatrosunda şarkı söylüyorduk. Fe kat hiç muvaffak olamamıştık. Hele ben... Boyum çok uzundu, sesimi çat- lak zurna gibi çıkıyordu. Çocukluk hayatı Babam bir mujik, okuyup yazması olmıyan birr çifçi idi, Anam, babam, ben ve iki kardeşim Kazan dâr sokaklarından birinde tek ©de- dan ibaret küçük bir kulübede yap Yorduk. Hayatımız çalışmak, yeme Ve uyumaktan ibaretti. Sokağın karşı tarafında Kazaya #ldığımız fırında yarı beline * Çıplak biri çalışıyordu. Bu Maxim Gorki idi, Sr vw Babam bir ayyaş idi. Elimize va bütün parayı içkiye veriyordu. çi mem harikulâde iyi bir N gün babam onu bayıltıncaya Kodar döğdü. Zavallı kadıncağız eli yüzü yar Ya bere içinde, elbiseleri yırtılmış > karın üzerine yıkıldı, Kaldı. Öldüğün zannettim, Fakat üstüne vakit, beni okşadı: — Merak etme, oğlum, bir şeyim yok, diye mırıldandı. EEE nie düşüp ölünceye kadar çalıştı. den rd bizim için dilenmiye baş“ damıştı Beni bir kunduracıya çırak olarak vermişlerdi. Bundan nefret ediyor dum. Kaçtım. Volga sahillerinde bir kayıkçı oldum. , O zaman musikinin benim için mâ- nası yoktu. Bir aralık kiliselerde şarki söyliyerek. para çalıştım, fakat, muyaffak olamadım. Herkes s€ «simi tenkid ediyordu. dirim berlilenğe ilk defa olarak ti- ye v #Köy düğünüş ismin- deki bu piyes için 20 kopek vermiş tim. Bu benim için müthiş para idi. Küçük tiyatro karanlık ve rütubet- li idi, Lâmbalardan çikan duman fle hava âdeta mavi olmuştu. Aktörlerin « (hepsi de kirli şeylerdi. Fakat o zaman ne için yaratılmış olduğumu anladım. sene zarfında birçok işler yap- tam, İmkân buldukça Gorki ile bera- alarda ufak Kya en ak Mim, Bunun için birçok ÖR melerie tiyatrodan pl İlk ve son şarkı derslerimi 2 Sesi- Tinida iken Oussotof'dan Ad. min iyi olduğunu itiraf et Buna en daha çekilecek cefam eğimi bir oda tutmuştum. Oda sahibi kiri vermediğim için iki ün beni aç susuz odaya hapsetti. Fa- kat nihayet damdan kaçtı. , Bazan üstüste 48 saat uyuduğum . defa zengin fa beş parasız — olmuş, gene kalmıştır e X.? tin Tean Cravtorü ve kocası Pronebiot ile bir arada Chaliapin, Holivu . Zengin oldum. ra harb patladı! Son ei 1890 senesinde Bu elti ra ediyordu. kovada bir ee ım, Fakat 1921 senesinde serde 500,000 vuble | bu da Glire eğiyorâu. Rusya açlıktan ÖlüY“ gene musiki istiyordu. rdu, Fakat e m kon- | ğım vakit dünyanın en mağrur ada- mı idim, Sovyetihükümeti beni çaya davet etti. Büyük ve nadir bir şeref... Hattâ şeker bile vardı. Bu o zaman için ne demekti biliyor musunuz? Şe- nı geri almak istedi. Çünkü bazı sür- gün Ruslara yardım etmiştim. Hal- buki ben onların siyasetlerine değil karınlarına yardım etmiştim. Sovyet Rusyadan çıkış Dokuz çocuğumla ekmek ve peyrir için teganni etmiye devam edemez dim, Sovyetler memleketi terketme- me müsaade ettiler, Fakat karım ve çocuklarım rehine olarak Rusyada kalıyorlardı. Ayni zamanda kazancı- mın büyük bir kısmın: Sovyetlere gön- dermeyi vadettim. 1921 de İngiltereye geldim. Vakti- min büyük bir kısmını aileme yemek gönderecek sepet aramakla geçiriyor” dum. Sonra öğrendim ki, sepetler ya” nı boş gidiyormuş. Amerika, bana hüsnükabul göster di. Fakat soğuk aldım, Az kalsın se- simi tamamlile kaybedecektim. İyileştikten sonra tekrar zenginleş- meye. başladım. Viyanada iki temisil için 18,000 lira, Londrada bir gramo- fon plâğı için 6500'lira kazandım. Çocuklarımı başka başka yollardan birer birer Rusyadan kurtardım. Alle- ce saadete kavuştuk. Fakat saadet o kadar uçucu birşey ki, 1929 senesinde Nev-York borsa sukutunda servetimin, yüzde seksenin! kaybettim. Yeniden yapılan servet O tarihten beri hayatımı tekrâr kar zandım, Şimdi gene zenginim. İnziva- ya çekilmek niyetinde değilim, ölün- ceye kadar çalışacağım. Mezar taşıma yazılacak şeyleri hazırladım: «Burasi Challapinin mezarıdır. o yaşamış, sevmiş, ve bin bir kepazelik yapmıştır. Yalan söylemiş, ağza alın- mıyacak günahlar işlemiştir. Nihayet istirahata kavuştu. Şimdi bu taşın a- tında hareketsiz yatıyor. Mezari sa- dece karısı ve çocuklarının yaşları ile ıslanıyor. Chaliapin sana ebedi sulh nasip ol- her nevi sulhe satan.» “Itihad ve Terakki,, nin son devirlerinde Suikasdlar ve entrikalar Tefrik NO. G7 mmm Yalan: Mustafa Ragib Bir taraftan harbiye nazıri, diğer tarafta Divanıharb davet ediyor.. Fiühakika harbin birinci senesinden İ itibaren harbiye nazırının bütün ha- reketlerini kontrol altına almak isti- yen Talât bey ve (Merkezi umumi), Enver paşa nezdinde bir çök teşeb- büslerde bulunmakta tereddüd etmi- yorlardi. Bu müdahaleler, Enver pa- anın günün birinde başlı başına bir kuvvet teşkil ederek kendi aleyhleri- ne dönmesine imkân bırakmamak maksadile yapılıyordu. İlk önce yaverlerini uzaklaştırmak istediler Enver paşanın maiyetini teşkil edenler, bilhassa yaverleri harbiye na» aırnnm en yakınları mevkiinde idi- ler. Bu zevat, (Merkezi umumi) nin ve Talât beyin emellerine, düşünce- lerine vasıta ve alet olmıyacak vazi- yette bulunuyorlardı. Binaenaleyh harbiye nazırı nezdinde dolayısile, bilvasıta yapılan tazyikler, tesirler- den maksad bu zevatı Enver püşa- nın maiyetinden uzaklaştırmak ve yerine kendilerine merbut, En- ver paşaya yabancı (zabitleri getirmekti. Bu suretle başkuman- dan vekilini, bir nevi, şahsi müdafaa kudretinden mahrum bırakacaklardı. Harbiye nazırının yaverleri arasın» da bilhassa Mümtaz beyle (kayma- kâm müteküidi iken 936 teşrinievve- inde İzmitte vefat etmişiir) B. Şük- Tüyü uzaklaştırmak istiyorlardı. Müm- taz bey, Enver paşaya yaver olmadan evvel «İttihad ve Terakki sahasında- Ki siyasi faliyetlere karışmış, Yakub Cemli, Sabancalı Hakkı ve sair arka- daşlarile beraber Talât beye, (Merke- zi umumi) ye muhalefet etmişti. Bi- naenaleyh böyle bir vaziyette bulu- nan birinin Enver paşanın rakibleri- ne yâr ve müzahir olmiyacağı mü hakkaktı, B, Şükrüye gelince: Bu za- tın da kendi emellerine muvafık şekil- de hareket ve askerlikten başka poli- tika. işlerine müdahale etmiyeceğini katl surette anlanışlardı; Hususile B. Şükrü nişancılıkta ve silâh Kullah- makta meharetile şöhret bulmuş cesur bir zabitti. B. Şükrü Enver paşanm yaverliğinde (bulundukça, Enver paşa aleyhinde tertib edile- cek bir o sülkastin (o muvaffakıyelle tatbik edilebilmesi kabil değildi. Bi- naenaleyh ilkönce yaverlerinden bu iki zatı uzaklaştırmak, sonra harbiye mazırının diğer yaveri B. Saffeti (şim- Klin başka bir vazifeye nak- rmek çarelerini - Ön gi i aramağa basla Sarıkamış harekâtında, ii Fakat Talât beyle irk maçlar gerek bilvasıta, gerek bilâvasıta En- ver paşa nezdinde yaptıkları tesirler “hemen hemen- müessir olmuyordu. Ancak Sarıkamış askeri harekâtında ordu kadrosunda, bilhassa piyade $i- yifında birçok zabitlerimiz şehid oldü- gundan cephelerdeki kadro noksanını doldurmak icap etti. Başkumandan | vekili Enver paşa, bu noksanlığa bir çare bulmak için geri hizmetlerde bu- lunan büyük küçük rütbede ne ka- dar piyade zabiti varsa bunları cep- heye göndermeğe, bu suretle kadro noksanını doldurmağa karar verdi. Enver paşa, verdiği emrin istisnasız tatbik edilebilmesi için evvelâ kendi maiyetini teşkil edenler hakkında bu gibi emirlerini tatbik ederdi. Binaen- aleyh bu sırada yaşı ilerlediği için Mümtaz bey tekaüde sevkedilmiş ve B. Şükrü de Çanakkale cephesinde bir vazifeye tayin edilmişti. B. Saffet sü- vari olduğu için bittabi bu emrin şü- mulü haricinde kalıyor ve yaverliğini muhafaza ediyordu. Mümtaz beyle, B. Şükrünün Harbi- ye nazırının maiyetinden uzaklaşma» larına Enver paşanın muarızları kıs“ men memnun olmamış değillerdi. Fa- kat İzmite çekilen ve artık asker ol- madığı için siyaset işlerile daha geniş bir sahada meşgul olacağı şüphesiz bulunan Mümtaz beyin hariçte gene Enver paşanın müzahiri olacağı, icap edince bir kuvvet teşkil edebileceği muhakkaktı. İ sun. Aktör, muganni, artist ve kendini İki yaverin uzaklaşmasından nasıl istifade ettiler. o lğülriye, geineç;, Barbiye,, mas rının bu eski yaverinin Çanakkalede bir vazifeye tayin edilmesini memnuni# yetle karşilamışlardı. Çünkü Enver pa- Şa, lüzum gördüğü zaman, muarızları. Da karşı bu cesur yaverini çarpışmağa sevkedebilirdi. B. Şükrünün cesareti ve maiyetinde bulunacak kuvvetleri sevk ve Idareğeki mehareti buna şüp- he bırakmıyordu. Ayni zamanda Harbiye nazırı âley- hinde propaganda yapanlar, Harbiye nazırının bu iki yaverinden birinin tekaüde sevkedilmesini, diğerinin Ça- nakkaledeki cepheye gönderilmesini yeni bir propaganda vesilesi olarak kullandılar, Talât beyle ürkadaşları, vaziyete kendilerinin ne kadar hâkim ve nafiz olduklarını göstermek, bu su- retle taraftarlarını arttırmak için cemiyet mahafilinde yeni bir propa- gönde yapmağa başladılar. Bu propa- gandaya göre Harbiye nazırının bu iki yaveri, (Merkezi umumi) ve cemi- yet aleyhinde vaziyet aldıklarından Enver paşa üzerinde yapılan tesirler- le biri tekmüde sevkedilmek, diğeri Ça- nakkaleye gönderilmek üzere vazifele- rinden uzaklaştırılmışlardır. Binaenâleyh, kendilerini Harbiye nazırının yaverlerini bile değiştirecek kadar Enver paşa üzerinde müessir gösterdiler. Bu son propaganda © kâ- dar çok yapıldı ki, birçok kimseler, elinde ordu gibi büyük bir kuvvet bu- Tunmasına rağmen, Enver paşanın Talât beyle ve (Merkezi umumii)inin Sözleri dışına çıkmadığına inanmağa başladılar. Muhafız taburu kumandanı olunca., Halbuki işin içyüzünü bilenler; bil- hassa Enver paşa; bu değişikliğin de bu şekilde istismar edilmesine. hay- ret ediyorlardı. Harbiye nazırı kendi nüfuzu aleyhinde yapılan bu propaâ- gandayı şimdilik sükülle . karşılamak mecburiyetinde idi. Çünkü başkuman- “dan vekili, Sankamiş harekâtı Üzeri- ne ordunun piyade kadrosunda görü Jen boşlukdarı doldurmak için geri hiz- metlerde bulunan bütün piyade 28- bitlerinin, bu meyanda kendi yaveri B. Şükrünün de cepheye gönderildi- Kini etrafma anlatmak istemiyordu. Başkuman “vekili, harpten doğan bu zârüreti ilân etmekle askeri bir'smri ifşâ edeceğini düşünüyordu. z (Yakub Cemil vakası) üzerine Bn- ver paşa, kendi aleyhindeki husume- tin el ile tutulur bir şekle girdiğini gö- rünce, Çanakkalede bulunan eski yâ- veri B. Şükrüyü Harbiye nezareti mu- hafız taburu kumandanlığına tayin etmek lüzumunu hissetti, Bu tayin, Enver paşanın muarızlarını yeniden telâşa. düşürmüştü, Çünkü , (Yakub Cemil) meselesi üzerine divanı harb tahkik beyeli huzuruna çağınılanlar arasında B. Şükrü de bulunuydrdu. Hattâ çok garih bir tesadüf eseri ola- rak bif taraftarı Harbiye nazırı, (Ya- küb Cemil meselesi) üzerine inzibat ve asayiş işlerinde görülen bozukluğu düzeltmek ve dolayısile Harbiye Yeze- reli İle (Karargâhı umumi)nin emni- rafla emir verirken B, Şükrü günde ikinci bir telgrafla divani Tiarbe müracaat etmek için hemen İstünbu- İa hareket etmesi emri karşısında kal- mıştı. İstanbulda bir (Yakub Cemil vakası) olduğundan haberdar Olmi-. yan sabık yaver, ayni günde aldığı bu| iki telgraf arasındaki tezadı hayretle, Sabık yaverin tenkidleri üzerine... | Filhakike B, Şükrü, İstanbula gel- miş divanı harb tahkik heyeti hüzüs' rTuna çıkarak müstantik-B; Vehbi ta- rafından sorguya çeklimiş; fakat Ge) kub Cemil vakası) ile alâkası olmadı- ğı anlaşıldığından derhal serbes bıra- kılmıştı. Bunun. üzerine sabık Harbi- ye nazırı yaveri nezaretin muhafız te- buru kumandanlığındaki işine basla- mıştı, Arkası ver)