10 Aralık 1932 Tarihli Milliyet Gazetesi Sayfa 2

Tarihi tefrika: 39 93 felâketleri ve Mahmut Nedim bir istibdat Eh, düşmez, kalkmaz bir halam Mahmut edim Paşa düşmüş, sadareten ti. Abdülüziz. Mitat Paşayı sad razam yaptı. Bunumla birdenbi re bunca fenalıklardan sıyrıl- muş, halkın sevgisini o yeniden kazanmış oluyordu. eği ee Hükümet mi? Perende ahcılık mı? süren Mahmut Ne- , en sıkı bir istib dat idaresiydi. Onun yerine ge Mitat Paşanm 79 güm lük sadareti de nizamsız bir ge- niş hürriyet idaresi oldu. beri dülüzüz, sarayının de bir sözile hükümete Dal Mitat Paşanın iş lişinden memnun çoktu: Bunların en başında İg- natief vardı. Ceneral, Mitat Pe şanın Tuna valiliğini unutma- iz mıştı. Bulgarlar, bir yandan Ulahları, öteyandan — Sırpları örnek tutarak, Rusyadan gel hi (hocalar). Rus mekteplerinde Bulgarlar tarafından ii la kımıldatıla ayaklanmış Me Mitat Pş. onlara yol açmış.ihtilâli baba gibi be şefkatli, hem şiddetli bir elle durdurmuştu. Bu. başka bir a- damdı: Bir Avrupalı o gibidi- şümüyor, milleti i ve Fuat Paşaların hima yelerimi kazanarak vilâyet ni- Zzamnamesini yapan, Şurayı Devleti kuran Mitat Paşayı u- zaklara atmak için İgmatief ez zahmet çekmemişti. Bereket versin ki Âli Paşa, bütün kur- nazlığile beraber, rakipten kor- kardı. Mitat Paşayı fazla hür- riyetperver, çok miliyetçi gö- rünce, bir gün gelip sadarete rakip çıkar korkusunu kafasın- da uyandıran telkinlere kapı mış. onu Bağdada ti. Şimdi ceneral, devletin ba- şına geçen bu herifle uğraşmak. için var kuvvetile saraya da- yanmak mecburiyetinde idi. İgmatief'in ilk işi sarayda kendisine meclüp olanlara Mi- tat Paşayı tehlikeli bir taht düş manı, kızıl bir cümhuriyetçi ta- nıtmak olmuştu. Birinci A- lexandre'dan beri Rus'Çarları her yerde meşruiyet namı al- ile çe ın muhafızı kesil mis! vasi a .- bakip en, Yale nin Üstüne yürüyen Mısır or- dusunu vurmak için Çarlar,ken di ordularını harekete getir mislerdi. Rus Carınm vekili ola» İgnatief te Türkiyede meş rutiyet tarı olan Mitat Pa şaya karşı Abdülâzizin istibda- a müdafaa tarafını tutarken neye uymuş görünebi- İgnatief, bir taraftan Valde Sultana haberler (© göndererek asaletini bu sadaret makamın- daki düşmana karşı korumak için göz kulak olmasını öğüt- lerken. öte taraftan da o Mısır hidivini harekete | getiriyordu. İsmail Paşa, Âli Paşa (o zama- nında hidiv olmuş, veraset fer- nin çılması, Meiida Kile a- rasma denizi sokmak. Hindin en kısa ticaret yolunu açmıştı. İngiltere ile Fransa Mısırda ho $a gitmek yarışına atılmışlar- dı. d, dört milyon İngiliz lirası harcıyarak kana- İn en mühim hisse senetlerini kapatmıştı. Sonradan tehlikeyi gören | Ali Paşa, ilk fırsatta Hidivin salâhiyetlerini tekrar daralt- mış, gemilerini elinden almış, istilraz yapmak için İstanbul- dan müsaade kaydını koymuş tu, Mahmut Nedimin zamanın- daki yağmada İsmail Paşa bu ilmiş- | na, Mahmut Nedime, mabeyn | İgnatief hükümeti sıkı idaresiydi.. salihiyetleri tekrar ole geçir- mek için yapmadığını bırak- mamıştı. Padişaha, ValdoSulta erkünına bol bol paralar yağ- | dırmıştı, Tam kendisine fer- | man verileceği sırada Mahmut Nedim yerinden düşmüş, Mitat | Paşa sadrazam tu, Jön| Türklerle birkafada bulunan ye | ni sadrazamın İsmail (o Paşaya | kolaylık gösteremiyeceği bes- belli idi. Bu Allahın belâsı ve- zir, para da almıyordu. İgnakiek, ei altından famail | Paşanm adamı Abraham Be- ye (1) haber göndererek sara- yı Mitat Paşa aleyhine körük- lemek lüzumunu bildirme; Düşmanlar böyle çalışır | ken, Mitat Paşanın sadaretini | fırsat bilen dostlar da, bilmiye | rek, yeni sadrazamı padişahım gözünde şüpheli gösterecek | hamlelere atılıyorlardı. Âli pa- şanm ölümünden sonra meyda nı açıldı sanırken. Mahmut Ne dimin eskilere rahmet okutan idaresi önünde şaşalıyan genç- ler, Mitat Paşa ile beraber bü- tün imanı- işle silindiği yerle Olca le nümayişlere koyulmuşlardı. | Öte tarafta o Abdülâzizi unut- muşlardı. 'da o zaman bir 1 erdem kur muştu (2) Burada önce tercü. me Yerli eser bulunamıyordu. Bir aralik meşhur © (Leylâ ve Mecnun) hikâyesini tiyatroya çevirerek oynamışlardı. Gençler aralarında bir en- cümen yaptılar. Milli tiyatro yazmağa koyuldular. İlk ola- rak Kemal Beyin (Vatan - ya- hut - Silistre) si prova (o edili- yordu. Mitat Paşanın sadareti esnasmda bu oyumu (© sabmeye koydular, Başta Sadrazam ola- rak bütün devlet erkânı da o- yunda bulundu. “Vatan” oyunu, İstanbulda büyük bir nümayiş hükmünü aldı. O zamanm en çok isteni- len, en hoşa | giden İri va- tanperver oka- dar galeyana mi, ki oyun bi “ müellifi istediler. Kemal , oyun başlarken tiyatroya gölcişii Fakat kendi eserinin halkm sevki ve alkışla rı arasmda rikkate Oka- pıldı. o Oyun bitmeden ti- yatrodan çaktı, gitti, Kemal Be| T örce locada o görmüş olan! alk, kıyameti koparıyor, ille | büyük millet edibini sahnede amak-istiyordu. leyan okadar ısrarla sür“ dü ki Güllü Agop Efendi sah: | meye çıkarak Kemal Beyin yatroda bulunamadığını söyle- meğe mecbur oldu. - Dağılan halktan büyük bir kısmı, ora- dan Vefaya giderek (Kemalin babası Mustafa Beyin evinde “Vatan” muharririni © aradı- lar (3), Orada da bulamayınca | fenerlerle Hayratiye (4) ie rüsünü geçerek oğluna, Courrier d'Orient matbaasına (1) Bu zat sonra paşi ve Misir kapı kâhyası olmuştur. Beykozdaki Abraham Paşa korusu onundur. (2) Güllü Agop Ki, türkçe tiyat- rogun ilke babasıdır. Sonra Apdülha- mit devrinde saraya alınmış ve ihti- da etmiştir. Benliyan Fasulyaciyan, Mınâkyan onun © yetiştrmeleridir. Gedikpaşadaki tiyatro. Abdülhamit zamanında irade ile bir gece içinde yıkılmıştır. (3) Kemal Beyin babası Münec- cimbaşı Mustafa Asım Bey ozaman Vefada otururdu. Kemal Bey, pek küçükken annesini kaybetmiş, ço- cukluğunu annesinin babas: Abdül Jâtif Paşanm nezdinde geçirmişti. (4) Şimdi Gazi köprüsü olarak in- şa edilecek olan Unkapanı köprüsü- nün ilk adı (Hayratiye) idi. İkinci Mahmut devrinde yapılmıştı. Kara- köy köprüsüne de (Yeni köprü) de- milmesi de bü daha eskisinden ayırt etmek içindi. İ sendikasına dahil olmaları Al- CENEVRE,9 (A.A.) — Beş devlet mümessilleri ara- sında yapılmakta olan mükâ- lemeler gittikçe (o daha srkı ve İ devamlı muayyen bir şekil al i mıştır. Alman hariciye nazırı M. fon Neurath'ın akşam üzeri kendisinden beklenen cevabı verecek yerde üç sual sormağa kalkışması oldukça büyük bir hayret uyandırmıştır. M, fon Neurath'ın sorduğu sualler şun lardı 1 — Hukuk beraberliği, ile- ride tanzim edilecek mukavele- ye filen ve bütün safhalarile j dahil edilecek midir? II — Bu itibarla hukuk be raberliği © silâhları © bırakma konferansının silâhlarından tec rit edilmiş devletler hakkında ileride yapacağı müzakereler için bir hareket noktası mahi- yetini haiz midir? ML — Bütün milletlere em- niyet ve selâmet temin eden sis tem tabiri Milletler cemiyeti ker Ml abe teli tan ibaret bir selâmet unsuru- nu mu tazammun etmektedir.? M. fon Neurath sözlerine şu suretle devam etmiştir: “Hukuk beraberliğinin tam | : | bir surette tatbik edilmesi icap eder. Müstakbel mukavelenin İzvestia gazetesi ve İngilizler LONDRA, 9 (A.A) — Ajansının diplomasi b göre, İzvestia gazetesinde intişar etmiş olan makale dolayısile İngil tere ile Sovyet Rusya arasmda çı- kan ihtilâftan dolayı İngiltere bü kümeti doğrudan doğruya Rusya hükümeti nezdinde değil, (belki İzvestiyadaki emri yazanlarla neşredenler dinde teşebbüste bulunacak ve Tarama doğruya tarziye isteyecektir. Kast İsniyada malarya ROMA, 9 (A.A.) — Yeni neşredilen bir kararname, ma- larya mıntakası ilân edilen Reggio Emilia eyaletinin beş nahiyesi ahalisinin hastalık vu- kuunda beyanname vermeleri usulünü kaldırmıştır. Sun'i ipek BERLİN, AA) — Wolf aji Sun'i ipek satışı | ile iştigal eden Alman teşkilâ- ma girmek üzere Fransız ve Belçika sun'i ipek sanayi erba- bı ile yapılan müzakereler mü- sait bir itilâfla neticelenmiş- tir, Fransız ve sun'i i- pek müsi ilerisini “Alman man müstahsillerile Belçika ek sanayi erbabr arasro- | kik ka piyasası hakkında | İla ayni zamana Bir maden ocağında facia WOMEWELL “Yorkahire” 9 A.A, — Buraya yakın bir maden ocağında vukun gelen infilâk me- tcesinde en azı 4 maden amelesi- işin telef olmu; ve birçoklarının yaralanmış olduğu. samed Fransada kereste kontenjanı PARİS, 9 (A.A.) — Meb'usan meclisinde âzadan birinin sorduğu bir suale verdiği cevapta, Ziraat nazırı şa beyanatta bulunmuştar: “Kereste ithalâtınm kontenja- na tâbi tutulmasında devam edile cektir. Bu kontenjan nisbeti 1925 senesine ait ithalâtın vasatilerine nazaran yüzde 40 raddesinde bir tenakusa muadil gelmektedir.” Nazır sözlerine şu suretle de-| j avdet edecek midir? vam etmiştir: i m gelen HARİCİ HABERLER Von Neurath cevap yerine üç sual sordu Bu suale müsbet cevap verilirse Almanya konferansa gelecek filen bütün askeri techizat ve teslihat unsurlarına şamil ol- ması lâzım gelir, “ Silâhları bırakma konfe- ransında tetkik edilecek mese- lelerin müzakeresinde hareket noktasınm hukuk ( beraberliği esasından ibaret olması zaruri dir, “Bu sorduğum suallere men fi cevap verilecek olursa Alman hları brrakma kom tekrar iştirak etme- sinin hiç bir manası kalmaz. “M. Herriot'nun beyanatın- da ileri sürdüğü emniyet ve s€ didi teslihi doğacak emni yet vaziyetini ifade ettiği zan nındayım. Fakat bu noktai na- | zarın resmi surette teyit edil- mesinde israr ediyorum.” İngiliz hariciye nazırı Sör John Simon M, Mac Donald'ın Cenevreye avdetinde bu sual- lere cevap vereceğini söylemek le beraber, daha “şimdiden M. fon Neurath'a şu suali sorma- ğı vazife addletmiştir: — Almanyanın sorduğu su- allere müspet bir cevap verildi ği takdirde Almanya silâhları bırakma (o konferansına tekrar ” | galması şıklarından birini tercih et Ya anarşi,ya Japon askeri Ruslara kaçan asi Çin cenerali Avrupaya gidiyor CENEVRE, 9. A.A, — Milletler iye Sana çi silinin izahatını dinledikten (sonra Japon mümessili M. Matsuoka tara İçdan verilen iahatı intima etmi. Mü aümeküğietbe beyanatında Mançurinin, Lytton raporunda der. piş edildiği şekilde gayri askeri bir hale konmasının mümki nı söylemiş ve demiktir ki: “ Sülün ve asayişi muhafaza için askere ihti yaç vardır. Halbuki o Çin hükümeti, bu vazifeyi deruhde etmekten âciz. bulunmaktad ir. Mongolistan buzün hemen tama- mile Sovyetler birliği hükümetinin tabüyeti altında bulunmaktadır. Milletler Cemiyeti büyük | meclisi ve uzak şarkta bir sulh âmili olan Japonya | ile Mançuride anarşinin gayri mahdut bir surette artıp ço- Hususi fabrikalar silâh yapabilir LONDRA, 9. A. A. — Silâh ima- a Lordlar ortadan kaldırmak mümkün ola. Asi ceheral teslim edilmedi M. fon Neurath. bu suale müspet suretle cevap vermiş” tir, Bakır konferansı kaldı BERLİN, 9 A.A, — Wolff ajansı bildirioyr: Beynelmilel Avrupaya gidecek MOSKOVA, 9. A.A. — Sovyet Rusyaya iltica ni olan lan Çin cene rali Supingoyen ile erkân harbiye. sine kendi talepleri üzerine Avrupa” ya gitmek müsaadesi | verilmiştir. Rusyaya iltica eden Çin neferlerin- den bir kısımı Sovyet memleketinde bakır i gün yeniden başlaması mukar- rer bulunan müzakereleri istih- salâtmın hâlâ yüzde 80 nisbe- tinde arttırılmasını ısrarla iste mekte olan Rosn Antelope Copper Mines Hak mües- sesesile bir anlaşma el: inceye kadar:tehir ai Almanyada yeni bir kanun BERLİN, 9. A. A, — Volf€ ajam- sından: Rayiştay reisicümhurun va- zifesini ifaya mâni bir mazereti yeri- ne Leipzig âli mahkemesi kaim olmasına müteallik olan kanan Biyihasını nasyonal Almanlarla ko- münistlerin 127 reyine karşı 404 reyle kabal etmiştir. Kanunu &sasiyi ikmal veya tadil eden kanın için zaruri olan iki sülüs ekseriyete vasi mikyasta tecavüz 6 dilmirtir. Gıdasızlıktan hasta olanlar BERLİN, 9. A. A. — Volff ajam- sından: Mületle cemizela ue. ti koruma teşkilitinm Berlinde ak. dettiği bir konferansta ahalinin ik. fi derecede gıda alamamasından mü i ve kle bü vere te bit edileiştir. Bu tahkikat muhtelif memleketler cemiyetinin sıhhatı koruma teşkilâtı ile beynelmilel messi bürosu bu tah kikaltan almacak neticelerin bir sr tayı: konması işi birlikte deruhte edeceklerdir. Man bir protestosu VAŞİNGTON 9 (A.A) — Kanada orta elçisi bazı İngili; milerinin Amerikan sahili bir saatlik bir mesafede bulunduk ları sırada, kaçak alkol yüklü bu- lunduklarından şüphe edilerek, taharri ve müsadere edilmesinden İspanyada tevkifler İRUN, 9 (A.A.) — Zabıta Rus ihtilâlinin 1 15 inci yıldönümü şen- iz ge | işsizlerin kalarak çalışmak © arzusunu göster- İrana Yeni nota Petrol kumpanyası meselesi La Haye'e gidiyor LONDRA. 9 (A.A.) vas ajansı bildiriyor: Anglo Persian petrol kumpanyasına ait imtiyaz hakkında İngiltere- nin gönderdiği notaya İran hü kümeti tarafmdan verilen ce- vap hariciye nezareti mütehas- sıslarınca hâlâ tetkik edilmek- ir, Salâhiyettar membalardan a- İman malümata göre Tahran bükümeti geçen hafta verdiği cevabi notada kullandığı tabir- leri tekrar etmekle iktifa ede- cek ve eski vaziyetinde sebat gösterecektir. Hariciye müsteşarı M. E- den İngilterenin bu yakınlarda İrana yemi bir nota göndererek Anglo-Persian O kumpanyasına verilen imtiyazın feshi hakkın- da İran hükümetince verilen karar iptal edilmediği takdirde meseleyi Lâhey adalet divanı- na tevdi ve havale edeceğini bil dirdiğini Avam Kamarasında beyan etmiştir. Almanyada işsizlik “i. | mamak üzere ayrıldıktan sonra onun TE Cönülğalike Gâzi HE min bir mektupları... ANKARA, 9. A.A. — T.D.T.| Çemiyeti umumi merkez heyetinin kll0Ez de yapmış olduğu Sami, Rifat toplanmasında cemiyetin hâ-. mi Reisi Gezi Hanretlerine bir tesi: ye mektubu yazılnışiz. Bu m şir, Bu metkup çalışmağa bir kere daha ant içti h illetimizin temel direği olan İ | mürler dilerim. Büyük Reisim E- fendim.” Umumi Kâtip Ruşen Eşref T. D, T. C, Umumi Kâtipliğim ner Türk dili çığırında değerli gö- Tişleri doğru Weleşleriğie yeni ds, ler açmış olan Samih Rifatın ara- Yüce hmi Reisimiz, T. D. T.C. umumi merkez heyeti , sevgili re si Samih Rifattan, bir daha buluş- değerli adını amak ve onun b- rakığı boşluğa yanmak için toplan- dı, Buna Samih Rafat toplanması adı verildi. Hi ları, bir tek | #erxdam ayrılışı Türk milleti bü gönül bali Kir e Gm 'dağlıdır. | tün bilgi acunu içinde derin ve a- Siken hz alarak yer nefesine ka | oki bir Başl harama. Ba ae dar büyük ideal için canla başla ça aşmış olan Samih Rıfatem ölümü ö- le siz yüce hâmi Reisimizin gönlü- sün de ne kadar sızladığını duyuyo- ruz. Benli sarmış, bu yaş i- ginde bizleri avutan pek üsünce ce- miyetimizi kuran ve hergün yüksek bimayesinin binbir eserini gösteren siz büyük hâmi Reisimizin kuvvet kaynağı varlığıdır. Heyetin bütün tikleri değerli baş geldiği yüksek sevgi ve saygının yeni bir beliriştir. Türk dilinir yükselmesi uğurunda yıllardan beri emek vermiş reisimizin yaptı İt gibi bıkmadan usanmadan ça: İmal için içtüğünin andı ketinla rım, Bu andı hepinizin sağlam ole rak yerine getirmenizi dil Gazi M. Kemal M. Herriot'nun izahatı PARİS, 9 (A.A.) — Meb'usan meclisi hariciye ve maliye encümenlerinin müştereken © aktetmiş oldukları içtimada M. Herriot borçlar meselesinin bir tarihçesini yapmıştır. Muma- ileyh 14 kânunuevvel taksidi ve cihan iktisat konferansının iç- tman daveti hakkında dün Frasızlaria İügilizlerin derpiş etmiş oldukları hal' suretlerini afaki bir tarzda teşrih etmiştir. Mumsileyh, Amerikan notasmın mütercem suretinin bir hu- lâsasını tebliğ etmiştir. Bu nota Fransız delilini nazikâne bir surette nazarı itibara almakta isede borçların ilgasına dair hiç bir ümit bırakmamakta ve Amerikaya tavizan o bir ta- kım iktisadi menafi bahşedecek olan itilâfnamelerle £ tahdidi teslihat meselesinin sür'atle halli arusmda bir nevi irtibat gözetmektedir. Amerikanm cevbi notası, 15 kânunuevvel taksidinin tehiri ih- timaline telmih etmemektedir. Maliye nazırı, derpiş edilen mmutasavvıt hal suretlerinin ve meselâ beynelmilel tamirat bankasına veya Bank dö Fransa Amerikaya medyun bulunan 19 milyon dolar yatırılması şek- lindeki hal suretinin hayatiyeti olamıyacağını ve Fr: nin haysiyet ve vekarı ile kabili telif olmadığın beyan etmişti Nazır, iki şık Oo mevcut olduğunu ilâve etmiştir: Tediye etmek veya etmemek . Fakat bu şekillerden birincisi Fransanın ya birtakım ih- tirazi kayıtarı ve yahut Lawsanne mukavelenamesinde Alman- yaya bahşedilmiş olan yeni şartlardan mütevellit yeni vazi- yete istinat etmek suretile Mellon - Berenger itilâfnamesini yeniden tetkike tevessül etmek niyetinde bulunduğunu gösteren bir beyanname ile müterafık olabilir: Encümen azasından bazılarına göre Fransa hükümeti, on do- kuz milyon dolar tesviye edecek mütekıben hemen mese — Har | lenin yeni bir hal suretine raptı için müzakerelere girişecektir. Fransız notasına gelen cevap PARIS, 9 (A.A.) — Amerikanm Fransız notasna vermiş olduğu cevap. gece hariciye nezaretine gelmiş ve hemen şif- resniin açılmasına başlanmıştır. Çin - Japon ihtilâfı CENEVRE, 9 (A.A.) — Milletler cemiyeti fevkalâde mec- lisi, ittifakla hususi bir komiteyi pek kısa bir müddet zarfmda Çin—Japon ihtilâfının halline matuf teklifleri tanzim ve mec- Hise takdim etireğe memur eylemiştir. Riyaseticümhur Fransız - Alman Yaverliği ticareti ANKARA, 9. A. A. — Münhal bu eee Vollf ajam- lunan Ri Fransızlarla arar Cevdet Bey tayin — iktisadi müzakereleri me buyurulmuştur. ğa memur Fransız murahbasları bu müzakerelere devam etmek üzre bu Arnavutluk kabinesi| raya gelmişlerdir. e Li pi) M. Çaldarisin bir ne istifasını vermiştir. İyi malö- tekzibi mat almakta olan bir membadan len bir hal kabi ATİNA, 9. A. A. — Başvekil M min teşkili vazifesi Ni Yönanekeli Çaldaris bütün dahili , istikrazların ye tevdi sdilecektir. Yüzde 5 faizli bir tek istilraza tah- e vil edileseğine dair olan haberi tek- Alman amelesi |“#“ww sıkıntı çekiyor (| Amerika Çine buğ- BERLİN 9 (A-A.) — Wolf A day gönderiyor VAŞİNGTON, . 9 (A.A.) — iktisadi vaziyetiniiğizeteilip km vel irilmesi maksadile teşkil € dilen heyet tarafından Çine 3 mil yon dolar kıymetinde 6 buçuk mil yon kilo buğday satılması hakkın e janundan: Alman maliyesinin in kişafı hakkında neşredilen malâ- | sndan miştir, Milanoda elektrik MİLÂNO 9 (A.A.) — Mi lânonun yeni elektrik santr. açılmıştır... | Grev OVLEDO, 9 (A-A.) bu tekliflerin süratle ve i e el eöüeceğini radermiş! Gizli bir telsiz BERLİN, 9. A. A. — Volff ajan > Berlindeki evlerden birinde