3 Ağustos 1937 Tarihli Tan Gazetesi Sayfa 5

ii BAŞMUHARRIRI met Emin YALMAN a i: Haberde, fi- Füst r şeyde temiz, dü- tazeteyi ini olmak, kariin m | SUNUN MESELELERJ | e rm Denizyollarından Şikâyet b at Kara si Bin, Kürde Salı ve Perşemb ve ki posta , fakat han- söyliyeme- fi i almak için uğradı. anlattı. Denizyollarmın hareketten bir haf- ederek bilet almak / ” hergiin bir defa Hep ayni cevabı al. Yapurun Ezmire vardı- €vvel müracaat ede tutmak istemiş: “Ya- ce demişler, Ertesi Yüz önünde nöbet bek- kişi görmüş. Fakat Pe ve bizim tanıdık O Hibe gn neresine git- İsteyiniz, bir | biletinizi alıy b ok nda onunla bera. Bu rica etti, Hayy deni bir sekildi ve Istanbul bu kibarca davetten müte. Olma Mizumdı, Baliba bu rica kâfi derecede Röstermedi, belediye ceza u- mecbur kaldı. Şim- fi Mi SÖP attığı, tramvaydan Yüzlerce kişinin cezalan- olduğunu okuyoruz. halkınm bu ceza usulüne almadığını ispat etmesini Yine de onu bekliyoruz. . İtalya İle / RE yda bir m Başve. Dİ TAN Mühendis Dr. Martin Wagner, İstanbul belediyesi namına şehir plânına hazırlık olmak üzere İstanbulda ilmi tetkikler yapmakla meşguldür. B. Wagner bu tetkikle- ri arasında, İstanbulun münakalât mevzuu üzerinde de ehemmiyetle durmuş ve is- #aftistiklere istinat eden dolgun bir tetkik yazısı vücude getirmiştir. Mimar Emin Onat tarafından türkçeye çevrilen bu yazıyı Arkitekt Mecmuasından alıyoruz. İSTANBULDA YOLCU SAYISI AZALDI âkriben 1913 ten bugüne kadar geçen zaman çerçevesi içinde, muhtelif münakale vasıtalarının iş görme ikti- darlarını mukayese edecek olursak, ilk nazarda hemen bütün münakale firmalarının yolcu adedinden az çok kaybettikleri- ni görürüz. Aşağıki cetvel de bize bunu kolaylıkla anlatır. 1 aya buldan boş karlara | mode bale satamy de, Şazetelerde yere tüktürdü. | Münakale firmaları Sene (Yolcu Bu cetvelden kolaylıkla anlaşılı- yor ki kısa bir zamandanberi faali. yete başlıyan taksi, otobüs, ve Ka- dıköy tramvaylarmdan maada, Ts- tanbuldaki bütün münakale firma- ları yolcularını büyük mikyastu kaybetmişlerdir. Istanbul münaka. lâtının bu tedennisini aşağıdaki se- beplerde aramak lâzımdır; a) Cikân Harbi, 1014 den 1918 e kadar devam e- den Cihan Harbi ve bunu takip e- den İstiklâl harbi, Istanbulun ikti. sadi kuvvetini tabiatile çok zayıf- İstmmetme Bunurbariz olarak İstan» bul limanının vapur münakalâtını gösteren aşağıdaki rakamlarda gö- rebiliriz: Sene (o Vapuradedi Tonaj (Bruto) 91221811 — 20169000 ton 1918-18.497 — 11498000 ,, 1920-11252 — O 569400) ,, -İ1930-12.447 — 1052400, 1933- 9992 — © 6837000 ,, b) Cihan iktısadi buhranı; Keza 1929 da patlıyan büylük çi. han iktisadi bubranından İstanbul iktısadi hayatı da tesirsiz kalama- &ı. Bu buhranm tesirleri yukarık: cetvelde gösterilen liman faaliyeti. ne alt rakamlardan görünür. Fakat Istanbul limanma çıkarılan emtia ve kömür miktarlarını gösteren a- şağıdaki rakamları mütaleg eder. sek, bu tesir daha tebarüz edecek. tir: Sene o Çıkarılan Çıkarılan emtia kömtlir 11929472000 ton — 561.000 ton 1930-276.000 , — 43709 ,, 19334194000 , — 411090 ,, 1936-275400 , — 37600 , &) Rakip münakale firmaları : Cihan Harbi ve cihan İktisadi buhranı, yukarda gösterdiğimiz mlinakale firmalarınm münâkalâ. tındaki tedenni sebeplerini, yalnız 0- lurak izah edemezler. Bu azalma. nın, nazarı itibara alınması lâzım gelecek kadar mühim bir kısmıda, münakele vasıtalarının, kismen ö- rüne geçllemiyecek ve kısmen de pek güzel önüne geçilebilecek bir ——— Alman ve Italyanların eline geçmesi. ne mâni olmak istiyor. statiikonun bozulması tehlikesi var, me etmek istiyor. Fakat Habeşistan işinde olduğu gi- - İbi Ingiliz siyasetinin bu defa da mağ- töp olması İhtimali vardır. Daha şim- diden Fransa İle Sovyet Rusya böyle mışlardır. Ingilterenin ya bu iki dos. Bunların haricinde (o Akdenizdeki dır. İngiltere bu statükoyu harp yo- :İluyla tutacak yerde, sulh yoluyla ila. bir anlaşmaya muhalif bir vaziyet al. Sene Yolcu (o Kaybedi. Kaza len yolcu milan yolen —— — 1. Şirketi Hayriye 1913—18.613.000 1936— 9.181.000 9.482.000 2. Haliç 1913-10.321,000 1935 8.602.000 6.719.000 3. Akay 1927 -11,694.000 193511.088.000 © 611.000 4. Tramvay 1926 62,202,000 1934 56.012.000 6.190.000 !5. Tünel 1927—10.848,000 1934 6.906.000 3.937.000 6. Şark Banliyösü 1929 3.792.000 1985 3.024.000 718.000 7. Anadolu Banli. yösü ” 1929 8.875.000 1935 2.521.000 846.000 8, Kadıköy tram, vayları 1928 1.378.000 1984 8.057.000 1.679.000 9. Otobüs 1936 3.904.000 110. Taksi (Tahminen) — 1936 4.750.000 şekilde, aralarmdaki rekabetleri 0- larak izah edilmesi lâzımdır. Önüne geçilemiyecek rekabete yaya yolcular, velospit ve atomob'i- ler dahildirler. » ktısadi buhran zamanların. İ da iş sahiplerinin yol para- sından tasarruf ederek kısa yolları yaya olarak yürüdükleri, her taraf- ta müşahede edilen bir vaktadır. Bu yaya gitmeyi kolaylaştırmak üzere iş sahipleri, ekseriyetle evlerini iş- lerine en yakın bir yerde tutarlar. İstanbulda işçiler İçin bühAdise"ko Otobüs Hatları 1. Sirkeci — Bakırköy 2. Eyüp — Keresteciler 3. Sultanahmet — Ramiz 4. Taksim — Yenimahalle 3. Sirkeci — Kocamustapaşa Yekün Bu cetvelden otobüs münakalâtı- nın diğer münekale vasıtalarına yaptıkları rekabet kolaylıkla anla- / şalır, * stanbulda otomobil münakâ- Jâtının inkişafile, hususi oto mobiller ve bilhassa taksiler, şehrin yeni münakale vasıtalarına mühim surette rekabet edeceklerdir. 30 Nisan 1937 de Istanbulda tak- si adedi 859 idi. Her bir taksinin vasati olarak gilnde 15 yolcu taşı- dığı kabul edilirse, bunların senevi İş görme kabiliyeti 4.750.000 veya yuvarlak olarak 4 ilâ 5 mliyon yol- cu olarak kabul edilebilir; 1937 de Istanbulda 959 hususi 0- tomobil tescil edilmiştir. Eğer bu arabalarm her biri günde yalnız 5 yolcu taşırsa, hususi arabaların İş görme mikdarı senevi 1,800,000 yol cu olur. O halde otomobil minakalâtı iş görme mikdarı bugün hemen 6 mil- yondan fazla yolcu olarak kabul e- dilebilir. Bu rakam hükümet barli- yölerinin iş görme mikdarının iki mislini geçiyor. Bundan dolayı ga- yet tabildir ki, inkişaf edecek olan bu münakale vasıtası umumi müna kale Vasıtalarına mühim bir reka- bet teşkil edecek ve seneden sene- ye onun daha büyük adette yolcu- larını kendine çekecektir, Istanbul- da şimdiki halde 310 nüfusa bir o- tomobil düşerken, Avrupa şehirle- rinde 5 ilâ 58 nüfusa bir otomobil düştüğü düşünülürse ilerile bunla- rın diğer münakale vasrtalarına ya- pacağı rekabet ihtimalinin ne ka- dar büyük olduğu anlaşılır. D) Ikamet ve ticaret mmtakala- rmda yer değiştirmeler; Istanbulda münakalâtm gerile. mesinin sebeplerinden bir kısmı da, halkın tercih ettiği mntakalardan. çıkıp başka mmtakalara yerleşm | Şehirde Nüfus Vaziyeti | laydır, Çünkü onların bir ikamet- gühtan istedikleri çok mütevazi ve basit ve ev eşyaları az olduğundan taşmmaları kolaylıkla kabil olur. Arızasız şehirlerde ufak bir rol oynamıyan bisiklet rekabeti, İstan- bul şehri için, yollarmın büyük me yiller ihtiva etmesi ve bozuk olma- st dölüymile, mevzuu bahsolamaz, Fakat daha şimdiden otomobil ve bilhassa bugün bile Istanbulda ol dukça mühim bir münakale kabili yeti gösteren ve istikbalde daha bü yük kabiliyetler gösterecek olan otobüs münakalâtı, diğer münaka- Jâta büyük rekabet göstermiye baş- lamıştır. 1936 da otobüs münaka- “aatraşağıdaki çekilde idi: Araba Hattm adedi uzunluğu zı 107 1347400 20 42 1.260.200 7 62 535.300 Li 200 428.600 7 59 332.505 kil 3.903.550 rak gösterilen bu iddia, bilhassa en bariz olarak Boğaziçinin şark ve ke za kısmen de garp Sahillerinde te- barüz eder. Burası 1913 den itiba- ren hali vakti yerinde sekenesi ta- rafından terkedilmiye başlanmıştır. Buna mukabil diğer şehir mınta- kaları moda oluyor, evvelâ yeni ya- pılan, fakat daha şimdiden modası geçen, eskiden Şişli mıntakası rağ- bet buluyordu. Bu mmtakanın rağ- beti de Taksimde yapılan yeni şehir kesmile kaybolmuştur. Dir şehir sekenesinin bu yer de- giştirmesi umumi münakale politi- ği noktei nazarından nasıl istenmez se, şehircilik noktai nazarından da aynen şayanı arzu değildir. Fakat bu vaziyet; şehir tarafından mü- kemmel ve uzun zamanlar için tah- tt emniyete alınmış, modern şehir mıntakaları inşasına meyil edilme- dikçe, daima baki kalacaktır, Avru- pa şehirlerinde umumiyetle inşas- tn münakale vasıtalarına tâbi ol- mast bir şehircilik prensibi olarak tam bir tatbik sahası bulduğu bal- de, maalesef İstanbul için bunun tamamiyle zıddı olan, münakale va- stalarmın inşaata tabiiyet prensibi ekseriyetle hâkim oluyor. Fakat ba sistem en pahalı inşaat sistemi ol- mâkla beraber ayni zamanda da en pahalı münakale sistemidir. Tâve edilen münakale tahlili plâ nina atılan ilk nazarla, Beyoğlu kıs mının münakalede kaybettiği, bu- na mukabil İstanbul kısmının ka- zandığı anlaşılıyor. Bilhassa son s€- neler zarfında, tamamile hissedile. cek bir tarzda, Beyoğlu halkının Is tanbul cihetine geçtiğini görüyo - ruz. 1937 den 1935 e kadar Bey- oğlunda nüfusun tezayüdü yüzde 3 ü tutarken, Eminönü ve Fatihin nü fus tezayüdü yüzde 11 ve hattâ Bakırköyünkü yüzde 40 1 buluyor. Yukarıki zaman zarfında Istanbu- : ati nüfus tezayüdü takriben lduğund », B yoğin ke mmuın nüfusça ve binnetice mlüna. kale ve satın alma kuvvetinden kay bettiği âşikâr olarak meydana çi- kar, Satın alma kuvvetleri nereye göç ederlerse mağazalar da oralara sl- rüklenirler. Istanbulun ticaret mer kezi inkişaf ediyor. Bunu da vazih bir surette şehrin bu kısmındaki münakalenin tezayüdünde teza- bür etmiş görüyoruz. E) Neticeler: Yukarıdaki mütalealardan evve- lâ şu neticeyi çıkarabiliriz: Istanbulun bütün münakale poli- tiği bir elden idare edilmeli ve bu. rada yalnız mühtelif münskale fir- malarının kazanç alâkaları değil, bilâkis şehrin plânlı ve ekonomik şehircilik noktai nazarından inkişa- fı gözetilmelidir. Şehrin modern şehircilik prensip lerine uygun inkişafları için, mer- kezi ve müttehit bir münakale poli- tikası en esaslı âmildir, Şehrin yer ve bina fiatlarmı evvelden hâkim olarak tesbit eden ve ticaret mın- takalarına halkın satın alma kuv- vetini sevkeden budur, Müttehit bir münakale politiği takip edilmeden, Istanbul şehrinin modern şehircilik prensiplerine uygun bir inkişafını düşünmiye katiyyen ihtimal yok- tur. Bundan dolayı Istanbul şehri, bütün kuvvetini münakaltın plân- lanmasında ve seyrindeki bu vah- deti tesise sarfetmek mecburiye- tindedir. Bilcümle şehir münakalâtının tev hidi, bütün Avrupa şehirlerinden evvel, Berlinde vücude getirilmiş- tir. i Nisan 1912 tarihli bir memle. ket kanununun esası Üzerine (Zwe- ekverband von Gross - Berlin) na- mı altında bir birlik tesis edilmiş- tir. Bunun esas vazifesi büyük Ber Jinin münakalâtını tevhit ve plânlı bir tarzda idare etmekti. Bu poli. tikayı takip ederek Berlin şehri 1919 dan itibaren, şehrin hususi el- lerde bulunan bütün münakale fir. malarını aldı ve bunları 1928 de müttehit bir mlünakale firması ola. rak “Berliner Verkehrs - Aktlen- gesellschaft” namı altında 200 mil. yon lira sermayeli bir şirket halin de birleştirdi, Yalnız memleketin u- mumi demiryolu şebekesinden ayrı- lamıyan ve Devlet Demiryolları ta. rafmdan idare edilen Berlin Şehir Banliyö hatları, Alman Devlet De- miryollarının tahtı tasarrufunda kalıyorlardı. Fakat bu trenlerle de müşterek bir ücret anlaşması yapı- hyordu. B erlinin bu misalini takip ede rek 1933 de Londra da he- men bütün büyük münakale firma- Jarını (London « Passenger - Trans pot - Board) namı altında tevhit etmiştir, Istanbul şehri de müşabih bir tarzda hareket etmelidir. İstanbul şehir münakalâtı bugün âtideki malar tarafından işletiliyorlar; : Anadolu 5 arar Okuyucu - mektubu Narnaran "e Beykozluların Şirketi Hayriye- den Bir Dilekleri 1 Geçen pazar günü Beykozdan on beş kişi sabahı beşi elli vapurile Us küdara ve oradan da Haydarpaşaya gelerek Adapazarına gitmişler. Ak. şam tren saat dokuz yirmide Hay- darpaşaya gelr-iş, halbuki Beykoza j son vapur saat 9,5 ta olduğu için ! vapura yetişememişler. Akrabaları İlan akrabalarıma gitmişler, olm. İ yanlar da otellerde kalmışlar ve bu suretle de birçokları pâzartesi günü işlerinden güçlerinden olmuşlar. Şir. keti Hayriye cumartesi günleri Bey- koza daha geç vakit bir vapur hare- ket ettirmektedir. Hafta tatili kanu- nü pazarı kabul ettiği için herkes o gün gezmeye gider. Şirket, tarifesi- g ne asıl pazar günü konması lâzım- gelen geç vapuru (cumartesi günü koymuştur, Işte Beykozlular bunun düzeltilmesini istiyorlar. Sandıklı Halkevinde Sandıklı (TAN) — Halkevimiz bil hassa spor, musiki ve müsamere ig- lerinde çok büyük muvaffakiyetler. göstermektedir. Diğer sahalarda da verimli neticeler alınmasına Ççalışıi maktadır. Şirketi Hayriye, ceman 25,759,000 CU, 2. Istanbul şehri: Haliç Şirketi, Kadıköy tramvayları, ceman 6 mil. yon 659 bin yolcu, 3, Hususi firmalar: Istanbul tram vayları, Tünel, Otobüs, ceman 6 mil yon 659 bin yolcu. Bu itibarla Istanbul mecmu mü- nakalâtının yüzde 67 si hususi el- lerde bulunuyor. Bu vaziyeti orte- dan kaldırmak için, yukarıki &ç fir ; ma bir kanunla Berlinin (Zweck- | verband) 1 gibi tevhit edilmelidir. İl Bu cemiyete aşağıdaki vazifeler dü i geri 7 a) Yeni imar plânile mtinasebet- tar bir şekilde Istanbulun mütte- hit bir münakale plânmn tesisi, : — Bilhassa bir milnakale vas min eden müttehit bir münakale tarifesinin tanzim ve tatbiki. İ ©) Münakale yollarından bazıla- rının yeniden açılmaları ve bazıları- nında ortadan kaldırılmalarınm o tesbiti, bilhassa burada çokbü- yük rekabet yapan hatların önüne geçilmesi, d) Münakale plân ve zamanları. nm tanzimi, müttehit bir münaka- le rağbet propagandası, miinakale, istatistiği, münakele (sigortası, münakale tanzim ve kontrolü te. sisi, €) Bugün daha hususi ellerde bu Yunan münakale vasıtalarının alin ması ve bunların tedricen resmi ek lere geçirilmesi. ! 1) Yeni münakale yollarmın fi. nanse edilmesi ve saire... i stanbul münakalâtınn bu or ganizasyon noktai nazarm- o | dan reformu yanında; daha bugün | | den münakalâtın, münakale politi- ği ve tekniği noktai nazarından da reformu vazih olarak gözönlinde bulundurulmalıdır. Tlâve edilen mü makale tahlili plânına atılacak bir nazar bu reformun gu istikametler de aranması icap ettiğini açıkça gösterir: 1, Haliç ve Boğaziçinin iki sahi- line müvazi modern münakale yol. larmın en iyi bir döşeme ile inşası ve bü yolda modem otobüs müna- kalâtınm temini, (Beşiktaş « Bebek tramvay yolu bu takdirde kaldırıla. rak yerine otobüs münakalesi te- min edilmelidir.) 2. Beyoğlu ile Istanbul arasın- da İşliyen bazı tramvay hatların d otobüs veya trolleybüse kalbedilme 8i ve Galata köprüsü tramvay mü- — | nakalâtını tahfif etmek için bu ve. #saitin Atatürk köprüsünden geçiril mesi. 3. Haliç ve Boğaziçi sahil yolia- rmın inşasından sonra vapur mü- nâkalâtı karşı sahiller arasında iş- liyeri feribot münakalâtma tahvil €- dilmeli ve yolculara ayni biletle di- ğer nakil vasıtalarma aktarma et- mek hakkı verilmelidir. i 4. Bugünkü tünelin, ufak bir ta- dilâtle bir istikamette giden tram- | vay münakalâtı için kullanılıp kul- | lanılamıyacağı meselesi de teknik nokta nazardan tetkik edilir. (1931 de Tünel yolcuları 6:900,000 ve Şiş li - Tünel tramvay yolc: yeti 1.408,000 dir d . il