13 Kasım 1932 Tarihli Akşam Gazetesi Sayfa 10

Sahife 10 © Akşam inisani 1932 Tarih sahifeleri Şeyh Bedreddini Simavi vakas Şeyh mehdilik ilânından sonra nasıl yakalandı, ne suretle asıldı? 1 Şeyh Bedreddin Musa Çelebi ile birlikte bulunduğu sırada EHâk beyi Mirçe iledost olmuştu. “ Batmi itikatlarile meşbu ,, olarak h. 662 de Anadoludan Sarı Saltık dede ile Dobrucaya geçmiş olan * Baba hak müritleri,, de ken- disine muhip ve muavin olabilirdi. Eflâk beyi şeyhe ikram veriayette bulundu. Osmanlı devletinin başı göileli olması Oonünda işine kıyetleri şeyh Bedreddini çığı dan çıkarmıştı. şeyhin adamları bir çok bristiyanları yeni mezhebe sülük eti Osmanlı dıyarında o inkısam ve kardeşlerin saltanat harpleri esna- sında umum halkın buzur ve rahatları münselip olmuş , bunlar meyanında bilhassa “Zimmiler,, elim vaziyette kalmış idiler, Bun- ların şeyhin vadettiği hukuk ve huzura müslümanlardan ziyade itimat göstermeğe meyal bulun- maları tabii idi Şeyhin halifesi o Börüklücenin vatanı Kara burunu kendisine merkez addetmesi mevkiinin me- paatile beraber hıristiyan unsurun. oralarda çokça bulunmasından da neşet eylemişti; Buradan adalar bristiyanlarını celp ve cezbe ko- layca teşebbüs olunabilir Bazı hristiyan | keşişlerinin iseviliğin — ruhundu buldukları zübl ve tecerrüt, dünya mı rağbetsizlik esaslarile şeyhin sofi- yane talimleri arasında muvafakat görmeleri bu yeni peygamberi tanımalarını teshil ve intaç eyle- mişti. Şeyh Bedreddin artık islâmdan, bristiyandan mürit ve mutekitle- file, dini ve içtimai prensiplerile bir hükümet kurmayı zihnine koymuştu. Börüklücenin muvaffakıyetleri ettikçe şeyh te muvsi kıyet hayallerine vüsat veriyordu. Bir kadı Bürhaneddin, elinde din silâhi olmadan, Sıvasta bir devlet tesis etmemiş miydi? Kendisi tebaası arasında din farkını kaldıracak, gayrı müslim- ler de kendi hükümetinde müs- imanlarla seyyanen muamele göre- ceklerdi Bilâtefrik yeni mezhebe davet edilip icabet eyliyecek olan halka © da yeni bir Davut veya Süley- man, hattâ tam benzemek üzere Muhammet gibi bir peygamber hükümdar olamaz mıdı ? Saltanat hevesine böylece tama- mile kapıldıktan, Eflak beyi ta fından levazım temin ve tedarik edildikten sonra Şeyh Bedreddin kuvvet toplamak üzere Eflaktan aç denirine - Deli orman - girdi. Kazasker iken lütuf ve görmüşlerden pek çok yanına topladı, Deli ormanda te- mseyi, göndermeğe başladı: (Şimdengeri ben yer halife - Allahın halifesi - olsam gerek! Padişahlık benimdir! Sancak, subaşılık isteyen gelsin, ber maksudu olan gelsin, Bu vilâ- yette ben huruç ettim, Aydın elindeki Börüklüce Mustafa Torlak Kemâl benim kalifelerim ve dailerimdir; benim için huruç etmişlerdir; bunları halkı hidayet için etrafa ben gönderdim. melik mehdiyim.! Gaybi işaretle mülkü âlemde kendi mürit ve mutekitlerimle | zuhur edeceğim; memleketleri ekli iradetim - bana tabi olanlar- arasında taksim eyleyeceğim. Ehli taklidin millet ve mezhep kanun- larmı ilim kuvvetile ve tevhit sır- nın tahkikile iptal eyliyeceğim. Meğrebimdeki vüsatle bazı mu- barrematı istihlâl eyleyeceğim.) yolunda propağandalar yaptı. Eski müverrihler bu propagan- daları şu kelimelerle tarif ve tas vir ediyorlar: (Mülhidane sözler ve müfsidane ibahalarla lezzatı höyvaniye ve müştehiyyat nefsaniyelerine ruhsat vermek suretile | sadedil. halka tarafına celbe çalıştı. Filvaki ba- tmiye neşvesile saz ve şaraba izin vermesine nefesperest insanladan bir çoğu kandı.) Menfaat ve macera peşinde do- laşanlardan bir çokları kendisine katı ; “Dini ve mülk fitnesi, biri birine karıştı. Dini bir riyasetle saltanat kur- mağı iyiden iyiye zihnine yerleş- tren şeyh Bedreddin bu suretle Deli orman taraflarında. hayli gevket ve kudret peyda etli. Fakat taliin ve vaziyetin müsaa- desi daha çok zaman devam edemedi, Beyazıt paşa Saruhan havalisinde ihtilâlcileri mahveder- ken çelebi sultan Mehmet feth iyetile Selânik tarafına azimet eylemişti fakat kaleyi zapta mu- vaffak olamıyacağını anlıyarak etrafı nebip ve gart eyliyen aske- tile Sereze avdet et Burada iken bir taraftan şeyh Bedreddinin uyandırdığı “din ve mülke fitnesinin,, Deli orman cihe- tinde ne kadar kuvvetlendiğini öğrendi; diğer taraftan Beyazıt paşanın Anadoludaki muvaffakı- yetleri haberini aldı. Beyazıt paşayı mevcut kuvveti ve süratle şeyh Bedreddini tenkil için Rumeliye davet ve celbetti, Şeyh Bedreddin Edirne tarafla- rında istilâkârane harekete geçe- rek Sereze doğru ilerliyordu. Bu padişaha meydan okumaktan başka birşey değildi. Çelebi Sultan Mehmet Beyazıt paşayı bütün kevvetile şeyh üzerine gönderdi. O) da hayatına bağlı kaldığını i prensiplerini ve şahsını müdafaa esmek, umduğu istiklâli elde eylemek saiklerile cüretkâ- rane mukabelede bulundu. Fakat muharebe şeybin mağ lübiyetile neticelendi. Şeyh kaçtı, gene Deliorman taraflarına iltica eyledi. Burada yeni baştan cemiyetini artırmakla uğraştı. Fakat artık tabileri arasında (bunun işinde bayır yoktur!) yenler, “beyliğe kastını,, beğen- miyenler çoğalmakta idi, Binaenaleyh © mağlübiyetinden sonraki davetlerinde şeyh umdu- ğunu bulamadı. Hasım ordusunu kendi üssülbarekâtında bekleseydi belki harbin tali başka türlü tecelli eylerdi. Şimdi hal ve hi yat, vaziyet, gün geçtikte aleyhine dönüyordu. Evvelce tehalükle ya- nında toplanan “Erler, şimdi uzak durmağı tercih eyliyorlardı. Beyazıt paşa ağaç denizine dalıp bir tehlikeye düşmekten ise gaileyi desise ile hal ve intaç eylemeği düşündü. Kapıcı başı Ulvan ağa ile bazı mutemet” adamları iki yüz kişi ile şeyhe tebaiyet behanesile Deli orman tarafına gönderdi. Bunlar zahiren şeyhe mürit oldular ve fırsata intizar eylediler. İlk bul dukları © fırsatta o (Zağra) da Şeyh Bedreddini yakalayıp bağ- Iadılar,. Şeyh elleri, ayakları zincirlerle bağlı olarak Sereze padişahın huzuruna çıkarıldı Şeyh Bedreddinin ilim ve fazlı müsellem olmasile hakkında karar ittihazı için Çelebi Sultan Mehmet ulemayı topladı. Acemistandan * geleli az olmuş iken tedris ve ifta ile şöhret İ kazanmış olan Mevlânâ Burhaned- din Haydar Herevi bu ulema meclisinde Şeyh Bedreddin ile muhasama ve musrazaya memur oldu. Diğer ulema ile şeyh arasında munazara ve münakaşalar cereyan etti; çok sual, cevap oldu. Mev âna Haydar nakli ve akli deliler getirerek hadisler ileri sürdü. Diğer ulema Bedreddine: — Şeri ve akli ilimlerde bu kadar tebahbhurunla, namını te'bit edecek muteber telifatınla beraber nasıl oldu da nefsin ve şeytanın tesvillerine uydun? Şeriat yolunu bıraktın? Âlemin intizamına sebep olan helâl ve haram hükümlerinde nasıl oldu da böyle zındığa ve ilbadi müslimanlar arasında reva gördün? Bu dini ve dünyevi fitne ve fesat ile beraber nasıl oldu da islâm sultanına karşı huruç bay. rağını kaldırın? Şimdi. bizzat kendin. yolsuz ve münasebetsiz amellerinin fetvasını ve mücazatını beyan eylel Teklifinde bulundular, Şeyh Bedreddin de hareketinin sebeplerini, âmillerini izah eyledi. “ Sultanın itaatinden harice çıktığını, şimdi. siyaset kılıcına gerden koyduğunu ,, beyan etti. — Bizim meşayihimizin meslek- leri budur! Ben de başımı ayak ittihaz ettim; ayak üzere divan durmuşum! diyerek kendisinin katline rıza göster: Nihayet “ sözü ileri gelen, (5) Haydarı Herevi tarafından şeyhin ( kanı helâl, malı haram ) olduğuna dair bir (hurücu alessulten) fetvası verildi. Çelebi Sultan Mehmet tarafın- 'dan da (din müfsitlerine ve padişah düşmanlarına ibret olmak üzere ıslahı âlem ve fakat nizamı beni ödem için) bir idam fermanı sadır oldu, Gerek fetvanın, gerek bu fermanın suretleri mazbut olmaması tarihen teessüf edile- cek şeydir. Şeyh Bedreddin müsaade abdest alarak namaz kıldı; cürüm ve günahlarından tövbe elti, (Alt tarafı yarın) Süleyman Kani yö) Yevarihi All Osman, Bu tabir meo- lişla katla taraftar olmayanlar da bulu. müyor İse de Haratlı Molla Haydarın Feyl galeba çaldığına delâlet ölmektedir. “Haftalık siyasi icmal | Fransa Italyaya dostluk elini uzattı - Alman ve Amerika intihapları Almar | çekilmesile husule | gelen buhran halâ devam ediyor. İngilterede hükümeti dört büyük devlet arasında oktolunacak bir | konferansta Almanya ile Fransa | İ min uzlaştırılmasını düşünmüştü. Fakat konferansın toplanacağı | mahal hakkında çıkan ibtilâftan dolayı şimdilik dörtler konferansı suya düşmüştür. Bunun yerine Fransa hüküme- tinin hazırladığı plân yeni ümitler hasıl etmiştir. Plân fransız cene- ralları görüşülerek © epi hazırlanmışsa da henüz metni neşrolunmamıştır. Maahaza Fransa başvekili M. Herriot mensup bulunduğu radikal sosyalist fırkasının Taulousede ile zamandan beri | toplanan kongresinde bu plân İ hakkında bir hayli malümat | vermiştir. | Fransa hariciye nazırı M. Paul Boncour da terki teslihat konfe- yansı riyaset divanınâ plân hak kında izahat vermiştir. Her ne kadar verilen izahat metnin yerini tutamıyor ise de gene plân bakkında bir fikir vermektedir. Fransa hükümeti öteden beri çok ehemmiyet verdiği emnii selâmet ve hakem meselesile terki teslihat meselesini yekdiğerine karıştıra rak bir plân hazırlamıştır. Fransa bu üç mesele hakkında- ki eski müfritana noktai nazarla” rını plânda tadil etmişti Evvelâ herhangi tecavüz maline karşı bütün cihan devletleri arasında değil yalnız Avrupa dev. etleri arasında bir emniyet misakı yapılmasın istiyor. Hakem işleri de bu yoldan tahdit edilmiştir. Avrupa devletlerinin orduları yeknasak ve milis esası üzere olacaktır. Fransız planı cenevre protokolu ve Tardicu projesi kadar şiddetli itiraz uyandırmamıştır. Maahaza büyük devletler ve bahusus AL manya, Italya ve İngiltere her geyden evvel fransız planının met- nini bekliyorlar. M. Herriot çok geçmeden bu metni terki teslihat umumi komisyonuna verecek Fransa - Italya M. Herrio Toulousede iradettiği nutukta Italyaya karşı gayet iyi isan kullanarak dostluk elini uzatmıştır. M. Herriot İtalyanın barpte bitaraf kalması mümkün olduğu halde Fransa ve Ingiltere tarafını tutarak barbe girmekle müttefikleri davasına büyük hiz met gösterdiğini söylemiştir. Bu münasebetle | Italyaya | harptan sonra haksızlık gösterildiğine de işaret etmiştir. Fransız - Italyan o zıddiyeti bir çok © senelerden beri o Avrupa sulhunü tehdit ediyordu: Italyanın başlıca şikâyeti müstemlekelerin taksiminde kendisine kâfi dere- cede yer verilmemesidir. Italyanın başlıca talebi teslihat işlerinde Fransa ile müsavattır. Italyanının de Avrupada hiç bir emonyası ve tahakkür mü olmamasıdır. M. Herriotnun nutku Fransanın Italyaya karşı takip ettiği mağru- rane siyasetin tadil etmeği düşün- düğünü gösteriyo: Rayhiştag intihabatı Sekiz ay evvel intihap olunan Rayhiştag meclisi bundan iki ay evvel feshedilmiş idi. Yenisi için 6 teşrini sanide intihabat yapıldı Yeni intihabatın neticesi Rayhiş- anın terki teslihat kon- tagdaki eski vaziyeti esaslı surette değişti Gene Hitlerin Nazi fırkası en büyük fırka ola" rak kalmıştır. Şu kadar var ki komünistler müstesna olarak muhalif fırkaların kuvvetlerini kaybetmişlerdir. Meselâ evvelki | Rayl Nazilerle merkez kat birleşerek ekseriyet temin edebi- lirlerdi.. Şimdi ise buna imkân yoktur. Intihap arifesinde Berli de yapılan tramvay grevinde Na- ziler komünistlere. birleşmişler ise de Rayhiştagda bunların her işte. ittifak & etmelerine imkân yoktur. Bilâkis hükümet fırkası adedi. yüzde milliyetperverlerin elli artmıştır. Her nekadar bufırka sanayi ve mabuata hâkim isede adet itiba rile yine kuvvetli değildir. Mute- dil fırkalar yeni intihabatta haylı rey kazanmışlar isede gene bükü- met fırkasile birleşerek ekseriyet teşkil edecek vaziyette değildirler. Reisicumhur mareşal Hindi burğ hükümeti son intihapta bir olan muhalif fırkaların arasındaki zıddiyetten ifade ederek kendi bildiği gibi lâhat programına devam ede- cektir. Amerikada reisicumhur intihabı Almanyadaki intibabattan iki gün sonra şimali Amerika bükü- meti müttehidesinde reisicumhur ve mebusan ve âyan intihabaı yapıldı, Bu intihaplardan en mü- himmi reisicumhur © intihabıdır. Amerikada reisicumhur ayni zamanda başvekil olduğundan fevkalâde selâhiyet | sahibidir. Binaenaleyh Amerika reisicum- burunun intihabile cihan siyaseti sıkı surette alâkadardır. Amerika alelumum intihabat cumhuriyetçi ve demokrat fırkaları arasındaki mücadeleye miinhasirdır. Üçüncü bir fırka olarak sosyalistler var ise de bunların intihabatta büyük ehemmiyeti yoktur. Yeni intiha- batta 1912 senesinden beri ilk defa demokratlar kazandı, “Cüm- huriyetçilerin şimdiki reisicumhur Mr. Hooverin aldığı reyler rakibi Mir, Franklin Rooseveltin al reylerin sekizde birini teşkil edi derece zayıflamış yor. Bu kadar fahiş hezimete cumhuriyetçiler biç uğramamış" lardır. Mücadele Amerikanın eski refa- bini elde edip etmiyeceği meselesi etrafında cereyan etmiş ve men'i müskirat gibi meseleler ikinci derecede kalmıştır. Mr. Hooverin kaybetmesine sebep, ticareti ihya için ahiren aldığı tedbirlerin Amerika milletinde emniyet ve itimat uyandırmamasıdır. Amerika intihabı bariçte büyük ümitler uyandırmamıştır. Çünkü ber iki Amerikan fırkası iktisadi cihan meselelerinde müsait bir vaziyet almamıştır. Her ne kadar demokrat fırkası Amerikan güme rük tarifelerini tadile taraftar ise de harp borçlarının ilgasna şiddetle muhaliftir. Cumhuriyetçi fırkası harp borçlarının ilgasma taraftar ise de tarifelerin ta değil bilâkis. şiddetlendirilmesine taraftardır. Velhasıl Londrada toplanacak isadi cihan konferansı için her Amerikan | fırkasından bir iki yardım beklenmiyor. m — <a