6 Temmuz 1931 Tarihli Vakit Gazetesi Sayfa 5

i ğ i ği ğ i i —. fat tse ça15 ge” e ss w. x | di (Üst tarafı 1 inci sayılada) meseleyi muhtelif cepheden izah ettiler. Ben burada geçen sözleri dikkatle dinledim. Zaten hatiplerin gösterdiği endişeyi yalnız burada Büyük Millet meclisinde vuku bulan müzakerattan değil, halktan ve birçok vatandaştan da işitmişim- dir. Mesele ehemmiyetle Dazarı dikkate almacak, müstacelen düşünülecek bir mahiyet almış- tır. Müsaade buyurursani bu- günkü vaziyetin manasını izah etmek için size biraz eski za- mandan bahsetmeliyim. Matbu- at ğe ameli sahada vazıh ve ir ifade ii - labilir. e ile nasıl anla Bu memleketin ötedenberi istediği matbuat hürriyeti nedir? Bu memlekette - tabii her mem- leketin / istiadı öyledir- bir matbuat hürriyeti diye ilk önce mevkii iktidarda bulunan bükü- mete karşı ulu orta ölçüsüz söylenebilmesi Kastedilir. Millet- lerde matbuat hürriyetinin ilk miyarı budur, bu imkân kato- lunacak ilk merbaledir. Memlekette her hangi bir güzete çıkabilsin. Doğruca hü- kümete karşı mevkii iktidarda bulunan kimse aleyhine - meselâ ismet Paşa - söz sövliyebilsin, Bunun böyle olabilmesi matbuat hürriyetinin ilk miyarıdır. Söy- lenen sözlerin doğru veya yanlış olması münakaşası ondan sonra e evvelâ bir ne- iceyi cide etmek için uğraşır lâr ki biz de bunun iste tağılar mışızdır. Hatta çocukluğumuzda böyle bir manzara görmek için müştak ve mütehassir' günler geçirmişizdir. Hükümetler ise bilhassa uzun müddet söz söy- letmeden kapalı kalmış devir- lerden sonra kendileri aleyhinde söz söylenmesine tahammül ede- mezler. Her milletin hususi istidatları vardır. Kendi halkımızın da kuv- vetli yerleri olduğu gibi, zayıf yerlerini de bilmeliyiz. Meselâ: yazı ile gösterilen her şeyi doğ- ru zannetmeğe halkımız daha ziyada O mütemayildir. o Gazete © veya kitap basmış. Bunu mutlaka © doğru olarak alır, Saniyen hal- , Kımız, aleyhinde söz söylenen mrevkii iktidar sahibi bir adamın muhakkak itibarından kaybetti- ğini zanneder, Üçüncü nokta, kapalı devirlerden sonra matbu. at hürriyeti ilk devrede daima ir pera A ipe olarak kulla. : n hükümetle; korkarlar, iktidar ve Er sa sarsıldığı bir zamanda 15 günlük bir fırsattan istifade edebilen gazeteler mevkii" iktidardaki hü- “a girebilirler a memlekette ö beri baves edilen bir fay © muştur. Bu sebepledir ki bükü- metler matbuatta kendi mevcu- diyetlerinin ve siyasetlerinin ten- kit edilmesine dalma az taham- mül etmişlerdir. Bu tehaşinin aksülâmeli olarak matbuat hür- riyetinde ilk istihsal olunacak şey hükümet aleyhinde istenildiği gibi yazı yazmak havesi olmuş- tur, Bu safha matbuat hürriyeti- nin ilk siyasi kademesidir, Bir millet siyasi hayatında in- kişaf ve tekamül ettikçe, onu idare edenler tecrübeli ve muk- tedir oldukça bu siyasi safhayı atlatmak kolâydır. B.M. Meclisi | ismet Pş. Hz.nin Mecliste istizah milletin imukadderatına hâkim olduğundan beri geçen safhaları ve geçirdiğimiz tecrübeler oka- dar mübimdir ki, matbuat hür- riyetinin hallolunmaz zannolunan bu ilk sarsıntılı safhası muvaf- fakiytle hallolunmuştur.Mevğii ik- tidarda bulunan hükümete, bat- ta haksız olarak ulu ortâ her şey söylenebiliyor. Ne rejimin kuvveri ne de mevkii iktidarda olanların nufuzu derhal zail olu- yor. Esas olarak bildirdiğimiz zaaf- ları mütemadiyen terbiye ve islah etmeğe vakit ve çare bu- labiliyoruz. B. Meclise itimat edip cesaretle söyliyebilirim ki, bir muhalif cereyanınin derakap vücuda getireceği bir tehlike derpiş etmiyoruz. "Böyle tehlikeyi taşıvvur et- miyoruz. Arkadaşlarım, *odi bundan sonra geçirmeğelt *scbur oldu- ğumuz safhalar » a © . hürri- yetinin daha güç, daba mulâk olan safhalarıdır. Asıl ballolun- ması lâzım gelen güç şeylerde bunlardır. Bilirsiniz ki, propaganda bu asın başlıca silâhlarındandır. Matbuat hürriyeti bügün yüz sene evvel |zannolünduğundan daha ziyade ehemmiyet peyda etmiştir. Kıymeti bundan yüz se- ne evvelinden “daha ziyade art- mış değil, ayni kıymettir. Tehli- kesi daha ziyade artmıştır. Pro- paganda eğer müsait saba bü- lursa bir memlekette, bir millet- te yıkılamıyacak zânmolunan en kuvvetli bir binayı dahi yıkabi- lir. Muntazam; şuurlu muayyen bir-hedef aleyhine tevcih edilen Pföpağandanım zâmaân e sarsii- mıyacağı hiç bir kuvvet yoktur, (Doğru sesleri) Arkadaşlar: * Propaganda ile kastolunan: hedefi yıkmak için hakikate muhalif söz söylemek te lâzım gelmez. Hatta doğru liyerek limaksadin yapılan a tipli bir propaganda bakikati yere sermek iiçin kâfi gelebilir. Hiçbir memleket bütün mescle- lerini o halletmiş ve cemiyetin bütün ihtiyaçlarına kâfi gelecek vesaiti . elinde © tutar. değildir. Her memleketin bin tane ihti- yacı vardır. Eğer: bir cemiyetin hayatı o mutlaka fena görmek ve göstermek istenilirse onun Belikeğir çi işini her tarafına veya eksik göstermek mümkündür. Ne kadar şuurlu ve anlayışlı olursa olsun hiçbir millet mun- tazam, müstemir ve daimi bir propagandanın tesiratına taham- mül edemez. Bündan 50-100 se- ne evvelki nazariyeler nibayet fikir münakaşasından ibarettir. Siz söylersiniz, ben söylerim, dinlenilir. Hangi tarafı doğru bulurlarsa onu kabul ederler, denilirdi. Halbuki bugün birçok ders letler hatta aralarında münase- bet kurmak için yekdiğeri aley. hinde propaganda yapılmaması- nı şart koyacak kadar ileri git- mişlerdir. Bu memleketler asır- hik, hürriyet memleketleridir ki milletler tarafından yekdiğeri bu- gün aleyhine maksadı mahsus ile yapılacak © propagandaların 2a- rarlı tesirlerine tahammül edile- miyeceğini iddia ve ilân etmek tedirler. ; Demek ki musyyen maksatla yapılan propagandaların tesiratı- na milletin müdafaa edilmek sizin mukavemet edebileceğini Zannetmek hatadır. Bir cemiyetin hayatını mütemadiyen fena gös- teren bir neşriyat o memlekette biç bir hayır vücuda getirmez. Gençler ve çocuklar mütemadi- yen fena idare olunduklarını, her şeyin fena olduğunu, mille- tin büyük diye, iyi diye tanıya- cak hiç bir şey olmadığını duya duya, okuya okuya yalnız bedbin ve meyus adamlar olurlar. Mil- letin istikbvlini idare edecek çocuklar genç yaşlarında buka- dar zehirli hava teneffüs ederek istikbale çıkarlarsa milletin ati- sinden. nevmit oimak lâzımdır. (Bravo sesleri ) Muttarit Ye mütemadi fena neşriyat bir memlekette ahlâkı ifsat eder, Matbuat hürriyetinde bilhassa sujistimalâta karşı bek- lenen bir fayda vardır. Matbuat vazifelerini iyi ifa ederse mev- kii iktidarda bulunanlar, sahibi nüfuz olanlar, sujistimalden te- vakki için ayrıca bir murakabe içinde ve tayakkuza mecbur bulunurlar.Matbuat hürriyetinden beklenen © başlıca faydalardan biri budur. Fakat şuurlu bir murakabe ifa etmek değil de munbasıran fena görmek ve göstermek olursa bununla ya- la bike a LE ğe pılan murakabe ( sulistimalâtı tenkis etmez. Bilâkis bütün aklı erenlerin olmağa teş- vik eder, Çünkü namuslu adamın kolay kolay hırsızlıkla itham edile- bilmesi hırsız muamelesi gör- mesi, asıl hırsızları herkesin Kendilerile beraber olduğu zan- nimâ düşürür ve hırsızlar utana- cak bir mevzu kalmadığını iddia ederler. (Bravo sesleri, alkışlar) Ahlâki meselelerde hüküm âdil. olmazsa hükümden bekle- ben netice berakis olur, Madem ki matbuat dediğimiz mevcudi- yet bir murakabe salâhiyeti id- dia ediyor, eğer ayni zamanda kendilerinde mes'uliyet hissini bulmazlarsa “ahlâk üzerinde fikir üzerinde, cemiyet üzerinde tesi- ratı tamamen akim kalır, hayır tamamen muzur ve maküs olur. Arkadaşlarım birçok müşa- hedelerinden bahsettiler. Müsa- ade buyurursanız size teferruata girmiherek © yormıyayım. Bugün Bugün heyeti celilenizi ıstıraba sevkeden ve bir çok vatandaş- larda ayni ıstırabı ve endişeyi uyandıran dert şudur: “Bir nevi çaresizlik vardır ki halle dilemiyor," “Büçaresizliğin nasl (bir neticeye varacağını kimse tahmin ede miyor. İktisadi ahval © üzerinde İse) menfi neşriyatın tesiri ahlâk üzerin deki tesiri gibi fazladır. Onun kadar ih ettiğimiz hükümet meselesine ce tahripkârdır. öö. m! i Dolan 18 pkârdır. İktisadi meselede mir virmek için meseleyi böyle teşrih edi- tedbirinin . bulunması mevzulardır. Eğer bu mevzular üze rinde dahi mes'uliyet ve hakikat hissin len manda olan küçük hisler, itiraz lar hâkim olursa (o zaten anlayışı ka- rışmış olan muztaripler büsbütün yanlış istikamete serkolunur. Bunun |Korkmuksızm milletin asri idaresinde yakın bir misalini söyliyeyim, Mese-|€5âsli bir vasıta olarak ele almak Za-/leri halledecekse onun kurunu vusta İl bu sene bütçeyi muvazeneye getir.|manı gelmiştir. (Bravo sesleri). mek için tasarruf yapmak mecburiye- #nde kalıyor ve birçok külfetler, zah:|riyeti bu asrın en yeni en müessir mil. .İsu bundan ibarettir demektir. 5 — VAKIT 6 Temmuz 1931 — hakkındaki mühim nutukları çok ihtiyacatı kasretmek suretile ya» pıyorsunuz. Tabli bu tasarrüf Şu se viyede maişeti olan bir zatın varida- tından bir miktarı azalır azalmaz gı- dasını yarıyarıya kısmağa mecbur ol- ması kabilindendir. Böyle tsarruflar; dan çok elem duyulur. çünkü yarın bunların tatbikatı (başladığı zaman birçok ihtiyaçların kasrolunduğu an laşılacaktır. Daha fazlası lâzım olan mekteplerden © talebelerden bir kısmı nın İhmal edildiği anlaşılacaktır. Daha fazlası lâzım olan hastanelerden / bir; kısmının tehir eğildiği anlaşılacaktır. ve saire, Bu tasarruf ancak ıztırarlı zaman- larda tevessül edilebilecek zaruri bir tedbir mahiyetindedir. Böyle mesele- lerin anlaşılması tabii O istikamette işaşırtılıp da başka bir istikamete sevs| kedildiği vakit efkârı umumiye zehirle İnecektir. — Bunlardan memlekete fay- da değil zarar hasıl olur. Öyle şeyler gördüm ki artik tashih denilen (o mef- hum muhitten çıkmağa © başlamıştır. Her hangi yanlış bir havadisin neşr Tunduğunu görüyorum. Güzel yanlış) işitmiş olabilirler ve yahut (farkında değildirler . Bunun çaresi mutat olan, medeni olan insani olan çaresi bu işin doğru- Tebliğ yaparsınız alırlar. Ya inanmadıklar:- nı gösterirler ve yahut tahrif eder neş rederler. İnanmadığını göstermek da- ha iyi bir şeydir. Çünkü bir mukabe İleyi davet eder. Fakat tahrif ederek neşredenler bu zihniyet odur ki haki. katlerin tahrif olunmasından hakikat: İlerin o anlaşılmamasından fayda © ve menfaat beklemek zihniyetidir. Haki- katlerin tahrif olunmasından ve haki- kaflerin anlaşılmamasından fayda bek liyen zihniyet (o mahzişerdir. (Bravo sesleri alkışlar.) Elemimizi tahrik etmemek için size başka misaller söylemiyeceğim. Arka daşlar kâfi derecede misaller söyledi- İler. Efendiler dava başına tekrar g© Tiyorum. Matbuat hürriyetinde bir ne vi çaresizlik o kendini göstermektedir. ee İmişân, yektr.. ti ei siyasi ve iktrsadi m her hangi bir seleri doğru bir istikamette münaka; :İefkârı umumiyeyi tenvir etmek, 7€ Müemadiyer| hirden kurtarmak lâzımdır. Halk idâ tahsilde bulunan talebe üzerinde, çif-|resinde siyasi vaziyette o bulunanlar etmek imkânı yoktur. tinde bulunan köylü üzerinde, şehir. de yaşıyan vatandaşlar arasında zehir li hava ciğerleri zehirlemektedir. Bus; nun neticesi nereye varacaktır.? Ça- re olmak üzere derhal hatıra gelen, e Timizde bulunan bir salâhiyeti © yani İkapatmak salâhiyetini tatbik etmektir. "Bunu tatbik etmedik, vaziyete çare de gildir de onun için tatbik © etmedik. Senelerdenberi ısrarla anlatmak iste diğimiz bir (prensip vardır. atın hürriyeti meselesi, Artık bir hü kümet meselesi değil bir millet mese- lesi idi. Hükümet meselesi zannole- nan 'matbuat hürriyetinin (bir millet meselesi olduğunu söyliyebilmek için bunları söyliyen adamın senelerce her türlü tenkide maruz olması ve bunlar- dan ürkmiyecek, korkmıyacak kudret te olduğunu ispat etmesi lâzım gelmiş tir. (Bravo sesleri alkışlar.) Eğer bundan üç beş sene evel bu bir hükümet meselesi değil © milliyet meselesidir deseydim, © vakit mevli! iktidarda olan adam ( efkârı asıl ter. yor denilecekti, Bugün vaziyeti cesn- retle anlatmamın sebebi İsmet Yaşa- nm bütün bunları millete anlının aki- le söyliyecek imtihanını geçirmiş ol- masıdır. (Şiddetli alkışlar.) Matbuat hürriyeti denilen meseleyi Birinci mesele şudur: Matbuat hür metler ihtiyar ediyorsunuz. Bunu ef-|li vasıtalarından biridir. Memlekette! kârı umumiye nazarında şu istikamet-|mathuat olmaksızın halk idaresinin te teşrih etmek gayet dem ki bu tasarruf kolaydır. Ma-/bulunduğunu farzetmek ihtimali yok. yapıdabiliyordu, tar. İkinci mesele daha evelki seneler niçin yapmadınız.|hürriyeti iyi şudur: kullanılmıyan Matbuat yerde Bü tasarrufları dâha evel yapsaydınız| memleketi salâha sevketmez. Bilâkis bugün daha çok paramız bulunacaktı.'a memleketin batırılmasını tacil eder. Bugünkü sikıntıy: çekmezdiniz, hal-| Bu idi ıddı ztelik etmiye mecbursunuz. buki bu tasarruflar yapıyorsunuz fa-| Bugün Türkiyenin mukadderatma hâ- ta kat hususi bir buhran içinde vasaitin|kim olan B. M. Meclisi bu iki zıddı te kifayetini “temin edebilmek için — bir-/lif vazifesi karşısında ( bulunuyor. 1 04 ia Gal gf e leğer bu memleketin hukukşinasları baş Matbu-|başında evvelâ diğer matbuat | gelir. Matbuatın hürriyeti baki kalacak ve matbuat hürriyeti memlekete zarar ver miyecektir. Bu istikamet yalnız hü. kümetin elinde değildir. Bu hükümetin eline en sonra geçecektir. Bunu Obü- tün milletin müşterek vazifesi ve müş terek meselesi olarak (zihinlere tel- kin etmek lâzımdır. Eğer hocalar kür sülerinde tahsil ettirdikleri çocuklara mütemâdiyen zehirli havalar (içinde yüzdüklerini görürler (ve aldanmayı- nız dört beş şuursuz kendini kaybet- miş. Küçük ihtirasları mağlüp olmuş- lar, diye mütemadiyen söylemezlerse, tanbaşa zehirli olan bu havayı görür- ler zerre kadar müteessir olmazlar ve lâkayt kalırlarsa İsmet Paşa bu eseri nasıl halletsin!. (alkışlar). Rasgeldiğim gazeteyi kendi takdi- rime göre kapatacağm. Ertesi günü tekrar kapatacağım. Böyle bir hüya- tın hulk idaresi ile münasebeti nedir! Ben bunu bugün kullanacağım. Yarın başkası yapabilir mi? ketin hukukçularının, hocalarının me seleyi munhasıran hükümete bırakma- sı memlekti kapkara bir istibdada sevketmeleri demektir. (Sürekli alkış» lar. Bravo Paşa) sesleri, Diğer bir nokta da şudur: Matbuat hürriyeti denilen şu halk idaresini tan zim eden usullerde ve siyasi mücadele» lerde milletlerin evvelâ geçmiye mec bur oldukları geçittir. B. M, Meclisi kürsüsünden birçok vesilelerle matba- at hürriyetinin zararlarına karşı devas nın yine matbuat hürriyeti o olduğun. dan bahsolunmuştur. Bu nedir? Ru meseleyi, matbuat faaliyetinde hizmete taallük eden gi." ve dolaşık usulleri en iyi yine gazeteler olabilirler. Hayatı na zarar veren istikametlere karşı sa» lim kanaatte bulunan matbuat cesaret le mücadeleye mecburdurlar... Matbu» at hürriyetinin zararlarını evvelâ ar- kadaşları olan diğer matbuat bertaraf etmek o mecburiyetindelirler. . Evvelâ matbuat yekdiğerini murakabe etmeli- * idir. Fena sözler fena neşriyat mem buat tek cephe alarak eğpnranecdiğer lerinin üzerine atılmak mütemadiyen memleketi idare eden başvekilmiş gibi hususi mes'uliyet hissi ile mütehassis olmak lâzımdır. Yedi yaşındaki çocü- ğa ders vermek için muallimi hususi milletin efkârına her gün fikir telkin bir takım mürakabelere tâbi olmalıdır. Bu mürakabelerin (o başında (o kanünf murakabe gelmez. Bu murakabelerin Ondan sonra cemiyetin siyasi hayatın. da bulunanlar murakabe eder, Kanu- ni murakabeler son çarelerdir. Arkadaşlar; ben birçok zamanlar gayretle ve endişe İle bu hayatı tâkip ettim. Erbabı namus haysiyetlerini tehlikede görerek memleketin mukad- deratında fikir ve mes'üliyet sahibi ol- sile ile kendisini matbuat diline düşü. rüp de haysiyetinin örselenmesinden, insan yüzüne bakamıyacak hale gel mesinden korkuyor. rn Arkadaşlar, eğer bir o memlekette batar; (sürekli alkışlar), let idaresi diyoruz. Bu iddinda bulu- nan herkesin millete taallük eden iş lerde hissesi ve mes'uliyeti olması 1â- ziımdır; İpadişahından ne farkı vardır? (Bravo isesleri, alkışlar), n veya haksız tarizlerile geçen zamandan istifade edilmiştir, Endişe veren yer. leri tebarüz ettirdiğimiz gibi istifade. li olan yerleri de tasdik etmeliyiz. İs- gif tifadenin başı bence bilhassa matbu- atın çok faal bulunduğu o İstanbulda” a gördüğüm tekâmüldür. İstanbul çok neşriyat ve mücadelâ- muhatap olduğu halde efkârı umu» mivesinde salim bir sükünet hasıl ok li iii Cütfen' sayıfayi çeviriniz) a Memle , di 7 leketin efkârını fena istikamete sev Hakikat hilâfında hasıl olan bir kana- kediyorsa . buna -iştiraketmiyen smai- easy etmek iddiasında bulunan adamlar da mak endişesile yavaş yavaş kendileri; Eİ ni siliyorlar. Herkes her hangi bir ve | erbabı namus lâakal eğirra kadar cesur olmazsa o memleket behemekal Halk idaresi, hepimizin idaresi mil 3 eğer hükümet bütün mesele, Benim görüşüm, matbuatın haklı » birçok tekayyüdata tâbi tutuyoruz. Bir.