17 Eylül 1938 Tarihli Ulus Gazetesi Sayfa 3

17-9-1938 , DIŞ POLİTİKA Harp mı? sulh mu! Dünyanın gerek harp ve gerek sulh hakkında söz söylemiye en çok selâhiyeti olan iki devlet adamı Berhtesgaden'de başbaşa vermiş - lerdir. Aylardanberi İngiltere Al - manya'nın ne yapmak istediğini bil- mek istiyor. Almanya da İngiltere'- nin bazı vaziyetlerde nasıl hareket edeceğini öğrenmiye çalışmaktadır. Hitler ile Çemberlayn, bu noktalar - da biribirini tenvir edebilecek en büyük iki salâhiyettir. Binaenaleyh bu iki adamın, bütün vasıtaları bir tarafa bırakarak birbiriyle temas etmeleri sulhun en büyük müjdecisi olarak kabul edilebilir. Yetmiş yaşında bir ingiliz başve - kilinin bu uzun tayyare yolculuğu - na katlanması, enternasyonal vazi - yetteki tehlikeye delâlet ettiği gibi, Çemberlayn'in sulha olan bağlılığı- nı göstermektedir. Bu jestinden do- layı Çemberlayn'e teşekkür etmek bütün sulhseverler için bir — vazife halini almıştır. Çekoslovakya'da südetler ile hü - kümet kuvetleri arasındaki mücade- le gün geçtikçe daha kanlı bir saf- haya girmektedir. Südetlerin lideri Henlayn hükümetle temasını kes - miştir. Alman gazeteleri Çekoslo - vakya'ya karşı ateş püskürmekte - dirler. Manevra bahanesiyle silâh altına alınan bir buçuk milyon al - man askeri Çekoslovakya üzerine yürümiye hazırdır. Fransa yirmi dört saat içinde bir kısım ihtiyat sı- nıflarını daha vazifeye çağırmıştır. Sovyetlerin askeri hazırlıkları devam etmektedir. İngiltere donanması da harp vaziyetini almıştır. Buna rağ - men, bu devletlerden hiç birinin harbi istediğine aslâ ihtimal verile - mez. Almanya harp istiyemez; çün- kü beş senede sulh yoliyle büyük muvaffakiyetler elde etmiştir. Fakat bütün bu başarılara rağmen, hâlâ her sahada 1914 senesindeki vazi - yetinden çok zayıftır. Askeri hazır - lıkları tamamlanmamıştır. İktisaden zayıftır. Mali noktadan 1914 sene - sıyle kıyu edilemiyecek derecede . Etrafındaki | - rının vıııyetlorınden emin dezıldu' 1914 senesinde aleyhine teşkil edi - len bir koalisyona karşı âcizdir. Bu şartlar altında Almanya tarafından ıblacık yanlış bir ıdrm, kendisi i he dir. DÜNYA HABERLERİ Yugoslav Milli bankasının kararı Belgrad, 16 a.a. Kurir'in öğrendiğine göre, goslavya milli bankası bir müddet için alman markının piyasasını 14 dinar olarak muhafaza etmiye karar ver - miştir. Millt bankanın piyasadan mark satın almasının ve bir markın fiyatını 14 dinar olarak muhafaza — etmesinin sebebi, ihracatı himaye etmektir. Yugoslavenski Yugos - Milletler Asamblesi toplandı Cemiyeti İngiliz delegesi hükümetinin görüşleri hakkında izahat verdi Cenevre, 16 a.a. — Milletler Cemiyeti asamblesi, bu sabah İr- landa Başvekili B. dö Valera'nın riyaseti altında bir heyeti umu- miye içtimar akdetmiştir. Çekoslovakya'da vaziyet karışık Hükümet Südet partisini feshetti Sudet mıntakalarındaki silâhlar toplanıyor Prag, 16 a.a. — Prag'da gergin vaziyetlere mahsus bir hava es- mektedir. Bunun başlıca tezahürü, ortada biribirini nakzeden birçok şayia ve haberlerin dolaşmasıdır. Çıkan bir haber, ya Prag hükümeti yahut da yabancı hükümetler tarafından tekzip olun- maktadır. Dün hükümetin Henlayn'le südet partisi şefleri hakkında bir tevkif müzekkeresi kestiği haber verilmiş, bugün bu haber teyit edilmişti. Akşam üzeri resmi mahfiller bu haberi tekzip et- miştir. Prag hükümeti südet alman parti- sini, ihtilâlci bir teşekkül olmak do- layısiyle feshetmeğe, diğer hususi za- bıta teşekkülerini de lağva ka - rar vermiştir. Bu haber şimdiye ka- dar tekzip edilmiş değildir. Çekoslo- vak polisi bu emri tatbik için talimat almıştır. Hükümet, südet mıntakalarında mevcut bütün silâhların 24 saat için- de ciheti askeriyeye teslimini emret- miştir. Bu emir silâhçılara da şamil- Infilâk maddesi bulunduran silâh- Alman hükümeti fedbir alıyor (Başı 1 inci sayfada) Juelich'den Ahen'e kadar askeri kıta- lar ikame edilmiştir. Çekoslovakya'nın aldığı ted- birler ve alman basını Berlin, 16 a.a. — Alman matbuatı, Çekoslovakya'da ihtiyatların silâh altı- na çağrılması ve diğer askeri tedbirle- ri şiddetli bir lisanla bahis mevzuu et- mekte ve Çekoslovakya'nın 21 mayıs tahrikâtımı mı hazırladığını sormakta- dır. Gzeteler bu hususta, böyle tahrikâ- İngiltere Mühürühas Lordu ve İngiltere hükümeti murahhasası Kont dö la Var, kürsüye çıkmış ve Lord Halifaks'ın daima Ce- nevre'ye gelebileceği ümidinde bulunduğunu söylemiştir. Kont düö la Var, bu içtima devresi ruznamesindeki meselelerin en mühi- minin Milletler Cemiyeti misakı prensiplerinin tatbiki meselesi oldu- ğunu beyan etmiştir. Bedihidir ki Milletler Cemiyeti, birçok sebepler meyanında azasından bir takımının çekilmiş olmasına ve bilhassa tesliha- tın tezyit edilmiş olmasına binaen misakı Kaleme almış olanlar tarafın - dan derpiş edilmemiş olan bir vaziye- te karşı koymak mecburiyetindedir. Bu vaziyet, misakm — muvazenesini bozmuştur. İhtimal misakın ihtilâfla- ların müslihane bir surette halline müteallik olan ahkâmı zararına olarak misakın 16 ıncı maddesine fazla ehe- miyet vermek temayülü gösterilmiş- tir. Bu sebepten dolayı misak sadece ve başlıca cezai mahiyette addedilme- miş, belki statükonun ebediyen muha- fazası maksadiyle vücuda getirilmiş bir âlet telâkki edilmiştir. Halbuki misakın hakiki prensipi, —muslihane değişikliklerin tanınmasında ve bey- nelmilel tahkim usulü de dahil olmak bütün muslihane çarelere baş vurulup ta bunlar semeresiz kalmadıkça harba müracaatın memnu olmasında münde- miçtir. İngiltere hükümeti, misakın ihtilâfların muslihane halline müte - allik ahkâmını takviye etmek mütale- asındadır. Lâhey adalet divanı ve Cenevre kurumu -j Ği - A -- a < P- — b a (-| - © —-j y o z — Wn Z Ze a - Istanbul'a gelen italyan ticaret heyetiyle müzakereler devam etmekte - dir. Türk ve İtalyan heyetleri bugün de resmi temaslarda bulunmuşlar - dır. Tali komite pazartesi günü toplanmıştır. Yukarıdaki resim, heyetin geldiği gün Palestina vapurunda alımmıştır. Fransız gazetelerinin endişe ile sordukları sual : Ya Çemberlâyn sulhu kurtaramazsa... Paris, 16 a.a. — Fransız gazeteleri Hitler - Çemberlayn konuş- maları hakkında tefsirlerde bulunuyorlar. Lö Jurnal yazıyor: Fransa henüz vaziyetini tesbit etmedi Paris, 16 a.a. — Resmi mahafilin ka- naatine göre, Fransa hükümeti, Ber- chtesgaden mülâkatının ve ingiliz ka- binesi müzakerelerinin neticelerin- den resmen haberdar edildikten son- radır ki, vaziyet hakkında faydalı bir şekilde müzakerelerde bulunabilir. Siyasi mahafilde Fransa hükümeti- nin ecnebi memleketlerde deveran e- den şayialar hilâfına olarak parlamen- toyu içtimaa davet etmek tasavvu- runda olmadığı beyan edilmektedir. “Hatır ve hayale getirilmek bile istenilmiyen bir bedbahtlık yüzünden B. Çemberlayn'in mesaisi akim kala- cak olursa artık ne Fransa'da ne de herhangi bir memlekette sulh için i- cap eden her şeyin yapılmamış ve garp devletlerinin uzlaşma zihniyeti ve hüsnüniyetlerini azami haddine isâl etmemiş olduklarını iddia ede- cek hiç kimse bulunmıyacaktır.,, Çemberlayn'ın teşebbüsü âkim kalırsa Pöti Pariziyen gazetesi yazıyor: “Bir nevi perde arası ile inkıtaa uğramış olan mülâkata iyi bir alâmet nazariyle mi bakmak yoksa fena bir âlâmet mi saymak icap eder? Hiç şüphesiz B. Hitler bütün alâkadarlar tarafından tetkik edilmesi lâzım ge- len çok şiddetli mütalibatta bulun- yıık f"î'ı'!ıeıe müncer K İngiltere'ye — gelince; ıngılizler harbi hiç istemezler. — İngiltere'nin muzaffer olacağı bir harpten bile kazanacağı hiç bir şey yoktur. Bi - lâkis sovyetlerle ittifak halinde gi - recekleri bir hapte kazansalar bile neticede zararlı çıkacaklarına kani- dirler. Bir ah için böyle bir harbin başladığını ve Almanya'nın mağlup olduğunu farzedelim: İngiliz ve fransız yardımiyle orta Avrupa'yı istilâ edecek olan sovyet ordularına karşı hangi kuvetin mukavemet e - deceğini ingiliz muhafazakârları sormaktadırlar. Şunu unutmamak lâzımdır. ki Almanya aleyhindeki hislere rağmen, bugün İngiltere'nin mukadderatına hâkim olan Muhafa- zakâr parti, Almanya'yı orta Avru- pa'da komünistliğe karşı bir sed te- lâkki etmektedir. Binaenaleyh bu seddi kendi elleriyle yıkmaktan çe - kinmeleri tabiidir. Fransa da aşağı yukarı aynı vazi- yettedir. Fransa'nın da muzaffer o- larak çıkacağı bir harpten hiç bir kazanç ümidi yoktur. Fransızlar, as- keri zafer tarafından vadedilen ümidin ne derece boş olduğunu bü - yük harpte öğrenmişlerdir. İtalya da hnrbı istiyemez. Çünkü tutacağı l tarafı - nın galip geldiği farzedilse bile, bu zafer Almanya'ya Avrupa kıtasın - da İtalya için daima tehlike olan bir hegemonya temin edecektir. M i, bu heg yanınm kurul - masma yardım etmekten kaçınacak kadar realisttir. Bu şartlar altında vaziyet sulhun devamına müsait gibi görünmekte - dir. Fakat bazan insanlar hâdisele - re değil de hâdiseler insanlara hâ - kim olur. O zaman akıl ve mantık yürümez. İşte Çemberlayn hâdisele - rin böyle bir cereyan almasına mani olmak içindir ki doğrudan doğruya Hitler ile görüşmiye karar vermiş - tir. Bu teşebbüsünde muvaffak ol - dil k bir i lık borcu - dur. A. Ş. ESMER Kredi fonsiye keşidesi Kahire, 16 a.aa, — Yüzde üç faizli ve ikramiyeli Mısır kredi fonsiye tah- villerinin dünkü çekilişinde : 1903 senesi tahvillerinden 790.340 numaralı tahvil, 1911 senesi tahvillerinden 374.763 numaralı tahvil ellişer bin frank ik - ramiye kazanmışlardır. kümete bir beyanname ile bildirecek- lerdir. Yukarıdaki haberlerle alâkalı ola- rak, Henlayn'la muavini Frank'ın ve başlıca südet şeflerinin Almanya'ya kaçtıkları bildirilmiştir. Fakat bir Berlin telgrafı da, Henlayn'ın Alman- ya'da değil, hâlen Eger'de bulundu- ğunu bildirmektedir. Çek nazırları arasında anlaşmazlık yok Salâhiyetli mahafil, çekoslovak ka- binesi erkânı arasında ihtilâflar mev- cut olduğuna dair dolaşan şayiaları da bilhassa iki nazırın istifa etmek tasav- vurunda bulunmakta oldukları sure- tindeki haberleri de kati olarak tekzip etmektedir. Bu mahafil, nazırlar mec- lisinin dünkü içtimar esnasında bütün kararların ittifakla ittihaz edilmiş ol- duğunu ehemiyetle kaydetmektedir- ler. Almanya'ya iltica eden südetler Alman istihbarat bürosu, 9.000 sü- det almanın Almanya'ya iltica etmek üzere hududu geçmiş olduklarını Ber- lin'den bildirmektedir. Vard Prays, Deyli Meyl gazetesine bildiriyor: “Zannıma kalırsa alman hükümeti yakında çek hükümetine bir nota tev- di ederek südetlere karşı yapılmakta olan tecavüzlere devam edildiği tak- dirdi Almanya'da sakin bir takım çek- haf leri tevkif ve rehine olarak e ceğine dair Hitler'in Nüremberg'de yaptığı beyanatı hatırlatıyorlar. Çekler Macar sınırında da tedbirler aldılar Budapeşte, 16 a.a. — Macar telgra.f ajansı tebliğ ediyor: Macar hükümeti, Çekoslovak hükü- meti tarafından bilâ sebep Macar hu- dudunda ittihaz edilen askeri tedbirle- ri protesto etmiştir. Hükümet keza Macar hudulunun Cekoslovak tayyareleri tarafınlan ih- lâlini de protesto eylemiştir. Yunan - Alman ticaret müzakeresine hazırlık Belgrad, 16 a.a, — Yunanistan ile ti- cari eler yapmıya al- man heyetinin, Belgrad'dan —geçmesi esnasında Almanya ile Yugoslavya a- Babm vanının Milletler cemiyeti sistemin- deki ehemiyetine işaret etmiştir, Mu- maileyh, bundan sonra İngiltere hü- kümetinin teklifini izah ve teşrih et- miştir : “— İngiltere hükümetinin düşün- '| cesine gore beynelmilel harekete te- şebbüs etmek için lâzım olan şartlar ve bu hareketin imkânları ve mahiye- ti peşin olarak tayin edilemez. Bütün bunlar, her hususi halde ayrıca tetkik edilmek gerektir. İşte Milletler cemi- yeti misakının ihlâl edilmiş olduğu cemiyetin mutat usullerine tevfikan tesbit edildiği zaman, İngiltere hükü- metinin düşüncesine göre askeri veya iktısadi müeyyidelerin otomatik ola- rak tatbiki mecburiyeti yoktur. Bilâ- kis 16 ncı maddede derpiş edilmiş olan tedbirlerin tatbiki imkânının mevcut olup olmadığını ve ne nispet dahilin- de mevcut olduğunu nazarı dikkate almak ve misakın bu suretle ihlâlin- den müteessir olan devlete - yardım i- rasında yapılacak ticart müzakerele - rin tarihi tesbit olunacaktır. Bu mü - zakerelerin en geç önümüzdeki ay i - çinde açılacağı zannedilmektedir. rafta intizam ve asayişi temi £- çin müştereken almacak tedbirlerin ne olacağını tayin etmek mecburiyeti vardır.,, l11 inci madde tadil edilmeli Kont dö la Var, misakın 11 inci fak olmuş olduklarını beyan etmekte- dir. Südetler takbih ediliyor Prag, 16 a.a, — Alman sendikalraı birliği, bir beyanname neşrederek sü- detler partisinin bazı — mıntakalarda i grev çık k için çevirmekte za edeceği yolunda tehditte buluna- caktır., , Memlekette sükün var Bütün Çekoslovakya'da tam bir sü- künet vardır. Herkes vazifesi başında- dır. Emniyet organları, vazifelerini yapmakla megguldür. Çekoslovakya vaziyeti hakında alman kaynakların- dan çıkrılan haberler, tamamiyle asıl- sızdır. Südetlerin mıntkalarında son gün- lerde vukua gelmiş olan hâdise kur- banlarının dün akşamki bilânçosu şu- dur: 30 kişi ölmüş ve 79 kişi yaralanmış- tır. Maktüller arasında 14 jandarma vardır. Perşembe günü 4 kişi yaralanmış- tır. İkisi jandarma biri çek biri de sü- dettir. Resmi bir tebliğ, Şvaderbah'da in- tizam ve asayişin dört devriye tara- fından muhafaza edilmekte olduğunu kaydettikten sonra perşembe günkü hâdiselerin ekserisinin geçici mahiyet- te olup hükümet memurlarının her ta- olduğu manevraları takbih etmiştir. Bu beyanname grevin iktisadi vaziye- ti daha ziyade — müşkülleştireceğine işaret ve birlik azasını sakinane iş ve güçleriyle meşgul olmıya davet eyle— mektedir. 800.000 den fazla azası bulunan bir teşekkül olan Sokol'lar federasyonu merkezi bürosu, Sokol'ların — ihtiyaç halinde emrine âmade olduklarını hü- kümete bildirmiştir. Prag mahfillerinin fikri Prag, 16 aa, — Royter Ajansı bil- diriyor ; Çekoslovak mahafili, B. Çember- layn'in âcilen avdetini ve Lort Run - siman'ın Londra'ya dönmesini atide - ki şekilde tefsir etmektedir. B. Hitler, katiyen tereddüde kapıl- maksızın ingiliz başvekiline dikkati celbe şayan bir takım teklifler serdet- miştir. Fazla olarak Lord Rusiman'ın mutavasıtlık vazifesini ifa edeceğine dair olan haber, diplomasi usullerinin galebe çalmış olduğunu göstermekte - dir. inde mevcut olan ve kararla- rın ittifak ile alınmasına müteallik bu- lunan kaidenin işbu maddenin müessi- riyetini artırmak için tadil edilmesi muktezi olduğunu söylemiştir. İngiliz hükümetin, misak ile sulh muahedelerinin — tefrik — edilmesinin mevkii file çıkması lâzım gelmekte ol- duğu mütalaasındadır. İngiltere'nin mümessili, sözlerine şu suretle netice vermiştir. “— Yaşamakta olduğumuz günler, cemiyeti beşeriye için ve bütün beşer ırkı için çok karanlık günlerdir. Nes- limize tereddüp eden vazife, hayatı yaşanılmağa lâyık kılacak şeylere i- manı yeniden yaratmak ne ümitsiz ve ne de kuvetsiz olmadığımızı isbat et- mektir. Önümüzdeki senelerde bu se- neye dâha büyük bir terakkiye yol ha- zırlamış olduğumuz bir sene nazariy- le bakabileceğimizi ümit ederim.” Öğleden sonraki toplantı Cenevre, 16 a.a, — Milletler cemi- yeti asamblesi öğleden sonra de Vale- ra'nın riyaseti altında toplanmıştır: Norveç hariciye nazırı, gerek sank- siyonların tatbiki, gerek Norveç- top- raklarından enternasyonal - kıtaatın geçmelerine müsaade etmek hususun- da tam Norveç'in hareket ve karar venmek serbestliğini muhafaza ettiği- ni soylemıştır. Di rka, Finlandiya ve Belçika Tan gi ç va- ziyetinden bahsederek diyor ki':’ *“Son hâdiselerden sonra, büsbütün yeni bir vaziyet karşısında Bulunul- duğu inkâr edilemez. Bilhassa Hen- layn'ın beyannamesinden sonra, çe- koslovak meselesi, esasından değiş- miştir, Runsiman'ın vazifesi ve iki ta- raf arasında doğrudan doğruya müza- kereler, bundan böyle — mevzuubahis olamaz;,, Rabat'tan gelen haberlerde, Fransa- da alınan emniyet tedbirlerinin Fas'a da teşmil edilmiş olduğu ve Fas'ta da bir takım askeri tedbirler alınmış ol- duğu bildirilmektedir, Bir kaçakçılık şebekesi Bulundu Tokyo, 16 a.a. — Domci ajansından: Zabıta, beynelmilel bir kaçakçılık teşkilâtr meydana çıkarmış ve 27 kişi tevkif etmiştir. Bunlardan 17 Si rus yahudisi, dördü çinli, biri amerikalı, i- kisi ingiliz ve ikisi japondur. Çete, yen üzerinde spekülâsyon yapryor, kaçak altın geçiriyor ve Amerika ve Avru- pa'dan Japonya'ya plâtin saatler ithal ediyordu. Çetenin reisi Bitku adındaki Polon- yalı yahudidir. delegeleri de gerek sanksiyonların tatbiki, gerek enternasyonal kıtaatın memleketlerinden gçmesine müsaade keyfiyetinin mecburi olamıyacağını söylemek suretiyle diğer Oslo grupu devletlerinin beyanatlarına iştirâk et- mişlerdir. Polonya delegesi de bu baptaki tak- dir hakkının her hâdisede alâkadar devletlere bırakılması lüzumunu kay - deylemiş ve Polonya'nın bu takdir hakkını muhafaza eylediğini söyle- Miştir. Çin delegesinin beyanatı Çin delegesi, japon taarruzunun bir tarihçesini yaptıktan sonra, sulhun taksim götürmiyeceğini söylemiş, pak- tın-17. ci maddesinin ve keza bi ve konsey tarafından ittihaz edilmiş o- lan. kararların tatbiki.,Japonya'ya si- lâh, mühimmat ve para gönderilmesi- ne ve kredi açılmasına ambargo ko- nulmasını ve Çin'e maddi yardımda bulunulmasını istemiştir. Asamble, müzakerelerine - pazartesi günü devam edecektir. Yarin muhtelif komisyonlar topla- nacak ve konsey de bilhassa mandalar komisyonunüun raporunu tetkik et- mek üzere yarın toplanacaktır. l;opü'l';r diyor kiz “Fransa'da coşkun bir ümit uyanı - gazetesinde Leon Blum dırmış olan bu teşebbüs akamete uğ- rasa bile ben sulhu muhafaza çare- lerinin tükenmiş olduğuna ve daha uzak ve belki de daha yüksek bir mü- dahalenin vuku bulmıyacağına inana- mam. Şu halde daimi surette sakin olalım, fakat ruh metanetini ve şe- caati muhafaza etmek şartiytbe.,, İnkita oldu mu?, Övr gazetesinde Bayan Tabul ya- zıyor: “Dün gece yarısı Lord Halifaks'in etrafında bulunan zevat, B. Çember- layn ile B. Hitler arasındaki müzake- rede inkita husule gelmemiş olduğu- nu temin etmekte idiler. Ancak Bay Hitler'in iddiaları o kadar kati ve südet meselesinin halli o derece müş- kül görünmüştür ki B. Çemberlayn arkadaşları ile temasta ve Fransa hü- kümeti ile istişarede bulunmanın fay- dadan hali olmıyacağına hükmetmiş- tir. İddialar, rivayetler Londra'da bazı kimseler, parlâmen- tonun içtimaa davet edileceğini iddia etmekte idiler. Führer'in metalibatını B. Henlayn'in tebliğinde istenildiği veçhile südetlerle meskün menatıkın Alamnya'ya raptı şekline sokmamış olduğu ilâve ediliyordu. B. Hitler'in Almanya'ya raptedilmek hususunun istediklerini talep etmek hakkına ma- lik olan südetlere taallük eden bir mesele olduğunu ve kendisinin şahsen bu meseleye karışmak fikirnde bu- slunmadığını işrap etmiş olduğu riva- yet edilmektedir. Dün akşam Londra'da Hitler'in ta- lebi veçhile dörtler konferansının in- ikadından ve fakat bir az müphem bir surette bahsedilmekte idi. Filistin'de yeni hâdiseler oldu Küudüs, 16 a.a, — Dün Filistin'in her tarafında hâdiseler vukua gelmiş- tir. Bu hâdiseler neticesinde Nasıra ile Remle arasında araplardan iki kişi — ölmüş, dört kişi yaralanmış, Hayfa civarında da bir yahudi yaralı düşmüş- — tür. Kara kuvetleri tarafından da müza- heret gören on dört tayyare, yakınında toplanmış yüzlerce araptan müteşekkil çetelere karşı r geçmiştir. Araplardan yüzden fazla a- dam ölmüş ve yaralanmıştır. ğ Remle — Kaez vk. — el l A