24 Temmuz 1936 Tarihli Son Posta Gazetesi Sayfa 7
SON POSTA Tarihten sayfalar : Ördek Çanakkale bundan 300 | Seklindedomates sene evvel nasıl | İ tahkim edilmişti? Tarih bundan üçyüz sene evvel de çok karışık bir Akdeniz meselesinin mevcut olduğunu bize gösteriyor Yazan: Reşad Ekrem Koçu 724 Temmuz HALKIN FİKRİ Lozan gününün manası wgün Türk tarihinin en mühim ve en şerefli günlerinden birinin yıldönümü. dür. Atatürk ordularının kazandığı büyük zaferin karşısında on üç sene evvel bugün bütün dünyanın başı hürmetle eğildi. Daima hür ve müstakil yaşamış olan Türk, daima hür ve müstakil yaşıyacak bir millet olduğunu ve esarete müstahak bulunmadığını, hüküm altına alınamıya- sağını bütün dünyaya on Üç yıl evvel bugün tasdik ettirdi. yi Bugün Lozan sülhu imza edildi. Bütün Türkler için pek mühim olan bugün hakkında bir muhaerldmiz balkı- mızın münevverlerile görüşmüş ve onlara: — Bugün Lozan sulhunun imzslandığı günün on üçüncü yıldönüsnüdür, Loza- mın sizin için manası nedir? Evvelâ hir iki satır işinde tarih vak'ala” hi anlatayımı Üç yüz sera kadar evvel, bir Malta kor-| Man filosunun Rodos He Olrk adaları ara - “nda, içinde Sulten İbrahimin gözden düş Müş ve Mısıra sürgün edilmiş kızağası ül ağa bulunan İbrahim reis kalyonu- Du Zaptatmesi, Osmanb İmparatorluğunun Du hüdüse ile hiç bir allkası olmıyan Ve - Bedik cumhuriyetine herp açarak cumhu- #yetin elinde bulunan Girit adasına hü - Sim etmesini inteç etrmigfi. Bu hâdise bize, üp yüz sene evvel de vok kanşik bir Akdeniz meselesini aydın olarak gösterir. Dalmagyadan başlıyarak Mors, Ada - İadenizi, o Anadol, Suriye, Fi Min, Mir, Trablamgarp, Tunus WE Cezayir © kadar hekitesiz “bir MAİ ineirine sahip olan ve şarki Ak - denizi bir iş deniz haline getirmiş bulunan a imparatorluğu içim: Kıbrıs, Ro * dos Girik ve Maka adalar, evvelâ: Şarki denizde eenebi tecavüzlere karşı em - Miyeti emin eelecek enöetelikem birer kö” olmak dolayısile; saniyen, itüsali te #decek birer ticaret istasyonu sıfatile, MAP ve boparatorluğa Uhaki lâzım gelen Noktaları, Rodos in Kibrm duha evvel zaptedi Rİ. Sıra Giride gelmişti. Venedik cum YİYeti Akdeniz ammiyetinden mes'ul ad- ndu ve ani bir surette Giride büyük bir rare gönderilerek adaya asker çikanıl- hu, Halbuki © asırda bir Akdeniz emniyeti i mevzuubahş değildi; bu emni - İğ kn mes'ul bir devlet te yok İdi: m EN sahillerinin korsan sekeneti ile kıs* May anamı Fransız zadegâni teşkil eden ki, #övalyeleri Üs Venedik korsan ter na Mora sahillerinin Türk » Müslü - — korsanlar, mağrip korsanları müka- “diyordu. başa vaziyet te Osmank imparatorlu» sok müsaltti: Garp komşumuz Al » Banya imparatorluğu 30 sene harplerinde Mek mağlöp olmuş, bizimle iyi geçin- madburiyetinde idi Osmanlı impara - Stoğu için henüz bir kvvet telâkki edile- Biyecek olan Rusya Çarlığı, Don ve Vor a kazakları çıkardığı büyük isyanla iiyordu. Şark komşumuz İran zayıf kdarlarn elinde, perişan bir halde buj, Avrupanın en kuvvetli devleti olmüz e Fransa, şarktaki ticsret menfaat Maç nie Türliye ile iyi geçinmek hi, ç“Tİyetinde idi. Asrın diğer mübim devleti, İngiltere, Akdenizdeki Fran - Bcaretinin sekteye uğraması ve hiç çe“ Fransa nüfuzunun kırılması için Akdeniz harbini dört gözle bekliyor; hi Bilerle mütehaesle olan Holtnda ile diğer Ozmanlı imparatorluğunu Vene- bag harbe teşvik ediyorlardı. Harp May ği saman, Venmdik cumhuriyeti Os bn, « İmparatorluğunu karşısında tek ba mir, bulunuyordu. İmparatorluğun kuvvetine karşı Girit ; adasında üvufak olmak imkânmsd Yeçine imi dan en iyi gemdelerine sehip olan Yür bi Ay nnasnda idi. Bu donanma, büyük donanmasına karşı açık denizde bir a zama Fakat Çanakkale bo * b ak donanması Gördüğünüz bu resim bir doma- testir. Kartalda adliye mübaşiri Hali- lin bahçesinde yetişmiştir. Bu doma - tesin göbeğinde yeşil başlı bir ördek şekli onun yanında henüz yumurta - dan çıkan bir ördek yavrusu şekli var- dır. Renk itibariyle de tıpki ördeğe ben- zemektedir. Baş yeşil, ve gaga ördek gagası rengidir. Domates Kartal Ziraat Memurlu - sunu erzaksız, mühimmatsz ve imdatsız bırskabilirdi. Çanakkale boğazı da on yedinci asırda böyle bir ablukaya çok müsait. Çünkü| boğaz ağzındaki Seddilbahir ve Kilildibahir kaleleri daha yapılmamıştı. Fatihin yap * rtliğı boğaz hisarları Venedik donanma: n aşağı kısmına gitip yatma *| mâni olamaz fm çıkartmaz, ve Giritteki Türk ordu- pi pının boğazı sına ve boğazı kapatmasına da. Venedikliler harbin daha ikinci yılından ablukaya başladılar. Ve itibaren boğazı iz seferler tam on iki yıl, muntazaman, deni; zi mevsimi başlarken kuvvetli bir Venedik filosu boğaza geldi ve Türk donanmasının boğazdan çıkmasına mâni olmağa çalıştı. Boğaz sularında iki donanma bir sira mu harebeler yaptı. Denizcilikten anlıyan, perjik amiralların kumandasında bulün - 'duğu zaman ablukayı yararık açık denize İçikmağa muvaffak olan Türk donanması. liyakatsiz ellerde feci hezimetlere uğradı. İn son, Köprülünün sadaretinde, Çerkes | “Osman Paşanın kumandasında bulunan donanma, bir huruç hareketi yapmak iste- ğunda muhafaza edilmektedir Ünitürk fiaları Ünitürk tahvilâtı dün, Paris borsa- sında 191,50 franktan açılmış ve 188 İfranktan kapanmıştır. Bu eksik kapanışın akisleri İstanbul- da da kendini göstermiş ve İstanbul borsasında Ünitürk 21 lira 95 kuruş» tan açılmışken, Parisin eksik kapanış haberi gelince bir aksülâmel neticesi olarak 21 lira 55 kuruş olarak kapan- mıştır. m—eederamasans yakasında karşı karşıya iki adet müstah- kem ve metin kale bina edip her birine konulan topları gündüzden kat'ı nazar gece bile, değil gemiler ve ka- yıklar, kuşlar bile pervasız geçmek istese gülle ile uçurulurdu. Bu sebeple Ak- | denizden gelecek düşinan korkusu kalma- mıştı, Fakat Venedik seferinin başlangı - İcındanberi düşmanlar her yıl otuzar, kır kar gemile gelip bu kalelerin dışında iki sahilde yatarak içeriden dışarıya bir gemi çıkmaz oldu, Dışarıdan da gelenler onla- nın mevcudiyetinden haberi olmayıp uğ” rayınen zaptediliyordu. Türk donanmasının arasından, di. Osmanlı deniz tarihinin eşini kaydet “İ ee hürüç teşebbüsünde ne kadar zarar Venedik 5 son feci bir hezimete uğradı. Lazaro Moçenigo bu zalerde İstanbul önüne gelmek, payitahtını tehdit ede * #törmek öste- İmediği amiral fa boğazı geçerek imparatorluğunun rek Girit cenginden feragat © "ği, Fakat Kara Mehmet adında kahiaman bir Türk topçusunun attığı bir gülle Vene- dik amiral gemisinin barut ambanna isabet etti, Gemi amiral Moçenizo ve bütün er kün: harbiyesile beraber parça parça olup aya uçtuktan başka, k$ tarafı bir ateş kirleri Halinde gerideki ikinci amiral ve - misine düştü, ve bir ân li bri 'emisi de bütün kumandanlar ve Eda ayni kkibete uğradı. Venedik donanmasına sanki bir yıldırım çarpmıştı. Perişan bir surette boğazdan firar ad. Kazanılan muvaffakiyet pihayet İni fer- din yüksek fedakârlığı ve hizmetinin ec idi. Fakat Kam Mehmedin güllesi amira Moçenigonun gemisine isabet bilirdi. zi Bu vak'a, Çanakkale boğazının tahkimi ihtiyacını bir hayati mesele olarak ortaya O asrın silâhlarına göre bu hususta lacak bir iş vardı: Boğazın Adalar de- indeki ağzının iki başına iki yeni kele boğaz sizmi kapatmak. Topçu Kara Mehmedin güllesi 1656 da Yeni boğaz bhisarının temeli 1658 de atıldı ve hisarlar 1660 da bitti. Bu suretle Çanikkale boğazı da, o asra tahkim olundu. O devrin müverrih- arafından «Yeni kaleler» diye anılan bu hisarın yapılışına dair Fındıklılı Mehmet ağanın tarihinden bazı notlar çıkarıyorum ki, boğazleri tahkim ettiğimiz bu günlerde, öç yüz yıl kadar evvel yapılan tahkimatı göstermek noktasından şoyanı dikkat ola" caktır sanırım. Fındıklıhaın üç yüz sene evvelki çok za- tif, fakat ağdalı üslöp ve ifadesini günlük bir gazetenin okuyucuları için bozmak mecburiyetinde kalarak yazıyorum: «Hicri 1069 senesi vakayiinden: Bo « iazda yeni kalelerin binâst - Fatih İstan» bul fethinden son düşman gemilerinden islâm memleketlerini korumak için aktı. yaparak patlamıştı. göre, leri & eimiye de gördüğü havadin kısmında yazılmıştır. Düşmanların oraya gelmelerini menet- mek işin Kara Murat Paşanın #adaretinde bu kalelerden yirmi mil aşağıda boğazın deryaya açılacak yerinde iki sahikle karşı karşıya iki metin kale bina olunmak dü şünülmüşken hâdisat ile geri bırakılmış terikolunmuştu. Artık binası zaruri görül düğünden İstanbuldaki dülger ve mimar- Jardan başka bütün Türkiyede olanlar İtoplattırıldı, hâssa mimarı ile boğaza gön- derildi ve bir mübatek vakitte kalelerin in- şasına başlandı: Tulen ve arzan üçer yüz arşın oltnek üzere büyük bir dikkat ve iti- pa ile az zamanda bina yer yüzüne çık - tıktan sonra kaptan vezir Köse Ali Paşa kalelerin inşasına memur ve nazıt tayin 6- Jundu. Donanmanın da o sene boğaz hi - sarında kışlaması ferman buyuruldu.» Sa- hife 168-169. «Hicri 1070 senesi vakayiinden: Padi- şahın Edirmeye hareketi: - ... Padişah E- dirneye giderken orduyu Gelibolu sahra- sında bırakıp kendisi boğaz hisarlarını ,seyretmek üzere vezirler, şeyhislâm © ve kazasker efendiler ve maiyetinde bulunan bazı zevat ile tekrar çektiriler ile «Çar » dekv a geçip Anadolu yakasından Sulta - niye kalesine vardı. Oradan gene gemilerle | Rumeli yakasına geçti Her iki taraftan ,sektirme toplar attırıp dizder ve muhafız- larına atiyeler ibsan etti. Sonra gene Ana“ dolu yakasına geçti, Valide Sultanın yap- Hırttığı yeni kalelere gitti ve Anadolu ya - kasından seyretti. Toplar attırdı. İnşaata memur kaptan Köse Ali Paşaya pek çok iltifat etti. Kaleler henüz bitmemişti, Deniz tarafları doldurulmak üzere idi. İtmamı içi Diye sormuştur. Aldığı cevapları uş ğıda bulacaksınız. Diş tabibi Fikri Köse Mihal oğlu: Yirmi dört temmuz Türkiyenin ikinci kuruluş tarihi olarak anılabilecek değerde bir gündür. A » tatürk Türkiyesi tarihin » de en büyük diye anıla « bilecek bir çok günler sa- yılabilir. Bununla bera » ber armulusal hayattaki vaziyetine bakarak dün- ya tarihine nisbetle Lo « zen gününü büyük bir dönüm noktası saymak her düşünen baş için doğru bir görüş sayıl - mak icap eder. Tarihin başından #0 * nuna kadar yüce varlıği- le görünen Türk bilhas» sn Loranda hakiki boyi- le ve hakiki çapile göze çarpar. Bu cepheden Lo- zan bir harika ve bir muhteşem tarihi manza » radır, Muharrir Bay Ke - mal Öngören: — Anadolu sovaşı » nın kanı dövüşlerinden Türke yaraşan bir za » ferle çıkan Ulu Önde « rin mesai arkadaşların » dan İsmet İnönü çelik hamlelerinden birini de on dört sene evvel bu » gün Lozana atmıştı. O zamanlar hasta a - damın kalbine vurulmak İstenen son hançer dar - besi, Anadolunun okan deryaları içinde yüze - rek on binlerle, yüz bin- lerle çelik süngülü düş » man ordularını Akdeniz kıyılarına kadar kovalı - —şş—ş Ee AR Avukat İrfan E « min: Lozan Türkiyenin si - yasi rüştünü kazandığını gösteren önemli bir dö- müm noktasıdır. O za - mana kadar kapitülâs - yönların bağı altında kendi ülkesi için bile ta» sarraf hakkı tanınmamış olan Türkiye, kendi top- rağında yaşıyan yaban - cılara karşı sözünü ge - girmek hakkından mah. ram geri bir devlet sa - yılıyordu. Bütün medeni dünya e aşmi hizada konuş » mak ve ayni hak ölçü - lerile hesaplaşmak salâ « hiyeti orada resmen im - zalandı. Dünyanın en büyük hareketini tari » hi asaletine uygun ola » rek filiyat sahasına çıka Tan yeni Türkiye mede « si milletlerin en ön sa - fında yer almak hakkı - m haiz olduğunu böyle bir yerde cihana tanıttı, Yirmi dört temmun tasi bu cepheden ber pi Türk fstikidlinin tarihi olarak sayıb mak icap eder. Lotus davası Men N saygı ile dinlenmesi hep o dört tammuza bağ- birer tarih hüdisesi sa- yıbır. Lozan muahedename « sini imzalatan Ve o im- zalıyanlar bu bakımdan Türk tarihinde en yüce bir yeri işgal etmek im - tiyazını haizdirler, yan Mehmetçiğin kud - kudretin bir ömsali olan İsmet İnönü Lozaha at - tığı bu adımla Türk az - mini, varlığını dünyaya tanıtmış, cihana O boyun eğdinmiştir. Biz bugünü geçen u - xun senelerde (odoğan mes'ut hâdiselerden a - yırt etmiyerek © çelik tenbihlerde bulunduktan sonra Çardağa | Kendisi Valide Sultanla beraber yeni ka- döndü, oradan gemilerle Geliboluya geç - İsleri seyrettiler, Toplar atılıp azim şenlik- ti.» Sahife 161. «Hicri 1071 vakayiinden: o Padişahın Edirneye azimeti: - ... Padişah zilhiccenin birinci perşembe günü acip ve garip alay- Jar tertip olunup İstanbuldan çıktı. Bitmiş olan yeni kaleleri görmek istiyerek bu de» fa da o taraflara gitti ve evvelce görüldü- Aksaray Millet caddesi 52 numara « da Bayan Yücel: Okullarımızda Türk tarihine haklı olarak en büyük payı ayıran yeni kükür © hareketlerimizle bilhassa içinde yaşamak şerefini duyduğumuz A- tatörk devri Türkiyesini daha bim. Lozan benim çocuk başıma sığamiyacak ka - dar büyük bir tarih hâ - disesinin çerçevesidir. O- rada inkilâbin o büyük hamlesini ve medeni dün- ya karşısında tanılmasını ilân etmek gibi içten ve dıştan ayrı, ayrı hayretle görülen bir tarih manzarasını — fark etmemek kabil değildir. Böyle bir devrin çocuğu olmakla sonsuz bir «ef duyuyorum. nlamağa çalış- hürmetle Öğretmen Oo Bay Mazaffer German: — Benim için Loza - mın manası, Türkiyeyi yoktan var eden bir var. Metır, Lozan Türkün kıhcı - nın İki tarafı kestiği za - man bile kıramadığı e - seret zincirlerini kiran kuvvettir. Lozan hür ve müstakil bir Türkiye, hür ve müstakil bir Türklük yaratmıştır. hamleler gibi bir varlık - im kutlulamaktan asla geri kalmamalı ve bunu ebedi bir vatan borcu bilerek kalblerimize yer- leştirmeliyiz. — —— Sene 1071 Ve sene bunda encama erdi.» Sahife ler oldu. Dizdar ve muhafızla, sadaka» lar dağıtıldı. Ve Geliboluya ldü. Hâs odalı şair Abdi ağa kalelerin itmamına şu tarihi söyledi: Budur bu Kal'anın ber birine Tarih ey Abdi, Kilidi babir | İstanbul, Şeddipâki Sul - Rumeli İğü vechile ordu Gelibolu sahrannda kaldı. | 219-220. Ben bugün öyle sanıyorum ki, zama « mın müverrihleri ve Avrupalılar tarafından «Yeni kalelern diye anılan bu hisarların bugün «Seddilbahir» ve eKilidibahir» di « ye anılmasına sebep, şair Abdi ağanın bir tarihidir. v pi Reşad Ekrem Koçu
