19 Mayıs 1930 Tarihli Milliyet Gazetesi Sayfa 5

R si a Vi''el (Birinci sahifeden mabat) , Maliye vekilinin nutku Dünkü nushadan mabaat Maliye vekili Saraçoğlu Şükrü Bey tarafından Büyük E Millet Meclisinde irat ( edilen Mütkun ilk kısmını dün neşret- Miştik. Bugün de diğer kısmı- hi neşrediyoruz: Bu ifadeyi, mana (o itibarile iki İrede tezyit istikametine diğer bir İzirede de tenkis istikametine sev- eden mefhumları tam hakikati ifa İir: Maarif Vekâletinin yüzde nisbe Ü üç buçuk görüldüğü halde umu Wi bütçeye mal edilmek suretile ve- ilen yüzde onların baliğ olduğu bir içuk nisbeti daha ilâve (edilmek izemdir ki bu da umumi bütçenin Yüzde beşini tecavliz eder, Bundan Wöada her vekâletin bütçesindeki ta im ve terbiye, mektep masrafları ve © Merci hususiyelerin doğrudan doğru VYa müarife tahsis ettiği 16,5 milyon E maarif tahsisatları keza uu- Mi bütçenin maarif yüzdesine ilâve *lilmek icap eder. Bütün bunlar bü- Meclisin ve onun hükümetinin if ihtiyacına nekadar büyük bir İMhcmmiyet verdiğini sarahaten gös- Mörmektedir, Nafıa vekâleti yüzdesi “80 gelince: Buna da 1525 numaralı konun mucibince ve umumi bütçeye edilmek suretile alınmakta bulu- Min 3,5 milyon liralık yol vergisinin X€ kezalik idarci hususiyelerin nafıa ri için sarfettiği 10 milyon kadar kit ve kıymetin kıymeti - umumi çedeki nisbete ilâve etmek iktiza der, Gerek İktısat Vekiletine gerek kiye ve Maarif ve gerek © Nafa tkâletlerine vermiş olduğumuz ve iemadiyen arttırmak azminde bu- hduğumuz tahsisatlar o sarahaten Östermektedir ki hükümetinir, Mec sin verdiği drektifler dairesinde ik- düşünceyi herşeyin üstünde Mütmaktadır. Müdafasi milliye tahsi- âna gelince burada emir berakis- İr. Masraf bütçemiz yekünunun tak iki buçuk milyon Oo artmasına ““ağinen kara, deniz, bava kuvvetleri- İ © Sanayii harbiyeye bu sene, geçer verilmiş olan tahsisattan İki Milyon 800 bin 29 liradan fazla bir tenzilât yapılmıştır. Hususi ve mül Mak bütçelerin nisbetlerinin de ten- Zile doğru yapacağı tesir nazarı dik- t — alınmaksızın ordularımıza 1926 Dütçemizn yüzde 39 unu, 1927- © ©“ yüzde 35 ini, 1928-de yüzde 33- ünü, 1929 da yüzde 31- ini, 1930:da Ön yüzde 29- unu tahsis etmiş bulu- Büyoruz. İşte bu beş senelik bütçe > Mükayeseleri Cümhuriyetin takip İtiği muslihane hattı hareketi va- #ihen göstermektedir. Mill müdafa buza verdiğimiz rakkamın hakiki desini bulmak Jâzimgeldiği Za- her memleketin — yaptığı gibi en almakta ol- öyletin mükelleflerde iğu vergi Yağa vergiler ye edilmesi lâzımdır ki bu yekün İisusi ve'mahalli bütçelerle birlik” “bu sene 320 milyonu bulmakta sma göre ve buna nazaran mü- aaya tahsis edilen paranın nisbe- yüzde yirmiyi tecavüz etmez. Bu “ârla da hakikat tamamen ifade Sllmiş değildir. Öteden beri ord leketin, memleketimizin bir mü şafan silâhe olduğu kadar bir inkı- SAT bir terakki unsurudur. Nite- orduya tahsis ettiğimiz para ile ŞE çok or mektep, | hastaneler, Pükavelelerin istilzam ettiği faizler, tro hizmetleri o görülmektedir ki, bunlardan mektepler © maarile, Mittaneler sıhhiyeye, faizler maliye- kadastro hizmetleri tapuya dev- Silecek olursa © memleketimizde faa silâhlarma vermiş olduğu- Püz meblâğin yüzdesi bir çok mem- etlerin yüzdesinden dun bir vazi- te düşer. Bu, sulha merbutiyeti- i gösterdiği kadar ona olan itima | mize da irac eder, HARİCİ BORÇLAR: İmperator-! n Cümbhuriyete miras Sl büyük hatalardan birini teşkil 4n bu mesele memleketin iktisa- Mizamını hırpalıyan ve o milletin ini ve itibarmı tehdit eden manzara arzediyor. o Öyle bir #nzara ki borçluya da alacaklıya w Makul bir düşüncede bulunmak | tayalaşmak zaruretini telkin etmek) Sİ kir. Her millet gibi hatta yakım bir “yesin acı hatıraları ve milletimi lâyık olduğu medeniyet sevi- bir an evvel yetişebilmesi gi- ii, sebeplerden naşi her milletten İğkiz ziyade Türk milletinin hayat İç İstiklâl hakkı, müdafaa hakkı iğ medeniyet ve terakki hakkı * iy Julak #aslalarla | Meclisinde am etmektedir. | Açık hakikatler, vazil hesaplar & tekabil samimiyetler © arasında cere yan eden müzakereler arzettiğim ma nada epey © yol almıştır. Üz“ deki baftalarda davet ettiğimiz M. Rist gelerek hükümete bir rapor ter di edecektir. Raporunun tev Iç varilesi bitam bulacak olan M. Rist'in kendisi ve mütalesları tara- feynin, iktisadi şardarımıza uygun bir şekli halde buluşmalar: husumun- DEVLET BANKASI: ketin iktisadi işlerinde en rolleri Ha edecek olan merkez Cüm- huriyet Bankası projesi memleketi- mizi bilen burada çalışmış olan bir profesör tarafından tetkik edilmekte dir. Bir kaç gün zarfında bitecek o- lan bu tetkiket neticesinde bankaya vücut verecek olan kiyiha © Meclise takdim edilmiş olacaktır. VERGİ İŞLERİMİZ: Bir mem- leketin vergilerinin vaziyeti 9 mem- leketin iktisadi hayatına sunsıkı bağ lıdır. İktisadi hayatın icabatr dai resinde © vergilere hareket ve isti- kamet verilmiyecek olurmu vergiler istinat ettiği feyiz membalarını ku- ruturlar. Ve bu neticeden birinci de- recede memleket iktisadiyatı, devlet uzviyeti ve bu uzviyetten beklenilen | hidemat mütcessir olur. İktisadi nok- tadan bakılınca Türkiyeyi: | A — Ham mevat istihsal ve ihraç eden, B — Mamul mevat ithal eyliyen. bir memleket olarak görürüz. Tür kiyenin iktisadi hüviyeti ziraatçilik t€ istihsal ve ihzaç edilen mevatta ve bilhassa zirat ve hayvani madde- lerdir. Nüfusumuzun üçte ikisi çitt- şi ve ihracatımızın yüzde © yetmiş) beşi mevaddı siraiye olunca metle- ketin anadamarı ne olduğu meyda na çıkar. Zirai memleketlerde zirai hayatın sarsıntıya uğramaması ve bu hayatın inkişafı için lâzimgelen bü- tedbirlerin alınması icap eder, Aksi takdirde zirai istihsalâta bağ. k olan iktisadi ve mali müvazene ve nizam bozulur. Bir o memleket ihtiyacı olduğu mamul o mevaddın kâffesini hariçten tedarik etmemek vaziyet ve mecburiyetindedir. İnki- şafa müsait veya inkişafı lâzemge- len sanayiin bir memlekette tecssü- süne saha ve imkân vermek icap eder İşte bu mütalealara binzen Türki. yede züirra srufı üzerindeki | vergi yükü hafifletilmiş olduğu gibi ba #1 ihracat mevaddr üzerine mevzu vergilerin de kaldırılması tetkik ve mütalen altma alınmıştır. Buna bir başlangıç olmak Üzre hububat ve 0- na ait İhrâcat'muamele vergilerin- in bu seneden itibaren ilgası bir ka- nun lâyihasile heyetinize teklif edil miştir. Sanayiimizi himayeye daha evvel bir kanunla başlamıştık. Ge- çen sene kabul buyurduğunuz güm- tük tarife kanunu vergi noktasn. dan olduğu kadar himaye noktasm- dan da işlenmiş bir şekil almış bu- Iunuyor. Bunlardan manda iki ay kadar evvel İstanbulun bir transit, merkezi olarak ya temin e- dici bir kanun Kabul buyurulmuştu. Kezalik ihracat mevadımızdan olan halılarımızın maliyet fiatlerini indir- mek için halr nesçinde müstamel İpliklerin imali dolayısile ve pamuk ipliklerimizin de ihracat dolayısile muamele vergisi vermemeleri husu- su karar altma alınmış ove kanun teklifleri heyeti muhteremenize arze- dilmişti. Gerek zirai ve gerek ti cari ve smai sahalarda iyi neticeler almak için yaptığımız ve yapmakta olduğumuz kanunların sıkı bir mü- şahede altma almış ve matlâp neti celerin istihsali için icap edecek tadilâtın peyderpey yapılması mu- sammem bulunmuştur. Vergi ve re- simlerin memleket iktisadiyatı üze rindeki tesirlerinin hemahenk olma- arı istenilirken vergi işleri de bir a- Tâkai mahsusa ile takip olunmaktadır Muhtelif memleketlerde vergi nis- betlerinin tezyidini icap elm ve memleketimizi de Oayni istikamete sürüklemiş bulunan dünya vaziyeti. ne bir kaç kelime ile temas edeçe- gim: Medeni memleketlerin vergi hareketleri umumi bir mütalea altı na alınacak olursa © görülür ki her memleket parasının mültemevviç bu- lunduğu bilâhare parasmın kiymeti- ni tesbit eden memleketlerin yavaş yavaş vergilerin tahfif yolunu bicer birer tuttukları görülür. Memleke- timize gelince: İktisadi muvazene. mizin henüz teessüs edememesi yü- zi bemen her sene bir tener. ydeden milli paramızın stab- lizasyonu yolunda almış olduğumuz tedbirlerin müsbet neticelerinin çok Uzak olmuyacağına binaen bizim dahi yakın. bir zamanda diğer memleket lerde olduğu gibi vergilerimizin tah fifi yolunda hareketlere başlıyacağı- mız tabildir. Ve hatta şimdiden ih. racat maddelerimizin hazırlarındarı muamele inin ilgası ciheti de ! vergilerinin Mukaddestr. Bir iddia neye is-arzedildiği üzre karar altına alm. ç İSE ederse etsin bir milletin bu akları asla rencide o edemez. Bu ; e in hudutları üstünde bizle- a tevdi Nİ Közifeleri Bi mıştır. Memleket hayatı iktisadiye ve maliyesinin alacağı vaziyetin bize vereceği imkândan, başka memleket buyurduğunuz — bekçilik lerdeki hareketlerden ve neticesi 2- yaparken daima uya-| İimmış vaziyetlerden istifade ederek a bulunacağız,. Ve mazinin acı | bilhassa kazanç vergi hakkında bir an aklımızdan çıkar. |Vergi tebedülâtına nihayet verece- acar. Onun için, bari Borç -| pie, Bu meyanda dahili” tene ve Mek yelesi kendisine muvafık olan Öyyi bal, mutlaka bu hakların hu- ak haricinde kalan sahada, bula- İkeyie ,p sekli hal behemehal mem akin ikti şartlarına uygun o- z ki terafeyn için emniyetli, İstikrarlı “yegâne çıkar yol bu- iyorsunuz İki iki taraf ara- olan müzakere ve eler manlâhatın icabı olar Bayat pahalılığna büyük bir müessiş olan oktruvanın ilgası esbabr da ar aştırılmaktadır. Vekâletmiz bu nok.| bir: tadan yapılacak tetkikat ve tetebbü. ata büyük bir itina göstermektedir. Tahakkukat ve tahsilât hesapları; Ta hakkukat ve tahsilât hesapları alın. imiş olan 1929 mali senesinin tahak- kuk ve tahsilât hesapları 1l-inci yındaki vaziyeti hesabiyeva nazâran .İ ki olan tahsilât yekünları tahakku- bi tah: Bu folyosile tahakkukatın sene ba- şında yeniden yapılması meticesi 0- İarak teahhür eylememiş ve tahsilât idarelerinden senenin ikinci ve üçün- cü aylarında verilmiş olan evvelki seneler tahsilât nisbeti vasatiyeleri nin dununda bulunmadığ: tahakkuk ylemiştir. Haliye vc sabıkadan var katın on aylık hesabatı neticesi se neliğe iblâğr suretile vasati ve tak- yüzde 95 misbetini tuta- Halkımızın vergi borçla- rını vermek hususundaki gayreti ve) tahsilât işlerinin tutumu tahakkuk eden miktarlardan bakiye kalanları seneden seneye azaltan bir seyir ta- kip etmektedir. Bilvesile şu | ciheti de ilâveten arzeylerim ki aMliye Ve- Kâleti mıntakavi surette bazı mah Terde zuhur eden sıkmtularr vergi takibatı dolayısile tezyit etmemeyi, itina ile derpiş etmeyi vazife bilmiş tir, İNHİSARLAR: İnhisaclar meya- nında memleketin en kuvvetli bir iktisadi teşekkülü bulunan Tütün in hisarı idaresinin vaziyeti üzerinde ira? tevakkuf ötmek isterim. Mecli- si âlinin o mübtelif encümenlerinde tetkik edilmiş bulunan bugünkü hisar idaresinin bilâmüddet temdi ne dair proje ile tütün zeriyatı ve muamelâtında zürra lehine tadilâtı esasiyeyi ihtiva eyliyen proje keshi kanuniyet eylediği takdirde idarenin elyevr yapmakta olduğu muame- i8t daha güzel netayiç © verebile- cektir. İnhisar idaresi bugünkü va siyetinde hazineye varidat celbi ga- . eylediği gibi ihracat 'n başında bulunan bir mad- iyasada nâzımlık o vazifesini yapmakta, müstahsillerin ellerinde- ki tütünleri satmalarma vâsi mik- yasta yardımı dokunmaktadır. Bun- larla beraber tütün zeriyatınm ıslahı ve tekâmülü için iyi tütün yetiştiren mahallere avans verilmesi, tütün has tahıklarile yapılan mücadele Türki- ye tütüncülüğünün umumi vaziyetin ifiarenin mevkiini sarih surette göstermektedir. İdarei inhisariye ih tütünleri mutavassıt- lara müracaat etmeksizin doğrudan doğruya zürradan mübayaa eder. İda renin yaprak tütün satışları ise “eca- nibe karşı temin olunan e itimat neticesi olarak — inkişafa son derece müsait bulunmakla beraber tütün ihracat tacirlerine — rakip bir vaziyete girmemesi için de bu nok- tadan büyük bir dikkat sarfedilmek- tedir. İdarenin başlıca . meşgalesi tütün zeriyatının ve istibsaldtmın! takviyesi ve iyi olan tütün yetişti- cilmesini temin ove o tütün pi- yasasında nâzımlk o etmek cihetleri- ne matuf bulunduğunu ve faaliyetin bu noktalarda temerküz ettirildiği. ni ilâveye lüzum gördüm. Bundan bâşka idare ne kadar tütün alıyor? Kaça alıyor? Ne kadar maaş veriyor? Ne kadar masraf ediyor? Tütün (bir kelime okunamamıştır) ne istikame- te yürüyor. ? Bunları bütçe encüme- ninizin varidat mazbatası sarahaten göstermektedir. ç İspirto ve ispirtolu içkiler inhisarı Memlekette İspirto sanayini tesis, müskiratı ıslah ve şarapçılığı ihya için vücude getirilen bu idare mem Ieketin iktisadi hayatmda o mühim bir âmil olmağa başlamıştır. Memle- ketin ihtiyacı olan ispirtol içkilerin kısmı mühüreminin memleket meva: dı istihseliyesinden imali temin kr lunmış ve şarapçılığın o aslahı için celbolunan mütehassrxın tetkikatı ne. muş ve memleketimizde şarap ist mali imkân: hazırlanmak © bulun. muştur, İdarenin faaliyeti ve el. de ettiği netayiç cümlesinden ola. tak keeakmiym e memaliki ecnebi- yı r başlamış tr. İnhisar idaresinin EM — ve bilhassa geçen sene Üzüm ve in cit mahsulü üzerinde vukua yelen buhran sırasında müstahsillere yap- miş olduğu muavenet yüzünden mil Mi servetimizden mühim bir kısmı. nın mahvolmasına meydan bırakıl. mamıştır. Müskirat inhisar Hazi- ran 927 tarihinden 1 Haziran 928 ta- rihine kadar geçen birinçi faaliyet senesinde (1 milyon yedi yüz 55 bin kilo incir ve 4 milyon 750 bin kilo üzümden içkiler yaparak memleket “İyi İ zerinde tevakkuf edilmesi lâzım bir Maarif bütçesi TAZYİRİ: Türki de vergi ie temas edince ver tazyikinin ağırlığından çek delal bahsedildiğine şahit olmaktayız. Ü- VERGİLER mevzu olması itibarile bu bapta bazı maruzatta bulunmak isterim. Vergi- leri mubtelif noktai nazara göre tas- nif ve tahlil etmek. kabildir. Mem- leketimizde şimdiye kadar kabul edil miş olan taksim vergileri vasıtasız ve vasitalı olarak iki büyük kısma ayırdıktan sonra tali taksimata tâbi tutmaktadır, uB tarzı taksim netice sinde vasıtasızlarla vasıtalılar ara- sında bir nisbet ve tevazün aramak bu nisbetle tevazüinü umumi yekü- nuna nazaran o miklarını ve beher kısmın iradı milliye göre | tazyiki- ni hesap etmek itiyat edinilmiş bir usuldür. o Vergileri bütçe encümeni. nin varidat mazbatasının da işaret ettiği üzre Cemiyeti Akvâmın ka- usul veçhile irat ve ser vet üzerine olan vergileri istihsal, istimal ve müamele üzerine olan ver giler tarzında iki kısımda irae et- mek doğru bir düşüncedir. o Ve bu suretle memleketin vergileri ile di- ğer memleketler vergileri arasında! bir mukayese imkânr kolaylaşmış! olur. Keza vergileri her memleketin) dahili vaziyetine göre istiksalât ve istihlâkât esasları üzerine tassif et- mek ve hu noktadan , mukayeseler yapınak ta mümkündür, Ben burada! işbu tasnil şekilleri hariçinde olmak üzre bir tasnif tarzı ibtiyarile ver- gilerimizin tazyik derecesini tahlil e deceğim. Vergileri şu yolda bir tas! nife tâbi tutmak mümkündür. : 1 — Tediyesi mecburi olanlar. ? — Tediyesi yarı mecburi olan, tediyesi gayri mecburi olanlar. 3 — Tediyesi ihtiyari olanlar. keyif ve 4 — Tediyesi tatöamen arzuya tâbi olanlar. Tediyesi mecburi olan (o vergiler bizde müsakkafat, arazi, sayım, ks- zancın karine esaşma istinat eyli- kısımdan ibarettir. Bu vergiler mükellefin kazanç ve iradı araştırıl- maksızm mutlâka tahsil edilirler. Tediyesi yarı mecburi / olanlar: her hangi bir muameleye veya istih- lâk odlayısile vukua gelip içtinabı kabil olmakla beraber ihtiyaca göre az veya çok miktarda yerilenlerdir. İhtiyari veya keyif ve razuya tâbi bulunanlar daher hangi hir mec- buriyet veya tazyik olmaksızın mün hasıcan mükellefin ihtiyar ve arzu- #u ile verdiği kısımlardır. Bu tasnif dairesinde son beş senelik varidat miz üzerinde erkama müracaat su- retile mukayese yaparsak 1926 senc- sinde 190 milyon 158 bin lira olan varidat yakünü umumisi. içinde 29 milyon 631 bin lira, tediyesi mecburi olanlara ve 160 milyon 327“ bin lira da tediyesi yarı mecburiden keyif ve arzuya tâbi bulunanlara kadar olan derecelere aittir. 198) senesinde 104,580,000 lira olan varidat yekânü umumisi içinde 36,391,000 fira tedi- yesi mecburi olanlara ve 18518900 lirası da diğerlerine aittir. 1928 sene sinde 207.137,000 lira olan varidat yekünü umumisi içinde 38,528,000 irası tediyesi mecburi | olanlara ve 180,377,000 lirası da diğerlerine ait. tir. İşbu beş senelik hesabın tetkikin den anlaşılır ki mecburi tediyelerin nisbeti yüzde 15/58 ile yüzde 19/10 arasında bulunmatkadır. Muhtelif senelerin vasati nisbeti ise yüzde 18/ 12 tutmaktadır. Mutlak mecburi te- diyeye tâbi olmıyan Vergi ve resim lerin miktarı seneden seneye art. maktadır, 1926 senesinde 160,000,000 Vira olan bu kısım varidat 1930 sene.) si için 180,000,000 milyon lira hesap edilmektedir. Aradaki yirmi milyon liralık tezayüt eğer mem lekette senevi irat miktar: artmamış olsaydı, bittabi mevcut olmazdı. Mü larile tediye ettiği bur fazlalık sarletmekte bulunduğu mebaliğin miktarı ve binaenaleyh iradı artmak- tadır. Bu kabil varidat unda bulunan bazı kalemlere * ait erkam tetkik edelim: Tütün: 1926 senesinde 15 milyon lira olan varidat 1927 senesinde 17 buçuk milyon, 1928 senesinde 22 mil yon lira, 1929 senesinde 24 lira ve 1930 için de 25 milyon liradır. Şeker: 1926 senesinde 4 milyon lira, 1927 senesinde 4,5 milyon lira 1928 senesinde 5,5 milyon lira 1929 senesinde 5,800,000 liradır. Müskirat: 1927 senesinde 4,750 mahsulünü kullanmak suretile 4 mil- 1 Hâziran 928 den i | sira 929 senesine kadar | 7 ei 630 bin kilo üzüm ve 2 milyon 675 bin kilo incir suma haline ifrağ olu- narak 5 milyon 316 bin 874 lira safi varidat istihsal kılınmıştır. İnhisar idaresinin aldığı tedbirler sayesinde bundan sonra ei memleket mahsullerinden imali esbab: temin kılinmış olduğu gibi anasonculuğun memleket dahiline inhisarı için zür- ra avans verilmiş ve müskürata ait bilumum levazımın dahilden ve da- hit mahsulâttan istihracı gayesi de elde edilmek üzre bulunmuştur. Efendiler, mevcut inhisarlar ara- sında dütün ve müskirat inhisarlari devletin vergi toplryan birer daire. Teri olduğu kadar memleket iktisa- diyatı seyir ve hareketinde her gün az dahi kuvvetlenen birer iktisa. di uzviyet manzarası arzetmektedir ler, İşliyen fabrika ve imalâthaneleri kullandıkları sermaye, çalıştırdıkları Türk gençleri ırkımızı iktisadi isti. kametine sevkeden en kuvvetli birer memba olmakta"ve milletimize birer mümune verifesini görmektedirler, bin lira 1028 senesiride 5,516,000 kısımlar için tedi m #ereddüt etmedik. kı tamamen serbest brrakmakla rabör amme hizmetli öden mi a H hâsta ruhlu “ betbaht insanlar ve'istihsaldeki neş'e ve şetiretim hakkını yok etmek ve Tms fena ve muzir bir cereyan ve çalışan kolları ve başları yeis ve fütüra düşürmek için bazı dertleri mizi Tözumundan farla büyütürler. Bazılarını icat ederler ve bu fena ha- vayi kulaktan kulağa bütün memle- | nisbetinde döviz arzettik. İktisadi kete fısıldarlar. Geçen senelerde ha-| hâdisattan doğtan ihtiyaçları, iktisadi yat pahalılığı kuraklık ve darlık bun! tedbirlerle karşılamağa uğraştığımız! İar için başlıca mevzu teşkil etmiş- | serada zehirli propaganda karşısın ni. geçebilmek için piyasaya ihtiyaç tir, Bu sene de iktsadi sıkıntı ct-da kaldık. Yeni para çıkaracakmışıs) 2; talında çalışıyorlar. Birar evvel vet hükümet milli parayi düşürerek pi- gileri başka bir tasnife tâbi tutmuş yasadan toplayacakmış, | hükümet Ve mecburi olanlar ve bunların hari! paraları ikiye bölerek yarısını alacak- cinde kalanlar diye iki büyük lsema| mış gibi hiç aslı esası olmıyan şayi- ayırmış idim. Birinci kısmın yekür | aları çıkararak herkesi telâşa vermek | 3 seselerin hariçten gelen emtia müba-l için bütçe encümenindeki arkad; yaatını kayitlar altına aldık. Diğer| rma ve sizlere teşekkür etmeğin taraftan döviz talebinin hât devresi.| fe bilirim. İ verdiğini anlıyabilmek 930senesi için 42 milyon lira bulduk ikinci kısmı da 180 milyon lira edi- yor. Bir evden bir topraktan ve bir koyundan kâr etsin etmesin irat ge- tirsin getirmesin filvaki ayni vergiyi alıyoruz. Fakat varidatımızın altıda beşe yakm miktarını teşkil eden kıs- unda vaziyet böyle değildir. daki vergilerin tamamen keyfine tâbi olanlar mecburiyete yak lâşana kadar bir teselsül takip eder, Bündan maada mükellef bu kısımda devlete verdiği vergi nizbetini tenkis veya tezyit etmek imkânı elinde bulundurur. Alelğmum gümrükler den geçen malların herhangi bir ih tiyacı karşılıyanları €©n ucuzundan €n pahalısına kadar © intihap etinek hakkı mükellefin elindedir. Kezalik müskirat ve tütün gibi mevaddı hiç veya çok istihlâk etmek, ucuz veya pahalısmdan istihlik o etmek dalma mükellefin elindedir. Memleketimi de denildiği şekilde iktisadi bir buh- ran olsaydı bunun en büyük tesir <n ewwel bu il uf varidat zerinde büyük bir tenakus kaydet- mesi. lâzimgelirdi. Nitekim mıntaka vi bir buhran geçiren Gireson v lâyetinde tütün hasilâu azaldığı bi bazı darlık mıntakalarda da bu kabil varidatın azaldığı müşahede © dilmiştir.” Fakat biraz evvel arzettiğim ve mem leketin ahvali umumiyesini kat'i ifa- delerde toplıyan rakkamlar gösterir ki memleket ve millet salâha doğru vüs'ate doğru yürümektedir. Mem- | leketimizdeki vergi | tazyikinin ka-| zanç ve maişet darlığının komşula-| rımız bulunanan Oo memleketlerden! fazla olmadığına en canlı delil bu a- | memleketlerden Türkiyeye gelen a- mele işçi, usta o gibi münhasıran kazandığı pata İle geçinen binlerce! insanlarm mevcudiyeti ve bunların geçindikten maada o memleketlerine para göndermeğe imkân bulmalarıdır. Bu Bu kabil insanlar eğer memleket lerinde Türkiyede kazandıklarına mu adil değil hatta bir az noksan bir ka-| #anç temin o edebilselerdi yabancı memleketlere gitmek gibi külfetli ve biraz da meşakkatli bir hayata katlanmazlardı. Maamafih itiraf ey) ; lemeliyim ki bugünkü vergi rejimi daha ziyade şehir halkı üzerinde sik- letini hissettirmektedir. Bu vaziyette bilinerek hesap edilerek girilmiştir. Cümhuriyet tecessüs ettiği zaman her, nevi kuvvetimizin membams teşkil eden köyleri ve köylüleri bitkin bir halde bulduk. Bir taraftan âşâr ve mültezim diğer taraftan © askerlik mükellefiyeti devletimizin hayat me- mmblarını kurutacak bir hale getirmiş- ti. Cümhuriyet asırlarca süren bu hatları bir a2 da vergi rejimile tas- biha çalıştı. Bu tashih ameliyesinin be dereceye kadar müsbet bir netice, için âşürın lâğvinden bugüne kadar toprak alım ve satımlarmın her vilâyet için ayrr ayrı istatistiklerini yaptırdım. Alıp satılan topraklardan ne o kadarının köylüden şehirliye ve nekadarının şehirliden köylüye intikal ettiğini öğ! renmek istedim. Gelen © rakkamlır takip edilen vergi sisteminin matlüp termektedir. Bu alım ve satımlar rakkamile ifade edilecek olursa bu- nun 50 sinin kendi aralarında 30 u- mun şehirliden köylüye, 20 sinin de köylüden gehirliye intikal ettiği şek linde -hülâsa edilebilir. Bu demektir ki devlet binasının istinat ettiği 0- muzlar. kuvvetlenmeğe ve | köylü Cümbhuriyet rejimi sayesinde tabii bakkı olan toprakalara sahip olmağa başlamıştır. Bunun için iyi neticeler alınmağa başlanan bu yolda imanla, emniyetle ve kat'iyetie yürüyeceğiz. Artuk, köyleri ve köylüleri impera- torluk zamanında olduğu gibi sade- ce fedakârlık zamanlarında hatırla” nan ve diğer zamanlarda unutulan ve ezilen yerler ve insanlar olarak telâkki etmiyoruz. iBlâkix devletimi- halkın kendi parasile maddi istifade er temin etmek. Bütün bu iktisadi tedbirlerimiz a- rasına hususi maksat ve (© kanaatler peşinde koşanlara karşı bittabi ka- yıtsız kalamazdık. Yüksek heyetini İzin kabul buyurduğu muvakkat ka- nunun koyduğu ceza tehditleri al- tında kambiyo alım ve satımı intizâm ve miirakabesi için hükümet karar- lat aldı. Bu kararların aldığı: gün- den beri kambiyo hazineden hiçbif fedakârlık yapmağa ihtiyaç kalmak sızın normal ve hemen hcmen sa- bit bir çerçeve içinde kalmış, her tür- Is ticari ve sıhhi ihtiyaçlar, ihtiyaç sahiplerinin hiş bir zararını müddel olmaksızın temin ve tatmin edilmiş” tir. Bundan sonra bankalar arasın- da bir konsorsiyorm hesabına kam yo alınmakta ve piyasanın arzedi- Jen kambiyodan fazlasına ihtiyaci o- lan günlerde konsörsiyom hesabına alınmaktadır. Şu noktayi da kayit ve işaret etmeliyim ki: Kambiyo alm ve #atrm: insibatını, o mürakabesini temin yolunda aldığımız tedbirlerin tatbiki için bir yeni teşkilât yapi ınış, hazineye hiç bir masraf, halka da hiç bir müşkülüt tahmiline mey. Gan verilmemiştir. Kezalik ilâve et- imeliyim ki, hükümetçe alınan tedbir» ierimizde resmi ve nimresmi devlet dairelerinin, tehirlerinde memleket için hiç bir zarar ve tehlike olmiyan ihtiyaçlar: müstesna olmak üzre hal- kın ihtiyacatı umumiyesi için hiç bir tahdit yapılmamış, ecnebi emtiası ithali ve ihracat mallarımız ve onla- İrin memlekete getireceği dövizler hiç bir kayde tâbi tutulmamıştı. Mahi- yeti ve miktarı ne olursa olsun tüc carmız tarafından ithal edi bit olan malların döviz borçları gü- mü gününe tedarik ve temin edilmiş tir, Etendiler, hayatta kararlardan nizamlar ve kanunlardan daha kuv- vetli bir unsur vardır: Alışıklık. Bu unsur kendiliğnden yerleşir ve gittikçe kuvvetlenir. Müsbet istika mete yürüyen / işler için pek feyi li ve yaratıcı olan bu kuvvet menli, istikametteki işlerde . yerlegtiği za man tevlit ettiği uyuşukluk, mis- kinlik itibarile çok tahripkârdır. O- nun için hayatları ebedi, © hedefleri terakki ve medeniyet olan milletler bu ikinci kısım itiyatları ne kadar kökleşmiş olursa olsun silkinip atar- lar ve işleri müsbet istikamete tah- vil ederler. Türk parasmın her sene kiymetinden muttarit ve mütevali bir surette kaybetmesi 15 senedenberi| devam eden bu sukutun şimdiye ka» dar güya tevakkufla karşılanmış ol mâsı iena istikamette bir o itiyadın yerleşmiş olduğu hissini vermeğe baş . Fakat, Türk milletinin bu seneki korkunç © sukut karşısında gösterdiği heyecan ve aldığı tedbir. İerle bünyesinde ne kadar büyük bir hayatiyet, kuvvet meknuz olduğunu ilen bir kere daha ispat etmiştir. Bizzat millet tedbirleri aldı. Tasar rut cemiyeti teşekkül etti, yerli ma)- lara rağbet gösterdi, — vicdanlarda doğru yolları aydınlattı. Kezalik, hü kellefin' daha giyade arsu ve ihtiyaç | neticeleri. vermeğe başladığını gös- | kümet resmi ve nimresmi tecssürler üzerine ayni istikamette tedbirler al-. dı, kayıtlar koydu ve bütün bunlar dahil ve hariçte işaa edilen zehirli ima-) mürettebat Amorgogos adasına ti propagandalara ümit kırıcı isnatlara rağmen sukutun büyük bir kısmını çok kısa bir zaman içinde istirdat etti, Ve paramızın yürüyüş İstika- metini kat'i olarak istikrara çevirdi. Filvaki niçin daha evvel bu işte cid- di olarak iştigal olunmadığı sorula. bilirdi. Fakat, bilirsiniz ki, (o büyük! milletler işlerini sıraya kor ve hiç bir onları kudretinin üstüne çi- karmaz. Bizim de dahili ve harici hallolunacak büyük işlerimiz vardı. Mazinin, halin ve istikbalin mesele- leri mevcuttu Yapılacak inkılâplar ve büş kanunlar senelirme © yürüyen işler ve prog. tamlar vardır. Bugün bunların müzakere edilirker <üarı ile daima tekâmüle yürüyl ütçemizin bu sene de ayni yard r ve İrşatlarla büyük bir adım gi cağından emin olduğumu ve b Amerikada ve Avrupi li mmtakalarında her sene Yi pılmakta olan musiki nin memleketimizde de tasavvur olunmaktadır. vatuar müdürü Ziya B. bu susta diyor ki: > Bu henüz tasavvür hal dedir. Henüz esaslı olarak d nülmemiş ve bir proğram Yaj man-ştır, Maamafih böyle teşebbüs çok iyi olacaktır. yz * Ekmek ve Francalâ fiatleri v Şehremanetinden: Mayısın 3 aci Salı gününden itibaren Eleni on iki kuruş on para ve Francalâ mi kuruş otuz paradır. yi e Ziya vapuru yandı İzmir Fmanına mukayyet “Zi vapuru Akdenizde yanmış ve b mıştır. Bundan altı ay evvel sat İman Ziya vapuru bir kaç gün evyl Jimanımızdan Selefke ve eMrsine pi türülmek üzre petrol ve benzin alı) Akdenizde Patmos ve Amorgos ad! Jar: önünden geçerken ambarında * | tial vukua gelmiştir. <İ Vapurun kaptan: Nazi B ederek kurtalmuşlardır. İştialin gi) bebi tahkik olunmaktadır. | Ea : Poliste becayişler Beyazıt merkezine tayin ei olan merkez memuru Saffet B. te) râr Fener merkezine, merkez Tü Necati Bey de Beyazıt m nakledilmişlerdir. Bunlardan mada Pangaltı Seri Murat B. mütelerrikaya, ferrika Komiseri İsmail B. de Oi ya naklü tayin olurmuşlardır. —o— | ji Emvali metrüke ( j : J Hazirandan itibaren em metruke idaresinde yeni ve kadro tatbik edilecektir. —— Estern şirketile müzâker , Estem Şirketi, posta idares j nin ecnebi memleketlerine sizle muhabere imkânını te etmesi üzerine hükümete caatla müşkül vaziyete düşt günü, ya mukavelesinin feshi veyahut şirketin telsizden ist fadesi temin olunmasını istemi / ti. Bu hususta müzakerat b mek üzredir. liğin t rü malmüdürlüğüne Midyat Abdurrahim, Şile müdürlü Olti malmüdürü Rifat Beyler edilmişlerdir. İ Maden kömürlerimiz Zonguldak maden şirketleri ce kömür satışı için çalışmatka lar. Haber aldığımıza göre e şirketi Romanyaya kırk bin, Yu nistana 25000 hamule, 50.000 ihrakıye satmıştır. İhraki; lara seri verilmesinden | Zongul rağbet çoğalmakta ve ekseri lar İstanbul limanmdaki te taliye müşkülâtından Zongul kömür almağı tercih etmekti Dün ve evvelsi gün Zonguldak nından dört büyük Yunan vapuru. ki bin ton ihrakıye almıştır. z e Bulaşık limanlara uğrıyan seyyah vapurla Uğradıkları bulaşık lim; da rıhtıma yanaşmaksızın amele yapmış olmak veya | tıma yanaştığı takdirde ço-. raya bağladığı halatlara hi € va )929 seneninde 5300/000 Wiea ye 30 senesi için de 5,900, ira- bax işin 00; 008 lee zin temel taşı teşkil eden köyleri Bu erkam bize gösterir ki tama- İleri İrem öy reel men veya nisbeten ihtiyari olan ya.) ”€Vi Kuvvetleri teçhiz etmek ve on- ridat seneden seneye çoğalmaktadır | 1577 sarsılmaz birer kale haline getir Mükellef farla tazyik altında olsay; | ek suretile Cümhüriyetin manasın: di bu kısım varidat artmazdı. Güm, | epraklarımızın üstünde silinmez rülk istatistiklerinde bazı lüks mevağ. | “larit yazmak istiyoruz. dım ithalâtı tetkik edilmiştir. Bunlar.) o KAMBİYO VAZİYETİ: Cümhu da da seneden seneye ithalât fazlalı- | riyetin devlet bütçesinde temin etti- ğı görülmüştür. — Müslin, krep velği bu intizam ve inzibatı rakkâmlar mümasil ipekli kumaşlar. o 1926<da| ile tesbit olunan mormal inkişafımı- 348046 1927 senesinde 541.381 Hira zı bu sene ciddi bir surette tehdit e- 1928 senesinde 631,019 lira ve üzeri |den bir vaziyet görülmüştür ki © da işleme deri eldivenler 1926 senesinde | kambiyo — temevvücatıdır. Mali 3€ - 85,015 lira, 1927 senesinde 112,490 | nenin ortasmda ihracat mevsiminin Bra o 1928 senesinde 123, 631 lira.) sonlarına doğru kambiyoda her s€- Tavşan ve kurt derileri 1926 sene- | neden fazla bir temevvüç © görüldü. sinde 90,625, 1927 senesinde 247,578) Bunu mütalca ederken tabil bazı se. lira 1928 senesinde (962, IBI Jira.| beplerle de karşılaştık. Bevvelâ te- Kürkler ve kürkçülük mamulitı 1926) diye müvazenemiz henüz müesses, iencsinde 49,590 lira 1927 senesinde değildi. Saniyen; tarife kanununun! 50,967 lira ve 1928 senesinde 96596) milli iktisadiyatımızı himayeye ma- lira. Bu mevi eşya ithalâtr da birejtuf tedbirleri neticesi | olan resim ballar zaruri ihtiyacı haricinde vaki| farklarından istifade emelile mevsim olan sarfiyatını ve © sarliyattaki te-| siz ve sırasız, bir çok malları kre- i dilere istinaden ithal edilmiş idi. Bi rinei derecede iktiadi sebeplerder ü göstermektedir. Biliyorum ki Efendiler her «ene ğunu bitirdik. Bir kısmının tetkiki ler Koymuş bulunmak ve ayı i Onun için gerek millet| ve gerek hükümet artık paramızla da iştigal etmek zamanmın geldiğini hissetti ve derhal millet ve kükü- met büyük inkılâpçnn yaratığı mil Ni heyecanla bu seneden itibaren bu ise de sarılmış bulunuyor. Bu millet ve onun çocukları bü- tün büyük işlerini nasıl birer birer ve büyük er içinde hallettilerse para ve istikrar mesele- Terini de öylece halledeceklerdir. Efendiler, bugün halkımız kendi parasına olan itimadınn kâmilen ay- det etmiş olduğnu ve hiç bir kim senin borsadaki fiat haricinde dö- viz aramadığını göstermek için buh- ran takip eden günlerde bin kuruşa y altın fiatinin, bugün 900 908 arasında dolaşmakta olduğunu sikredeceğim. Bu fili misal her fena havadisi tekzip edecek bir kudret tedir, Beyefi sönlerime yet verirken ver sene bütçe encüme, ra YE zamanda Seyyahların kıp avdet eylemeleri n olmak üzre mezkür bu mandan yolcu veya eşya mış olmak ve İstanbul limanı ler vaz'ı ve geceleyin boyunca işgal ettiği sah lektrik ziyasile tenvir eyle gibi tedbirlere maruz b rulmak şartlarile o münh seyyah taşıyan vapurlarm rıh tıma yanaşmalarına müsaad dilmesi tensip kılınmıştır. B tabi bu müsaadenin © yalnız. münhasıran seyyah çi vapurlara şümulü olup yolcu taşıyan veya alelâdı cuile birlikte seyyah etmiş olan vapurlara bir ta: