19 Ağustos 1934 Tarihli Vakit Gazetesi Sayfa 6

(Baş tarafı 1 inci sayıfada) Saat 14 e çeyrek var — Salon Soldaki camekânda, reisi- | cümhur locasınm arkasında, dahi- liye vekili Şükrü Kaya, Hariciye | vekili Tevfik Rüştü, İnhisarlar ve- Ro- ma elçisi Vasıf Bey, Varşova elçi- si Ferit Bey, İstanbulda bulunan fırka idare heyeti azaları, mebus- mümessilleri, mektep müdürleri, muallimler, e - gazete sahip ve başmuharrirleri kadın ve erkek, yüzlerce münevverin gözü | Bükülerek yükselen | merdivenin basamaklarda, bü « | yük kurtarıcınm adımlarını göz - doldu.. kili ana Beyler görünüyor... Halkevleri lar, dip, şair ve muharrirler, hep solda. "lüyorlar... Saat 14 — İstiklal marşı baş- ladı, Özlü bir heyecan, içten ge - len bir sevinçle ayaktayız. Gözle- Gözler merdi- öğüsler ayni gu- Bütün ruhlarda ayn' sevinçli heyecanın vakur carpıntı- Alkış din- miyor. “O” nu yakından alkışla - manın öyle doyulmaz bir tadı var | sevinçter | | lerin, yazılarını herkesin anlıyabilece- rimiz merdiyende. vende... Bütü rurla sişkin. $ı var; Gazi göründü.. ki insan her seferinde gözleri vasararak alkış tutuyor... İstiklâl marsı bitti, Gazi Har Yanlarında B M. M. Re'si Kâzım, Başvekil İs - kumandan retleri oturdular. met Pasalar'a ordu Salih Paça var. Malatva msbusu doktor Hilm* Beyin güftelediği kurultay marsı calındıktan sonra, Maarif Vekil: Abidin Bey, Türk Dili Tetkik Ce- miyetinin özlü ve muvaffakıyetli tarihini anlatan bir nutuk söyliye- ! “rek kurultayı açtı ve alkışlandı. “Maârif vekilinin nutku Türk dili Kurultayında o Maarif | Vekili Abidin Beyin söylediği açma nutku şudur: “ Reisicümhur Hazretleri, Hanım- efendiler, Beyefendiler: Dünya larihinin bütün dönüm nok- talarını yaratan, benliğimizin güçlük. le nüfuz edebildiği en eski zamanlar. da İnsan medeniyetinin ilk yapıcı ve yapıcısı olan yüce Türk milleti kendi doğurduğu medeniyetlerin ilerleme - #ine yabancı bırakılmak suretiyle yüz- İerce yıl karanlıklar içinde kalmıştı. Bu karanlık o yüksek milletin az da- ha hayatına #sl olâcaktı. Yer yüzünün «e asil en kabiliyetli, en çalişkân ve en fedakâr milleti olan Türkün ölüm uçurumu kenarına gel- diği korkunç bir günde tarih kendini yaratan bu millete yeni ve yüksek bir baş bağışladı. Büyük © kurtarıcımız, varlığımızı uçurumdan kurtardı. O yünden beri milletle bu öz ev » Jâdı arasında bir antlaşma var, Büyük «başbuğ bütün varlığın. Türklüğün kurtaracak ve yükseltecek işleri ileri götürmeğe, miletini âsri o medeniyet seviyesinin üst tirafina o Çıkatmağa ulu Türk #mülleti de kendini ölüme kas dar sürükliyen bütün yaya rar sıyrılmak yolunda büyük yol gösteri- cisinin ardından korkusuz yürümeğe ant içti. Bu karşılıklı anlaşmanın ne- Hessidir ki, büyük şefin geniş Milli inkılâği progratunda Türk dili ve Türk târihi eh öh sıralarda bulunuyor. Bir | milletin bilgisizlik | karanlıklarından, bilgi ışıklarma çıkabilmesi, her ş0y - den önce o millete öğretilecek şeyle - rin herkesin anlıyabileceği açık ve öz bir dille yazılıp anlatılmasına bağlı - dır. Altı yüz yil süren Osmanlı impa- ratorluğunda ortaya konan bilgi ve 4a- | nat eserleri böyle halkın kendi konuş- ma dili ile © yazılınamaandan dolayı #illete yayılamamış, ancak dar bir zir. | vehin altinda kalmıştır. Okuyup yaz- mak gibi en basit bir insanlık ihtiya cr bile okuma yazma dilinin konuşma dilinden büsbütün ayrı bir dil olması yüzünden elde edilememiştir. Türk milleti varlığını dışardan o ve içerden .— - VARIT 19 AĞUSTOS 1934 Türk Dili Kurultayı Dün “Açıldı i | : İ tamamlamak üzere 7 sayı bö'ten neşretmiş, dilimizin e | timolojisine başka,dillerle münasebet- leririe sit birçok ilmi tetebbüler yap- mış, vücude getirilen eserlerden bir kısmını basmış, bir kısmı baskıya ha- | zırlanmışlır. zumuza nisbet edilirse pek azdır. Fa- kat, yüksek Kurultay dar bir kadro ve | bütçe içinde çalişan öemiyetin sz ka: | dar #amtanda yaptığı işi azrmsamiya « eektir, ümidindeyim. Vecektir, Gelecek İlk yıllarm çalış | karartan maddi ve manevi bütün düş- manlara aman vermez bir savaş aç » | miş olan büyük reisimiz, bu düşman- | ların en başındaki bilgisizlikle dövüş mek, onu da bir baş kumandanlık mu- harebesiyle vatanın havimi ismetinde boğup yok etmek azmindedir. 1926 harf inkılibından beri, başta Büyük Gazi olarak, Türkiye Cümhuriyetinin ve Türk milletinin kendini verdiği bu büyük savaşın bilgi ışıkları, ancak herkesin anlıyabileceği bir dil ile ko- layca yapılabilir. Büyük şef, bu böyük işe okuyup yazmayı güçleştiren harfleri değiştir. mekle başladı. Türkçeye bütün ihti » yaçlarına yeten, en kısa bir zaman i- çinde en büyük bir kolaylıkla öğreni- len bir alfabe ve bir imlâ bağışladı. Yalniz alfabe değişmesiyle * bir'* kağ senede elde edilen netice yürünülen | yolun ne kadar doğru ve ne kadar fe- yiz verici o olduğunu (o göstermişlir. 1928 de Türkiyede okur yazar nisbe- ti yüzde 20 aralarında iken Cümhuri- yetin onuncu yıl dönümünde, 1933 te iki mislini geçmiştir. Şüphesiz bunu yeter bir kazanç olarak ileri sürmüyorum. Bizim hede- fimiz Türkiyede okur yazar nisbetini yüzde yüze vardırmaktır. Çünkü oku- ma yazına işi, bir bilgi işi değil bir insanlık vasfıdır. Bu ülküye erebilmek için, yalnız alfabeyi değiştirmek yetmezdi. Bilgin” $i bir dil ile ortaya koymak gerekti. Daha alfabe inkılâbı günü görülen bu İ gereklik dil üzerinde sık: ve canlı bir çalışma programı ile karşılanmıştır. Harf inlalâbının ertesi günü kuru- İan ilk dil cemiyeti bir çok işler yap- makla beraber, çalışmaların verimle - rini ortaya koymakta geç kalması Yü- ründen, dağılmıştı. Büyük gaf, iki 'yıl önce 12 Temmuz 1932 de Türk dili tetkik cemiyetini kurarak bu eksikli- #i tamamladı, 28 Eylül 1932 de açı- lan birinci Türk dili milletin bütün ateşli inkılâp arzusu, yeniden tecelli etti. Bugün iki yıllık bir çalışma aralığından sonra ikinci Türk dili kurultayı toplaniyor. Ara yerde geçen iki yıl içinde durmadan | çalışarak ortaya oldukça müsbet eser- ler koymuştur. Bütün Türkiye içinde halk ağzın- dan söz derlemek üzere sıkı bir se - ferberlik yapıldı. Gelen sözler süzüle süzüle taranorâak bir çok 52 Türkçe sözler ortaya gkarıldı. Yazı dilimiz. de çok kullânilan yabancı sözlere öz Türkçe karşılık bulmak üzere bir dil anketi açildi, Bu anketin bir kısmını 126 bine yakın derleme fişi ile 150 den fazla yazma ve ve basma kitap taranılarak “Terâ- ma Dergisi” adı altımda büyük bir e- ser ortaya kondu. Endeksiyle betaber 1300 sayfadan fazla tutan bu büyük kitap dil hasingmizin ilk müjdecisi sa- yılabilir. Bütün ilimlerin ısulahları, Fran - sızça, İngilizce veya Almancası, bu - gün kullanılan şekli ile histeler balih* de toplanıtış, mütebassıslara dağıtı - İtak karşılık İstenmiştir. Bir takım * İârimin karşılıkları teklif halinde tes- bit de olunmuştur. Yeni Türk grame- ri çalışmaları lüğat ve ıstılah işlerin - den sonraya bırakılmakla beraber söz yaratma işinde lüzumu clan teşkili esasları iki anket halinde mu- alimlere vetilmiş, cevapları alınmış - bir. Tarama dergisinde görülen ek zen- ginliği de ekler lügatçesiri koymaktadır. kelime ortaya Bütün bu işlerle beraber cemiyet İki yılın içinde yapılan bu işler ar- ye si PAOçyaAme da gerisi kurultayın! uzun dil işini bu kadar önde tut- 8 va) e sunmak! Büyük şef, Türk tarihi 6 Türk | 12855 da bundandır. Aramizda * bulunarak yüce özleriyle kurulta yın unurunu yükselten büyük ön- derimize sonsuz saygılarımı suna- rım, Türk urukları, bilindiği gibi, Orta Asyadan, doğu, batı yönleri- ne,: donşaklar kıranma, . ısı ya- kalara,'. binlerce yıllar içinde yü- rümüş, yayılmış yerleşmiş, bütün acunu kültür ışıklarıyla şenlendir- miştir, . Ancak bu Türk göçmen - leri, içlerine girdikleri çevreler - de türlü: değişikliklereuğradılar, İ O kadar ki, çoğu ana dillerini bile yyl unuttular. Yavaş yavaş ÖZ ben - j liklerinden de uzaklaşan hu.Türk Kurultay marşı | göçkünlerinin Türk ana diliyle | Gözün, âydın. Türk. oğlu. eçikde . benbikİ ilişikleri, bugün yalnız çevreleri- yolu ne saçmış oldukları eski dil kök- Ey bu yolun yolcusu artık sana ne mutlu ve izlerinde görülür. İGazf'nin çocukları İline «l bastırmaz Türk ana dilini ve benliklerini Kurultay başgutları diline dil kattırmaz | koruyabilmiş Türk ulus ve uruk- larınm bulundukları yerlerde de, dili işlerinin en büyük ve en ileri gö- nüllüsüdür. Büyük Millet Meclisi de- | gerli reisi ile beraber dil çalışmala- rma yakindan alâka (duymaktadır. Saygı değer o Başvekil İsmet (o Paşa Hazretleri, bu milli “kültür çalışmala” rında hükümetin bütün elinde olan | kudretlerle yardım edeceği vadini bir daha tekrara beni memur etmiştir. Bu yüksek himayeye mazhar olan dil işinin bir dakika bile duraklamiyaca- ğma kati kanaatim vardır. Hanrmefendiler, Beyefendiler; İkinci Türk dili kurultayını açıyo- rum. Selâm sana Kurultay yeni doğan a bindenartık ellaikan dür Gi 8 — : bizden sana bin) yasa ve din baskısı ve zorluğu, Selâm sana ey Gazi, zi ». e onları öz Türk dili üzerinde işle- yip onu yükseltınekten geri bi- raktr, Bu çağların sıyasa ve din ku- rumları ise, Türkçeyi yükseltme- ğe çalışmak şöyle dursun, tersine olarak onun değerli özünü boz - mak için ellerinden geleni yaptı» okkay Bil ki tarih ile dil benliğin damgatidır İçi dışı gösteren bir kılık aynasıdır Bu cankıdan doğacak öz Türklüğe yo molcay Örge dilden öz dili kurtaracak Kurultay Selâm sana Kurultay yeni doğan tolun- | ay) lar. Selâm sanâ'ey Gazi,“ bizden sana'ibin| — İşte bunlardan Ütürüdür ki, okkay| bugün yazı dilimiz öz Türkçeden Malatya kr ayrılmış, bambaşka bir kılık al- Dr. Kilim mış bulünuyor. unuhla beraber, kurultayında, | | saadet. İne geçildi. Benlik gar şömalle, Himli bir bizi | öz 'Türk dili ulus içinde yaşamak- | KE lunayı” Ayım on dördü, bedritam, | tan aUKonamaAmIştır. Ancak ya: Oluk bms, aferin. ta olan öz Türkçenin art olarak, Fi, v dei yü vatan, Mi, İN Yübemdi Buşgut: Tilmiz, şakirt, Krlik: İasinm iç yüzü Casikir Müşveret, yöre Yem, olcay © Uğur, meeymenet, İkbal, da işlenmemiş durmakta oldü - gunu, act olsa da, açıkça söyle - meliyiz. Dilimizin sağlam temel- Wi düzen ve türelere dayanarak iş- lenmesi, genişletilmesi, onun bü » günün üstün se bilgi ve bilginin di- Vi kılmması, gerektir. Birinet Kurultay, bu yolda ilk verimli adımı attı. İcinden seçtiği — Umumi merkez heyetinin — geceli gündüzlü çalışmasiyle dil işi iki yılda gök yol aldı. Daha bügünden yabancı sözleri atarak Örge: Yübuhci, başka, Kurultay: Meclis, akademi, oyy ya agg Bundan sdnra Başkan seçimi - "Türk Dili Tetkik Ce- miyeti umumi kâtibi İbrahim Nees mi Bey geçen kurultayda olduğu gibi, bu kurultaya da, Büyük Mil ilen Kâzım Paşa Hazretleri, Türk Bu ilk iki yıllık devrede bir çok hazırlıklar da yapılmıştır ki, gelecek | ŞÜNÜŞ birliğinin, ülkü birliğinin en yılar için bunlardan istifade edebi - | kurultaya da beni baskah seetiği- yerlerine öz Türkçe sözleri“ kul - i Pi N let Meclisi Reisi Kâzım Paşa Haz: Tamthağı Miş “Bulümayaruk. vetletinin Başkan seçilmesini tek- Nif etti, Teklif herkesçe alkışlandı. Bu- nun üzerine kürsüde olan Maarif Vekili Abidin Beyt -—— Buyurun Pâşa Hazretleri!. Diyerek Büyük Millet Meclisi Reisi Kâzım Paşa e Hazretlerini | Başkanlık yerine çağırdılar. Kâzım Paşa Hzın nutku Alkıslar arasında kürsüye ge- hâ çok ve tez verimli yola köya- cağma güveniyoruz. Bu inanla İkinef Türk Dili Kurultayına kut- Tu çalışma dilerim.,, “öz Türkçe kelimeler,, Başkan Paşanın nutku, her ye- rinde sürekli alkışlarla karsilandı. Bu öz Türkçe nutkun göz önüne koyduğu öz Türkçe kelimelerin izahını aşağıya yazıyoruz: 1 — Başkan arapçada (reis) sözü zaten (baş) demek olan (reis) ten ge. | lir. Türkçede de (baş) reis demektir. Bir de (kan) eki getirilerek (başkan) yapılmıştır. Bu söz (reis) wanasm - da ve (başğanın) şeklinde olarak di- dilinin ilerleyişi ve yabaner tesir. lerden nasıl kurtulup varlığını gösterdiği etrafında, içerisinde hiç yabancı söz olmıyan öz Türk- İkinci Kurultayın, dil-işini da- | | ken kendi en yüksek sayi | şok yaygındır. (Ulu) doğruda” ruya büyük demek olduğuna nuna (ğ) getirilerek (en mi nası verilmiştir. Orban âbidi ve uygur metinlerinden Oğu İ kıbesitide de vardır. (Tarama sayıfa: 137). Başkan vekilierile ya Köâzun Paşa Hazretleri larımı bitirdikten sonra ym başkan vekilleri ile yi rinin seçilmesini ileri sürdü Abrahim Necmi Rey, | killiklerine, Türk Dili Tetkik” miyeti Reisi ve Maarif Vekil İbidin Beyle, Bursa mebuf* Beyin seçilmesini teklif etti * fakla kabul edildi. Kurultay yazganirklarım İbrâhim Necmi Beyin teklifi mail Müştak, Faik. Reşit, Ahmet, Hakkı Süha Beyler idiler. Gelen tebrik telgra' Kurultay Başkanı, Kur” açılışr dolayısiyle gelen tebrik graflarna riyaset divanın” vap Verilmesini teklif etti VW bul olundu. Telgraflar arasında, hariciye komiser vekili Kr” yoldaştan Hariciye Vekili Rüştü Beye gelen telgraf © rak şiddetle alkışlandı. T&j şudur: “Dost Türkiye Cümhuriyet Kurultayı açılırken size en selâmlarımı takdim eder ve bö larımın Kurultay reisine ederim. Kurultaya, o Reisicümhur | Mustafa Kemal Hazretlerinin ve bilgili idaresi altında | tah şüphesiz olan en büyük muvafif ler dilerim”. n “ Bündan sonra, İstanbul Belediye reisi Muhittin Bey © dan, şehir namına Kurultay ne gönderilen mektup, okundü ” kışlandı. Türk Dili Kurultayı Yüks liğine: Dolmabahçe # “Büyük şefin yaratıcı ve dehasindan doğan Dil inkı'abı “7 hik bayırı bir çalışma devi sonra, bugün ayni çatı altmdi nan ikinci kurultay ile daha # daha verimli bir inkişafa doğ # rürken, iki sene evvelki şeref W hariyetin aziz hatırasını, mü” #| emenet gibi taşıyan İstanbul” hirlerinin tarihinde başlı veri, krymet ifade eden bu büdisey' Pİ re daha selimlamak ve bu ye, ve kültür hamlesinin kendi 4 | de bir kere deha tecellisini sonsuz bir sevinç ve mutlu! maktadırlar. İstanbul ha'kınn bu ve Dil ipkılâbina candan yüksek vatitanızla Kurultay” arzederek bugün baş'ıyan leye muvaffakiyetler | dileri dir” İstanbul Vali ve Beledi MÜHİTTİN Bünüan başka, memleketi lif yerlerinden gelmiş 2000 * çe bir nutuk söylediler ve çök al- kışlandılar, Bu nutuk şudur: “— Reisicumhur Hazretleri, hanımlar, beyler, “İki vel önce, gene büradâ top- | lanmış olan Birinci Türk Dili Ku- rultâyinın değerli çalışma çağını buğün tatlt bir sevinçle ahatım. Birincisine olduğu gibi bu ikinci e lüğat (it) Türktede vardır. yeri, dergisi, sayıfa: 654”. Gözgü. Ayna demektir. Fars ça sanılan ağhanın da Türkçe olduğu anlaşılmaktadır. (Göz) kökünden ge len gözgü sözü 16 amcı &ira kadar şi irlerde bile vardır. Süheyl ve Nevbas har tercümesi ile o Tuhfetüzzeki yede, tefsiri surei mülltte ve Azeri de olduğu gibi, Ankara, Bursa, Cebe libereket, Kırklareli, Konya, Kayseri, | > Afyon, Zile, İzmir, Takat, Giresen, Bolu, Elâziz, Malatya, Kütahya, Kas- tamonu, Diyarbekir, Van ve Seyhan gibi bi gok yerlerden de derlermiş « tir. (Tarama dergisi, sayıfat 14). 3 — (Uluğ) en büyük demektir. - Büyük manasına (ulu) ve (uğ sözleri nizden pek mutluyum. Dil birliği; el birliğinin; dü- sağlam temeli olduğ gibi göz ka- maştırıcı gözgrüsüdür de... Uluğu- dakika süküt teklif etti: grafın bir Betesi' yapılıp a ması kararlaştırı'dı. Bir dakika sud Kurultay Başkanı, ilk * da bulunduklari halde b“ 4 Ya iştirak edemiyerek mih Rifat ve Reşit GaliP hativalarını kutlulersi Dakik geçtikten 80 5 N menlerii seçilmesine İbrahim Necmi Beyin *€. e”. rine aşağıdaki zevat ilet Tak ei (Devâmı ? indi