28 Mayıs 1936 Tarihli Ulus Gazetesi Sayfa 4

£ , Bi SAYI-'A 4 ULUS 28 MAY[S 1926 PE"“EMB" Kamutay bııdce konuşmalarına dün de devam etti (Başı I. inci sayfada) rını ferşiyatla geçireceğiz. J8 senesi - nin son aylarında ve 39 senesi yazına girdiğimiz vakit Erzuruma girmiş bu - dlunacağız. Bu ta. —aki şimendifer va- ziyetimiz budur. Antalya - Burdur hattı Diğer taraftan Antaiya'ya yap'ılmak- ta olan hattımızın burdura kadar in - şasının devam etmekte olduğunu bili - yorsunuz. Dün aldığımız bir tetzrafta Burdura Lokomotifin girdiği bildiril. mektedir. Burdura 26 kilometrelik bir kısım kalmıştı, bitirilmiştir. Yakında resmi küşadını yapacağız. Antalyaya ka- dar olan kısım için fevkalâde tahsisat verilmek suretiyle inşasına devam ede- ceğiz, mutlak surette devam edilecek - tir. Bunu resmen bu kürsüden hükü. met namına söyliyebilirim. Bazı kafası dar insanların, acaba burada kalacak mı gibi düşüncelerini işitiyoruz. Böy - le bir şey yoktur. Tabiatiyle devam ede- cektir. (Bravo sesleri.) Yapılacak yeni hatlar ve limanlar Diyarbekirden, Elazizden şarka doğ- rü ve cenuba doğru giden hatlarımızın yapılmasında devam edeceğiz. Bir ar- kadaşım geçen gün şimendiferlerin memleket için hayırlı olduğundan bah- settiler. Şimendiferler — malümuâli - niz yükselmek azminde olan bir milletin ilk vazifesi olarak yapacağı şeylerdir. Onun için memleketin hudut- Tarına kadar olan şimendifer ihtiyacını tatmin etmek hükümetin esas vazifele- rinden biridir. Onun için yaprlan iş faz- la değildir. Bu esas vazifesi sırasında yapılması mübrem olan şeylerdir. Di- yarbekirden, Elazizden öte tarafa yap- mak istediğimiz hatlar için, iki İsveç grupunun müracaati vardır. Bunlarla hali müzakeredeyiz. Topyekün olarak Diyarbekirden cenub hududlarına ka- J(dar bu istikamette aynı hatla bir nok- tadan ayrılmak üzere diğeri Elaziz, Palo, Çapakcur, Mus istikametinde ol- mak üzere iki hat, aynı zamanda Zon- guldaktan Ereğliye kadar olan kısım Ereğli limaniyle, Trabzon limanları ve dalga kıranları yapmak üzere hali mü- zakeredeyiz. Müzakereler oldukça in- kişaf etmektedir. Ümid ediyoruz ki, ya bu suretle veyahut diğer suretle müb - rem olduğu nisbette bu hatları inşa et- meye ve limanları da yapmaya devam e- deceğiz. Bunun için büdcemizde ayrıca bir para görmezsiniz. Fakat herhalde bu, devam edilecek bir iştir. Köprü inşası 1935 senesinde 21 köprü ihale ettik. Kârgir ve demir köprü olmak üzere. Bu sene de bu inşaata devam edecek şekil. de büdcemizde tahsisat göreceksiniz. Bu köprüleri sırasiyle okumak iste. rım. Samsun - Bafra köprüsü, biliyorsu- nuz ki bu ötedenberi mühimdir. Fakat yapılamıyordu. Bunu yapıyoruz. Bu, 250 metre tülünde memleketin en mü- him köprülerinden birisi olacaktır. Ayak- ları çıkmıştır. İnşasına devam edilmek- tedir. ; Sakarya köprüsü, Kocaeli vilâyetinde- dir, buna da devam edeceğiz. Üç ayaklı, gözü 35 metre tülündedir. Bafra köprü. sü yedi ayaklı 250 metre tülünde, her gözü 35 metreliktir. Elâzizde Keban köprüsü, bu Fırat ü- zerindedir. Sanat itibariyle yapmakta ol- duğumuz köprülerin en ehemiyetlisidir. Bu köprü 62.5 metre tülündedir. Sahilin iki tarafına konacaktır. Malatyada Manikan, Kırklarelinde İğneci, Ankarada Ovaçayı, Kocaelinde Yalakdere, Boluda Afatlar, Malatyada Iliç ve Kemah, Ankarada Çubuk, To- katta Fazlı, Bursada Hasanpaşa, Tekir- dağda Ergene, Bursada Karadere ve Hanifdere, Gaziantebde Aferin, Balıke. sirde Karadere Balıkesirde Yayaköy, E. dirnede Sazlıdere, Balıkesirde Karmca- dere köprüleri yapılmaktadır. Bunların inşaatına da devam edece- ğiz. Yapılacak şoseler Şose yolü inşası: 935 senesinde 2.380.000 lira bedelle ihale yapılmıştır. Bunun 1.230.000 lirası 935 büdcesinden tediye edilmiştir. 1.500.000 lirasr da 936 büdcesinden tediye edilecektir. Trakya yollarından İstanbul - Edir ne yolu,-İstanbul vilâyet hududundan Lüleburgaz'a kadar 80 Km. ve Muratlı . Büyük karıştıran 14 Km. lik yolun iha. le bedeli 1.800.000 liradır. Bunun bir milyonunu 935 büdcesinden ve 800 bi- nini de 936 senesinde ödeyeceğiz. İnşa- atına devam edilmektedir. Bu yol Av- rupa muvasalasına müntehi olacağı için asfalt olarak yapılmaktadır. Esası maka- dam şose olarak yapılryorsa da üzerine kâfi derecede asfalt konacaktır. Trabzon . İran transit yolu da, Er. zurum ve Ağrı vilâyetinde olmak üzere, iki kısım yol ihale edilmiştir. Bedeli 231.500 lira olup bunun 131.000 küsur lirasr 936 da ödenecektir. İnşasına de- vam ediyoruz. Çubuk barajı yolu Ankarada baraja bir yol yapıyoruz. Ankaranın ihtiyacı için lüzumlu bir yoldur. Bunu da orta derecede asfalt yapıyoruz. Bu inşaat 936 inde 107 az çok vazifemizi yapmış oluyoruz. Bun- lar arasında Nazilli tarafında Bürhani- ye kanalına sınai imalât için yardım e- diyoruz. Uzun yaylada bir sulama mese- lesi var. Çayır için oraya yardım edece- ğiz. Buna mümasil daha bir kaç ufak mü- racaatlar vardır. Bunlara da yardım yap- mak niyetindeyiz. İki büyük iş Şimdi elimizde iki büyük su iİşi var- dır: birisi Küçük Menderes havzasının temizlenmesi ve Cellad gölünün kuru- tulması işi, diğeri de Nilüfer suyu ve onun temizlenmesi işidir. Bunlara 936 senesinde de devam edeceğiz. Küci Küçük Menderes işi Evvelâ birini söyliyeyim: Küçük Menderes suyu üç buçuk milyon liralık bir teşebbüstür. Cellad gölünün kuru- bin lira masrafla ikmal edilecektir. İn- devam edilmektedir. Vilâyetlerin ihtiyacı için 50 silin - dir ısmarladık. Otuzu geldi, tevzi edi- yoruz. 20 daha geldiği vakit tevzi ede- ceğiz. Silindir için bazı arkadaşlar mü- racaat ediyor, mümkün olduğu kadar, para buldukça en son sistem silindir - lerden yedek bulundurmağa çalışaca - ğiz, Şi Fran transit yolu Trabzondan İran hududuna kadar o- lan transit yolu inşasına devam edece- ğiz. Geçen sene Gümüşhane vilayetin - de ihale edilen kısımlar ikmal edilmek- le beraber Erzurum ve Ağrı vilayetle- rine düşen kısmın bir mikdarını da ihale etmiştik. Bundan sonra fevkalâde olarak alacağımız tahsisatia İrâna ka - dar olan kısmı yapa-.ağız. Bu, 936 sene- si progrmumıza dah, İdir. Şimdi topyekün olarak 936 senesi büdcemizde yol ve köprüler için bir milyon 28 bin lira göteceksiniz. Yol pa- rasının yüzle 15 ierinden de bir mil - yon lira tahmin ediyoruz. Yüzde 15 ler- den fazla kalan para olursa söylediğim hizmetlerden başka 36 senesinde yeni- den köprü ve ufak tefek yolların tami- ratına sarfedeceğiz. Bir noktayı heyeti muhteremenize arzetmeden geçimiyeceğim. Trakyada yapmak üzere olduğumuz yoldan maa - da genel kurmay başkanlığı bizden 350 kilometre yol daha istemektedir. Bu yolların yapılması ise 5 milyon liraya mu!evakxıftxr Tabii uzettıgım gibi ü i nisbetinde hiz- | met yapacağız, daha f: l ve Küçük Menderes kanalının açılması işi. Bu, o havaliyi feyezan su- retiyle tahrib ettiği gibi aynı zamanda hastalık vesaire gibi afetlerle halk üze- rinde de tahribat yapmaktadır. Şimdiye kadar 19 kilometre tülünde kanal açıldı- ğı gibi sınaf işler için de icabeden pro- jeler hazırlanmıştır. Bu üç buçuk mil- yon liralık işten ameli olarak ne kazanı- yoruz, netice nedir? Evvela Cellad gö- Jünün kurutulmasiyle 8 bin hektar ara- zi, diğer bataklıkların kurutulmasiyle 12 bin hektar arazi ve 5S0 bin hektar ara- zi de Menderes ovasının feyezanlardan kurtarılmasiyle kazanmış oluyorüuz ki, ceman 500 bin dönümlük bir — araziyi kurtarmış oluyoruz. Bu arazinin çok feyizli ve mahsuldar olduğunu o taraf arkadaşlarım yakından bilirler. Bursa ovası işi; Bursa ovasının ıslah ameliyatına de- vam edeceğimizi söyledim. Bu da iki milyon 700 bin liralık bir iştir. Biz bu- nu geçen sene yaptığımız bir kanunda izah ederken söylemiştim. Yüzde 20 eksiğine durduruldu. İşte o yüzde 20 den yenid kal için 550 bin liralık bir parayı Bursa ovası. nın eksiklerine sarfedeceğiz. Burada da 2500 hektarlık arazi kurutuldu. 20 köyün halkı sıtmalı idi, Bataklıkların kurutulması dolayısiyle sıtmadan kur- tarıldı. Tabit bunda Sıhat Vekâletinin teşkilâtı da beraber çalışmıştır. Batak- lıkların kurutulması suretiyle işte bu 20 köy ve 20 bin hektarlık Bursa ovası kurtarıldı. Şimdi bir takım dereler taş, çakıl, filan yuvarlamaktadır. Onların önüne geçmek üzere projeler yapıldı, Ş y ihalesini yaparak buna devam na yap yacağız. Bunu yol kanununun tadili hakkındaki noktai nazar ve prensipi - mize delil olmak üzere söylemeği bir vazife addediyorum. Dördüncü umumi müfettişlik mıntakasında yapılacak yol ve köprüler Şimdi yol işleri sırasında dördüncü müfettişlik mıntal da bu den i- tibaren bir faaliyete başlanmak üzere- dir. Orada yapılacak imar işleri yol, köprü ve sairenin kâmilen Nafıa Ve- kâleti tarafından yapılması esası kabul edilmiştir. Her sene bir milyon 350 bin lira sarfedilmek üzere üç senede eski Dersim mıntakasındaki yol ve köprüle- ri yapacağız. Bu da ayrıca müfettişlik mıntakasına aid tahsisat — arasındadır. Şose ve köprüler hakkındaki maruzatım bundan ibarettir, Su işleri Su işleri hakkımda maruzatta bulu- nacağım, Ve bir arkadaşımız da Sam- sun havalisindeki bataklıklardan bah- setti. Bunun hakkında ne yapabileceği- mizi izah eleceğim, Büdcemizde 120 bin lira - görüyorsunuz - bir para vardır, Su işlerinde vaziyetimiz sekiz mıntakaya ayrılmıştır. Bu sekiz mıntakanın ufak tefek bazı mübrem işleri için Tüzum görülen yardımları temin etmek için ka- bul edilmiş bir paradır. Ondan başka Çorlu'da asker ve muhacir ihtiyacı için çok mübrem olan bir su ihtiyacı vardır, bununla onu da temin edeceğiz. Sonra burada bize her urıftın. bilhassa garb vilâyetlerind l da zevk duymuş, menfaat hissetmiş olan köyler- den, nahiyelerden ve bazı kaza ve vilâ- yetlerden müracaat vaki olmaktadır. Biz bunları yalnız devlet parasiyle değil, kendilerini de çalıştırarak onlara yar- dım prensipini takib suretiyle yapaca- - ğız. Onlar da memnun oluyorlar, biz de edeceğiz. Bunlar geçen senenin muva. zene k ve hesaplarına dahildir. Belki bu büdcede bunları sarah ıtn gö- remiyeceğiz. Yapılacak su işleri Diğer senelere de sari olmak üzere bir milyon liralık tahsisat fevkalâde o- larak verildiği takdirde: Vanda Şamram suyu (300,000 lira), Malatyada Derme kanalı (170,000 lira), Malatyada Sultan suyunun Sürgü su- yuna tebdili mecrası (30,000 lira), Ada- nada Seyhan ve Ceyhan h 1 jelerini yaptık, fen memurlarımız vası- tasiyle mürakabesini temin etmekteyiz. Aynı zamanda hükümetin en ziyade bu işle alâkadar olmasının, bu işi bir elden çıkarmak isteyişimizin sebebi, nafıa ve. kâletinin mesül bir makam olduğunu nazarı dikkate alarak yeni devlet ida. resinde binaların sistemlerinin az çok bir olmasını temin etmeğe çalışmaktır. Bu- na mümkün olduğu kadar çalışryoruz. Vilâyetlerde hükümet binaları bir sis- temdedir. Kazalarda ve nahiyelerde de mümkün olduğu kadar binaların bir ol- masına doğru gidiyoruz. Tedricen bu- nu tekemmül ettireceğiz. Bu münase - betle de şu noktayı arzedeyim: Malü- mu âliniz bir memleketin mimari tarzı, o memleket tarihinin en canlır delille- rinden birisi olacaktır. Herkes kendi zevkine göre bina yaptığı takdirde mil- li bir mefküre olarak hangisinin tarihe kalacağını tayin edemezsiniz. (alkışlar) Sulama işinin ehemiyeti Bu münasebetle umumi beyanat sı- rasında B. Hüsnü arkadaşımızın sula- rın ıslahı için buğdayı koruma kanunün- dan hasıl olan paradan yardım edilme- sini ileri sürdüğünü hatırlryorum. Hakikaten memlekette sulama mese- lesine ehemiyet ve kıymet yerilme za- man'nımn geldiği kanaatindeyiz. Hert yer- de boşa akan suların mümkün olduğu kadar mazarratından halkı ve araziyi masun bir hale koymak aynı zamanda bunlardan istifade etmek. Tabii, modern bir hayata girmeğe başlıyan bir mem- leket için bu işin esas vazifelerinden ol- ması kanaatindeyim. Hükümet bunu müdriktir. Hükümet mümkün olduğu kadar bu yolda gitmeğe çalışmaktadır. Bugün büdcenin umumi vaziyeti bu ka- dar imkân vermektedir. Hüsnü arkada- şımıza teşekkür ederim. Hakikaten çok canlı bir noktaya temas etmişlerdir, ka- r.aatlerine tamamile iştirak ediyorum. İmtiyazlı şirketler Arkadaşımız B. Türker imtiyazlı şirketlerden bahsettiler. Onların üze- rinde çalıştığımızdan dolayı bize mem- nuniyet şemmesi gösterdiler, Kendileri- ne teşekkür ederim. Benim kanaatime göre kendi ifadelerini teyiden söyle mek isterim. İmtiyazlı şirketler mese- lesi, memleket istiklâline kavuştuktan, Lozan muahedesiyle istiklâlini temin ettikten sonra ,tamamen halledilmesi lâzım gelen bir pürüz vaziyetindedir. Eecnebi sermayesi nasıl gelebilir? Ecnebi sermayesinin aleyhinde ol- madığımızı, her hangi bir ecnebi ser- mayesinin leketimizde iş yap - na bir itirazımız olmadığını ve çok gör- miyeceğimizi söyledik. Fakat gene ev- velce söylediğimi teyiden söyleyeyim ki haklar menfaatlar mukabilinde ol- mak lâzım gelir. Eski idareden kalmış olan bu şirketleri bu hak prensipine bir türlü inandıramıyoruz. Huzurunuzda açık olarak bunu söylemeği de vazife addediyorum. Vaktiyle belki iktısadi ve ticari maksadlarla gelmiş olan bu (50,000 lira), Çarşamba ve Terme ba- taklıklarının bir kısmı - (150,000 lira), Uzunyayla sulama işinin mütebakisi (30,000 lira), Tarsusta Berdan barajı (130,000 lira), Büyük Mendereste Tiri- bey ovasının sulanması (27,500 lira), Büyük Mendereste Atçe ovasının su- Tanması (9,000 lira), Horsunlu kanalı temdidi ve imalâtı sınaiyesi (65,000 li- ra), Bursada Orhanelinin sulanması (13,000 lira), işlerimiz vardır. Iğdırda mevcut Serdarıabad barajı- ndan bir tünel ile su alınmasına aid avan etüdleri yaptık. İnşaatın ruslar tarafın- dan yapılmasını tetkik için bir rus mü- hendisi bend mahalline gitmiştir. Yapı işlerimize gelince Bir de yapı işlerimiz vardır. Bu, biz nafra vekâletine geçtikten sonra iltizam ettiğimiz bir iştir. Fakat şunu itiraf et. meliyim ki, oldukça ağır yük altında bu. lunuyoruz. Bütün vekâletlerin ve dev- let müesseselerini mürakabe etmek, in- şaatlarına az çok adam tahsis etmek me- sele oluyor. Fakat bunu da mümkün olduğu kadar yetiştirmekteyiz. Merkezde 1,780,000 liralık kadar bir işin mürakabe ve nezaretini temin et- tik. Vilayetlerde iki milyon 822 bin li- galık iş yapılmaktadır.* Bunların pro- yeler, aynı da eski siyasi kokularını bir türlü unutamı- yorlar. Maamafih bunlarla elimizden gel- diği kadar hak ve menfaat esası üzerin- de mücadeleye ve anlaşmaya devam e- diyoruz ve edeceğiz. - Bravo sesleri - Bir misal.. size kısaca bir misalini göstereceğim. Bundan ibret alabilirsiniz. İstanbul e- lektrik şirketinin 1925 senesinde hasılâ- ti 2 milyon 717 bin lira iken 1935 sene- sinde 5 milyon küsür liradır. Şirketlerdeki zihniyet Şirketlerde halli lâzım gelen bir sui istimal devam etmektedir. İstikrazları- ni artırmak, herhangi bir işi mümkün ol- duğu kadar istikraz şekline koymaktır. Çünkü yüzde 8 faiz alıyor. Onu peşinen çekiyor. Ondan sonra kendi faiz ve -di- vidant- 1 için büyük bir kısmını ayırı- yor. Bütün bunlardan sonra da müte- madiyen vekâlete tarifelerin azlığın- dan şikâyet ediyorlar. En hafif şekilde de olsa komisyonlarımızın yaptığı bir dtarifeye şirketin muhakkak aksini iddi- a etmesi esastır. Tarifelerin azlığından vesaireden bahsetmek ve şikayet eyle- mek suretiyle devam ediyorlar. Görü- yoruz ki hu knbîl gikâyetleri kendilerine işlerdir. — En haklı P y 3 vaziyette bir komisyonun tenzil etliği tarifenin bile şirket aksini iddia et- mektedir. Evvelâ bu vaziyetin islâhı vazifesi karşısında bulunduğumuzu ifa- de etmek isterim. Amme işlerinden şir- ketlerin aldıkları paranın — teferruatı vardır, fakat tafsilini lüzumsuz adde- derim. İ Şark demiryolları Doktor Fatma Memik (Edirne) — Şark demiryollarıyle cereyan eden mü- zakere hakkında sayın bakanımızın bi- zi tenvir etmesini rica ediyorum. Nafıa Vekili Ali Çetin Kaya (Af- yonkarahisar) — Bu, günün mevzuu ara sındadır. Arkadaşımız isabet buyur - dular, kısaca izahat vereyim: Şark demriyolları işinin müzakere- si yakında başlıyacaktır. Evvela müş - külat çıkarmak ve müzakereye yanaş - mamak istediler, bilahare hükümetin ısrarı üzerine ve ikinci davetimizden sonra müzakereyi kabul ettiler, yakın - da geleceklerdir. Meseleye bir bakış İ Şark demiryolları meselesi şudur: vaktiyle yapılan istikrazlarla bir takım şimendiferler yaptırılmış, ancak istik- razı tekeffül eden ecnebi şirket aynı za manda şimendifer yapmağı da üzeri- ne almış. Bu iş Abdülaziz zamanında başlamıştır. Diğer taraftan işletme im- tiyazı da kendilerine verilmiş. Tarihi uzundur. 93 harbından evel yapılan bir takım hatlar vardır. Balkan harbından önce yapılıp bilahare bulgarların eline geçen ve Balkan harbiyle sukut eden hatlar vardır. Nihayetünnihaye yalnız İstanbul . Edirne kısmı elimizde kal - mıştır. Bu hattın işletme vaziyeti şir - kete, mülkiyeti tamamen devlete aittir. Bunda münakaşamız yoktur. Bunu, on- lar da kabul ediyorlar. İşletme esası Şimdi işletme esası şudur: İstan - buldan Edirneye kadar olan 300 kilo - metrelik hat asgari 25 milyon lira kıy - metindedir ve işletme sermeyasi olarak bunların koyduğu para da 5, 5 buçuk nihayet 6 milyon lira kıymetindedir. Şirket öyle bir mukavele yapmış ki ev- vela 1923 senesinde readapsyon esası - na göre bir mukayele yapmak şeklinde iki maddelik bir şey imza edilmiştir. Malümu âliniz bu hat esasen avustur- yalılarındır. Sonraları — aksiyonlarını fransızlar ellerinden almışlar ve rea - dapsyon mukavelesi esast üzerine fran- sızların eline geçmesi kabul edilmiştir. 1929 mukavelesi 1929 senesinde burada cumuriyet devrinde bir mukavele imzalanmıştır Bu mukaveleye göre şirket cumuriyet idaresinin eline geçtiğinden itibaren devlete borçlu olduğu bir hesabın neti: cesini tediye edecektir. Bu da 6 buçuk milyon frank kadar bir şeydir. Fakat yapılan mukavelede kilometre tazmina: tt yerine bir intizar hesabı diye bir mad- de kabul edilmiştir. Bu intizar hesabı şirketin koyduğu sermaye senede bil < mem ne kadar para getirmiyecek olur> sa üst tarafı bilâhare ödenmek üzere İn- tizar hesabına alınacak denilimiştir. Devlete verilmiyen para Halbuki birinci, ikinci senelerden & tibaren intizar hesabına bir takım para- | lar girmeğe başlamış ve safi hasılatının dörtte birini devlete vermeği bir maddet — ile tesbit etmiş olduğu halde ondan da on para vermemektedir. Şimdi hem of pâra vermez, hem de beş altır milyon lirâ sermaye ile 25 milyon liralık bir hatti — işletir. Neticede de intizar hesablarındâ toplanan parayı kayden muhafaza et- mek yolunu tutmaktadır. Vaktiyle bü ddel lsa £ şimdi müca* delemiz bunun üzerindedir. İntizar he- sabını karşılamak üzere istediği tarifey! kabul edeceğiz, o da bu tarife ile bunü kapatacaktır. Halbuki her hangi bir tâ rifeyi kabul edersek edelim bunu kapat” manın imkânrı yoktur. Biz bunun üzeril” de teşebbüs aldık. Kendilerine mütead* did defalar yazdık. Bu, yanlıştır, hat '; varidatına mukabil kaydedilebilecek bi hesab olabilir, dedik. Bu suretle yapt _' Esas vaziyet böyle olduğuna göre ya” 25 milyon liralık bir hat bizim olduğ Halde 5, 5.5 milyon liralık sermayesiy'” sirket bildiğimiz vaziyette Türkiye e muriyeti hat!umm hî.r nakısası gı k0 ne vi l ü B