3 Kasım 1939 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 3
r 3 Ikinciteşrin 1939 CUMHURİYET SON HABER Kâdiseler arasında Tanzimatm 100 üncü yıldönümü: u harbin bir ideoloji harbi saYazan: Dr. ZİYAEDDİN FAHR1 yılabileceğini ve ortaçağın din harblerine benzediğini Bundan evvelki bir musahabede Tan dinî otoriteden sıyrılmak mümkün müy söylemek artık âdet oldu. avacılığın ehenımiyetini, hâlâ, zimat hâdisesini doğuran haleti ruhiye dü? Vakıa şu ki böyle bir imkân, ne Hatırlarsınız: Bu mukayese, îskavrıyamıyanlar varsa, bunlar nin asıl kendisini tahlil zaruretinden bah Tanzimatta, ne de çok sonraları tahakpanya iç harbindenberi, Avrupanın için, şu bırkaç mısal kâfıdır: setmiştik. Bu vazifeyi Tanzimatm ilâ kuk etmemiştir. Bu suretle üstün bir külAnkara 2 (a.a.) Sovyetler Birli inkişaf etmekte olan Avrupa harbinin kanlı, kansız her hâdisesi üstünde, bir nının yüzüncü yıldönümünde ifaya baş tür karşısındaki şaşkın hayranhk duyguİtalya, Habeşistanı, kolayca zaptettiyği Komiserleri meclisi ve Hariciye Komi mahrekine dahil olmuştur. Kendi harb sa çok dünya gazetelerinin başmakale larken evvelâ «Tanzimat» kelimesini ele su, mevcud kültürün temelini muhataza se, bunu tayyare filolarjna borcludur. seri Molotof tarafından irad olunan nut halarına mümkün olduğu kadar fazla bi edebiyatında kullandıkları hazırlop alacağız. Südet meselesinde, Almanyanm tehdüşüncesile birleşti. içtimaî müesseseJerıkun Türkiyeye aid kısımlan tam olarak taraf memleket çekmek arzusunda bulu teşpihlerden biridir. Demokratlar, faKelimenin on dokuzuncu asır başlan mizde çok yakm zamanlara kadar hâk'm didi karşısında, ÇekoSlovakya, hemen nan İngiltere ve Fransa bundan menınun şistlerle komünistler arasındaki her gıcında türkçeye nasıl maledildiğini, aşağıya dercedilmiştir: olan, bir bakıma belki de iç cemiyet ya yelkenleri suya indirdiyse, bunun en müdöğüşü, ortaçağın din harblerine ben« Türkiye ile olan müzakerelerin bulunuyorlar. 1839 dan evvel de kullanılıp kullanıl pımızın ensacına hâlâ hükmeden ikiiik him sebebi Alman hava hücumlarından Türkiye acaba bir gün bu hareketine zetirlerdi. mahiyeti hakkmda ecnebi memleketlerde madığı noktasını lisanıyat ve tarih men bundan çıktı. Tanzimat psikolojisinın bu korkusu olmuştur. Bu asrın ortaçağ kafasını tekrar sublarına bırakalım. Bizce bu kelime, bir çok masallar neşrolunmuştur. Bu ma esef etmiyecek midir? Mecliste muhtecan alıcı noktasını bizzat «Tanzimat» 1938 sonbaharında, îngiltere ile Franyaşadığına inanmak zordur Meseleyi hususî çizgilerile beliren içtimaî bir haleti sallardan bazısında Sovyetler İttihadınm lif hareketler . kelimesi de aydınlatabilir: Yapılan veva sa ÇekoSlovakyayı yalnız bıraktılarsa, Biz yalnız komşumuzun haricî siyase şöyle koyalım: Bu harb, bir ideoloji ruhiyenin işaretidir: On sekizinci asnn adapte edilen kanunların hiçbirine hakikî Kars ve Ardahan mıntakalannın kendi bu iki büyük devlet, hava kuvvetleri Alsine iadesi talebinde bulunmuş olduğunun tindeki yeni tezahüratı gözönünde tuta harbi midir? birçok «lâyihacı» müellifleri sık sık ni kanun nazarile bakılmadı ve «Tanzimatı manlarınkinden zayıf olduğunu bildikleri Objektif kalabilmek için ilkönce zam endişesinden bahsederler. Bizim biltahmin edilebileceği yazılmaktadır. Bu rak hâdiselerin inkişafını dikkatle takib Hayriye» nin eseri addedildi. Niçin^ için, ricate mecbur oldular. 1939 ilkbahanun bir yalan ve uydurma haber olduğu etmek vazifesile mükellefiz. Eğer Türki vesikaları yoklayacağız. diğimize göre ıslahatçılık endişesile en ev Çünkü Tanzimattan önceki zihniyete gö rında, Almanya, ÇekoSlovakyayı, tek ye hükumeti, şimdi eüerini bir dereceye Daladier, son nutkunda, bu harbin vel Koçi Bey, «nizam», «intizam», «tan re kanun, Allahm eseriydi. İnsan oğlu, annu söyliyeceğiz. kurşun atmadan istilâ ve ilhak ettiyse, buFilhakika mevzuu bahsolan mesele kadar bağlamış ve muharib devletler züm bir ideoloji harbi olmadığıru söyledi. zim» kelimelerini, «nizam bulmak», «ni cak bu ilâhî kanundan mülhem bir nizam nu, hava ordusunun ÇekoSloVdklan yılKaradeniz ve Boğazlara münhasır müte relerinden bir tarafın maruz bulunabile Ayni nutkun biraz aşağısında Fransa zam bozulmak» ifadelerini kullanmıştir. tesis edebilir. O kadar ki Avrupah vâzii dırmış olmasına medyundur. kabil bir muzaheret paktının akdidir. ceği tehlikelerin ağırlığını kendi üzerine nm «hürriyet» için döğüştüğünü ha Üçüncü Selimin, îkinci Mahmudun «Ni kanunun müspet ve riyazî bir zihnivetle O zaman, Ingilizlerle Fransızlar, bu Sovyetler Ittihadı bu yolda akdolunacak almağa muvafakat etmişse, pek sarihtir ki ber veriyor. Fakat yalnız bu «hürri zamıcedid» i, Mecidin «Tanzimat» ı... kadifiye ettiği kanun, Türkiyeye gelince zorbalığa boyun eğdılerse, kendi hava bir paktın kendisini hiçbir vakit Almanya deruhde ettiği mesuliyeti her halde müd yet» kelimesi, Fransız Başvekilinin Işte bu lısan an'anesinın devamını göste ve kanunname, yahud nızamname ismıni ilolarının, altı ay evvelki gibi, hâlâ Alile müsellâh bir ihtilâfa sevkedecek ha rik bulunmaktadır. Fakat bu tarzı hare ilk hükmünü battal etmez. Kullanıl rir. Başlangıcı Üçüncü Selime, belki de almca, adeta beşerilikten sıynlıp dinileşti. manlarınkinden üstün bir vaziyete çıkmareketlere yol açmaması ve harb tehlikesi ket Sovyetler ittihadı tarafından takib o dığı yere göre bu söz «istiklâl» mana <<iş» i Allahm «merhamet» ine bırakan Asıl manzarasile hukukî bir hâdise olan mış olduğunu görerek böyle yaptılar. halinde Karadeniz devletlerinden madud Iunan haricî siyaset hattı değildir. O hat sma da gelir. Fakat 2 eylul günü, Üçüncü Mustafaya kadar gerilere götü Tanzimat, bu yüzden ancak daha çok italya, Arnavudluğu, bir iki gün içinolmyıan devletlere aid harb sefinelerinin ki Sovyet Rusyaya haricî siyasetinde pek Herriot, başkanlık ettiği Fransız rülebilecek Tanzimat, başgösteren nizam derinleştirilmesi icab eden ve hakikî huMeb'usan Meclisinin harb celsesini sızlığı giderme temayülünün tatbikatın kukçularımıza intizar eyleyen böyle bir de ele geçirdiyse, bunu hava kuvvetleri Boğaziçi tarikile Akdenize geçmelerine çok muvaffakiyetler temin etaıiştir. sayesinde yaptı. Sovyetler ittihadı ellerini istikbalde da açan nutkunda şunları söylemişti: dan ibarettir. Daha sonraları bu nizam teşhisle aydınlanabilecektir. ( 1 ) Türkiyenin müsaade etmiyeceğine dair hi serbest bulundurmayı ve bitarafhk si Biz mücadeleye dişlerimiz kilidli ve tanzimat endişesi, büyük devletlerin Almanya, Lehistanı üç hafta içinde yeSovyet Rusyanın teminata malik bulun yasetini idame ettirmek suretile yal giriyoruz: Bunun ne demek olduğu Imparatorluğu tazyik ederken sık sık is Bu seciyelerle seciyelendirdiğimiz Tan e serdiyse, bu muvaffakiyetin en büyük ması fikrindedir. nız harbi körüklememekle kalmıya malumdur. Maddî ve manevî, insan tedikleri ve sözde gayrimüslim Osmaalı zimat ruhiyatı, ne zaman sona erdi? 1876 amıli, harbin ilk günü yaptığı hava basTürkiye Sovyetler Birliğinîn bu iki rak bilâkis sulhu iade etmek için lığın şahsiyetini ve haysiyetini kolh tebaasını korumak maksadile ileri sür da mı, 1908 de mi? Yoksa Tanzimat kını ve onu takib eden tayyare hücumları maddesini reddetmiş ve bu suretle paktın mevcud temayüle iştirak eylemeği ter yan bütün kuvvetler birleşmeü. Bi dükleri «idarî ıslahat» taleblerile bir kat psikolojisinin altüst olduğunu görmek için olmuştur. imzasını gayrimümkün kılmıştır. cih etmektedir. Biz eminiz ki Sov zim örneğimize göre yetişmif, de daha şiddetlendi. O halde Tanzimatı, 1923 e kadar çıkmak mı lâzım? Niha Lehistan taarruza uğraymca, Ingiltere Sovyet Türk müzakereleri bir pakt yetler ittihadının, zâfa uğramadan, mokrasi fikrile yaşıyan milletleri ayni kollektif bir ruhiyat hâdisesi olarak tah yet bir bakıma göre ismi silinen Tanzi ile Fransa, bu defa Almanya ile harbi akdine müncer olmamış bulunmakla beramatın seciyelerınden bir kısmını, meselâ takib ettiği sulh siyaseti istikbal için da tehlike tehdid ediyor.» lil ettiğimiz takdirde, ilk teşhisin nizamber, hiç olmazsa bizi alâkadar eden muhkültür, ilim ve felsefe Avrupası karşısın jöze aldırdılarsa, artık kendi hava ordulaha iyi vaidlerle doludur. Biz bu siyaseti Herriot'ya ve birçok Fransız mu sızlık yerine nizam koyma ihtiyacından ınm Almanlarınkile boy ölçüşebilecek telif birçok siyasî meselelere temas imkâ Karadeniz havzasında da, gerek Sovyet harrirlerine göre bu bir demokrasi, ibaret olduğu anlaşüacaktır. Bizzat ke da parmak ısırma haleti ruhiyesi, marazî hale geldiğine kanaat getirdikleri için, bu nını vermiştir. Bugünkü beynelmilel siyaler ittihadınm ve gerek onunla dost olan öyleyse ideoloji harbidir. Almanya limenin kendisi de bu bakımdan ders ve bir madunluk duygusu hâlâ devam edi sî vaziyette bizimle münasebetleri ciddî yor mu? Eğer bilfarz böyle ise ki bunu cesareti gösterebilmislerdir. memleketler menafiinin lüzum gösterdiği ile değil, hitlercilikle döğüştüğünü ricidir. bir ehemmiyeti haiz olan devletlerin haAlmanya, Lehistana yaptığı yıkıcı hadüşünmeğe realite icbar etse bile hislerişekilde tamamen tahakkukunu temin ede söyliyen İngilterede de böyle düşüFakat bu hal, yani bir taraftan nizamkikî çehresini ve siyasetini tanımak çok miz müsaid değildir ve olmamalıdır va hücumlarını, Ingiltere ve Fransaya ceğimize emin olarak takib edeceğiz.» nenler çok olabilir. Fakat bugüne ka sızlığm müşahedesi, diğer taraftan yeni lüzumlu bir şeydir. Gerek Moskova gömadunluk duygusunun izalesi şartlan ne :arşı tatbik edemiyorsa, bu, o milletlere Anadolu ajansının notu: darki manzarasile dava, yeryüzünü bir nizam ihtiyacının belirmesi, yalnız sirüşmelerinden ve gerek Türk hükumeti25 telgraftan mürekkeb olan Molo :otaliter ve demokrat iki ideoloji kut yasî, idarî sahaya aid değildir. Tanzi lerdir? Kafalarını bu gibi meseleler üze ışık olduğu için değil, havadan en şiddetli nin siyaset sahasındaki son ef alinden sontofun nutku elimize maalesef geç ve nok buna ayıran kanlı bir kürsü münaka mat, ayni zamanda bütün bir cemiyetin rine eğecek hakikî ve sabırlı Türk müte mukabelelere uğrıyacağmı bildiği içindir, ra bugün Türkiyenin siyaseti bizira için fekkirleri için, Tanzimatm yüzüncü yıl IngiJtere ile Fransa, Lehiitana havasan olarak gelmiştir. Bu arada Türkiye şasma bçnzemiyor. Yarın meçhul. felsefî, edebî kıymet hükümlerinin sar çok daha sarahat kesbetmiştir. Türkiye dönümünü idrak ettiğimiz bugün kadar dan yardım edemedilerse ve bugün de den bâhis iki telgraftan biri hiç alınmaBu harbin üstüne ideoloji damgası sıldığı bir devrenin ismidir. Fikir ve san güzel ve isabetli bir fırsat bulunamaz. hükumetinin kendi mukadderatını harbe hâlâ, Almanyaya hava hücumları yapmış ve diğeri noksan olduğu bilinmeden m yapıştırmak için, vakit henüz çok at hayatı, şiirinin şekil ve kafiyesi, cüm İlim ve tarih bakımından henüz çözül iştirak eden Avrupa devletleri grupuna mıyorlarsa, bu, başlanna belâyı davet etdünkü bültenlerimizle neşrolunmuştur. srkendir. Biz yarın ne olacağını Iesinin tarzı ve teşekkülü, düşüncesinin memiş bir düğüm, bütün bir tarih olan bağlamağı tercih ettiği malumdur. Türkimekten çekindiklerindendir. Beyanattaki noksanlık yapbğımız kontrol bildiğimizi iddia etmediğimiz için rengi ve kaynağı başka olan yeni bir fıkti on dokuzuncu asır Türkiyesi mevzuu ye hükumeti, Almanyaya karşı iki aydanHavacılığın, millî müdafaa bakımınneticesinde anlaşıldığmdan Hariciye Veteşhis koymakta erken davrana ve edebî nizam istiyor. Şüphesız Tanzi gerçekten canlı bir fikir faaliyetinin plâberi harb halinde bulunan Ingiltere ve dan muazzam rolünü anlatmak için, bu kâletine müracaat edilerek nutkun bize amayız. Fakat biz (yani sadece mattan hayli zaman evvel Türkiye Av nmı teşkil edebilir. Eğer bu gibi mülefekFransa ile karşılıkh bir muzaheret paklı kadar misal kâfidir. id aksamı Vekâlete gelen metinle itmam ben ve bencileyn düşünenler), rupa tekniğile temas etmiş bulunuyordu, kirlerden mahrum isek yapılacak güzel akdetmiştir. Bunu yapmakla, Türkiye edilmiş, heyeti umumiyesi tekrar nesroinsan şuuruna bağh her hareket Fakat diyebiliriz ki Tanzimat sıralarma bir iş var. Dünya vaziyeti dolayısile Avtam ihtiyatkâr bitarafhk siyasetini iterek, Şimdi Türk havacılığına gelelim. Dört lunmuştur. :e yalnız insiyak, yalnız menfaat gelinciye kadar, kollektif Türk ruhiya rupadan dönen ve Avrupada tahsil plân>..u..tiHiıırmııııımıllinillllin!llll!l!l
