19 Haziran 1932 Tarihli Son Posta Gazetesi Sayfa 8

DARE'E Başvekilin Salâhiyeti Meselesi B A N Mabeyn Erkânı, Her Hâdiseden Türlü Manalar Çıkararak Abdülhamidin Evham Ve Endişesini Artırıyordu Muharriri *_ leıı'wüo uğıımklîîaerıber yi-” Her Hakkı Mahfuzdur — Mabeyin — ricalinden, Mithat | Paşaya muhalif olan müleneffizan * yani, bilhassa Damat Mahmut Paşa ile Başkâtip Sait Bey - Ab- dülhamidin kargsmna dikilerek: * fatihabı Yükelâ ,, salâhiyeti- nin başvekâlette bulundurulmak istenilmesi, devletin bütün nüfuz ve küdretini, başvekil olanlara verdirmek — garazıne — mebnidir. Mithat Paşa, harisi ikbal oldu- ğgundan bü süretle başvekâlet mesnedine — gelip — keyfemayeşa hareket etmek istiyor. (Diye, envar ilkaat ile padi- şabın zihnini teşviş ettiler) |i) Mabeyin ricalinin bu telâşlı | beyanatı yalnız padişahın huku- kunu müdafaa veyahut (makamı hükümdar! ) nin istiklâlini temin ve muhafazadan ibaret değildi. Bilhassa düşöndükleri kendi şah- siyet ve menfaatleri idi. Pekâlâ biliyorlardı ki, Kanunu Esasl ilân olunarak hükümet, meşruti- yet usulü ile idare olunmya başlar başlamaz, sarayın kudret ve nüfuzu artık suya düşecekti. —| Mabeyin erkânı Abdülhamidin cülüsundanberi, zuhur eden her hâdiseden büyük büyük manalar çıkararak, hükümdarın evham vd endişesini artlırmıya, yavaş yavaş onu saraya kapamıya, her vesile- den bilistifade Meşrutiyet taral- tarı olan vükelâdan uzaklaştırmı- ya ve hükümetin bütün kudret ve nüfuzunu sarayda toplamıya çalışıyorlardı. Bütün gaye ve mak-| satları, hükümdarı — inhisar altına almıya matuftu. Bu suretle, hün- kârın hariçle temasını kestikten sonra, artık kendileri istedik- | leri gibi her işe — müdahale | edecek ve âdeta hüküm sürecek- lerdi. Abdülhamit, saray ticalinin bu telkinatına karşı fikren bir AEREİ A H (Mir'atı hakikat) Mahmut Co- lâleddin paşa. Sayfa 221 SON POSTA Siyasi, Havadis gazetesi idare: İstanbul: Eski Zaptiye Çatalçoşma sokağı 25 Telefon Yeviml, ve İlaik İstanbul - 20203 Posta kulusu: İstanbul - 741 Telgraf: İstanbul SON POSTA ABONE FİATİ TÜRKİYE 1400 Kr.— 750 » 400 » 150 » Kenebi 2700 Kr. 400 » B00 » 300 » 1 Sone 6 Ay 8 » 1 » ——— Gelen evrak geri verilmez. Hânlardan — mos'üliyet alımmaz cevap için moktuplara 6 kuruşlux Pul ilâvesi lâzımdır. A isaş değiştirilmesi (9)) kuruştur. (Vezaifi hükümdariye dair bunu behemebal lâyihaya ilâve | ise, davrandı. olan maddelerin lâyihaya dercedilme- mesi) hakkında gerek sadrazamın ve gerek mabeyin erkânının mü- talealarını reddederek bunların (Hukuku padişahi unvanile tasrih ve yalnız sadaretin ipkasile vü- kelâ intihabının kemakân iradci padişahi) ile olmasını istedi. Lâyihanın, bir kere de vükelâ tarafından — tetkiki lâzım geliyor- du. O zaman başkâtip Sait Bey ne mütedil ve insaflı Dileri atıld.. Hükümdarım elinde en kahir ve kudretli bir silâh bulundurmak için ortaya bir fi- kir çıkardı. Padişahın ' kimden emniyeti münselip olursa, onu teb'it ve nefye muktedir. bulum- masına dair kanuna bir madde dercini ileri sürdü. Bir gün gelir de şayet meşruliyeli ilga ediver- mek veyahut pek taşkın muha- liflere haddini bildirmek icap ederse, bu maddeden istifade etmek mümkün olacaktı. Bu maksada binaen, Mabeyin | Başkâtibi Sait Bey, asayişi umu- miyi ihlâl yolunda hareketleri zabıtaca tahakkuk edenleri Me- maliki Osmaniyeden tart ve ih- vYaca padişahın iktidarı olmasını mübeyyin bir madde kaleme alıp ettirmek hususunda Abdülhamit- ten bir irade istihsal etti ve bu- nu Damat Mahmut Paşa vasıta- sile vükelâya tebliğ ettirdi. Bu iradenin ihtiva ettiği tek- KE, vükelâmın fen. halde canını sıkmıştı. Hürriyeti tamme ve mesuli- yeti vükelâ esaslarını — taşıyan bir kanuna böyle lâstikli bir maddenin derci, doğrudan doğru- ya meşruliyetin ruhunu inciten daimi bir tehdit husule getire- cekti. Bilhassa Mithat Paşa, bu teklife itiraz etti. Fakat, Damat Mahmut Paşa: — Padişahın Şevket ve kud- reti, ancak bununla muhafaza edilebilecekliri < Diye cevap verdi. Hatta, Mil- hat Paşanın mubalefette - ısratı üzerine de: — Bu maddenin kanuna ilâ- vesi, padişah tarafından kati'yen iltizam edilmektedir. Diye — mukabele gösterdi... Kudret ve nüfuz, henüz Padişa- hi ve mabeyin erkânının elinde | idi. Binaenaleyh saraydan gelen |f bir teklif ve ısrara daha tziyade mukavemet etmek, vahim netice- | ler verebilirdi. Bu cihetleri dü- | şünen vükelâ, teklifi kabul etli ve bu maddenin, (yüz on üçüncü | maddenin fiıkrai - ahiresi olmak | üzere) Kanunu Esasiye dercedil- mesine karar verdi. Zavallı — Meşrutiyet... Daha doğmadan, Mabeyin — Başkâtibi Sait Beyin - bir maddeden iba - ret olan - bu kısacık fermanile ölüme mahküm edilmişti. Eğer Abdülhamit Meşrutiyetin — katili v katilin elindeki silâhı biz- zat Sait B. bilemiş ve onun eline vermişli. x Yirmi beş sene ( Mabeyni Humayun ) kâtipliğinde bulunmuş ve sarayın her türlü entrikalarma dair senelerce günügütüne not tutmuş olan bir muhterem zat, bu notlarını bize kopye ettirmek lâtfunu esirgemedi. Tarihe hiz- met noktai nazarından bu zate minnettarız. Bizzat görmiye ve bizzat işit- miye müsteniden yazılmış olan bu notlarıd Sait Paşaya ait faslının hulâsasından şu satırları aynen ve harfiyen naklediyoruz: ( Sultan Hamit, bu zati Baş- kitabete getirmek gallet ve fe- lâketine duçar olmamış clsaydı, iyi yapardı. Sait Paşa, hatı- ratında beyan ettiği tekzibata rağmen, velinimetine hoş gö- rünmek — için Babıalinin nüfuz ve iktidarım peyderpey — Yıl- dız. Sarayına — naklettirmiş, ha- fiyeliği teşvik eylemiş, Rus muha- rebesinin zıyama sebep olmuş, padişabının vehmini körükliyerek herşeyden va herkesten hazer etmiye sevkeylemiştir. Sulan Hamitle Sait Paşa ara- sında pek derin ve samimi bir mukarenet vardı. Padişahın ne zaman başı sıkışsa, Sait Paşaya müracaat eder ve onun sözünü dinlerdi. Sait Pasa ise, daima velinimelinin en sadık. bir kölesi gibi hareket ederdi. Sultan Ha- mit, mübim bir. işe girişecek mi, mutlaka Sait Paşanım reyini iş- timzaç eder; saraya birini alacak mı, en evvel Donun - fikrini sorardı. Hulâsa Sait Paşa, padi- şah nazarında — bazan — bilfiil fakat daimi sürette — bilkuvye Sadrazaim veyahut müşaviri sal- tanat mevkiini muhafaza elmiştir. ( Arkası var) Bosa Fiatleri Kambiyo Fransız Frangı İngiliz lirası Dolar Liret Belga Drahmi İsviçre- frangı Leva Florin Kuron Ç. Şiling A, Perata A Çervonets Tahvilât Üi Dabili D: Muvahhide Ü A. Demiryolu | | olmak Tü (Baş tarafı | İncb sayfada) leket kendi varlığının müdafa- asını meşru — haklarla düşün- mekle beraber bu — muahede her iki taraf için çok samiml komşu ve hattâ kardeşçe bir ha- va içinde yapılmıştır. Bizim bu husustaki samim! müsbet kanaa- tümiz budur. Meclisi âlinizin çirdiği yolda dostane yürüyen hariciyecinizin İran komşusuna — karşı - diğer ber komşusima — olduğu — gibi dostane düşüncelerini — tekra- ra ihtiyaç bile yoktur. Fakat di- ğer tarafın da ne kadar ayni hisle düşündüğünü arza vesile için ufak bir — fıkrayi yadelimek islerim: Hatırlıyama- dığım — hudüt — mintakalarından birinde — mütehassıslar — hudu- | dün teferrüâatını çizerken — bir noktada anlaşmamışlar ve celse birdenbire durmuş ve diğer taraf mütehassışları mevzu hakkında âmirlerinden emir almak istemiş- lor. Hususi muttali olduğum ma- lümata göre bu iş ta Şah Haz- | tir. » ( Bravo sesleri | şan ve gayrel retlerine kadar intikal etmiş. Büyük reisi devlet, mütehassıslar- dan niçin halletmiyorlar diye sor- durmuş, ilerde Türkiye ile herhangi bir ihtilâta bu yer bir müdafaa nok- tası teşkil edecektir, demiştir. Buna karşı Büyük Reisi Devlet demiştir kit * Meseleyi bu noktadan düşün- meyiniz. Türkiye ile Iran hiçbir vakit müsellâh bir ihtilâfa — girmiyecek- ve şiddetli al- kışlar ) ve mesele de bu süretle hallolunmuştur. Bunu huzarunuzda atzetmeyi kendim için bir vazife ve bir zevk bildim. İşte bu fıkra bell- gatinin tarif ettiği hava İçinde her iki taraf tatınin edilerek ve ayril- mamak Ülzere birleşmek yolundaki en esaslı bir hetveyi atmak suretile budut ihtilâfatı hallolunmuştur. Şüphesiz — bu ihtilâfın hallinde arkadaşlarımın lütfettikleri Iltifatkâr sözlere teşekkürü vazile bilmekle beraber iki hükümetin bu işle uğra- sarfeden adamları yanında ihtilâfın ballini esas itibarile teshil eden iki milletin yekdiğerine incizabı ye başta Büyük Reislerinin biribirine olau münasebet ve emni- yeti olmuşlur. Doğrudan doğruya Garzi Hz. tarafından — götürdüğüm hislere Şehinşah Hazretleri ayni muka- beleyi yapmışlar ve meselenin halli bir anda iki büyük reisi dev- letin emirlerile hükümetlerin ve mütehassısların clinden bir Leknik işinden ibaret kalmıştır. Bu haki- kali burada izhar etmeğe mec- burum. Ayni zamanda bu vesile ile Osmanlı hükümeti devrinde ha- kikate yine arkadaşımın uzaktan İ | işaret etliği gibi Çarlık Rusyası- nn ve o devirdeki İngiltere İm- peratorluğunun — müdahalesile iki ' hükümetin menfaalinden ziyade müdahil'erin arzu ve keyfine hiz- | met ederek yapılmış olan ve Bü- , yük Millet Meclisi tarafından asla tanınmamış — bulunan — vesikalar ebedi surette tarihe intikal et- miştir. Münasebatı iktısadiye va har- siye hususuna gelince İran dev- letile aramızda mevcut münase- batı ahdiye hbakkında bir iki ke- lime Aarzetmeyi — vazife bilirim. Aramızda bitaraflık ve dostluk muahadesi mevcuttur. Ondan sonra bir de bilâhare ya- pılan bir protokol o muahedeye inzi- mam etmiştir. O protokolua birinci maddesi, şayet tarafeynden biri bü- tün muslihane arzularına —rağmen bir tecavüze maruz kalırsa diğer ta- rafla derhal görüşecek, diğer taraf bu harbin önünü almak için elindeki bütün muslihane vasıtalarile çalışa- | sak buna rağmen harp zuhur ederse rkiye -İran Hududu .' ederek menfaatlerinin icap - ettirdiği kararları alacaklardır. Birinel mad- denin bu alıkâmı sarahatle gösteri- yer ki, iki memleket arasındaki döt“ tane münazebat bitaraflıktan —daha ileri bir hayırhahlıktır. İkinci maddesinde — iktısadi İşr ler için ikl memleket arasındakl | iktısadi — vaziyetleri — tanzlım — içla bir komisyon — toplanmasi derpiş edilimişlir. Gerek doğrudan doğruya — gerek — transit — tarikile olan münasebetlerde bu yolda ne kadar ileriye gidilebilir? Bunu tet- kik edecek olan bu komisyon bur güne kadar taplanmamıştı. Çüa” kü bu hudut ihtilâh ve onun de- vamı iki memlceketin alıkâmı ahe diyesinin, iyi — düşünüşlerinin aç mak istediği yolda yürünmesi için engel oluyordu. Onun halli üzerine © maddenin tatbikına geçilmesi tabil olmuştur. Bu muahedenin tasdikımni ı hayırkahane vaziyoti birlikte mütaler — hususi müteakıp bunu vesila ittihaz ederek — bu komisyonun toplanması için de komşu hükümete hariciyeniz müra- caat etmek tazavvurundadır. İktısadi! vaziyette budur., Tevfik Rüştü —Bey mülezkıben — ikd memleket Aarasındaki harsf münasebettet de bahsetti. Bir aralık Sırrı. Bay Çİzmli) #öz alarak ezbabı. mucibe mazbatasındaki bir ibaresin kendisine muğlâk geldiğini Söyledi ve izahını İstedi. İbare şudür 1 “ Her veçhile —menafilmize muvafrk olaa ve kamışa İran devlelile hars ve iktır KAt vadisinde teşrikl mesal suretila de münasebatımızın daha ziyade takviyesliat hizmet edecek, , Haritiye Vekili bu sual Üzerine tekrar *öz aldı, uzun izahat verdi ve hulâsa olarak ortada muğlâk ve anlaşılmıyacak bir var ziyet olmadığımı anlattı. Sirra B. tekrar küreliye geçerek Tür” kiye-İran komşuluğu haklında bazı sözler söyledi ve İrandakl Türklerin - varziyetine ahemmiyetle temas etti. Orada bizim dilimiri kozuşan 4 milyost Türk mevevt olduğunu, İrandaki tebaamırla alükadar olmamız ve onlar içla hastant ve maktep açmamız lâzımgeldiğini söyledi. Mütcakıben budüt — ililâfnsnesi — kanununut müzakeresi yapılarak Kabul edildi. Boğaziçi İskeleleri Boğaziçi iskelelerinden bazi* larının yerlerini değiştirmek üzere şirket tarafından Belediyeye mü- racaat edildiği yazılmıştı. İskele- lerin yerleri tamamen değiştiri- lecek değildir. Yalnız biraz — ilerl veya geri alınacaktır. Brezilyaya İhracat Türk malı ihracı için Brexik yaya muhtelif nümuneler gönde* rilmiştir. Yapılan tetkikata göre Brezilyadan Türkiyeye gönderilel mallara mukabil bu memleket8 Türkiyeden kuru meyva, halı ve — zeytinyağı ihraç edilebileceği an* Taşılmıştır. Yoni Ölçüler Kanunu Yeni ölçüler kanunu 1 kânt” nusani 933 tarihindetatbik edile” ceğinden, tacirleri bu yeni ölçüler” alıştırmak için Ticaret Odası ölçül? hakkında malümat verecektir. İhtikâr Maznunları Vilâyet İhtikâr Komisyonu Müddeiumumilikten — gönderilef dört şeker ve kahve taciri hak” kındaki evrakı tetkik etmiş, bul” Jardan ikisini Müddelumumiliğ” ve ikisini de Ticaret Müdüriy©” Hine vermiştir. Malmlidürleri Hakkında — Bazı malmüdürleri — icra dak releri tarafından bazı memurlarif maaşlarından kesilmek üzere derilen emirlere rağmen son ziran maaşı verilirken t"ki“. yapmadıkları görüldü; len deiumumilik bu giki mal v leri hakkında takibata başlamı?