5 Haziran 1939 Tarihli Tan Gazetesi Sayfa 4

' HASEKiMedresesini - HarabidenKoruyalım Çiy hükümdarı Kanuni - nin gözdesi ve karısı Haseki Sultan; ten ve vücut ihtişamı gibi iç güzelliklerini de kendisinde top lamış büyük bir kadındı. O, kendi doğurduğu çocuklarına Kanuni 8- ilesi içinde hâkim ve müstesna bir mevki vermek için kahredici gü- zelliğini ve zekâsını da kullanırdı, Fatihin kardeş öldürmeyi meşru - laştıran kanunnamesi (1) ortada dururken Hasekinin o hareketleri günah sayılmıyabilir. Fakat bu gü- zel kadın bıraktığı hayırlı eserlerle .bütün mesavisinin üstünden bir sünger geçirmiştir. Onun bize ka - dar gelen sıhhat, irfan ve içtimai yardım müesseseleri kendisine bir kaç şehzade ve vezir kanını helâl ettirecek kadar mühimdir. Bu ba- kımdan Hurrem Sultanı (o hayırla anmak bir kadirşinaslık borcudur. Bu yazımı kendi adile anılan semtte ki Haseki sultan külilyesine tahsis edeceğim, Bu, Osmanlı kadını bu- rada cami, medrese, subyan mek - tebi, Darüşşifa, İmarethane, çeşme ve bunların arasında hamam gibi tam teşekküllü bir irfan, sıhhat ve içtimai yardım müessesesi bırak - mıştır. Hasekinin; kendisini diğer hayır sahiplerinden ayırt eden hu- susl bir karakteri vardır. Bıraktığı yapılarda dinden ziyade irfan ve içtimai yardımseverlik bassaları Haseki burada Süleymaniye gi- bi, Şehzade gibi muazzam bir m. bet yaptırabilirdi. Fakat o küçük ve tek kubbeli camiini muazzam hayır müesseselerinin gölgesinde bırakmayı tercih etti. (Beden ve kafa ilmini din ilminden üstün ve evlâ tutmuştur. Bunu © yaparken de peygamberin “İlim ikidir. Ev - velâ beden ilmi, sonra din ilmi!” Manasına gelen bir sözüne uymüğ- tur. © aseki Hurrem sultan külliye- sinin inşasına büyük sanatkâ Sinanın müstesna bir plâniyle, sa- natinin ilk inkişaf çağlarında 945 H. yılında başlanmış ve 957 H. de ikmal edilmiştir. Bu menzume; Si- nanın Prot köprüsünden ve Ayas » paşa:türbesinden sonra yaptığı ilk büyük ve muvaffakıyetli eserle - rindendir. Haseki omüesseselerini gördükten sonra Sinanın; Şehzade külliyesiyle ilk muvaffak eserini verdiği hakkındaki kanaatler hayli sarsılacaktır. Sinan, Haseki camlini 945 yı - ında tek kubbeli olarak yapmış » tn. (2) Haseki müesseseleri semte bü - yük bir şöhret vermiş ve bu şöh - retle mütenasip bir kalabalık çek- mişti, mabet cemaate dar geliyor - du. Birinci Sultan Ahmedin ser - bevvabı Hasan bey 1021 H. tari - hinde mabede bir kubbe daha ilâ « ve etti, Camiin iç kubbesinin üs - tündeki beş beyitli kitabenin Dokuz yüz kırk beşinei sâli hicret Bina oldu bu beyti diynü ahyâr Musaları camiin inşa tarihini ve: Dedi Asüri ftmamına tarih Zihi âli ve beytullahı ebrar (1021) Beyti de tamir tarihini göster- mektedir. Eski müzeler müdürü merhum Halil Etem, Camilerimiz adlı eserinde camiin inşa tarihini 946 olarak yanlış göstermiştir. (3) 1894 zelzelesinde sarsılan ve bir çok yaralar alan mabet, evka- fın #tinasiyle şimdilik eski halini muhafaza ediyor, imar görmüyor - sa da büsbütün yok olmak tehlike- sinden de uzaktır, Bu bakımdan ca- mii bırakarak karşısındaki adayı İşgal eden mektep, medrese, ima - rethane, darüşşifa, bunların ha - mamlarını ve çeşmeyi tanılmıya çalışacağım. B" yapılar, bize Mimar Sina- nın 12 senelik sanat haya - tının inkişaflarını adım adım taki etmek imkânmı vermektedir. Eski içtimal yardım, timarhane, mek - tep ve medrese tarihi kadar plânı sütunları, sütun baslıkları, bilezik me Tarih Yadigârlarımız Yazan: İBRAHİM HAKKI KONYALI Haseki Darüşşifatının bugünkü hali leri, kubbelerinin ve bacaların hususiyeti ve bilhassa çinileri bs- kımından fevkalâde o ehemmiyeti haizdir. Denebilir ki bu manzume Sinanın nevi şahsına münhasır bir sanat harikasıdır. o Selçukilerden gelen Türk çiniciliği renk, desen İ- tibariyle yurda en mütekâmil ve müstesna bir hususiyet arzeder, Eseflerle yaziyorum. Milyonlar ca altın harcanarak kurulan bu camia bugün yalnız Sinana tapan- lara değil, din, mezhep ve milliyet farkı olmaksızın bütün gözel sa - nat ve tarih severlere kan ağlata- cak feci bir vaziyettedir: Kurşunları tamamen soyulan kubbeler yer yer çökmüş, kubbe ve pencere üstlerindeki panoların çinilerinden tek bir tanesi kalma » miş, sütun başlarını ve kaidelerini kuşatan tunç bilezikler hoyratça kesilmiş ve aşırılmıştır. Şadırvah- lar ve kuyu bilezikleri gibi parça- ları kabili nakil olan şeylerin yer- lerinde yeller esiyor. Bugün bu mü- esseselerin pırlanta Ayarındaki çi- nileri yabancı müzelerin en değer» li ve baş eserleri arasında ver alı- yorlar, Hırsızların elinden kurtarılabi- len, medresenin cümle ve dersha - ne kapılarının üstündeki iki çini pano şimdi yüksek çark eserleri » nin teşhirine tahsis edilen Fatihin Çinili köşkünün koridoruna asıl - mıştır. Başlıbaşına bir mektep ve merhale olan o devir çiniciliğin - den « kısmen parçalanmış - bu iki pano yâdiğâr kalmıştır. Dış kapı - nın yukarıya doğru kısmen beyzi - leşen yarım daire şeklindeki çini kitabesinde sarı, beyaz, siyah, ye- şil, mavi, ve mor renklerin kay - naşmasından gönülleri büyüleyen yüksek bir ahenk doğmuştur. O de virlerde: > minyetürlerdeki altin yaldız yerine kullanılan sarı renk ondan sonraki devir çinilerinde or» tadan kalkmış gibidir. Bu bakım - dan bu iki hatıra fevkalâde kıy - metlidir Bu panonun sağ dılınm İ- ki kordelâsı ile ortasının sol fara - fından bir kısımı kırılmış've yok ol- muştur. Panoya mavi zeminli bir çerçeve yapan on iki kurdelenin i- çinde sarı ile besmele ve âyötül - kürsi yazılıdır. Panonun (oyükarı kısmında dua cümlelerinden sonra türkçe ve arapça misralarla karı- şik şu kitabeyi okuyoruz: Bu medrese kim bunda olundu bina Hilâh Lem yüra ve'lem yühber Çirri fatisa- miha (4) İlmamı zamanında İTamli Mâh te Denildi buna tarih “946 velhayrü Hi baniha” Bu kitabe bize medresenin ca” miden bir sene sonra» ; yapıldığını söylemektedir. Panonun ortasının zemihi yeşil, yazıları beyuz, tt raları ayıran çizgiler mor, süsleri sarı ve siyahtır, Dershane kapısı - nım üstündeki panonun ortasında mavl zemin üzerine bir ayet yazı" hıdır, Kenarında yeşil, siyah ve sa- rı renklerle işlenmiş süslü bir çer- çeve vardır. Kadirnaşinaslığımızın ve uğruların elinden arta kalan bu çiniler müzeyi gezen ber sey- yahın o ziyaretçinin mukaddes bir tapınak gibi tavaf ettikleri iki ök- süz hatıradır, : B” üç pazarımı bu eserleri tetkike hasrettim. Medrese- ye girdiğim zaman kendimi bir mezbelede ve düşmanın tahrip ta- nelerini: yemiş bir istihkâmda san- dım. Odaların ve dörshanenin için- de köpekler yuva yapmış İçeriye girince İnsanı dehşet ve korku sa- rıyor, Sinan binayı zelzöle sarsıntı - lerindan kurtarmak ve âzemi bük me ve eğilme kabiliyetini arttır - mak için mermer ve mozayik pen- çere ve kapı süvelerini yerlerine tesbit etmek için kurşun kullan- mıştır. Kubbeleri'soyan hırsızlar kurşun bulmak için kancalarla bu muazzam külliyenin bütün pence- re ve kapı süvelerini yıkmışlardır. Sanat âbidesini yok etmeğe çalı - şan bu yıkıcı ve öldürücü günah senelerdenberi yirminci asrın mü- nevver bir şehrinde devam ediyor da belediyeden, müzelerden, Si - nan severlerden, Tarih Kurumu - muzdan bir tek alâkadar çıkmıyor. İlme, tarihe, sanata büyük ölçüde yer veren Cümhuriyet (devrinde bu tahripkârlığa artık müsaade 6- demeyiz. Bütün © mebuslarımızı, Maarif Vekâletini ve diğer alâka- darları âcll bir vazifeye çağırmak için bü satırları karalıyorum. i, medrese, çeşme, sebil, türbe, imarethane, darüşşi - fa, mektebi subyan, hatikah gibi mimari kıymeti olan tarih yadi - gârlarını belediyelere, o müzelere ve evkafa dağıtan kanunun tatbi- kattta çok fena neticeler verdiği güneş gibi ortaya çıkmıştır. Bu iş- lere evkafın daha liyakat ve ehli - yetle bakabileceği kati | surette anlaşılmıştır. Evkafın mütehassis- ları, geniş teşkilâtı ve müsait büft- TAN | Konyada Birçok Maden Bulundu Konya, (TAN) — Vilâyet hususi idareleri arasında ilk defa burada te- sis olunan su İşleri bürosunun su sra- mâ tetkikleri, vilâyetimizin * altı servetinden yana çok zengin ol- duğunu da meydana çıkarmaktadır Evvelce yapılmış olan ve vilâyeti- mizin jeolojik durumunu gösteren haritadaki noksanları tamamlamak ve maden İşleri üzerinde tetkikatta bulunmak üzere, Maden Tetkik ve Arama enştitüsünden gönderilen mü- tehassis doktor Lahn, yirmi günden- beri muhtelif noktalarda çalışmakta dır. Kendisine vilâyetimizce su işleri bürosu jeoloğu doktor F. Zimmerman terfik edildiği gibi Maden Enstitüs 8. A. M, grupu direktörü Enis Torer de bir kaç gün evvel gelmiş ve bun- lara iltihak etmiştir. Tetkikatın altmış günde bitirilece- ği tahmin edilmektedir. Şimdiye ka- | dar muhtelif yerlerde, demir, kur - şun, simli kurşun, girit, manganez. krom, kromit, linyit, bâkir, civa, kü- | kürt, amyant madenleri bulunmuştur | Bu madenlerin kimyevi temelli ot- lara da sirayet ettiği, bu sebeple za- ten şimdi umum hayvan resminin on altıda birini veren Konyanın daha büyük ve İyi ölçüde ağaam yetiştiri!- mesine müsalt olduğu da anlaşılmak- tadır, İzmir Balıkçılığı Himaye İstiyor Izmir — Körfez balıkçıları cemi- yeti, deniz işleri Muhabere ve Müna kale Vekâletine bağlandığı için, o Wekâlete bir ariza #öndererek bazı temennilerde bulunmuşlardır "Ariza- da İzmir balıkçılarmı"bir teşkilât i- çinde birleştirmek zaruri olduğu. İz- mir halkının balık ihtiyacını temin edemediği, zira sermayesizlik yüzün- den av vasıtalarının az ve eski. dal- yanların ihmal yüzünden matlüptan uzâk olduğu ve köpek © balıklarının körfeze giren balık neslini imhaya dövam ettikleri, İziair balıkçılarnın sattıkları “balığın tutarından yüzde yirmi birsbuçuğunu muhtelif nam- balıkhanede bırakmak m Al a er ari balıkçılığın himaye ve ihyası rica e- dilmektedir. Körfezimizde 100 binden fazla kö- İpek balığı ve kaplumbağa bulundu- Jüs tahmin olunmaktadır. çesi vardır. Bu kanun bir harim i- çindeki, külliyelerin türbe, sebil, medrese ve mekteplerini belediye ve müzeye verirken yalnız mabet- leri evkafta bırakmıştir. Müezzin, kayyum, İmam ve hatipli mabet - lerle beraber bu külliyelerin de tabii bekçileriydiler. Bu kanun on lardan nezaret hakkını bile sel- bettiği için camilerden başka bü- tün külliyeler senelerdenberi yü - züstü bırakılmışlardır. Bu yüzden bir kısmı da yok olmuşlardır. Nitekim, belediye de medresele- ri evkafa geri vermek istemiş, fa- kat, evkaf bütün binaların kur- şunları sökülmüş olduğu için bunu reddetmiştir. Kurşun eski yapıların yeğüne sigortasıdır. Mebuslarımız eski ka- nunu tâdil ederken kurşun alıp satmasını devletleştiren bir inhisar kanunu da kabul etmelidirler. Kiran çokça ya milli müdafaa da veyahut şimdi devlete ve belediyelere geçen su tesisatmda kullanılır. Barutu, tütünü, ispirto- yu inhisarla pek âlâ ve faydalı bir şekilde idare ederken tarih ya gârlarını garanti eden bu madde - nin serbestçe alınıp satılması me- nedilince hiç bir şey kaybetmiş olmıyacağız. Bilâkis yurdun dört tarafındaki Türk âbidelerini kur - tarmış olacağız. Büyük Millet Mec Jisi böyle bir kanun çıkararak kur- şun hırsızlarını şiddetle teçziye e- dinceye kadar diğer © alâkadarlar faaliyete geçmeyi, Haseki külli * - yesini büsbütün yok olmaktan me- netmek için hiç olmazsa oraya bir bekçi ikame etmelidir, (1) Kanunnamel Âli Osman, Sayfa: 37. Fatih burada aynen şöyle der: Her kimesneye ki evlâdımdan saltanat mü- yemer ola, karındaşların nizamı Ölem için Katletmek asiptir, (2) Tezklre-Tül-Bünyan, Sayfa (88) (3) Camilerimiz. Sayfa: 50. zam sahibi GRAM) i (vaka) şeklinde yanlış okü» Tehditçi İki Kız. Yakalandı İş Bankası Müdürünü | « Tehdit Etmişler Adâna, (Tan Muhabirindeni — İBirkaç gündenberi Adana Iş Bânka- sı Müdürü İ mektupları atılarak para istenilmek- idi ına konulan memurlar bugün yeni tehdit mektubunu eve atarken cür- mü meğhut halinde iki çocuğu yaka-|” lamışlardır. Bunlardan biri 14, diğeri 16 yaşla- rındadır. Yapılan sorgu netleesinde Thsan ve Şinasi adlarında olan bu ço- İ cuklar, mektupları Ihsanın ablası Nâ- #ime ile Şinasinin ablası Cemilenin İ yazmış olduklarını itiraf etmişlerdir. Çocukların ablalari'da tevkif edilmiş- lerdir. Yulyus - Berker İhtilâfı Hükümetimizle Yulyus Berker şir keti arasındaki ihtilâfta hakemlik tanın Paris sefiri M. Politiş ile Fran- sız hukukçularından M. Bronet ve reket etmişlerdir. —— POLIS : Bir Tabanca Kazası Evvelki âkşam Kasımpaşada bir kaza olmuş, 12 yaşında bir kızcağız başından tabanca İle ağırca yaralan- muştır. Vaka şöyle olmuştur; Kasımpaşada Mezarlık sokağında sma ait tabancayı alarak Fatımayı korkutmak istemiş, ve işte bu sırada tabanca, ataş almuştır. Çık Fatmanın sağ yanağına tesadi muştır. Yaralı çocuk , Şişli hastanesine kaldırılmış, Hüseyin yakalanacak taki kikata başlanmıştır. Bir İhbar ş Fatihte oturan Yaşar isminde bir genç, zabıtaya müracaatla Vahram isminde bir doktorun, hasta olmadığı halde kendisine para ile rapor ver- diğini iddia etmiştir. Daktor Vahram yakalanmış, tahkikate başlanmıştır. Park Otelde Bir Kaza Ayaspaşada Parkotel inşaatında çalışan Ali isminde bir amele 3 met- re derinliğindeki kuyuya düşerek muhtelif yerlerinden yaralanmıştır. Yaralı Beyoğlu hastanesine kaldırıl- mıştır. Aparhımamlar Hakkında Bir Karar , Belediye, şübelere gönderdiği bir tamimle ev ve apartman pencereleri kenarlarına konulan çiçek saksıları" mn sokaklara düşmesi ve caddeleri | kirletmesi, hattâ kazalara mey verilmesi muhtemel olduğu gibi bun. iarın muhafazası için pencere kenar- larına konulan tahta ve tenekelerin de ayrıca umumi zarafeti bozduğu beyan edilmiş ve bunların önüne ge- gilmesi bildirilmişitir. itfaiye Mektebi İmtihanları itfaiye mektebi imtihanları hitam bulmuştur. Neticeler tesbit edilmek- tedir. Mektep ilk mozunlarmı verdi- &i için diplomalar bu sene bizzat vali «sizi tevzi edilecektir. NO Maliy e Dairesi terdarlığın Sih hane karakolun- da e malmüdürlüğü için yap- tırmak istediği binanın yeri, şehir plânında çocuk bahçesi - olarak gös- terilmiştir. Binanın inşası mütaahhi- de ihale edilmiş olmakla beraber şim dilik inşaat durdurulmuştur. Masele bir defa da şehir mütehassısı Prost tarafından tetkik edilecektir. ————— Mardinde Operatör Yok Mardinden yazılıyor: Memleket hastanemizin başhekimi ve operatörü Şerafettin Kesen, Si- irde tayin çedildiğindenberi yerine kımse gelmemiştir. Operatöre muh- taç olanlar, bir çok masraf ve zah- İmet ihtiyarile Diyarbakıra gitmiye yücebur oluyorlar. Bir an evvel ope- raför tayini Yözumdır. Bunlar Mektupla Adana Hamdinin evine tehdit | * Zabıta tarafından evin etra- | .. i a İh mek üzere şehrimize gelen Yunanis- Dolaprabi dün akşam Ankaraya ha- 5 5-6-939 KADYO ANKARA RADYOSU Türkiye Radyodifüzyon £ Postal” Türkiye Radyosu Ankara Radye” Dalga Uzmluğu 1639 m. 153 Kes v0 ee TAG. oem. 15196 Kos, 208“ r.a. 3110 m. 9454 Ke« 20 se) Pazar, 4. 6. 1939 Pazartesi, 5. 6. 1939 12,30 Program, 1835 Türk müziği —İ 19 Memleket saat ayarı, ajans We b 13,15 — M Müz (Sİ zik — Pi) 1918 Türk müsli yeli) 20 Memleket sat meteoroloji habı “ ne ola ol.hilâ ebra. 4 nağın — Bestenimör — Bestentetir lestenisir s: — Berteni Rai? Beyin — Kürd Reniriruhsa: Kürdili miyor. 10 — Muhayyer ayin on dördü. 21 — Konusma run sosti) 2115 Müzik rez semste türkü —Pu (Deki (Küçük Ork Za "craley, 2145 KE - Kulan — Ah sen, nuşma, 22 Müzik Şer: Necip Aşkın) Kü Orkesten Devamı 4 — Am Saz çulan Asık sültinden (Aşk rüya Ostür Fetras — Hatıra, 6 — Be Rüya (Keman için) 7 — Felix get mer — Sar mehri kenarlarında, Müzik. (Operetler — PL) 23 Son “al haberleri, esham, tahutlât kambiyo « MP kut ve zirsat borsası (fiyat), 2320. ME zik (Cazband — Pİ) — 24 Yari progra: ———————— Dişçi mektebi Protes Profesifi | Hüseyin Hamit Selahor müptelâ © | .ç. | duğu hastalıktan kurtulamıyarak . | 6939 günü 140 da vefat etmiştir. Cenazesi bugün Süleymaniye desinde 19 No. lu evinden kaldırı ruk ikindi vakti Beyamt camli namazı kılındıktan sonra Merkez 1 cektir. Çocuk Bilmecemizi Kazananlar $1 mayis derik Çocuk “Bilimece - Bulmaca” yı doğru k lerden hediye kazananların listesi: DOLMA KURŞUN KALEMİ KAZANANLAR Kuzguncukta Behlül aralığı 4 umar Esgin Oktay, Mevlevihane nel mektep 139 Niyazi Akçakoca, mektep 485 Salme Okuşluk, ALBÜM KAZANANLAR Cağaloğlu erkek orta okulu 420 AN ME kir Türkpençesi, Üsküdar birinel or. kul 181 Saim desi 31 numarada Şadi Aşım. SULU BOYA KAZANANLAR vw Urfa Yaylâk kazası sabık muallim Ahmet Yiğltbağ, KALEM BOYASI KAZANANI İpsnla tnerkez mektebinde 88 Celil o al, Adana avukat Semsnttin Toktay Sy Sadettin Tokbay, İstanbul 52 nci il tep 389 Perihan Ka KART KAZANANLAR Gazlentep adliye yanında Doğruluk * &emal Yeşilova, İpsala ierkez mektebi de 100 Mustafa Özbey, Kadıköy S8 caddesi 1 numarada Dürriye Zer bul Aksaray Haseki caddesi 30 num Mualla, Ün m Saka Türklerine Ait Mezar Taşları i Konya Aksarayı (TAN) — © darlı köyünde İki mezar taşı bul muş ve buradaki Cümhuriyet # < tebi bahçesine getirilerek muhsl altına alırımıştır. Bu mezar taşlar dan Birinin Saka Türkleri vi darlarmdan birinin oğluna, diğe! de yine Saka Türkleri din ki den birine sit olduğu anlaşılmak” dir. şe 3 Çocuk Doğurdu. Kendisi ve 1 Çocuk ördü Görele (TAN) — Çürük Ey köyünden Omer Karısı Fatma, b gün ara ile, ikisi erkek ve bir! pi çoruk doğurmuştur. Kız çocuğu ile anne ölmüştür” p kek, çocuklar sağdır. ki — Bep seni sevdiği