14 Eylül 1945 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 2

Son Münakaşalar Münasebetile * I Cumhuriyet Haik Partisi nedir ve ne tdeğildir? Yazan: Reşad Şemssddin Sirer 1 Türkiyede hürriyet bulunmadıçmı, bu memleket halkmm dernokratik haklardan mahrum olduklarım, b:ı*ünkü hükumetle meclisin gashettikleri bu bakları geri veremiyeceklerinı löyl'ycrek bugönkü Tiırk idaresini kötü'Lemek; Türkiyeden üs istiyen, toprak i'tyen, hattâ istiklâlini de istiyen bazı yabancılarm Türk devletini dünya kamuyunun gözünden düşürmek ve yalrıız bıraktırmak için seçtikleri taktiktn\ Yabancıların söylediklerini onlarm yankısı imiş gibi içimizden tekrarlıvanlar da vardır. Büiün bunların söyledıklerine âlemi inar.dırmak için ileri sürdf.kleri delillerin başında; Bırinci Dünya Harbinden sonra kurulan ve sınıf diktatörlüğüne dayanan rejim'erde olduğu gibi Türkiyede de parti adt altmda tek bir siyasî teşekkülün bu'urmşu gelir. Bu hal ilk bakışta insanı yanıltabilir. Ve Türkiyenin bugünkü idaresinin de yıkılmazdan önce tek partiye dayanmış oîan faşist ve nasyonal sosyalist idareleri ve bugün yaşamakta buîunan ve tek partiye dayanan bolşevik ve falanjist idareleri gibi demokratik esaslara aykırı ve otcr.ter cMuga sanısına sürükliyebilir. Fakat dikkat cdilince hemen farkolunur ki yeni Türk devletine dayanak olmuş bulunan ve önceleri Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeü (Milli Mücadsla) den sonra da Cumhuriyet Halk Partisi adını taşıyan siyasî teşekkülle yukarıda sayı'.an smıf partileri ve bunlarm eserleri olan rejimler arasmda hiç bir münasebet ve benzerlik yoktur. Hattâ burdar birbirlerine zıddırlar. Bir kere doğuş şekilleri başkadır; Bolşevik, faşist ve nasyonal sosyalist paıtileri; bünyelerinde sınıf şuuru, te2adları ve kini belirmiş olan memlekctlerde Rusyada proleterlerin yaptığı gibi belli bir sınıf tarafmdan veya Almanyada büyük endüstriyellerle, Prusya baronlarmın proleteryadan adım tedarik edişlerinde olduğu gibi bir sınıfın başka sınıflardan adam tedarik etmeleri suretile kurulmuşîardır. Bunlara karşılık Cumhuriyet Halk Partisinin Milîî Mücadeleden önceki şekli olan Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti düşman istilâsile karşıîaşan ve istiklâli tehlikeye düşen bir ınemlekette esnafla, eşrafın, zabitlerle şeyhlerin, sarıklı hocalarla valuerin, generallerle zeybekîerin, takacılaı'.a zabitlerin köylü ve şehirli; milleti teşkil eden bütün zümrelerin hattâ d.iğdaki eşkıyanın millî bir felâket amnda; vntan müdafaasındaki hizmetlerile büyük şöhret kazanmış ve sevilmiş bir reisin etrafında toplanmalarile meydana gelmiştir. Bu sebeble Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti harb zamanlarmda ve büyük tehlike anîarında ileri memleketlerde muhtelif partilerin dsyamşmalarile meydana gelen (birlik) ler ve (millî cephe) ler nevinden bir teşekküldür. Anadolu ve Rumeli Müdafaa Hukuk Cemiyeti bu millî cephe hüv'yctini kurtuluş harbinden sonra da muhafaza etmiştir. Çünkü istilâcıları vatan topraklarından kovmakla iş bitrmyordu. Devlet ve millet olarak devamın sağlanması için fakir ve geri bir orta çağ halkı halinden süratle çıkmak ve modern bir millet olmak lâzımdı. Bunun için yapılacak daha bir çok mücadeleler ve aşılacak daha bir çok engeller vardı. Bu müeadeleler istilânları kovmak için girişilenlerden daha hcfif ve kolay olmıyacaktı. Bunun için milletin selim idraki Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti adı altmdaki birliği kurtuluş harbinden sonra da bu harbi zaferle bitirmiş olan Mustafa Kemalin reisliğinde ve Cumhuriyet Halk O Partisi adile devam ettirdi. Türk miîletini her tehlikeye karşı koyacak ve etrafma saygı telkin edecek ileri bir miüet haiine fetirmek yolundaki mücadeleler Mustafa Kemalın son gür.üne kadar devam etti^i gibi sağ iken onun baş yardımcısı ve ayrıca da bir millî Istanbul Ticaret Ofisi tarsîuıdan kahratnan olan halefinin reisliai nltmda da devam etmektedir. Bunun için Cum taksi ve kamyon sahiblerine verılen huriyet Haik Partisi adını taşıyan millî tamir edilmiş lastikler meselesini tahcephe yaşamakta ve tarihî rolüne de ' kik için müfettişler huzurunda dün vam etmektedir. I Şişli yolunda bir tecrübe yapılmıstır. Diktatörlük kuran smıf parh'erHe ! Bu tecrübede, Ofisin iki mütehassısı ile Cumhuriyet Halk Partisi arasmdaki Şoförler cemiyetinden 13 kişi buiuııfarklardan birisi de birincilere, sınıf muştur. Ofisin patlamaz ve 5000 kilomücadelelerinde yani kendi va+andaş metre yapar dediği lâstiklerden dört larına karşı yaptıkları kavgalarda siv tane seçilmiştir. Tecrübede bulunan bir rilen adamların baş olmasıdır. Cum otomobil müessesesi sahibinm verdiği huriyet Halk Partisinin ba^ma geçmiş malumata nazaran bunlardan biri 25, o'.an reislerse dışarıdaki düşmanlaıla diğeri 28, üÇÜncüsü de 31 kilometre dövüşmüş ve zcfer kazanmış millî kah yaptıkları sırada patlamışlardır. Lîs'ikramanlardır. leri tamir eden müessese buna itir.ız etBolşevik, Faşist ve Nâzl partileri ftc miş, bunlarm zorla patlattırıldıkîarnl tidar mevkiini ele geçirdikten sonra söylemiştir. Tecrübede bulunaniar zatamamile birer siyasi kast halini &lmış bıt tutmuşlardır. ve dayandıkları sınıflarm dışında kalan insanlara kapılarını kapamı?!aHır. ATekel Bakanmın tetkikleri nadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk gru Şehr.mlzde bulunan Tekel Bakanı S'jad pu ve Cumhuriyet Halk Partisi i«c ku Hayrl Urgıtbltl dün Teklrdajına Rltmlşt'.r. ruldukları gündenberi bütün vatandaş Tektrdagmdakl çarab kaTİarmı ve üzüm lara kucaklarrnı açmışlar ve liyakatli vazljıtlnl tetklk edecek olan Bakan, bu Izmlre her vatandaşa partinin yüksek s?lâhi gere çehrlmlze dSnecek ve yarın yetlerine erişmek ve partinin idaresin harket edccefctlr. de rol almak imkânlarını açık tutmuşEkonomi Bakanı dün tzmire gitti lardır. Bir knç RÜndenberl çehrlmlzde tetklkCumhuriyet Halk Partisile diktatör lerde bulur.an Ekonomi Bakanı Fuad Slrmen dün Kadeş vapurlle Izmlre gttmlştlr, lük kuran sınıf partileri doğuş jeküleEtlbanktan blr hcyetle blrllkte Izmlre ri ve bünyeleri itibarile birbirlerine gld»n Bakan, Izmlr fuarını zlyaretten eonra benzemedikleri gibi bunların meydana garb llnyitlerlnl görrnek Uzere Değlrmlsaz getirdikleri eserler de birbirlerine ben ve Tavşsnlı kömür madenlerlnl, Uşak Şezemez. Bolşevik, Faşist ve Nazi partils ker fabrlkası ve eklm »ahasını gezecektlr. ri yani adları taşıyan rejimleri; Anadoİlk okullann açılışı lu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiîlk okullar önümüzdekl pazartesl Babahı yetile Cumhuriyet Halk Partisi ds yenl açılacaktır. Yenl ders yılına glrls münaseTürk nizamım kurmuşlardır. Birinci betlle bütün okullarda tOren yapılacsk ve ler; iç mücadelelerinde ve sokak kav İlk ögretlmln önemlnl bellrten sözler »öygalarında bir partinin ötekilerini czme lenecektlr, Vall ve Beledlye başkanı Dr, Lutfl Kırdar, o gün bu konuda blrer eöylev sile kurulmuş ve vatandaş kanına bu vermelerl için basın mensublarını blrer olanmışlardır. Büyük Millet Meclisi ve kula davet etmlştlr, Türkiye Cumhuriyeti rejimi ise TürkiBelçikadan bir ticaret heyeti ye halkının dışarıdaki düşmanlara karşı geliyor ayaklanması ve işbirliği yapmasile meyBe'.çlka taclrlerlndpn mürekkeb blr heyedana gelmiştir. Bolşevik, FaşLst ve Nazi rejimleri kurulduktan sonra da tln yokında şehrlmîze geleceğl haber ver!lmektLdlr, Heyet memleketlmlzde Belçlka bu rejimleri kuranlar; hasımlarını ve İle tlcari n ünasebatımızın inklşafı İçin t e . rakiblerini ezmeğe devam etmij, va maslar tandaşlara birbirlerini öldürtmüş, türTiitün rekoltemiz lü işkencelerle, sürgünle, darağacı ile. Tapılan tetkikler ve son alınan netice. fırınla ve tecrid kamplarile insan yılere göre İİU5 tütün rekoltesl 50 mllyon ğmları tasfiye olunmuştur. Türkivcde klloya yakındır. Ege rekoHesl 27, Marmora böyle şeyler olmamıştır. Sa3cce Türki 12, Karadenlz ] ^ ve şark tütunlerl rekolye Cumhuriyeti rejimi kv.ıuMuktan tesl de 1,"> mllyon klln olarak tahmln edtlsonra beş on kişi bir suikasda teşebbüs mlgtlr, etmişler, bir şeyh, din elden gidiyor diTek tip ekmek ye müridlerile ayaklanmış, bir müddet Istanbıl Belcdl:. rsl tek tlp ekmek imall sonra memleketm arızalı bölgelerinde İçin Ticaret Bakanlığujjı bir tşklifte buiki büyük eşkiya çetesi dağa çıkmış, bir lunmuştu. Bakanlık bu tekllfl tetklk etmek uzere çehrlmlze blr mufettlş göndermlştlr. küçük kasabada da bir kaç mcczub Halkm ekserlyetl francala denllen beyaz derviş bir genc öğretmenin başını kes ekmeğl yemekte, l ",ı ın çuval da Elyah ekmiştir. Bu hareketleri yapanlar, diğer mek unu Işlenmektedlr. Hemen her gün vatandaşlar tarafmdan öldürülmemiş, blr semttcn fraııcala imalt İçin müracaat kendilerini takib eden muntazam dev edllmektedlr, let kuvvetlerile yaptıkları musademeSinemada çıkan yangın Evvelkl gece saat '•, e doğru B»yoî'.undalerde ölmeyip ele geçenler mahkemeler kl Alka?ar slnemasının lklncl balkonunda önünde hüküm giymişlerdir. Bolşevik, Faşist ve Nazi rejimlarl da yangın çıkmıştır. Süratle buyuyen alevler blnayı tehcüd etraeğe başlomış^ fakat ateş yandıkları sınıf partisi dışında başka vak'a yerlne süratle yetlşen Itfalyenln gaypartilenn kurulmasma izin vermemiş retile sündürülmuştür. Yangın esnnsında lerdir. Biz:m anayasamız diğer partiler j^l tane kanape yanmıştır, Yangınm atılan kurulmasmı yasak etmemiş, fakat mcm blr slgaradan çıkmış olması muhtemel göleketin fikir sahibi ve etraflarına insan rülmektedir, toplayabilecek bütün unsurlarr' ayrı bir Oğlunu öldüren i y parti kurmaktansa bir millî cephe, bir Hadmikovündo oğlu jlrnıl ya^.nda Cablrl millî birhk hüviyetini tsşıyan Cumhu alle rrasında geçlmslzllkten çıkan blr kavriyet Halk Partisinin safları arasma ka gada çlfte saçmalarile oldurmekten sanık altmış beş yaşmda çlftçl Mes'udun yargıtılmağı bu partinin teşkilâtı içinde fikır lanması.ıa, Istacbul blrincl Ağırceza mahsöylemeği, tartışmayı ve bu parti yolu kemeslnce dün devam edilmiştir. ile memleket idaresine katılmayı terMahkemece, süânın kaç metreden atıldığının taylnl İçin, vukuf ehllnce keşlf ve cih etmişlerdir. tnceleme yapılmasma lüzum olup olmadığı Bu bahse devam edeceğiz. hususunda blr karar verllmek üzere, dava kalmıştır. Tkaret Ofisiıtin taıtıir ettirdiği lastikler Dün Şişli yolunda yapılan tecrübe menfi netice verdi Sehir tıaberieri Yarın gelmesi beklenen DENIZCILIK BAHISLERI Yarın limanımıza gelecek olan Ajsx kruvazorüne büyük şöhret kazandıran şanlı macera şöyle cereyan etmiştir: CUMHURİYET 14 Eylul 1945 HEM NALINA MIHINA Boğazlar SS^.r oğazlar meselesi, başka dcvlet"™ ~ & ler için, bunların Karadeniz, ^ C ' Akdeniz devletleri veya bu denizlerde kıyılan bulunmıyan devî.tler olduklarına göre derece rierece önemi haiz>öir. Fakat Boğazların Türkiye için. hayatî ehcmmiyeti var'îır. Kimse, bunun aksini iddia edemez. Oteki devletler için Boğazlar şu ^eya Lu deniz geçidierinden farksız ise dc Türkiyenin candamarı Boğazlardan grcer. Boyle olunca da, pek tabiî olarak Boğazlar, her devietten önce ve her devletten fazla bizi ilgilendirir. 5u geçidi. hiç hayat geçidi ile bir olur rıu? Bojle bir bahis münakaşa bile edilemcc. Boğazların kelimenin her iki manaü ile de Türkiyenin boğazı oh'uğnou ve hn meselede herkesten ziyade rürkiyenin söz söylemek, sözü dinlenmek ve süzü geçmek hakkı buluniuğunu onccden kabul etmek gerektir. Boğazlar, öteld su yollarına benzemez. Bu derece mühim hangi sa yolu vardır ki yalnız bir devletin toprakları ortasından geçsin? Boğazlar olsı olsa başka memleketlerden çıkıp ba>ka bir memleket içinden geçen ve ?ene o memleket içinde denize dökülen bir nchire benzer. Bu nehir üzerinde, içinden çıktığı millet ve memleketlerin bazı islifade hakları olsa bile, nehrin gcçtiği ve denize döküldüğü toprakların sahibi olan millet ve memleketin hakkı. öieki hakların hepsinden daha büyük ve daha üstündür. Boğazlardan her milletin geçmesi hakkını inkâr eden yok. Fakat Boğazların asıl sahibi olan Türkiyenin de kendi hükümranlığını ve kendi emniyetini muhafaza etmek hakkiru kim«e inkâr edemez. Sovyetler Birliğinin Boğazlan Türkiye Ue beraberce müdafaa ftmek yolundaki arzusu, bizim hükümranlık vc cmniyet haklarımmn bir ihlâli demek olacağı için, asla kabul edilemez. Millî hükümranhkta ortaklık olamıyaoçı gr'ıM, müstakil bir millet de kendi «tapılarının ve bu kapılar arasından şeçen şalıdamarımn emniyetini ve müdafaasını başkalannın silâhlı kuvvetlerine teslim ve tevdi edemez. Böyle bir şey yapmak, bir gün gırtlağını sıkabilecek bir clin boğazınm üstüne yerleşmesine önceden razı olmak demektir. Her milletin, hükümranlık hakkı gibi, müdafaa hakkı ıla tabiî v e kut<:aldır. Boğazları yeni bir rejime bağlamak bahis mevzuu olduğu zaman. ilk önce Türkiyenin bu iki hakkını düsünmek en açık bir hakkaniyet ve adalet mesclesidir. Türkiye, bu harbde Miittoflkleıin cephesinde bulunduğu ve onların zaferine yardım ettiği için Almanya g'bi bir muameleye tâbi tutulamaz ki Boğazları Kiel kanalı ile ayni ıejime bağlamağa kalkışmak haklı ve doğru olsun. Uzun lâfın kısası Boğazlardan herkes geçebilir. fakat Türkiye Boğazlar ü?erindeki hükümranlık ve kendi rmni>etini koruma haklarından vaz geçemez. Boğazlarda Türk bayrağı orlaksu dalgalanmak ve yalnız ^Ichmeılcik nöbet beklemek şartile geçiş serbeslliğine diyeceğimiz yoktur. "Ajax,? m macerası ,.«.* Y a z a n : ^^•*|W"" ABİDİN DAV'ER harab oldu. Gemide yangın çıktı. Cephaneliği koruyacak tedbirler süratle ve soğukkanlılıkla a'ınmasaydı kruvazor 1939 arahk ayının 13 üncü çarşamba günü saWahı üç Ingiliz kruvazdrü, cenub Atlantikte, Uruguay Cumhuriyeti kıyılarmda Santa Maria burnunun 240 mil doğu=unda prova hattını teşkil etmiş, 14 mil süratle gündoğuşu poyraza doğru seyrediyorlardı. Hattın rehber gemisi, Ingiliz donanmasından Ajax hafif kruvazörü idi. Filo komutanı komodor Sir Henry Harwood'un sancak gemisi olan Ajax'm arkasından Yeni Zelânda dominyonu fılosundan Achiîles hafif kruvazdrü geliyor; onu da gene Ingilir donanmasmdan Exeter ağır kruvazörü takib ediyordu. Gökyüzü bulutsuz ve parlak, görüş şartları gayet iyi idi. Saat 6.14 te, Exeier ağır kruvazörünün iskele tarafmda, ufukta bir duman göründü. Komodort dumanm nasıi bir gemiden çıktığını anlamasını emretti. Exeter bir kaç dakika sonra şu işareti kaldırdı. Bir harb zırhhsı olduğunu sanıyorum. Dumanı görünen gemi hakikaten de deniz Albay Langsdorfun kumandasmdaki Alman ceb zırhlısı Admiral Graf Spee idi. Alman zırhlısı ile Ingiliz filosu birbirlerine doğru seyrediyorlardı. Kemodor HarWood, bir gün evvel, haftalardanberi aramakta o'.duğu Alman cep zırhlısı ile karşılaştığı takdirde, nasıl bir manevra yapacağını ve nasıl harbedeceğini kararlaştırmış, hattâ bu savaş plânını gemilerine tatbikat yaptırmak suretile tecrübe ve talim de etmişti. Ingiliz gemileri ikiye ayrılacaklar ve Alman zırhlısını her iki bordada savaşmağa mecbur edeceklerdi. Ingiliz ağır kruvazörü Exeter, düşmanı görür görmez, mukarrer piâna uyarak derhal batıya döndü ve Ajax ile Achilles de beraberce şimale doğru seyre ve düşmana yaklaşmağa başladılar. Tam yolla seyretmek üzere, bütün ocaklarım da fayrab ettiler. Alman zırhlısı dumanı gördükden 4 dakika sonra, takriben 19000 metreden ateş açtı. Alman gemisinin başta ve kıçta üçuzlü iki tareti vardı. Bunlardan biri Exoter'e, öteki de Ajax'a ateş etmeğe başlamıştı. iki taraf arasmdaki mesafe süratle azaldığı için iki dakika sonra, Exeter de 17,500 metreden baş taretlerile, biraz sonra da jtıç tajetile cevab verdi. Alman gemisi, bunun üzerine Ajax'a ateş .eden taretini de Exeter'e çevirdi. Almanın 280 lik ağır toplannm ateşinden kurtulmuş olan Ajax ile Achiîles de 152 lik topları ile serî ve rahat bir ateş açtılar. Deniz harb tarihine River Plate dcniz savaşı diye geçecek olan muharebe baş.lamıştı. * * * iki tarafın kuvvetleri arasmda küçük bir mukayese yapalım: iki tarafm gemileri de 1931 ile 1935 arasmda hizmete girmiş gemilerdir. En eskileri 1929 da denize indirilmiş olan Exeter ağır kruvazörüdür. En yenileri de 1934 te denize indirilmiş bulunan Alman ceb zırhlısıdır. En büyük gemi gene Alman zırhlısı, en küçüğü de 7000 tonla Ajax'tır. Almanlarm 6 tane 280 lik ağır topu ile 8 tane 150 lik orta topuna ve 8 kovana karşı Ingilizlerin 6 tane 203 lük nğır topu ve 16 tane 152 lik orta topu, 16 kovanı vardır. Fakat Alman borda ateşinin ağırlığı 2100, Ingilizlerinki ise 1440 kilogramdı. Alman zırhjısının 280 lik ağır topları bu hafif Ingiliz gemilerini ezecek kudrette ve daha uzun monzilli idiler. Alman zırhhsımn tam isabetli bir salvosu, hattâ bir tek mermisi bu üç Ingiliz kruvazörünün her hangi birini denizin dibine gönderebilirdi.. Alman gemisi top bakımından üstün olduğu gibi zırh bakımından da hasım'arından daha iyi muhafazah idi. Yalnız sürat bakımından Ingilizler daha üstündü; 28 mile karşı 32,5 mil yapıyorlardı. Bu da, onlara savaşı istedikleri mesafeden ve topları daha küçük çaph olduğu için yakmdan yapmak imkân:nı veriyordu. * * * Şimdi savaşı takib edelim: Alman zırhlısının Exeter üzerine yolladığı ilk salvolar, önce, kısa ve uzun düştükten sonra rihayet 6,23 te pek yakm düşen bir 290 lik merminin parçaları, iki baca arasındaki torpıdo kovanı mürettebatını öldürdü; geminin muhabere tertibatını tahrib etti; bacalarl ve ışıldakları hasara uğrattı. Bir dakika sonra baştaki dört taret ile kumanda köprüsü tam bir isabet neticesinde harab oldu.. Bu taretteki topçulardan 8 kişiyi ve kumanda köprüsünde de kumandanla iki kişiden başka, herkesi öldürdü Dümen dairesüe irtibat ve muhabere de kesilmişti. Gemi bir kaç dakika idaresiz kaldı. Kumandan gemiyi kıç idâre j'erinden kur.anmak istedise de orası da harab olmuştu. Bu yüzden kumandan, gemisini bir saate yakın müddet, kıç dümen idare mevkiinden, küçük bir filika puslası ile idare etmek zorunda kaldı. Emirîer, aşağıdaki dümen idare mevküne 10 kışilik bir pasaparola takımı ile veriliyordu; yani bu, 10 kişi kumandandan aldıkları emirleri birbirlerine söyleyerek en nihayet serdümene bildiriyorlardı. Exeter, böylece harbederken iki tam isabet daha almış ve ayrıca kısa düşen mermilerin parçalarile de yarala'.ımıştı. Alman gemisinin öteki bordasında harbeden iki hafif kruvazörün 152 likleri durmadan işliyor ve sık sık isabetler temin ediyordu. Gerçi bu orta çaplı toplarm zırhlıyı batıracak kadar ağır yaralar husule getirmesi mümkün değildi ama, onu fena halde hırpalıyorlardı. Alman gemisi 6,35 te büyük taretlerinden birini tekrar Ingiliz kruvazörlerine çevirdi. Almanın 8 tane 150 lik'.erinden bir bordasmdaki 4 tane top da Ingiliz | kruvazörlerine ateş ediyordu; fakat bu atış her nedense, i'abetsizdi. Alman zırhlısının ağır mermileri altında buralmış olan Exeter 10,500 metre mesafeden sancak torpidolarını düşmanm ü=tüne attise de tutturamadı. Çünkü Alman gemisi tam bu sırada iskeleye donmüş ve kesif bir sun'î sis perdesi arkasma saklanmıştı. Fakat bu duman sıyrıldığ: zaman Alman iki Ingiliz kruvazörünün kendisine yaklaştıklarını gördü. Ingiliz gemıleıi. süratlerini 14 milden 28 mile çıkarrmşlardı. Adi zarr.anlarda 120 dakikalık bir zaman isteyen bu hız arttırmayı, şimdi savaş gayret ve heyecanı i'.e 20 dakikada başarmışlardı. Ajax, güvertesindeki uçağını katapültten •fırlatmıştı. Bu uçak, Alman zırhlısıran halini yakından görüp komodora haber verecekti. Exeter, bu defa da iskele torpidolarını atmak için dönerken 280 lik iki mermi daha yedi. Her iki mermi de ağır hasara olmuş, geminin baş tareti de sukut ctmiş; büyük yansınlar çıkmıştı. Kruvazörı duman ve alev içindeydi. Fakat i«liyen tek kıç tareti ile gene savaşmakta devam ediyordu. Bir kısım bölmeler su almış olduğu için gemi bir tarafna yatmış, başı biraz denize gömü'.müştü. Kazan ve makineierinde bir ârıza olmadığı için 23 mil kadar yüksek süratle seyredebiliyordu. Saat 6,40 ta Alman kaçmağa, Ingilizler kovalamağa başlamışlardı. Alman gemisi, tekrar sun'î duman neşrederek batıya dönmüştü. Ajax ile Achiîles 31 mil süratle onun peşini bırakmıyorlardı. Bu sırada 280 !ik bir mermi Achilles'in yakmına düşerek 3 kişiyi öldürdü \e kumandan da dahil olmak üzere bir kaç kişiyi yaraladı. Geminin atış kontrol manzumesi hasara uğradı. fakat pek kısa bir zaman sonra tamir edildi. Saat 7: iki Ingiliz hafif kruvazörü 15.000 metreden süratli bir atış yapıyorlardı. Alman zırhlısı bu atıştan müteessir olduğu için tekrar sun'î sis perdesi arkasma saklandı. Ingiliz kruvazörleri tam yolla Almana yaklıştılar. Admiral Graf Spee 90 deıece döndü ve biraz sonra 10,500 metre mesafeden bütün toplarile Ingiliz hafif kruvazör.erine ateş açtı. Fakat orta çaplı bataryasıam ateşi gene fena idi. Şimdi Alman gemisinin merkezi, alevler içinde yamyordu. Aradaki mesafe azaldı ve 8100 metreye kadar düştü. Ajax, iskele torpidolarını attise de Alman döndüğü için isabet elde edemedi. Bu sırada Ajax"a da 280 lik bir mermi isabet etmişti. Kıç taretlerinin ikisi de havaya uçacaktı. Yaralı Exeter bütün bu devrede yalrız kıç taretinin 2 topile muharebe etmekle beraber, nihayet yolunu kesmek zorur.da da kalmıştı. 7.30 da bu tareti de kullanılmaz hale geldiği için sa\aş dışı oldu ve yaralarmı tamir etmek üzere ağır yolla cenuba doğru seyrederek muharebe rr.eydamndan uzaklaştı. Mürettebatından 61 ölü, 23 yaralı vardı. Yalnız kalan Ajax ile Achiîles muharebeye ve mesafeyi kısaltmağa devam ettiler. Ajax'm da şimdi 3 topu kalmıştı. Ajax'm uçağı, düşmanın torpido attığını telsizile haber verdi. Bu sayede gemiler torpidoları savuşturdular. Dü=mana yaklaşan Inailizlerin gayreti neticesinde artık 7400 metre mesafeden harbediliyordu. Cephanenin azalmakta olması yüzünden Ingilizler, düşmanı uzaktan ve muharebesiz takibe başladılar. Alman gemisi 22 mil süratle Montevideo limanma iltica etmek üzere kaçıyor; Ingilizler de peşini bırakmıyorlardı. Alman arasıra dönerek 21,300 ve 24,000 metre gibi uzak mesafelerden bir, iki salvo savuruyordu. *** Nihayet gece karanlığmda, saat 23 e doğrj Alman zırhlısı Montevideo lırr.anına iltica etti. Ingıliz gemileri limsn dışında beklediler. Exeter yerine 1015 mil mesafede bulunan 10.000 tonluk Cumberland ağır kruvazörü, 34 saat müddet, ortalama 27 mil süratle seyrederek sabaha karşı gelmişti. Alman gemisi, ağır yaralarını süratle tamir edemediği için savaşacak durumda değildi. Uruguay hükumeti de, limar.da 72 saatten fazla kalmasına müsaade etmemiş ti. Kumandan Langsdorf Hitler'den aldığı emir üzerine 17 arahk pazar günü skşamı limandan çıkarak 21 ağustos 1939 danberi 113 gündür denizde dolaşan ve 4 gündenberi de Montevideo'da yatan Admiral Graf Spee ceb zırhlısını 7 buçuk mil açıkta batırdı. 19 aralık akşamı da kendisi intihar etti.. Alman gemisinin 1153 kişilik mürettebatından 36 kişi ölmüştü. 62 de yaralı vardı. 1054 kişi gözaltı edildi ve gemideki 60 kadar Ingiliz ticaret filosu mürettebatı kurtarıldı. Ingiliz kruvazörleri, Nelson'un torunlarma yaraşan çok yüksek bir sevk ve idare ve büyük bir taarruz ruhu ile muzaffer olmuşlardı. Komodor Har^ood ile iki komutan birer derece terfi ettiklerini ve nişanlarla taitif edildiklerini daha savaş sahasmda iken Bahriye Bakanı Mr. Churchill'in bir telsizinden öğren diler. ABİDtN D A V ' E R jr IKTIBASLAR Emma Goering'in ifşaatı 101 INCI SAYI BUGÜN ÇIKTI Gazinosunda Ay sonunda yaptlacak atletizm müsabakalan 2930 eylulde memleketlmlzde mllletlerarası at;etlzm musabakaları yapılacaktır. Bu müsabakalara Amerlkah atletlerln ve çok muhtemel olarak Yunanlı atletlerln de lştirak edeceklerl an'.aşılmaktadır. Nüfus sayımı için bütün evler numaralanacak Başbakanlık Istptlstlk Genel müdürlüA ğünden; 21 eklm irıt?l pazar günü memleketlmlzde yapılacak olan genel nüfus sayımımn ese=ını, lçlnde ln=an oturan veya İnsan oturması lhtlmall olan bütün yerlerin numaralanmas: teşkll edecektlr. Savım yöııetmellklerlne göre? numarasız yerlerde oturanlar hükümete haber vern.ek zorundî». dırlar. Bu mecburiyete uymıyanlar para ceza=:nn çarptırılaccıklarchr. Şehirterde, numara levhası takılmamış veya sonradan numara levhası konulmak Uzere geçlcl olarak fırça ile numarasl lşaret edılmemlş binalarda oturanlarm sözle veya yazı İle en yakın Beledlye dalreslne haber vermelerl fUzumu blldlrlllr. Bu Akşam BUYUKADA İ S K E L E RAŞİD RIZ TİYATROSU KUDRET HELVASI Komedi 3 perde • A D 1 J 1 Lı Fk Ş U B V GEC E Şenyol «ÇîNARDÎBİ» Bahçesinde K A Y N A N A M ! r AH Yazanlar: MAHMUD YESARİ HALİD FAHHİ Cumartesi: Kadıköy (Süreyya), Pazar, (Bakırköy) de MÜKAFATLI FİLN MEVZUU MÜSABAKASI "SEMA FİLM,, MÜESSESESİNDEN: Açağıdaki şartlar dahilincle; senaryosu yapılmak üzere bir film mevzuu müsabakası tertib edilmiştir. 1 Telif olması şartile mevzular tezli veya tezsiz, dram, melodram, trajedi. vod\nl veya komedi olabilir. Mevzuu hazırlanrrken bunun hareketli, son derece mütecanis ve güzel işlenmiş olmasma dikkat edilmelidir. 2 Haricî sahr.elerin sonbahar ve kış mevsiminde çevrilebilecek halde bulunması tercih edilir. 3 Mevzular mümkünse 10 daktilo sahifesini aşmamalıdır. (Bir müellif dilediği kadar mevzu gönderebilir.) 4 Beğenilecek olan beş mevzua ELLİŞER LİRA mükâfat verilecek, ve ayrıca en çok beğenileni filme ahnacaktır. Her filmq alınan mevzu için müellife ELLİ LIRA daha verilecektir. 5 Mevzularm en geç 30 eylul 1945 akşamma kadar, Pangaltı, Halâs^irgazi caddesi No. 132'3 SEMA FILM» adresine, müellifin sarih isim ve adresile beraber taahhüAü olarak gönderilmesi lâzımdır. 6 Netice 20 ekim 945 tarihinde ilân edilecek, isteğe uygun olmıyanlar iade edilecektir. * BÜLGARISTANA H5 tonluk bir parti bakır lnrac eoümlştlr. * VALI ve BELEDIYE Rels! Lutfl Kırdar bu sabah Ankaradan şehrımlze dönecektir. * GAZIANTEB Vallllğlne tayin edUen Istaııbul Vall muavlnl Ralf Tek dün yenl vazifesine hareket etmiş^ Vilâyet erkânı tarafmdan uğurlaıımıştır. * FRANSA hükumetınln ticaret ataşesl M, Loraud memleketlmlzden ayrılmasl munasebetlle dun akşam Fransa büyuk elçlllgl binasında blr kokteyl parti vermiştır. Toplantıda Fransa büyuk elçisl İle elçilik erkânı ve çehrlmlzln tamnmış şahslyetleri bulunmuslardır. * TARLABASINDA manav Abdurrahman meyva, Cıbaüde sucu Mlrza EU, Kurtuluşta kasab Vell et, Galatada fırmcı Salıh ekmek( Gedikpaşada manav Yusuf meyva, Şlşllde bayl Beklr buz lhtikârmdan haklarında soru^turma yılrütülmek üzere Istanbul millî korunma eavcılığına verllmlşlerdlr. ¥ BEYOGLTTNDA, Şişhane yokuşunda Şatrzıya caddesiude Şlmşlr sokağmda 16 ntımaralı evde oturan Bohor oğlu Isak, evvelkl gece, odasında ölmüş olarak bulunmuştur. Muayene rtetlcesi Isakın kalb felcinden olduğu anlaşılmıştlr. * EMN1YET futbol takımı evvelkl gün Fenerbahçe stadında, çehrimizde bulunan Ingllizlerden nuiteşekkll futbol takımı 11? bir karjılaşma yapmış ve maçı 1 0 0 gibi büyük bir farkla kazanmıştır. ¥ BAKIRKOYDE, Cemlyet sokağmda 35 numaralı e e oturan %d Gülizar İle oğlu Mehmed yediklerl makarnadan zehirlenerek Cerrahpaşa hastaneslne kaldırılmıştır. c BİR İKİ SATIRLA A Birkaç gün evvel, Çekoslovak hududuna yakın bir yerde, Mareşal Goering'in eşi Emma Goering'i gördüm, kendisile uzun bir mülâkat yaptım. Bayan Goering, bu görüşme sırasında, Hitler'in hususî hekiminin, blr gün, Führer'i zehirlemeğe teşebbüs ettiğini bana ifşa etti; fakat, esrara gömülü bu mevzua dair, daha fazla tafsilât verıneEmma Goering diyor ki: «Kocamla di. Yalnız, hekimin, bu teşebbüsü riçin ben bakıştık, bu sözleri söyliyen adayaptığmı anlattı. Doktor, Hitler'in, ak mın olsa olsa bir dell olabileceğini dülî melekâtım kaybettiği kana^tir.d3 şünd jk.> imiş. Madam Goering, nazi seflerinden bir Hitler'in iki doktoru vardı. Birisi çoJunun, harbin son senesi içinde, Morell, öteki Brandt. Führeri ortadan Hitler'den nefret etmekte olduklaıını kaldırmağa karar veren doktor T.Iorell da bana ifşa etti. Hepsi, Hitler'le amaşdi; hastasına içirmek üzere hazırladığı maya artık imkân kalmadığını söylüilâca striknin karıştırmıştı. Fi'ka*, yorlarmış. Millet, iktidar mevkiine Brandt meseleyi nasılsa haber alıp Goering'in gelmesini sabırsızhkla bekFührere söyledi. Führer, Morell1' 7a liyormuş, çünkü, Madam Goerin'in değırttı. Kendisile uzun uzadıya konuştu. diğine eöre «Hermann çok seviliyorBu görüşmeden sonra, Brandt'ı ça^ıtta muş, hâlâ da sevilmekte imiş» Madam rak, hizmetinden pek memnun o'.duğu Goering, şu sözleri ilâve etti: «Hitler nu, fakat kendisini bundan böy'.e ma bana son derece iltifat ederdi. Fakat iyetinde bulundurmamağa karar veıdi harb başladığı günden ltibaren durumu değişti. Eva Bravn'u aörmsms bir ğini bildirdi. Acaba ne olmuştu? daha hiç müsasde etmedi.» Aradan bir müddet geçtikten sorra Hitler Rusyaya harb ilân ettiiŞi gün. Madam Brandt, Alman kızılhaç teşkilâtmdaki hastabakıcılık vazifesini ifa Goering, bunun delilık olduğunu, böyettiği sırada Amerikalılar tarafmdin e le bir kararı hiç kimsenin tasvib etHitler, verdiği sir edilmişti. Führer, aynı gün doktor mij'eceğini sövlemiş. Brandfı tevkif ettirdi. Hayatını kurta kararm mesuliyetini tekbuşma yük!enran adama karşı minnettarhğmı bu şe meyi kabul ettiği yolunda cevab vermiş. kilde ifade etmişti. Emma Goering, harbin Hitler'i değiştirdiği mütaleasındadır. O barbin, kabiliyetli ve hisli bir insanı hoyrat ve menfur bir adam haiine getirdığir.ı söylüyor. Hitler'i ilk zaferler başka'astırmış, sarhoş etmiştir. Madam Goering, kocasının, bir çok defalar <?Artık Hitler'le konuşmak imkânı kalmadı* dedığini söylüyor. Madam Goering'in dediğine bak'.lırsa, Hitler, harbden e\\'elki senelerde makul bir adammış. Harb başlaiıkt,cn sonra, tam manasüe aklı.11 oynaLmı=. Üç senodenberi, Hitler'in sağ elinî biı titreme ârız olmuş; bazan kalem tulamıyacak derecede eli titriyormuş. Msreşal Goering'in doktoru bu titremeyi, dimağdaki bir bozukluğa ha^.lediyormuş. Istanbula gelen Ingiliz bahriyeli nıisafirlerimiz şerefine vilâyetimiz tarafmdan verilecek müsamereden dolayı: Onümüzdeki cumartesi (15/91945) tarihinde verilmesi mukarrer bî'omuz eylulün 22 nci cumarteli günü akşa6 eylul 1942 de, Führer, yıldönüm'.e mına tehir edilmiştir. Tevzi edilen davetiyeler o gece ıçın rini kutlayan Goering ailesini ziyarete gitmiş. Her sene aynı tarihte ziyaret muteberdir. Vapur servisleri fceza o lerine gitmek mutadı imiş. Bir müddet gece aynı suretle yapılacaktır. odanın içinde bir aşağı bir yukarı doIaştıktan sonra, Goering'e hitab ederek: «Almanya, beşer tarihinin en büyük zaferini kazanacaktır.> demiş. / Marmara Yat Kulübünden: C A D D E B O S T A N I •• YENİ ÇIKTI ^ Dağların Çocuğu Orhan Rahmi Gökçenin bu enfes romanının ikinci tab'ı çıktı. 175 kuruştur. SABIR CENNETİ Bedirhan Çınar'm çok cazib, millî romanıdır. 100 kuruştur Kitabcılardan isteyiniz. UĞUR K İ T A B E V İ Emekll kurmay tuğbay Neşet Bora. tedavi edllmekte olduğu Gureba hastaneslnde üçüncü dahiliye kliniğlnde 129P15 çarşarc'm «ünü saat 19 da hayata gözlerlnl kapamıştır. Cenazesl bugün saat 13,30 da Gureba haslanesinden kaldırılarak cuma namazını mütsakıb Beyazıd camllnde namsL/ı kılınErak EumeHhlsarındak! alle kabrlnde Hakkm rahmetıne tevdi edilecektir. Tanrıdan mağfiret dilerlz. Allesi namına: Kardeşi Rıdvan Bora, kızı : Ayse! Bora, o|lu : Dr. Ercürr.end Bora Acı bir kayıb *** Merhum blnba^ı Te^fiğln kızı, Emlne Madam Goering, kocasının, Fuhrer Ergün ve Hayrunnisa Siralm kardeşi. tücden kurti'Imayı bir çok defalar düşün car mJteahhid Razl Erşunvın baldızı. avudüğünü de bans söyledi; fakat Hitler'i kat Beraet Zeki Üngör. Ekrem Üngör ve Vedad Ungörün teyze zadelerl. Kadıköy Kız öldürüp sonra da Müttefiklerle sulh Sanat En5tıtüsü mezunu imza ederse, Almanlar içinde, Hitler Nl!\IET SIKAL olsaydı böyle bir şey vapmazdı, d'.yecek ylrrct yaçmda vefat etmlş ve bayramm uadamlar çıkabi'eceğini düşünmüş. çüncü günü ebedî lstlrahatjâhma tevdl eGoering. bir kaç defa. intiharı da kur drmiştlr Merasimae bulunan. çelenk yolmuş. Bu ta=arıyı yerine getirm=rnesinm layan ve taziyete gelen dostlarına allesi derln çtıiranlarını sunar. sebebi. intiharı gerçek bir ihanet say*** masmdanmış. Ordumuzun kıymetlt subaylanndan pl. Emma Goering, sözlerini şöyîe bitiryade albeyı Elâzizli di: «Hitler'in intiharı pek çirkin birşey SALİM GONEY oldu. Milletini ve dostlarını terketmekmüptela olduğu amansız has'alıktan kıırle kahpece hareket etmistir. Habuki tulajnıyarak H eylul 9 45 salı gunu rahvazifesi^Müttefiklere teslim olup, yap metl rahmana kavuşmuş ve Pendikte ebeöl lstırahatfSlT.na çok sevdlgl meelektaşlan ve tığı işlerin cezasmı çekmekti.» akrabaları tarafmdan tevdl edilmiştir. MerYazan: Curt Rie?s huma. Tanrıdan raiınıet diler, kederll a(Journal d'Eg'mte'er*) llestne ve meslektaşlarına başsağlığı dlleriz. Dünya Muharrirlerinden Tercümeler Serisi No. 80 B A CESAR I BİROTTEAU I L Z A C bu ölmez eserinde CUMHURİYET Blı ayu« Uc ayıık Altı ayıık seneilit Abone Şeraiti Nüshası 10 kurııstııt. rurKlye İCİD 151« Harto ıçln Namuslu bir adamm aclklı hayatını muharrir korkunç bir realizmle canlandırmıştrr. Taraamı 400 sahife 250 kuruş R E M Z İ K İ T A B E V İ I 5400 D i k k a t Oaeeteml» gOndeıilen evTak f» nesrcdüslD cdllmeslD tade olunmaa