26 Mayıs 1942 Tarihli Haber Gazetesi Sayfa 5

26 MAYIS — 1942 Maliye TT ” Nİ | |e veki &|| a müzakeresine başlamıştır: &|| Saym arkadaşlarım, Ü (öiyal 'l’ledümig bulunan 1942 mali ı 394,816,918 lra ile — bağlanmış üdmaktadır. yekün 1941 bütçesine nazaran g Ptcuk milyon liralık bir fazlayı #| (, * etmesine rağmen — cümhuriyet | :;lnıu bütün bütçelerinin müşterek İW * Olan tevazun, önümüzdeki sene ğ *::Mnın de esasını teşkil etmekte. | ı;_'âüe bütçesinin son inkişaflariyle B .MItı dünyaya yayılmış ve her ya * B %h ihata etmiş olan Avrupa har. İ Ağır şartları içinde hazırlandığı İ t bütün devlet hizmetlerinin ve baş. quğemeket müdafaaamm — istilzam %büyuk külfetler arasında cüm- £ AA tin programlaştırdığı şimendi - #| we * maarif gibi ehemmiyetli mev- d :ı%mn inkişaf ve faaliyetini ida. 4 |ef* bimassa dikkat edildiği düşü . Ttüşy yenmeğe mecbur bulunduğu- Zorlukların azameti ve arzettiği '| :L"“nün ehemmiyeti dahâ iyi anla. " a Binaenaleyh yeni sene bütçesi - Ünge dayandığı mall teçbirlerin tah ti de bugünkü şartları ve neticeleri. V| Sçç 2 önünde bulundurmak lüzumu ) dadır, J| K SENE İÇİN VAADLER. ğ LE GELMİYORUM !&î yekünunun demin de işaret Ü | 4| »| ki yYüksekliğine rağmen önümüz Ü q“e:î“e için yeni hizmetler veya ö Vüzay hizmetlerde büyük İnkişaflar |t * huzurunuza . gelmediğimizi H maş © ârzetmek isterim, Fakat he - Gıthu“e etmeliyim ki içinde bulun. vi Tüz sartlar altında devlet hiz- | daç, Tinin en büyüğü olan millt mü. Ğ t İşlerine lâyik olduğu ehemmi. Bİ ;.'ı%v"llmış ve geçen sene de arzet- V| n Odüğüm gibi bu hizmetlerin, v. W he yi Vaziyetin her türlü inkişaflarrr Arslamağa müsait bütün tedbir- “May *bllecek bir durumda bulundur (h. İHin hiçbir fedakârlıktan kaçı - l'*'ll-şuı-, £ İ iş '&utıh!k meğlisin de malümuü oldu- l&ig “"*’e milü müdafaanın hazara Ü Bti 9*mal ve < vamlı hizmetleri dı. Va ! rı;ud'“" tedbirlere âit ihtiyaçları, u- | ı',ı İiş T[ vaziyetin inkişaf tarzma ve bu n | $ muvazi olarak alıman bu tedbir | :“ğh tümul ve ehemmiyeti derecesine Wi M Hunmakta ve fevkalâde tahsi- Bi linde tedricen — verilmektedir. 'hn “Ncleyh milli müdafaa tahsisatı. Ümüzdeki sene varacağı yekü- y *ı;a?:m“iden kestirmek mümkün de. | — SÜNDE BİR MİLYON MASRAF ; L"İ&k&m"““ bu hususta bir fikir ver- llmğa T şunu arzedeyim Ki 1941 yı- gç) Milli müdafaa masrafları orta. | tup, *larak günde bir milyon İira Ç| l%' oluyor, Buna fevkalâde tahsi- f| hlkkmdaki maruzatıma — tekrar ”| Tp Üzere şimdilik. adi bütçenin Hİ t ? kısmına dair izahata geçece. W | Üü ! 'ıx"'—w BÜTÇESİ: Ka Hat yalr bütçesinin masraf M 356,916,918 ilra olarak tesbit bulunmaktadır. Hükümetçe edilmiş olan bütçe lâyihası" f ğw sırasında ancak &e. AYlık tahsilât rakamları elde bu- Varidat tahminleri bu ra- ve önümüzdek; sene için ye- onulması düşünülen fevkalâ- im, 'Sİ ve zamlardan almabilecek taa, * Miktarma göre hesaplanmış, | e bülçesi yektinn da bu tahmia ğ Herine uygun olarak bağlanmış ’ü.n“huun encümende tetkiki he ç ltmeden 1941 yılınm 11 aylık U rakamları belli olduğundan .A? tahminleri bü rakamlara gö. tiden gözden geçirilmiş ve hü- “ih tahmininden 10,239,000 tira ı Y Pir yeküna varılmıştır. Bu sa. OG ! bütçenin hazırlanması sırasın" '.“'Wnin müuhafazası zarure. ra almmamış veya sonra . Meydana çıkmış bazı ihtiyaçla. g 0 karşılanması mümkün görü. " bu hususta encümene izahat ve Ve kabulü muvafık görülenle- ( “isisatr da iİlâve edilmek suretiy bütçesinin umumi yekünu İ Erzettiğimi miktara bsîug ol . SI ı İ İ ö ATEFL, S EŞECEZE DAŞL Te a— HL H tçesine nazaran mevzuu bah, j bütçeler arasında tevzi şek HF | h'ıb F YONUN TAHSİS EDİLDİĞİ ; YERLER tahsis edildiği hakkında top- flkür vermeği faydalr buluyo. _4;.iî | % encümeninin ince ve değerli iden geçerek yüksek ta.sv!bını..F buçuk milyon lira fazlalığın geçmeden evvel ne gibi hiz milyon Hrasr umumi müu: ı 'Şqeh dahti teşkilâta nit maaş Ve h *re yabılan fevkalâde Zamlara Mhe buü zemlar dolâayisiyle hususi Vekili rın faiz ve amortismanları karşılığı, (9) milyon lirası muhtelif mücssese ve teşekküllere sermayelerine mah - suüben veya yardım şeklinde olmak ü. zere tahsis olunan mebaliğdir, Geriye kalan (80) miülyon lira da devairin muhtelif ihtiyaçlarile —sene içinde kabul buyurulan müteferrik kanunların istilzam ettiği karşılıklara ayrılmıştır. İşte 1942 bütçesindeki — fazlalığın hizmet itibarile belli başir tahsis edil diği yerler bunlardan ibarettir, Şim- di bu farkın bütçe itibariyle tevzi şek line ait maruzatrma geçiyorum: (24,000,000) lira milli müdafaa gu- rupu bütçelerine ilâve edilmiştir, Bü. nun Mmühim kısmı tayinat, yem ve melbusat gib; esaslı tertiplere yapı- lan ilâvelerdir. : Milli müdafaa gürüpu bütçeleri U- mumi yekünunun bu suretle yüksel * miş olması yeniden almacak birçok malzeme ve teçhizat dolayisiyle mil. lt müdafaa teşkilâtının tablatiyle ar- tan nazari ihtiyaçlarını karşılamay! temin eyliyecektir. MALİYE BUTÇIBİNDEİÜ FAZLALIK Maliye bütçesindeki fazlalığın . (6,675,000) İirası Sümerbank, Bti . bank ve ziraat işletmeleri kurumu- nun sermayelerine mahsuben bu da. irelere verilecek mebâaliğ karşılığıdır. (500,000) lira Erzurum ve Erzin . can belediyelerine yapılacak ikrazla- rın, (300,000) lira da hususi idarele. rin müterakim borçlarının tediyesini temin için bu idarelere verilecek me baliğin 1942 taksitlerine mukabildir, (6,150,000) lira maaş ve ücretlere yaptlan fevkalâde zam dolayısiyle hu | süsi idare ve belediyelerle bir kısım mülhak bütçelere yardım olarak ko. nulmuştur. (1,500,000) lira muhtelif yardımlar karşılığıdır. 1941 bütçe . sinde mevcut tahaisata ilâveten, muh taç köylülere toprak tevzli işleri için 865,000 ve yüksek meclisin üzerinde alâka ile durduğu milli emlâk tamir tur. ; Düyunu umumiye bütçesindeki far- kın (10,000,000) lirası fevkalâde tah sisat karşiliklarından doğan borçla . | rın faiz ve itfa karşılığına ait fasla konulmüş ve bu suretle mevzuubahs fasıldaki tahsisat (35,000,000) liraya çıkarılmıştır. Vekil bundan sonra 4.100.000 li- ra zat maaşlarına, 7.426.000 lira jan darma ve gümrük muhafaza teşkilâth- na, 3.022.000 lira Sıkhat ve İçtimat muavenet bütçesine, 9.000.000 lira maarif bütçesine, 1.690.000 lira fa- külte ve kültür müesseselerine, 1 mil- yon 169.000 Jlira Yüksek mühendis mektebi ve teknik okuluna, bir milyon 49;9.000 lira nafia bütçesine, bir mil- yon 603.,000 lira ziraat bütçesine zım yapıldığını teferrüatı ile anlatmış ve varidat bülçesine geçerek şunları söy- lemişlir: p " 1942 mali yılı varidatı 394 mil- yön 328.000 Jlira tahmin edilmiştir. Biraz evvel arzettiğim gibi, hükümet lâyihasındaki varidat tahminleri © za- man elde bulunan sekiz aylık tahsilât rakamlarına ve yeniden konulması dü şünülen vergi ve — zamlara istinat et- mekte idi. İlk tedkiki on aylık tahsilât üzerinden yapan ve nisan gayesi iti- barile iki aylık tahsilât neticeleri elde edildikten sonra bunları bir kerre da- ha gözden geçiren encümen hüküme- tin tahminine nazaran 10.239.000 li- ralık bir fark bulmuş ve bunda , hü- kümetle de mutabık kalmıştır. Diğer taraftan şimdiye kadar adi bütçenin varidat menbu_qlc_ırı nrqsıııdq bulunan tütün, tuz Ye ispirtolu içkiler müdafaa vergileri milli I'n.üdchomn fevkalâde tahsisatına !'.':ıvşıh._: î_ufuîmalı üzere adi bütçeden çıkarılmışitr. j VERGİ ZAMLARI m gmleG 9Öf.ı yapı- nde mevcut vari- i vergi ve zam- Bu arzettiği etü lan hesablar neticesi dat menbalarile ylen ; lardan mürekkep olma deki sene varidatı 394.328.000 liro tahmin edilmiş bulunmakludır. ü 1 sürette 1940 Vergi zamları. umum ği ve 1941 yıllarında kabul t lar gibi, — hayvanlar vergisi, damga, posta makliyat resimlerile muumıîle ve muhtelif maddeler istihlâk ve nihayet ihracat vergilerine taallük etmekf?dif- Gerek zam mevzularının seçilmesinde gerek zam nisbetinin#tesbitinde son - ki senelik tecrübenin verdiği neticeler de göz önünde tutularak bugünkü va- ziyete göre mükelleflerin ve memleke- tir. iktisadi facliyetini tazyik etmiyecek esaslar dahilinde kalmaya azami dere cede dikkat edilmistir. Seker istihlâk vergisine yapılan zam, dört ay kadar evvel şeker fiatlarının yükseltilmesin- den mütevellid hasılâttan bir kısmının yergi olarak hazineye alınmasından i- baret olup şeker fiatlarının yeniden arttırılmasına sebeb olmiyacaktır. ŞEKERE YAPILAN ZAM Bilvesile şunu da arzedeyim: Şeker fiatına yapılmış olan zam dolayısile ni y İ ; & | l%' 25 (AŞA) — B., M, Mecli., — “12,600,000,, lirası muhtelif borçla. mevcud stoklardan alınması lüözim ge- reis Abdülhalik Renda'nın | ! “ukanlığında Yaptığı toplantıda ma- Fuad Ağralı'nın verdikleri izahat Jle 1942 yılr bütçe. üzere önümüz | len 11.293.000 lira resim farkından 3.500.000 lirası fakir ve muhtaç hal- ka ucuz şeker tevziini temin etmek ü- zere sıhhat vekâleti emrine verilmiş- tir. 1.500.000 lira da cok çocuklu alle- lere kanununa göre verilmesi lâzım- geldiği halde bütçelerdeki tahsisatın müsaadesizliği yüzünden şimdiye ka- dar teraküm etmiş olan - istihkaklara karşılık tutulmuştur. Çok çocuklu aile-| ler şeker ihtiyacını binnisbe daha zi-! yade hisseden' zümreyi teşkil edeceği tabif bulunduğundan bu ara da bilva- sıta aynı hizmete ayrılmış : demektir. 1.564.000 lira pançar - fiaflarına yapılan zammı karşılamak Üzere şeker şirketine bırakılmış, bakiye 4.729.000 lira da milt müdafaanın fevkalâde maosraflarına karşılık tutulmuştur. İSPİRTOLU İÇKİLERE YAPILAN ZAM Bunlar haricinde kalan zamlar tü- tün, ispirtolu içkiler, kibrit, çakmak ta- şı müdafaa vergilerile tiyatro ve sine- ma resimleri gibi umumiyetle keyif ve eğlence mevzularına taallük etmekte o lup şimdiki şartlar altında bu mevzular dan elde edilecek azami varidattın a- lınması en tabit ve en doöğrü hareket tarzı olduğuna şüphe yoktur. Bu me- yanda çay ve kahveden ilâveten alın- ması düşünülen resmi, bu maddeleri devlet inhisarına almak suvretile istifa- sı -hakkında takdim olunan lâyiha da yüksek meclisçe bir kaç gün evvel ka- tebarüz ettireyim ki gerek çay ve kah bul olunmuştur. Maamafih şurasını dc: ve inhisarı gerek tütün ve ickilerin mü dafaa vergilerine yapılan zam, şeke- re olduğu gibi, bu maddeler için milli korunma kanununa müsteniden tesbit edilmiş oları şimdiki satış fiatlarının artırılmasını istilzam etmiyecektir. YENİ VERGİ ZAMLARI Yeni vergi ve zam mevzuuatında son olarak fevkalâde kazançlardan a- linacak vergi hakkındaki lâyihaya te- mas edeceğim. Sermayesinin normal gelirinden ziyade fevxalâde ahval ve şeraitten faydalanarak elde edilen bü işleri için de (700,000) lira konulmuş |yök kazançları yalnız normal zaman- lara mahsus vergiye tâbi tutmakla ik- tifa edilmesinin adalet icaplarıle telif edilemiyeceği meydandır. Arzettiğim lâyiha, bu düşünce ile hazırlanmıştır. Esası hiç bir itiraza mutehammil olmı- yan bu mevzuda tereddüt sebebi ola- bilecek yegâne nokta fevkalâde ka-| zancın tesbitindeki isabet derecesidir. Takdim ettiğimiz lâyihadaki hükümler- le bunu azami derecede temin için tal bikini mümkün gördüğümüz bütün ted- birlere müracaat edilmiştir. Halen en- cümenlerde tetkik edilmekte olan lü- yihanın yüksek meclisin isabetli kara- riyle istihdaf ettiği maksada en uygun bir şekli alacağına şüphe yoktur. VYekil, bundan sonra vasıtali ve va sıtasız vergiler tahsilâtının memnuniye- fi mucip olduğunu, bunlar vergi siste- mimizin iktisadi bünyemize azami de- recede uygun esaslar dairesinde yapıl dığına — işare: olduğunu — belirttikten sonra iki senedenberi kabul edilen vergi zamlarının adi bütçe yekünlerini ehemmiyelli surette kabarttığını söyle- miş ve sözlerine şöyle devam etmiştit: Geçen sene bu mikdar 42.320.000 olduğuna — göre, eksiklik 2.108.000 den ibarettir ki yüzde 4.9 nisbetinde- dir. Maamafih geçen senelerdeki mu- tad inkişafın eksikliği de gözönünde tutulursa — hayvan zayialnin — nihayet 7 - 8 (i geçmediği anlaşılmaktadır. Bi- naenaleyh memnuniyetle arzederim ki müstesna bir şiddetle geçen kışın her bakımdan verdiği sıkıntının tesiri zan- nedildiği kadar ağır olmamıştır. FEVKALÂDE TAHSİSAT Geçen sene olduğu gibi bu sene de adi bütçe varidatı haricinde kalan menbalardan elde edilebilecek bütün varidat, Millf Müdafaa — ihtiyaçlarına karşılık tutulmuş ve ayrıca yüksekimec- lise takdim ettiğimiz fevkalâde tahsi- sat lâyihasile şimdilik istenilen 120 mil yon lira mür.hasıran muhtelif müdafaa hizmetlerine ait bulunmuştur. MEMLEKETİN HASSASİYETİ Adi bütçede milli müdafaa grubu- 514.000 liradan ibaret bulunduğuna göre önümüzdeki mali yıl başında mü dafac — tahsisatı 221.514.000 Tiraya bnlîg SRRŞERU !'î gecen sene bu suüret le ilk defa verilmiş olan mikdardan 60.519.000 İırtı_ fazludır. Şurasını he: men ilâve edey_ım Kİ milit, müdafaanın senelik ihtiyac mikdarı marüzatımın ba şında da temas ettiğim gibi, umumi yaziyetin inkişaf seyrine tabi olarak a- lnması lüzumlü görülecek tedbirlerin ümul ve eheammiyet derecesine bağlı- dır. Nitekim 1941 mali yılı bc_ışında da adi ve fevkalâöde olarak mılEı' müda- faaya verilen — tahsisatın yekunıf _161 milyon liradan ibaret iken sene içinde zaman zam'n kabul buyurdugı_muz kç nunlarla ve esasen müdafaa hizmetle- rine tahsis edilmiş olan tasarruf b_ono— ları hasılâtı ile bu mikdar 361 milyon men askeri mahiyette olan ve esas mü dafaa teşkilâtinin bir cüz'i iundarmn, gümrük ve orman muhafaza teşkilâtı- a na ayrılan tehsisat yekünu 101 milyon | 271.000 liraya baliğ olmuştur. Tama-| nın masrafları bu rakama dahil olma- dığı gibi, doğrudan — doğruya malli müdafac hizmetlerine taallük eden iş- ler için gerek umumi muvazeneye da- hil muhtelif bütçelerden, gerek demir- yollar, limanlar, denizyolları, hava yolları gibi mülhak bütçelerden yapı- lan diğer sarfiyat da onun haricinde- dir. Kezalik muhtelif kredilere mahsu- ben temin edilmekte olan levazım ve teçhizat bedelleri de bundan sayrıdır. Bu maruzatım, sulh ve emniyetin kor runması yolunda bütün memleketçe gösterilen hassasiyetin ve katlanılan fedakârliğin derecesini tebarüz ettir- meğe kafidir, zannederim. Müdafaa tedbirlerimizin bir miyarı olan bu f-- dakârlıklar daima, vaziyelin istilzam ettliği azami derecede olmuştur. Söyle- meğe lüzum yoktur ki bülün bu maru- zal maddi tedbirler ve fedakârlık- lar mevzuundadır. Yoksa memleketin emniyet ve istiklâli düşüncesinin etra- fında toplanan Manevi kuvvetlarin ve fedakârlıkların yekünü hepimiz biliriz ki ve herkes bilir ki hududsuz ve ölçü- süzdür. İHRAÇ EDİLEN EVRAKI NAKDİYE Müsaadenizle — bir noktaya temas edeceğim, Bu karşılıklardan bir kıs. mı Cümhüriyet merkez bankası ka. nununa tevfikan evrakı nakdiye ihra cma, müessir olduğundan tedavüldeki evrakı nakdiye miktarı etrafında eni. dişe verici bazı telâkkilere mahal kal mamak üzere bu hususta vaziyeti ay” dınlatacak bir kaç söz söylemeği fal. deli görmekteyim. Fevkalâde haller müvacehesinde ar tan masraflarımızı karşılamak — için takip edilecek finansman sistemimizi yüksek heyetinizi esas itibariyle ye. ni vergi ve istikrazlara müracaat tar mında tesbit etmiş bulunmaktadır. Harp ihtimallerinin belirmeye başla- dığı sıralarda temin olunan kredi ve istikrazlarla harbin başlamasını vel- yeden 1940 yılmdanberi vasıtalı ve vasıtasız Vergilerde yapılan zam ve ihdaslar ve aktolunan dahili istikraz. lar bunu müeyyettir. Biraz evvel ar. zettiğim veçhile fevkalâde — vuziyet doloyisiyle ihdas olunan fevkalâde “ergilerden bir kısmı fevkalâde men. balar meyanma idhal edilmek süre- tiyle bu menbalar ayrıca takviye e- dilmiş bulunmaktadır, Fevkalâde varidat meyanımda bu - dunan bir kısım menahi Ciümhuriyet merkez bankasına uzun vadeli borç mahiyetindedir. Diğer borçlarımızın karşılığ düyunu umümiye — bütçesine | muntazaman ve tamamen - könduğu gibi fevkalâde tahsisat karşılıkların. dan doğan borçlarımızın da — süratle ödenmesi maksadiyle mezkür bütçe- ye mümkün olduğu kadar fazla tah. gisat vazedilmektedir. Netekim geçen gene düyunu umumiye bütçesinde 25 milyon lira miktarında olan bu tah. sisat tasdikinize arzolunan bu bütçe de 25 milyon liraya qıkarılmtğtır. EVRAKI NAKDİYE FAZLAL_IĞI Bu maruzatımla fevkalâde tahsi - Bat karşılıklarının madeni para ihra- cı vesair Suretle elde edilen cüz'? kı. grmından maadasının kâmilen dahili ve harici borçlardan ve vergilerden terekküp ettiğini ve bu kabil borçla. rımızm itfası için ileriyi görmek Zih. niyetiyle ve Mütezayit bir cehd ve gayretle hareket edilmekte olduğunu izaha çalıştım, Şimdi müsaadenizle tedavüldeki ev rakı nakdiye bahsine geçiyorum, Bu raevzuda geçen sene bilhassa karşı- trkların Mmahiyeti ve nisbeti bakımın. dan vermiş olduğum izahatı tekrar etmiyeceğim, Yalnız tedavül hâcmin. de harbe tekaddüm eden &enelere nis betle görülen fazlalığın ne gibi sebep terden ileri geldiğini tahlil ve izah e- deceğim, Cümhuriyet merkez bankasının en gon neşredilen haftalık vaziyet cet * yeline göre tedavüldeki evrakı nak - diye yekünu 592 milyon liralık bank. not bulunmakta idi. Aradaki farkı Leşki! eden 368 milyon lira mikda - rındaki tezayüdin sebepleri şöylece jzah olunabilir. Bir flere her şeyden önce piyasada mübadele ve ölçü vasıtası olarak ev- rakı nakdiyeye olan ihtiyaç bakımın. dan senelerce evvel kâfi gelen mik. tarın sabit kalmıyarak memteketin fktisadi İnkişafiyle ve milli geliri İle mütenasiben bir tezayilt irae etmesi. ni tabll görmek ve memleketin İkti- sadi inkişafiyle müuvazi giden devlet bütçesinin B0—60 milyon İlira içinde bulunduğu zamanla 400 milyon lira. yâ yaklaştığı bu zaman arasında bir fark butunmasınım zaruri — olduğunu Okabul etmek yerinde olur. Tezayüt. ten bir kısmının da fevkalâde vaziyet dölüyisiyle iktisadi şartlarda — husul bulan gâyri tabiilikten ileri geldiği görülmektedir, İHRAÇ EDİLEN PARA Ezecümle tacirlerimizin hariçten te min ettikleri kredilerin harp dolayi. siyle kesilmiş olması ticari senetlerin çoğalmasına ve bir kısmının banka- h. 'e lar kanalile reeskont için merkez ban kasına gelmesine ve binnetice tica . ri ve zirat ihtiyaçlar için para ihracı. na sebep olmaktaadır. Netekim Mer. kez bankasının yukarıda arzettiğim son haftaya ait vaziye; cetvelinde re- eskont müukabili yapıldığı görülen e. misyondan 84 milyon liralığı — ticari ve ziral senetlere tekabül etmektedir ki normal devirlerde de bu maksatla bu miktarda bir ihraca hiçbir zaman iüzum hâsıl olmamıştır. Buna benzer diğer bir sebep de ya. şadığımız fevkalâde hallere karşı koy mak Üzere ziral ve sınâl istihsali tak viye va istihlâki tanzim maksadiyle milli korunma kanununun tatbikatı - nın istilzam ettiği mali imkânların temini zaruüretidir. Normal zamanlar- da Merkez bankasınca reeskont mu- kabili yapılan ihraçta yeni olmayan bu sebep hâlen doğrudan doğruya fev kalâde vaziyetin mevcudu olarak ev. rakı nakdiye hacmini tezyit etmek. tedir, Kezalik yüksek heyetinizin malü - mu olduğu üzere harpten çok evvel | başlıyan sınat kalkınmnma ve büyük zi. raat ve nafla işlerine fevkalâüde vazi. yetin imtidadınca da mümkün oldu. ğu kadar devam edilmektedir. Dev - let iktisadi teşekküllerinin ve diğer büyük ziraat ve nafla teşehbüsleri. nin taazzuv devresinde hazine kefa. letiyle yaptıkları istikrazlar bu su - retle son senelerde de devam etmiş ve hazine kefaleti dolayisiyle bir mik tar-emisyonu ihraç eylemiştir. Harbe takaddüm eden senelerde memleke - tin bu sahalardaki eksiklerini sürat. le tamamlıyabilmek için lüzüumlu ma l imkânlarm vaktinde temin edilmiş olmasınm faydalı neticelerini buügün görmekteyiz. — İstihsali — arttırmak maksadiyle yapılan ve memleketimiz için yeni birsgey olmıyan bu finans. man usulünün hatıra gelebilecek mah zurları bugün reyelâyın görülen ve âtiyön tahakkuku beklenen faydaları üe mukayese edildiği takdirde fay. dalr tarafının galip olduğunu teslim etmek muvafık olur. EMİSYON MASRAFIN CÜZ'İ BİR KISMINA TEKABÜL EDİYOR Bunlardan başka bir de Merkez bankasınca altın karşılıklı avans ve bazı dairelere ait bonolar mukabilin- de tedavüle çıkarılan evrakı nakdiye nin tedavül hacmini oldukça mühim nişbetle artırdığı görülmektedir. Dün ya harbinin dördüncü senesine yak « laştığı ve bu sene 361 milyon lirayı bulan milli müdafaa ihtiyacının dev. let bütçesinin umumi yekünunun da geçtiği göz önüne almırsa bu sebep. le yapılan emisyonun ihtiyarı gayri kabili içtinap olan bu masrafların an sak cüz'i bir kısmına tekabül ettiği | yezahür eder, Avans veya börç şek * Jinde temin olunan ve milli müdafa. anım fevkalâde masraflarına kısmen karşılık teşkil eden bu mebaliğ yü. zünden tedavül hacmında hâsıl olan tezayüdü harbin dördüncü yılımım e. şiğinde içtinabı kabil olmayan bir za türet olarak kabul etmek hakikata uygun ÇOluür. Bununla beraber evrakı nakdiye hacminin ihtiyactan fazla artmasını önlemek hazinece en başta gelen bir lüzum ve zarüret olarak telâkki edil diğini ve bu maksatla muhtelif ted- birlere tevesslil edildiğini ve bu me. yanda külfetlere mal olan çarelerin de ihmal edilmediğini arzetmek iste. rim, BU PARALAR TAMAMİYLE HA. ZİNEYE KANALİZE EDİLİYOR Devlet masrafları şeklinde piyasa- ya atılan paraların tasarruf ve istik. raz yollarile hazineye tamamen ka. nalize edildiği, yani maruf istilahiyle circuit'nin tam surette teşekkül etti. ği şu sırada söylenmez, Fakat bir ta: raftan miktarı artan vergiler ve di. ğer taraftan tedavüldeki evrakı nak diyenin fazlasınm geri çekilmesi i. çin alman tertibat gittikçe daha faz la tesirini göstererek bu vadide da. ha iyi neticeler' alırmasmı mümkün kılmamak için bir sebep görülme - mektedir. Nihayet ihraç olunan evrakı nak- diyeden fevkalâde tahsisat 'karşılığı. nı teşkil edenler Cümhuriyet merkez bankasına karşı uzun vâadeli birer borç mahiyetindedir. Yukarıda da ar zettiğim veçhile bunların süratle it . falarını temin için diğer borçlarımız gibi bütçelere bir taraftan geniş tah sisat konmakta ve mümkün gördüğü- müz bütün tedbirlere tevessül edil. mektedir, k Bu maruzatım bugün tedavülde bu lunan evrakı nakdiye miktarını en. dişeli mahiyette telâkki etmenin ha. kikate uymayacağını tebarüz ettirir *“zannımdayım. 4 Vekil burada 1940 mali yılı bütçe- sinin 1930 yıilı bütçesi ile mukayese. sini yapmış ve hazine vaziyetimiz hak kında şunları söylemiştir: HAZİNE VAZİYETİ Yüksek meclisin Cümhuriyet maliye- sinde ana prensip olar: sadi veya siyasi buhranlara rağmen daima tatbikine Mmuvaffak — olduğu denk bütçe esasının mesut neticesi o- larak senelerdenberi devam eden te- diye intizamının, hazine kredisini gün geçtikçe daha çok kuvvetlendirdiğini her bütçe münasebetile tekrar ve teyid edebilmek maliyemiz için büyük bir if Hihar vesilesidir. z Hazine kredisinin - sağlamlığı ve Yüksekliği sayesinde, büyük nafia te- şebbüslerile ticaret ve sinaf işler için olduğu kadar milli müdafaa ihtiyaç- lerı için de en müsait şartlarla dahili ve harici' krediler bunlar, büyük masrafları istilzam eden mühim devle! hizmetlerinin sür'atle ve Ozami tasarruflarla ifasını temin eyle- mektedir. Büyük bir memnuniyetle arzedebi- lirim ki, hazinemizin "udret ve itibarı, son seneler zarfındu bülün dünyayı saran siyasi ve iktisadi buhramn akis- lerinden müteessir. olmak şöyle dur- sun, bilâkis sağlamlığını teyit ve takvi- ye eden bir çok yeni tecrübeler geçir- mesine vesile olmuştur. ' Vekil halkın demiryolu istikrazla- rına gösterdiği rağbeti misallerile an- latmış, bu yolda kaydedilen terakkile ri belirtmiş, dünya vaziyeti dolayısile vukua gelen güclüklere rağmen riraat sanayi, maaden, ticaret, münakalât ve nafia işlerini başarılan muazzam işle- ri saymış ve sözlerine devam etmişlir. İçinde bulunduğumuz fevkalâde va- ziyetin umumi hayat Üzerindeki tesir- lerini gidermek veya hafifletmek üze- re hükümetin aldığı tedbirler milli ko- runma — kanununa istinad eylemiştir. Tatbikatın verdiği neticelere ve yeni ihtiyaçlara göre zaman zaman tadil gören bu kanun yalnız mali bakımdan verdiği salâhiyetlerin ne yolda istimal edildiğini kısaca arzedeceğim. Malüm olduğu üzere milli korun- İma kanununun — muhtelif tatbikatı icin azami haddi 100 milyon liradan iba- ret bir sermaye tesbit edilmiştir. Bun- dan muühtelif işlere sabit ve mütedavil sermaye olarak buügüne kadar tefrik edilen mikdar 80.576.000 liraya ba- liğ olmaktadır. Başlıca tahsis yerleri sunlardır: 55.909.000 lirası Ticaret vekâleti emrine, b 15.540.000 lirası Ziraat vekâleti emrine; 7.300.000 lirası İktisat vekâleti em rine. Geriye kalan bir milyon sekiz yüz bin Tlira da diğer veköletlerin emrine verilmiştir. Millt Korunma kanununun mevzuatına giren tedbirlerin alınması bakımından olâkadar vekületlere veri- len mali imkânları bu rakamlar ifade ve izah etmektedir. DIŞ TİCARET Dünyanın her tarafına yayılan har bin tesirile bütün memleketlerde ihra- cat esaslı takviyelere tabi tutulmakta ve harb sahasının etrafında kalan yur dumuza karadan ve denizden nakli- İyat fevkalâde büyük zorluklara meruz bulunmaktadır. Buna rağmen 1941 yı lında dış ticaretmiza gerek ihracat, ge rek ithalâdde geçen seneye nazaran bir fazlalık göstermiştir. İthalât geçen senenin 68.9 milyonuna mukabil 74.8 milyon liraya, ihracat da geçen sene- nin 111.4 milyonuna mukabil 123.8 milyon liraya baliğ olmuştur. Bu sene zarfında muhtelif memle- ketlere yeni licaret ve tediye anlaşma ları akdedilmiştir. Bilhassa münakale müşkülâtının bertaraf edilmesi halin- de bu memleketlerle olan ticari müna- sebetlerimizin artması beklenebilir. Dış ticarette bir taraftan kliring ve takas yolu ile ve diğer taraftan ser- best dövizle alış veriş şeklinde müba- dele hacmini çoğaltmağa calışmakta- yız. Memleketimize lüzumlü olan mal- ların ithalini — kolaylaştırmak için ser- best döviz tahsisine ve akreditif küşa- dına devam olunmaktadır. Maliye Vekilimiz bundan sonra mühtelif meselelere ve bu mqa altın meselesine de temas etmiş ve sözlerini 1942 bütçesine getire rek şunları söylemiştir: 1929 yılma kadar vergi tahfifle- ri yolunda cesaret ve muvaffaki- yetle gidilirken harbin tesirleri dolayısile bu yolu muvakkaten br raktığımız gibi ilk defa 1940 sene- sinde ve ondan sonra 1941 de, yi- ne muvakkaten yeni bazı vergi ve zamlar kabulü zarureti hasıl olmuştur, Bunun önümüzdeki senc için de bir miktar artırmak mec- burivetinde -kalıyoruz. Vatandaş” larımın bunu yapmağa bhizi sevke- den sebepleri takdir edeceklerine ve yeçen — senelerde olduğu gibi hükümetle e! birliği yaparak şim- diki sıkmtılı. günlerin icabı olan fedakâr'ığa seve seve katıannea-l_t— larma eminim, Aynı zamanda mil N müdafaanm vefkalâde mımf - larmı karşılamağa mahsus istik- razlara ait bonö ve tahvilllerin memleket hizmetlerini kendi men- faatlerine tçelif eden — mahiyetini göz önünde tutarak — bunlara da uğu ve ikti-| süphe € 'büyük rağbet gösterecekler'iu- tmiyorum, ee elde edilmekte ve , 4*3'