26 Ekim 1941 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 1

YENİDEN İNTİŞARA BAŞLIYOB. Bu ders yılı için abone ücretl ellı kuruş. Her nüshada butün sınıflarm haftalara ayrılmış ders plânları bulunacak. Abonelerimize öğretmen kıtablarımız 100 er. not defterlerimiz 40 ar kuruşa verilecek. Köv proeramı projesine göre yazılan (Köy Oğretmeninin kitabı) köv hocasının biricik yardımcısıdır. Fiatı 150 kuruş. V Adres: İstanbul. Ankara Cad No. 50 J 10 II1CI Jfll Sciyi '. D I 7 6 umhuri İSTANBUL CAĞALOĞLU Telgraf ve mektub adresi: Cumhuriyet, İstanbu] . Posta kutusu: tstanbul No 246 Telefon: Başmuharrir: 22366. Tahrir heyeti: 24298. İdare ve Matbaa Vımv 24299 . 24290 Okul Gramerî E L Kİ TA B I Yazan: PEYAMİ Gramer komisyonunun koyduğ Eöre hazırlanmış ve Maarif rafından bütün okullara tam edilmiştir. Fiatı 25, Satış ye CUMHURİYET KİT İstanbul Ankara cadde Pazar 26 Birinciteşrin 1941 Yurdun iaşesi Istanbulda geniş bir teşkilât kurulacak Iktısad müdürlukleri ve Fiat Murakabe şefliği arasında taksıra edilmiş olan vazifeler bir elde toplanacaktır. İstanbul Fiat Murakabe Komısyonu da ayni zamanda yeni bir kadro ile teşkil olunacaktır. Daha ziyade tuccaı azanın bulunacağı bu komisyonda Ticaret Vekâ'eti de temsil edilecektir. Bu suretle İstanbul Fiat Murakabe Komısyonunun vereceği kararlar bütün Ticaret Vekâleti. İstanbul şehrinın genışliğini, nüfus kesafetini ve bütün memleket pıyasasınin merkezî vaziyetinde bulunuşunu gözdnünde tutarak Istanbulda genış bir iaşe teşkilâtı kurmağa karar vermiştır. Bu teşkilât, fevkalâde salâhiyetle ve bütün memleket içın âcil kararlar alarak çalışacak. halen iaşe ışlerine taalluk edip İaşe, Bolge Ticaret, Bolge İktısad. Beledıye vilâyetler için esas olacak ve fiatlar nâzım fiat addolunacaktır. İstanbul Fiat Murakabe Komisyonu koyduğu narkları derhal diğer vılâyetiere bıldirecektir. İstanbulda yeni kurulacak iaşe teşkilâtı da her maddenin stok vaziyetleri, yeni ithalât, fiat hareketlerı ve nerelere hangi partilerin gitüğinden mahallerini haberdar edecektir. Bulgaristanda f Millî Şefin fevkalâde tedbirler Trakyada sivil işçiler seferber edildi, trenler " mühim nakliyat,, a tahsis olunuyor millete Kralın söyliyeceği yeni nutka büyük ehemmiyet veriliyor Sofya 25 (a.a.) Bulgar Münakalâ Kezaretinin yolcu trenlerini tahdid etmek arzusunun hükumetin yiyecek ve yakacak bakımından halkın ihtiyaclarını temin etmek için elde kâfi nüktarda tren bulundurmak endişesinden iler g e ^ ğ i iyi haber alan mahfillerde tasrih edilmektedir. Normal münakalâtın 15 sonkânunda yeniden başlıyacağı bildirilmektedir. Neşredılen tebliğde demiryolları müdiriyetinin «diğer bazı mühim nakliyat temin» için de bir çok trenlere üıtiyac olduğu kaydedilmekte ve şöyle denilmektedir: «Yaşadığımız istisnaî devir herkesin fedakârlıkta bulunmasmı ve vazıfelerini tamamile müdrik olmasını icab ettirmektedir.» Amerikanm Durutnu imali Amerika Birleşik Devlelleri Buviık Cumhuriyeti Reisi Buzvelt Amerikan harb gemilerine vur emrini vermiş olduğunu ilân ettiğindenberi Amerikan ticaret vc barb gemilerinden bazılan daha batmı> olduğu halde Amerika taraluıdan herfaangi bir hareket ve faaliyet zuhur etmedi. Günlerdenberi Büyük Cumhuriyetin Reisi ve mümessili Ruzvelt daha ziyade esrarengiz bir vazijet aln.ış gorünüyor. Amerikan bahrijesinin son batırılışlar karşısında herhangi derecesinde müteaddi ve canlı bir faalijetine şahid değiliz. Amerika, esatirî mahlukun Cize çölünde kumlar içinden yiıkselen muazzam granit hejkelini andırıyor: Htjbetli ve tehdidkâr bir manzara, fakat ağzını açmıjan ve yerinden kınuldamıvao camid bir eda. Zaten vur emrinde hukukî bakımdan biraz zayıflık vardı. Atlantiğin her tarahndan İngiltereye iptidaî veya mamul her çeşid malzeme ile gıda maddeleri, yani kısa tabirile silâh laşıyan her gend harbin tehlikelcrine maruz olduğu için bunlaıdan bazılarının lıa'masından daha tabiî bir şey olamazdı. Ortada Aınenkan bilaraflık kanunu olduğu için harb mıntakalarına Amerikan bayrağile tefer yapamıyan Amerikan ticaret gemileri daha düne kadar Panama bandırasını taşıyorlardı. Amerika Bahriye Nazın Albay Noks Amerikan gemilerinin silâhlandınlmasını müdafaa ederken haklı olarak: Zaten Amerikan gemilerinin baska bandıralar altında seyahat etmelcri Amerikan şeref ve gurunına yakışmıyan bir \ariyettir. Demişti. Henüz bu mesele hakkında bile bir karar alınmış değildir. Âjan ve Mebusan meclisleri arasında mekik dokujan son lâyiha Amerikan gemilerinin silâhlandırılmasına dairdir. Amerikan gemilerinin, Amerikan gemisi olarak. yani Amerika bayrağı altında ve Ameıikan mürettebat tarafından idare olunmak Miretile harb mıntakalanna gitmeleri için bitaraflık kanununun bu ciKeti meneden esasmı ortadan kaldırmak lâzundır. Araerikada bu lüzumu ileri süren kimseler yok degildir. Fakat bitaraflık kanununun o esası hâlâ cari ve mer'ıd"! Sa>ın Reis Ruzvelt'in vur emri bir nevi barb ilânma teadül veya takaddüm etti£i halde orada harb gemilerine değıl, ticaret gemilerine aid kamınî hü• kibnlcr yukanki durumdadır. Amerikadan Ingiltereye gönderilen yarcuın maddelerinin selâmetini iltizam eden Amerikan hükumeti bu yolda bir hayli ciddî tedbirler aldığı ve şiddetli emirler verdiği halde kendi ticaret gemilerinin h3rb mıntakalarına seyahat edebilmesine aid vaziyeti henüz dÜ7eltmemiş bulunuyor. O halde bu harb değildir, harb ve sulh arasında müteıeddid bir vaziyettir. Acaba bu tereddüd neılen ileri geliyor? Evvelâ şu hakikati daima gözönündc (utnıak lâzım ki Amevika henüz h.iTİıe Büyük mütefekkir Ziya Gökalp için Dün Ankara Halkevinde büyük bir tören yapıldı Milli Şefimizin memleket seyahatlerine aid inhbalardan: Aziz Şefimh Antakyadaki Hataylılara hitab eden nutkunu söylüyorlar Ankara 25 (a.a.) Riyaseti Cumhur Umumî Kâtibliğinden: Bayram münasebeHle Reisi Cumhurumuza her laraftan gönderilen tebrik telgraf ve mektublan kendilerkıin seyahatte bulunmalan dolayîsiîe geç aîınmifttr. Rei*i Cumhur bu suretle de ibraz olunan bağlıhk ve saygıya karşı tesekkürlerinin beyanına Anadolu ajansını memur etmislerdir. 1 Ziraî seferberlik ba^ladı Sofya 25 (a.a.) Bulgar ziraat işçiAnkara 25 (Telefonla) Büyük (Arkası sahife 3, sütun 3 te) Türk mütefekkiri Ziya Gökalpın 17 nci olüm yılı dolayıslle bugün saat 11 de Ankara Halkevinde, büyük bir genclik kütlesınin iştirakile muazzam bir ihtifal yapıldı. Toplantıyı Hıfzı Oguz açmış. Ziya Gokalpm Türk tefekkür hayatına olan tesirinden ve Turkçulüğunden bahsetmiştir. Müteakıben söz alan Hüseyin Namık Orkun, «Ziya Gökalp ve milli mefkure> mevzulu güzel bir konuşma yapmış, Ziyanın geniş hizmetlerıni ayn ayrı tebaruz ettırerek ideallen uzerinde durmuştur. H. Yağcıoğlu ve Mithat Ertem, Ziyanın bazı şiirlerini okuduktan sonra gene HOseyin Namık Oıirtm, «Ziya Gokalp ve milli efsaneleri» ısmi altında bir konferans vermiştir. Bundan sonra Yaşar Pınarlıgil, Delıdumrul efsanesini, N. Barinan ve Ceyhun Atıf Kansu Kızılelma şiinni okumuşlardır. Merhum Ziya Gökalp Manisa meb'usjuğuna secilen sabık Tören büyük bir hassasiyetle takib Örfî İdare Komutanımız Korgeneral edilmiş ve hatibler çok alkışlanmıştır. Ali Rıza Artunkal CUMHITRİYET Büyük Türk mütefekkiri Ziya Gökalpı 17 yıl evvel, dun kaybetmiştik. Bu isim ve şahsiyetin yeni Türk cemiyeti bünyesmdeki derin manası ve engin iz ve tesirlerl yıllar geçtikçe daha kuvvetle hissedılerek, gerek mıllî heyecanlanmızın ahenginde, gerek içtimaî bakımdan Türk tefekkürünün özleşmeslnde oynamağa devam ettiği büBern 25 (a a.) La Suisse gazetesi yük rol sarih rengint almaktadır. nin Berlin muhabirine göre Bingazi Ziya Gökalp, harikulâde bir ön seÖrfî İdare mıntakasmdaki vilâyetlerin cephesinde harekâtuı tekrar ba?laması zişle bugünkü Kemalist Türkiyeyi ve sayın halkına arifesinde bulunulduğuna dair, muhtelif onun ihtişamlı temadisini tekmil fikir On bir ay kadar Örfî İdare komufknı ve hls cephelerıle birlikte tasavvur eyerîerden rivayetler işitilmektedir.» Nouvelle Gazette de Zurich'in Londra derek, bütün millıyet, dın, dil, ccmiyet ılarak aranızda vazife gördüm. İlk vazifeyi ele aldığım zaman neşret(Arkası sahife 3, sütun 2 de) muhabiri diyor ki: tığim beyannamedekı temennilerimi; a«Londra askerî mahfilleri, şirnaîî Afsîl ve temiz Türk ırkına ve onun her sııikada geniş mikyasta bir İngiliz taarııf ve meslek sahiblerine mahsus yüksek ruzunun, Ortaşarktaki sevkülcey;î vaziımniyet, duygu ve anlayışla ve kıymetlı yet heyeti umuraiyesinin inkişafına bağlı Merhum Ziya Gökalpın 11 mayıs 1924 'ardımlarmızla tamamen yapılmış olduolduğunu söylemektedirler.» tarihli .Cumhuriyet» te çıkan bu ma ğunu görmekten duyduğum zevk ve ifIngîliz tebliği kalesini hatırasuu tâziz için bugün 2 tihar hududsuzdur. Kahire 25 (a.a.) Tebhğ: Cuma günü nci sahifemizde neşrediyoruz. (Arkası sahife 3, sütun 3 te) düşmanm Tobruk limanını ve üssünü bombardımanları bundan evvelkilerine nispetle daha şiddetli olmuştur. Düşman bütün kesimlerde bombardımanlcr yapmışlar, bununla beraber hasarat ehemmiyetsizdir ve insanca zayiat yoktur. Hudud kesiminde makineli keşif kollarımız Halfaya ile Sidi Ömer arasında geniş keşif faaliyetinde bulunmuşlarsa da düşmanın mukavemetile karşılaşmamışlardır. Dün düşman haflarının içine derin bir sıırette giren keşif kollarımızdan biri beş Alman esiri getirmiştir. MOSKOVA ÖNÜNDE Kat'î muharebe cereyan ediyor Âlmanlar şehre 25 kilometre kadar yaklaştılar Moskova kumandanı, bütün halkı şehrin müdafaasına çağırdı Harici siyaserinin ilk hâdisesi merakla beklenen yeni Japon Basvekili General Tojo Sovyet harb tebliği Alman harb} tebliği I HARKOF ALINDI Moskovanm zaptı için Âlmanlar nihaî hücuma geçmiş bulunuyorlar Şehrin dış müdafaa hatlan muhtelif noktalardan yarıldı Berlin 25 (a.a.) Alman ordu.'an başkumandanlığının tebliği: Harkof, 24 ilkteşrinde almmıştır. Bu suretle en mühim sılâh sanayıi ve iktısad merkezlerinden biri Alman kıt'alannın elınde bulunmaktadır. .yni gün Alman kıt'alan Harkofun 75 kilometre şimal doğusunda Belgorod münakale iltısak noktasım zaptetmişlerdir. Hava kuvvetlerinln gece taarruzlan Moskovanm askerl tesisatma tevcih edilmiştir. Uzakşarkta vaziyet çok gerginleştî Amcrika Bahriye Nazırına göre 24 saat zarfında Japonya ile Amerika arasında bir çarpışma ihtimali var Libyada Geniş mikyasta harekâtın yakmda başlaması muhtemel Orfî İdare Komutanımız Bir beyanname ile halkımıza veda ediyor " Mefkure „ Moskova 25 (a.a.) Resmî Sovyet istihbarat ajansı bildiriyor: Taze ihtiyat kuvvetler getirmiş olan Âlmanlar Moskova Utikametinde bir gedık açmağa hararetle çalışmaktadırar. Cuma günü Moskovaya giden üç üyük yol uzunluğunda muharebeler devam etmiştir. Mojaisk civannda Âlmanlar bir çok tanklar kullanmakta ırlar. Akşama dogru «G» şehri istıkametinde taarruza geçen tanklann hlmayesinde hareket eden bir düşman Vaşington 25 (a.a.) Ünited Press'in kolu bir Rus blrliğinin hatlan arasma haber verdiğine gore, Albay Knox, Jasıkışıp kalmıştır. Bu birlik cür'etkârane ponların, yayılma programından saıfımukabil taarruzlar neticesinde düşmarezar edeceklerini zannetmediğini söyleıın plânını akim bırakmıştır. nüştir. Son yirmi dört saat içinde Sovyet Albay Knox, bu programın, Japonya ;ayyareleri 25 tank, 80 kamyon tahrib ile Birleşik Amerika arasında bir çaretmişler ve düşmana ağır zayiat verpışmayı intac edeceğini ve musademenin, dirmişlerdir. 24 saat zarfında vukuu muhtemel olduSabah tebliği ğunu beyan etmiştir. Moskova 25 (a.a.) 25 ilkteşrin Sov«Büyük bir barut fıçısı» et tebliği: Vaşington 25 (a.a.) Bahıiye Nazın Geceleyin kıt'alanmız, Donetz havza A'bay Knox «Army and Navy Journal» iinda, Taganrog, Mojaisk ve Maloyi gazetesinde neşretüği bir makaleâe, (Arkası sahife 3, sütun 2 de) Uzakşarkı, bütün Okyanusta işitılecek Moskovanm zaph için kat'î hücum başladı Stokholm 25 (a.a.) Telemondial ajansımn hususî muhabiri bıldiriyor: Moskova meydan muharebesinin k a t t safhası başlamıştır. Nisbi bir sükunla geçen bır haftadan sonra Almanların müthiş harb aJeti bir kere daha h a rekete geçmiş ve tabiye hareketlerine hiç ehemmiyet vermez gibi göninerek, doğrudan doğruya hedefe varan yollar boyunca, tazyıkıni bütün kuvvetile Mos kova üzerine tevcih etmektedir. Resmî malumata göre, Ruslar, 40 kiometrelik bir saha dahilinde, bu muazzam tazyik karşısında gerilemekte dir. Alman ileri kuvvetleri, cenub yolu uzerinde. Malojaroslavetz'i geçdikten sonra, Nara Folinsk kasabasma varmışlar ve Aprjelevka istasyonuna yaklaşmışlardır. Garb yolu uzerinde, Alman k u v v e t leri, çok şiddetli çarpışmalardan sonra Mojaisk'ten hareketle ilarlemeğe muraffak olmuşlardır ve Golizno'ya yakaşmaktadırlar. Şimal yolu üzertn'ie, leri hareket daha yavaş ilerler gibi göünmektedir. (Arkası sahife 3. sütun 3 te) (Arkası sahife 3, sütun 6 da) I | Ortaşark Haritas Bugün 4 üncü sahif ede Renhli harita serimiz bir gürültii ile infilâka hazır, bü>ük bir arut fıçısı diye tavsif etmektedir. Albay Knox, ezcümle diyor ki: « Şimdi sularımızda devriye gezen donanmamıza mensub gemiler. gözüken her Mihver gemisini batırmak emri almışlardır.» Japonlarm cevabı Tokyo 25 (a.a.) Japonya, yayılma îlânlarını takibe devam ederse, bilkuv?e, Uzakşarkta bir çatışmanın tevakkisi mkânsız hale geldiğini söyliyen Birlejik Amerika Bahriye Nazun Knox'un eyanatının, gayriresmî fakat iyi haber (Arkası sahife 3. sütun 4 te) ' YUNUS NADİ (Arkası sahife 3, sütım 4 te) Karanfilli = Kadın Netis Bir aşk ve Macera romanı YAKIND A tarafından zsptedilen HMkofan yeni mahallelerinden bir görünüş Ortaşarkta yeni harekât sahaları Yazan: Birkaç söx Mostralık rejim yoktur! Vişide mütehassıs bir heyet yeni Fransız anayasasmı haarlarken azadan birinin devlete temel olarak ileri sürdüğü cumhuriyet şekli ekseriyet tarafından reddedilmiş. Hâdise karşısınrta: Fransada cumhuriyet tarihe karıştı. Bu memleket arük mahvolmuş sayıkr! Diyenler oluyor. Buna benzer acıklı sesleri geçen sene de işittiğimizi haturlamıyor musunuı? Haziran 1940 çöküntüsunden sonra Vişide son toplantısuıı yapan Fransız meelisi, bütün salâniyetlerini Mareşal Petain'e devredip dağılırken, reis Herriot, hıçkırıkların baltaladığı boğuk bir sesle: Meelisi kapatıyorum, fakat yaşasın Fransa!» Diye bağırdığı /aman da: Fransada cumhuriyet artık tarihe karıştı. Yank, Fransa yıkıldı! Diyeoıer olmuştu. Bir railletin hayatmı dar rejim kalıblarile ölçmeğe çalışan hiızün ve teessüf ferjadları, helc içinde jaşadığımu asra gore, ne kadar yakışıksız ve manasız kaçıyor. Fransada cumhuriyet, ister Herriot'nun söjJerile, ister ana\asa komisyoııunıın kararile tarihe karısmış olsıın, şekil bakunından bu memleket, hâdiselerle sabit ki, rejimden önce Şckil bakımından diyorum, çünkü ruh bakımından 1939 Fransasmın cumhuriyetle alâkası ayııca münakaşa edilecek bir mevzudur. Ve zaraanımız fikir dünyasına gülünc ve geri bir mamant veren de, ruhu hiçe sayarak bütün ideallere şekil ile erişilir sanan bu zihniyettir. Sosjal uzviyetin hususi karakterlerini zerrece dikkate almadan: Şu rejim iyi, şrj rejim kötü! Dejivermekle davayı halledebileceklerihe inananlanmız oluyor. İyi bilinen falân rejim bir memleketi batırabiliyor (ia, kotü diye adı rıkmış filân rejim başka bir memleketi neden yiıkseltiyor, araştırmağa luzum gonnüyorlar. Her vücude ujabilen bir hazır elbise tipi yeryüzünde mevcud olmadığı gibi, her cemiyete u\abilen rnostraftk bir rejim lasavvuı cunenin de imkânsızlığııu düsünemij orlâr. Cumrrariyetle idare olunan Fransa magMrti"<ftdu} sa veya diktatörliıkle idare edilen Almanya ona galib gcÂdiyse, bu hâdiselerde cumhuri>etin veya dıklatorlüSfcft^ani şeklin başlı basıtuı ne gibi biı rolü olabilir? Mesele sadece bü ruh, bir kejfiyet meselesîdir. Ve iki bin senelik Aristoteles, bugun de hâlâ haklıdır. N. Abidin Daver Bugün Cumhuriyet'in sevgili okuyucularma takdim ettiği renkli harıta, Akücnizden Hazer denizine, Libyadan Türkistana kadar uzanmakta, isterseniz kısaca «Ortaşark» umumî adı altmda toplayabileceğimiz çok geniş bir sahayı ihtiva etmektedir. Butün bu sahada M. Çorçil'in geçenlerde Avam Kanarasında bahsettiğı bir İngiliz cephesi kurulmuştur ki harbin bundan sonraki gidişi içinde. bu cephe mühim roller oynamağa namzed bulunuyor. Bu cephe, Mihver thnin Ortaşarka karşı taşmasına mânı (Arkası sahife 3, sütun 5 te;