18 Haziran 1937 Tarihli Haber Gazetesi Sayfa 7

18 HAZİRAN — 1937 Dersimin iç yüzü , asi bir tarihin oğludur. Elindeki sürünün mazisini karıştırmaya gelmez. Onun sütünü içer, yağr Bi, etini yer, postunu sırtma giyer ama, yakın bir pazara götüremez: O sürü muhakkak Eğine, Arapkire, Ke- erteğe yapılan. geniş b bir talandan arta kalandır. Yazan: Kütahya Saylavı Naşıd Hakkı maha veya Perte ör ona sm asa BABAN Dersim Şark Anadolusunun Orjinal bir parçasıdır. Bugüne kadar Türk mü. hevveni için kapalı kalmıştır. Coğrafya kitaplarının “Kapalı Mem- ke leri (Tibet) 1 bile birçok yetleri baştanbaşa kat. etmişlerdir. Fakat Dersim, devlet me- murlariyle asker kıt'alarından başka - ışı bir tetkikine hile mevzu zim olması kâfid 1925 senesi haziranının sıcak bir günündeyiz. Fatih Mehmet, İstanbulu şağı yukarr 470 sene var. Der - tanbulla hemen ayni seneler - | de bu devlete bağlandı. Fakat bu beş Astı ondan evvel m . Ona, hayatında kim oldu. Dersim, bana kendisini yalnız “sevki yöyle tanıt. ar “tabiati, tarihi ve görene, dir. in vicdanı hurafelerin de- ençeleri içindedir. ir mağrur Munzurun, şarkta iyu'nun, cenupta ve garpta Murat ile Firatın tabii bir hudutla çerçevele » diği — deniz yüzünden Ski bin metre yükseklikte — 5800 kilometre mürab - banndaki bu kocaman vatan parçasında tabiat, insana da hayvana da nebata da çok sert şartlariyle hükmeder. kış yedi sekiz ay sürer, arı, göz ka. Dondurucu Beyaz bir ört rartıcı bu yen vadileri senenin yarısında kaplar Bu beyaz manzara ortasmda, beyaz don (o beyez o gömleğiyle Dersim. 1, yardan yara sıçrryarak bir yaban keçisi çevikliğiyle dolaşır. Onun göğsü bastığı kaya kadar sağlamdır. Çıplak ayaklarına kuvvet vere; İeleri serttir. De hastayı, yaşatmaz. Burası çok sıhhatli insanla . rın yurdudur. Tabiata bir kere galebe çalan doksan seneyi /eölayca, geçirir, Zayıt doğan bir çocuk, çürüyen bir vücut bir kışı atlatsa da yaza dayana - , yalçın ka; urumları, katkat ilarım yanında birer kuyuya benzi - n ada - | yaşıyorsa öyle! dağları ve | sakatı | maz .Kığla yâzm arasındaki 90 derece « | Mik, gece ile gündüz arasındaki 50 de . recelik hararet farkı böylelerini süpürür. Yazın Dersim, hattrüstüva gi- bi yanar. Şimalde Munzur dağları bir duvar gibi yağmur bulutlarının yolunu keser. Dersimin coğrafyası Dersimin #çine girmeden coğrafya - sından kmaca bahsedeyim: Munzur suyu Dersimi ikiye “böler, Müzgirt ve Nazımiyeye şarki Dersim, Hozat, Çemişgezek, Çarsancak — Per. tek — ve Ovacık taraflarına garbi Der- sim derler. Bence, Perteği ve Çemişkezeği Der- simden saymak yanlıştır. Onlar, Der - sim mefhumumun ifade ettiği manadar üzaktır. İdarf bir taksimde Dersimin İinddfalmaları, frtratın çevrelediği hu- silip | dudun dahiline düşmeleri onları da Dersimden saydırır. Fakat Dersim ile evvelâhir alâkaları bir av gibi onun a- vucunun içine girmiş olmalarıdır. Pertek, Çemişkezek ve Mazgirt en kalabalık taraftır. Ovacık, Nazımiye ve Hozat sırasiyle tenha kısımlarıdır. Bu arazi içinde 647 mevkide insanlar ya şar. Fakat Dersimde kasaba hayatı yaşı - yan altı merkezden geri Kalan yerler sekizer, onar evlik birer köyden ibaret- VİTA Bununla beraber toprak boş değil dir, nüfus kesaleti - Hozatın boş kısım- | larından şsarfınazar edilirse . merkez A nadolu tipindedir. Konya ve Erzurum. | dan kalabalıktır. Gümüşkanenin hemen ay kilometre başına on bir insan Altı merkezde yaşıyan yedi bin kadar | nüfusla kendi başlarına yaşıyan on bir | bin kadar Pertek ve Çemişkezek köy - lüsü ayrıca 65000 nüfuslu Dersimde 47.000 insanım aşiret rejimi yaşadığı gözükür. Tarih ve görenek Dersimli, âsi bir tarihin oğludur. Bu verimi denenmemiş topraklarda didinip galışma yolunu babasından ve dedesin. den öğrenmemiştir. Elindeki görünün mazisini karışırmıya gelmez. Onun sütünü içer, yağını, etini yer, postunu #ırtma giyer amma, yakın Dir pazara götüremez. O sürü muhakkak Eğine, Arapkire, Kemaha veya Perteğe yapılan geniş bir talandan arta kalandır, Dedesinin tuttuğu haydutluk yolun. dan farzımubal ayrılsa bile, hesabı gö. rülmemiş mazinin günahını sırtında ta şir, Görenek Asidir, demiştim. Bir ce. lep kesesine birkaç bin ira Dersime gidemez. Orada Dersimlinin kesesine alt akıtarak keçisini, koyu. nunu satın alamaz , Emniyet mntakasından beş ön a « dım ayrılır ayrılmaz, bilmem kaç aşi » | ret uşağımın hücumuna uğrar, getirdiği sermayeyi kaptırdıktan maada hayatınt da ya kurtarır ya kurtaramaz, Dersime sermaye girmediği gibi eş - ya da getirilemez. Ticaret pazarlarını Dersim henüz görmemiştir. Bütün ti. | caret, ancâk haftanın hakiki ihtiyacını | bile korumıyan birkaç katır yüküne —o da yükte ağır pahada hafif eşya - ya — inhisar eder. Muntazam ticaret kervanları Dersime emniyet oedemer. Görenek sidir hak telâkkisi Dersimli. nin kafasina girmemiştir. Ahmet Yesevi'nin nesli Bütün izler, Dersimlinin tarihi kak » kmda şu kat? malümatı veriyor! Bu » günkü Dersimliler, Hotasandan gelen Türklerin o bu toprağa yayılmasından meydana çıkmışlardır. Asyanın ortasm. dan garbe doğru akan büyük cereyana kapılmış olan bir kabilenin macerasını hurafelerle karışık olarak Dersimliden şöyle dinlersiniz: Bundan 1200 sene kadar evvel, Ho. rasandan kalkan Ahmet Yesevi, Malat. koyarak | HABER — Akşam postam, ç a Ingiltere beş drei- not yaptırıyor Silâhlanmak için istisnai bir vergi ile se- Deyli göre İngiliz tezgâhlarında yakında üç yük harp gerisinin daha başlanacaktır. Bundan sonra (İnşasır başlanacak 2 harp gemisile inşaatı epey ge ilerliyen 5 büyük harp gemisi de he- saba katılacak olursa İngiliz donanması 1942 senesi sonuna kadar 10 tane yeni dretnotia takviye edilmiş olacaktır. 35.00 Igraf gazetesinin yazdığına inşasına dretnotların azami tonajı dur. Milli müdafaa İstisnai vergisi Londra y7 (A.A.) — Mili Müdafaa gi projesinin ihtiva etmekte kâm “Beyaz Kitab, halinde neşredilmiştir. Bu ahkâm, 1 nisan 1937 tarihinden İ- tibaren beş sene zarfında bütün istisnai olduğu taret nede 25 milyon İngiliz lirası temin edilecetf tarafın dan elde edilen temettülere, bu temettü : müesseselerile sair müsssesat zde beşini tecavüz etmiyecek Hükümet, bu vergi sayesinde sen | milyon İngiliz İirasr elde 21 edebilece- etmektedir Ingiliz ordusunda makineli fek taburları İ 4 Londra 17 (AA) — Neşredilen veni bir kararname, bütün piyade taburlarile, makinelitüfek kıtalar; Bu suretle yeniden 13 yeni makinelitü- fek taburu etmiş bul tur Kararname, bu aytdan itibaren tatbik İ mevkiine girecektir yırmaktadır kkül Ya civarında bir yere gelmiş, burada a. ir köy kurmuş, bun » Hasan ve Seyit Ali all, lerini almışlar, Dersimin yüksek yayla larma yayılmışlar, oğulları, kızları tü, remiş.. Şeyh Hasanın Karabal, Abbas öç oğlu olmuş, bunlar ballı, Abbas ve Perhat uşak ve Fe dan Ka: İarı, Seyit Alinin oğullarından da ve Resik uşakları çoğalmış. İşte bugün, bunların; biribirine ka, rışmasından veya parçalanmasından bu aşiretler, 12 asır içinde 50 bin kişi mey dana çıkmeş.. Bugün hâlâ bu Iki asıldan gelenler, secetelerini muhâfazâda israr Seyit Aliden türiyenler, ken « dilerine Seydanlı ve Şeyh Hasandan tü. tiyenlerde Şeyhasanlı unvanmı verir - ler. o Koç Osman oğullarının kurduğu genç devlet, Dersime komşu olduğu zaman, buraları müthiş bir kızılbaşlığın tesiri altındaydı. Dersim, on beşinci Milât arsında Osmanlı padişahı Fatih Meh » mede takdim edildi. Fakat Dersim, Os. manl: devletinden bihaber, Osmanlı devleti de Dersime lâkayt idi. Yavuz Selim Acem Şahiyle Çaldıranda çarpış- mağa giderken, bu kızılbaş dağlarını titretmeden geçmedi. O gündenberi Dersim bizim hartamıza dahildir. * Fa. kat kapısını misilsiz bir inatla içinden kilitlemiştir. Bugünkü Dersim Dersim deyince uzu: merkezliği eden Hozat'ı güzel GENEL gereği, Perteği, Çemişgezeğin ve Per teğin köylerinin bulunduğu sahayı ha « tırdan silmiştir. Geri kalan yalçın ka - yalarım göz katarticı uçurumların hu. dut biçtiği nüfuz mıntakaları serpilen aşiret arazisi göz önüne geti - rilmelidir. Sarp yerlerin arasında Ova - , Mazgirtin Muhindi ve Turuşmek yeleri gibi düz ve ekilir parçaları da ihmal etmemelidir. Karşımızdaki sırtın Üzerinde dağnık | dört beş çatı vardır. Birer katlı taş ya. pıların üzerleri birer arşın topakla ör tülüdür, üstü bunların yanında iki katlı bir ev var, bu ağanın evidir, burası Dersim köyüdür. İki katlı evin ait katr ve saman- ktır. Yukarıda karşınıza gelen büyük- çe oda, misafir odasıdır. Haremle selâm. Irk diye büyük bir ayrılık yoktur, bu rada kadın arap tesirine girmemi; tir, Erkekten vahşi bir hayva ngibi kaç loğlanmıştır, maz. Yanındaki tek katlı evin kapısmdan içeri bakınca, bir tarafta hayvanları bağlı görürsünüz, öbür tarafta saman yığılığır. Yanındaki kısım ailenin yu vasıdır. Kışm müthiş soğuğunda bu yu. vayı tezek dolu ocakla, hayvanların Ka- rareti güçlükle ısıtır. Karşıdaki dağ, . aşiretin yaylağıdır. Yazın üç dört ayını Dersimli burada ir, geniş ciğerlerini bu dağın bel Kuzular, akşam « | ları çadırların etrafında meler, serin bir | rürgât kışın kuytu deliklerde geçen ur “servet,, Iskarpinde saklanan ne oldu? Bir Rum kadını zabıtaya garip bir şikâyette bulundu Heybeliadada Bostan sokağında otu- ran Kalyopi senelerdenbefi biriktirdiği 65 lirasını emin bir yere saklamak için günlerce düşünmüş, taşmmiş, nihayet bu kadar parayı bir eliilik ile bir onluk ve bir beşliğe tahvil ederek iskarpini- nin astarını söküp altına saklamıştır. 1s- karpinin ökçesi evvelki gün © kırılınca Kalyopi bunu tamir için kunduracı Yor giye götürüp vermiştir. Yorgi iskarpini güzelce tamir etmiş, birgün sonra Kalyopi tamir ücretini ve- terek ayakkabısını almıştır. Kalyopi eve gelip astarı kaldırınca sakladığı altmış beş liranm yerinde yeller estiğini gi müş, kumduracıya giderek parası geri vermesini istemiştir. Yorgi astar arasın da para görmediğini söyleyince Kalyo- Pİ polise müracaat ederek şikâyette bu- lunmuştur. Zabıta tahkikata başlamış- tr. Iki defa idam mahkümu Üçüncü mahkemesinde heraat etti, Takat Delirdi Kuşadasında ar tamaan öldürmek süçüyla maznun ola- rak Vaktile İzmir ağı ne verilen ve iki defa idama dilen, fakat temyiz mahke, beraat eden İhs. sı Hasibeyi parasına ceza mahkemesi- nâhküm e- inin nakzi üzerine yu sefer de deiumumil g< Maznun orada (Enver paşa beni sün- net ettif) diye bağırmıştır. Alman federasyonu Şimelingi Dünya boks şampiyo nu ilân etti Bugünkü posta ile gelen gatetelerde okunduğuna göre, Alman boks fede , rasyonu, Amerikadan Almanyaya dön an boksör Şmelingi bütün ka - dünya boks İ olarak ilân etmiştir İ Alman spor teşkilât bu b ibe olarak ta, dü | müşo tagoriler içi şampiyonu keti ya, | parken, esbabı mı ya Şampiyonu Amerikalı Brodok'un Şme- lingle yapacağı karşılaşmada, söründe durmadığını ileri sürmekte ve Ameri , kan federasyonunu hafif hareket et * mekle itham etmekte Geçen sene kurulan Kadık tıkları dikiş ve elişlerini beden bir kısınmı gösteriyor. ghir cd. sıkıntılı günlerini haymeye unutturur. Fakat, Yaz gelince, Bütün Dersimi derin bir şüphe sa. Yaz gelince, Tabiat azar; karlar erir, dereler ta. şar, aşiretler yerinden oynar, Sekiz ay karm altında #inmiş olan Dersim, ya- za seferberlikle girer, Mazisi talanın artığı olduğu her an bi ve kaç bilinmiyen sö- hücum korkusuna ma. ruzdut; Bu korku yalnız komşulardan değil, aşiretin servet ve refahını has dane duyan, günlerce, haftalarca uzak- taki aşiretlerin iştihasından doğar, ir sergi & Yazla beraber eski ki hesaplar, hep birden aşiret muhiti içinde ne eşya emr ne hayat emniy: Bir aşiretin atlı dı yalçm tepeleri, bekliy, bir pars gibi at Eğ bassirane hareket etmemiş, etrafa gör- kendilerini ücuma uğrayan aşiret, müte - cülerini yaymamışsa ; kendisini top madan darmadağnık olur, harap olur, gider. Dersimli kendisini bu ebedi tehlike içinde yaşâtan mazinin, örtün merha . metsiz hükmüne muti boyun eğer. İşte Dersimin içi,