4 Ağustos 1939 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 7

4 Ağustos 1939 CUMHURÎYET VARSPITE SKAGERRAK'DA Dündenberi İstanbulun ve Türk donanmasının misafıri olan İngilterenin Akdeniz filosu sancak gemisi Vorspayt (Warspite) Büyük Harbde, meşhur Skagerrak yahud Sutland deniz muharebesine iştirak etmiştir. Worspite'in nasıl döğüştüğünü burada hikâye etmek ısriyorum. Warspite, o tarihte yepyeni bir gemi idi. 1914 senesi girerken denıze indırılmiş clduğu için 1916 mayısının sonunda, henüz bir buçuk yaşında bulunuyordu. Çanakkale muharebelerine iştirak etmış olan Küvın Elızabet (Queen Ehzabeth) sınıfındandı. O zaman 28,500 ton çeken (şimdi bu gemiler 30,600 ve 31,000 tondur) bu drednotlann 25 mil sür'ati vardı. İngiliz deniz mühendislığinin en muvaffak olduğu bu gemiler, yalnız o zaman değil, aradan 26 sene geçtıği halde bile, İngiliz donanmasının en iyi zırhlıları addedilmektedir. Çünkü, bunları dizayın edenler, yani resimlerini çızenler, yüksek sür'at, kuvvetli topçu, ağır zırh gibi üç esası, en iyi bu gemilerde telife muvaffak olmuşlardır. Warspite, tamirde bulunan Küvin Elizabet müstesna olmak üzere, diğer üç arkadaşile beraber Amiral Evan Thomas'ın kumandasındaki 5 inci muharebe fırkasına, bu fırkada, meşhur Amiral Bıtı (Beatty) nin kumandasındaki muharebe kruvazörleri filosunun kuruluşuna dahildi. Fırkanın öteki gemileri Amiral gemisi Barham ile Valiant ve Malaya idi. O büyük deniz muharebesini bütün tafsılâtıle anlatacak değiliz. İngiliz ve Alman muharebe kruvazörleri arasında harb başladığı zaman, 5 inci muharebe fırkası muharebe kruvazörleri filosundan 9000 metre uzakta bulunuyordu. Amiral Evans Tomas, muharebe kruvazörlerinin düşmanla harbe tutuştuğunu görünce tam yolla muharebe sahasma doğru ilerilemeğe başladı. Koca gemiler, 24.5 mil sür'atle Bitı'ye yardıma koşu yorlardı. 5 inci muharebe fırkası, ilkönce üç Alman hafıf kruvazörünüır birdenbire dumanlar arasından çıktığını gördüler. 38 lik toplar, ilk salvolarını bunlara savurdular. Alman kruvazörleri, İngiliz drednotlarının en rnüthişlerile karşı karşıya olduklarını anlayınca, tam yolla bir duman perdesinin arkasına kaçtılar. Çok geçmeden Amiral Evans Tomas daha mühim bir hedef karşısında kaldı. Amiral Biti'nin yaptığı bir manevra üzerine 5 inci muharebe fırkası, İngiliz muharebe kruvazörlerine çabucak yaklaşmış, mesafe 17,400 metreye düşmüştü. Amiral gemisi Braham Alman hattının sonuncu gemisi olan Von der Tann'a ates açtı. Arkasından Valiant, Warspite ve Malaya da ateşe iştirak ettiler. İngiliz gemileri çifter çifter Von deT Tann ve Moltke'yi hedef ittıhaz etmişlerdi, Rü'yet şartları Ingiliz harb gemilerine gayrimüsaiddi c Yazan: ABİDİN DAVER Millî Şef, bugün İngiliz Amiralini kabul ediyor IBaştaraft 1 inci sahifede] Malaya zırhlısı Izmirde Misafirlerimiz şerefine Vali ve Müstahkem Mevki kumandanı ziyafetler verdiler i Yavuzdaki ziyafet Donanma Kumandınımız Amiral Şükrü Okan saat 13 te muhterem misafirimiz şerefine Yavuzda bir öğle zıyafeti vermiştir. Ziyafetten sonra, saat 15 te Yavuzda toplanmış olan İngiliz ve Türk zabitleri hususî bir vapurla Boğazda bir gezinti yapmışlardır. Gazetecilerin ziyareti Muhterem misafirimiz tarafından vaki olan davet üzerine İstanbul matbuat mü messilleri saat 16 da Worspite Amiral gemisini ziyaret etmışlerdir. Amiral gemisinin zabitleri tarafından karşılanan gazeteciler iki saat kadar gemide kalmışlar ve her tarafı gezmişlerdir. Fransız sefiresinin zıyafeti Malaya zırhlısı İzmir limanında... Bu s:rada Alman muharebe kruvazörlerinin isabetlı salvolarıle İndefatıgable kruvazörü berhava olup batmıştı. İste bu hâdıseden 4 dakika sonra, saat 16,08 d e 5 inci muharebe fırkası da, 1 7 1 8 bin metreden Alman muharebe kruvazörlerine ates açarak muharebeye iştirak etti. Şimdi 5 Alman muharebe kruvazörüne karsı 5 İngiliz muharebe kruvazörile 4 muharebe gemisi harbedıyordu. Warspite ile arkadasları, İngiliz muharebe kruvazörleri kadar sür'atli olmadıkları için, bunların biraz gerisinde bulunuyor, Alman filosunun baş tarafmdaki gemilenn çıkardıkları kesif dumanlar ve şarkta Ingilizlere gayrimüsaid olan rüyet şartları yüzünden yalnız en gerideki 2 Alman gemi5ını görebılıyorlardı. Alman muharebe kruvazörlerini en mükemmel atış aletlerıle mücehhez olan 38 liklerden kurtaran bu fena rüyet şartları o'rpuştur. Saat 16,15 te 12 İngiliz muhribi, Alman hattına hücum ettıler. 15 Alman muhribile bir hafif kruvazör de bilmukabele İng'lız muharebe kruvazörlerine saldırdılar. İngiliz muhribleri 2 Alman muhribinı batırdılar ve bunların hücumunu kısmen akim bıraktılar. 5 inci muharebe filosunun rotası üstünde iki torpil izi göründü. Zırhl'W dönerek tehlıkeyi atlattılar. İngilizierın torpido hücumu da akim kalmıstı. 5 muharebe fırkasının zırhlıları Alman muharebe krmazörleri hattının sonuncu gemileri olan Von der Tann ile Yavuzun esi Moltke'yi görebilivorlar ve 38 liklerile ^unîara ates ed°bılıyorlardı. Bu sırada 5 inci fırkanın refakatındeki îngiliz muhribleri bir hata is!emi«lerdi: Zırhlıların r>mharebe ettikleri bordadan ileriliverek £ r kanın ba«ına secme^e çalısıyorîardı. D >unların dumanları da 5 inci muharebe rr ' lcasının zaten fena olan rüyet şartlannı Fransız büyük elçisinin zevcesi Madam Rene Massigli, misafir Amiral şerefine saat 1 7.30 da Fransa sefaretinde bir çay ziyafeti vermiştir. Nezaketi ve zarafetile Warspite Skagerrak muharebesinde etrafmda kümelenen düşman. maruf olan Fransız sefiresinin davetlileri meımilerinin çıkardığı su sütunları arasında samimî bir muhit içerisinde hasbıhallerde (Bu resım, dığer bir gemiden muharebeyi sey bulunmuşlar ve geç vakte kadar sefarethareden bir İngiliz zabiti tarafından yapılmı^ır.) nede kalmıslardır. büsbütün güçleştirıyordu. Buna rağmen, mına vaki olan isabetin çıkardığı yan İngiliz sefarethanesinde ıki Alman muharebe kruvazörü, 38 lik gından ıleri geliyordu. Yangın bir saat Gece saat 22 de, İngiliz büyük elçisi lerin müthiş salvolan altında bunaldılar. sürdü ve Ingiliz gemileri, bu yüzden aSir Hugessen Knatchbull muhterem misaAlman Deniz tarihi şöyle diyor: teşlerini Moltke'ye tevcih ettiler. firimiz şerefıne bir kabul resmi tertib et Saat 16,26 da Moltke'ye de kıçından «Çok geçmeden Alman hattının son gemiştir. Bu münasebetle şehrimizdeki tngimileri 38 lik mermilerden mürekkeb ha bir isabet vaki oldu. Muhafaza ambar liz kolonisi azası Amirala takdim edilmişkikî bir trampet ateşıne maruz kaldılar. ları ve koridor bölmeleri delindi, fakat tir. Düşman zırhlılarının büyük bir hızla at torpıto muhafaza bölmesine birşey ol Misafirimiz Ankaraya gidiyor tıkları, gayet toplu, tam salvolarla ihata madı. Bu da, sulann geminin hayatî kıMuhterem misafirimiz Amiral Sır edildiler. Tekneler, çok yakınlarına düsen sımlarına hücumuna mâni oldu. Bir daCunningham bugün tayyare ile Ankaraya mermilerin tesirile titriyor ve çatırdıyordu. kika sonra 16,27 de, başka bir mermi, Ateşin daha başlangıcında Von der zırh kuşakta 50 santımetre genişlığinde gidecektir. Misafirimizi ve maiyeti erkânıTann, Barham zırhlısının attığı bir mermi bir delik açtı; bu yara, su kesiminin tam nı Ankaraya götürmek üzere dün dört ile kıçından yaralandı. Geminin en geri üstünde idi. Mermi, içeri girerek ambar motörlü iki tayyare Ankaradan şehrimize sıne inen bu kuvvetli darbe ile bütün tek da patladı, batarya güvertesini parçala gelmiştir. Dost Amiral, Millî Sef İnönü tarafınnc bir diyapazon gibi inledi ve hızlı ihti dıysa da zırh güverteyi delemedi. A) lâclarla titredi. Mermi, su kesiminin altın man hattı harbinın sonunda bu hâdiseler dan Riyaseti Cumhur köşkünde kabul eda iki zırh levhanın birbirile bırleştiği yere olurken rnesafe sür'atle 18,400 den dilecektir. girmiş, orada patlıyarak iri zırh parçaları 13,200 metreye düsmüştü.» Halkın ziyareti nı muhtelıf güvertelerın arasına savurmuşBu kısa mesafede Alman topçuları istanbul halkı yarın saat 16,30 dan on lu. Dümen makinesi kızmağa başlamıs, Ingıhzlere hayli isabet temin ve saat sekize kadar Worspite Amiral gemisini dıimen bölmesine sular dolmuştu. Fakat 16,26 da Ingilizlerin Kuvin Meri ziyaret edebilecektir. İngiliz kolonisi az^sı gemi, dümenin bir arızaya uğraması felâ (Queen Mary) muharebe kruvazöıü dün motörlerle Amiral gemisini ziyaret etketini atlattı. Yoksa Dogger Bank mu 700 metre irtifaa cıkan bir duman ve mişlerdir. harebesinde Blucher'ın başına gelen facia alev sütunu içinde direkleri ve bacaları Misafirlerimiz sergide Von der Tann'ın da başına gelebilir: ge birbirine carparak berhava olmuştu. Misafir İngiliz filosu zabitan ve müretmi arkadaki düşman zırhlılarının atesleri Saat 16,38 de AJman açıkdeniz dotebatı dün de şehirde gezintiler yaprmşlar akuıda kalabılırdı. Dümen» kısa bir du nanması görünmüstü. Amiral Biti, bu rustan sonra tekrar islemeğe başladı. Kıç donanmayı Ingiliz anavatan filosuna ka ve küçük gruplar halinde Yerli Mallar makinenin arkasındaki bölme desteklen dar sürüklemek için geri dönmek r.nrini sergisini ziyaret etmişlerdir. Misafirleri di. Tekneye 600 ton su dolmuştu. Bu verdi. Alman muharebe kruvazörleri de miz, sergide de teşhir edılen Türk mallarıyüzden kruvazör 2 derece yana vattı ve Biti'nin filosunu takiben hemen döndü r.ı son derece beğenmişler ve mubayaatta kıç tarafında çektiği su 10 metreyi buldu. ler. 5 ıncı muharebe fırkası bu emıi geç bulunmuşlardır. almış ve geri kalmıstı. Bu yüzden Alman Ingilterede buğday mahsulü «Moltke'nin etrafında kümeîenen m üaçıkdeniz donanmasının en öndeki Kö teaddid salvolardan sonra, saat 16,16 da Londra 3 (a.a.) İlk tahminlere gönıg sınıfı zırhlıları bu fırkaya ateş açmak bu gemiye de isabet vaki oldu. 38 lik bir re bu sene buğday rekoltesi takriben imkânını buldular. Altnanlar, König sımermi kömürlüklerden bırıne gırdı ve 1 5 nıfının azamî sür'ati 20 buçuk mil oldu 28.234.323 kentale baliğ olacaktır ki, valik toplardan birinin mermi asansörünü ğunu ilân etmişlerdi. Halbuki bu zırhh satî rekolteden fazladır. parçaladı. Alevler, doldurma odasındaki lar, Ingilizlerin pesine düştükleri zaman, Berlin elçimiz Almanyadan efradı yaktı. Mermi, topun hemen arka kısa bir müddet için 25 mil dahi gitmışayrıldı sında kazemat güvertesini delip geçti ve ler ve 5 inci İngiliz fırkasının yakasını top bütün numara efradile sukut etti. FaBerlin 3 (a.a.) Yerine Türkiyenm kolay kolay bırakmamıslardır. İngiliz kat Moltke ile Von der Tann, düşmanm zırhlıları azamî sür'atle seyrederek güç Tokyo büyük elçisi Hüsrev Gerede ta atış metoduna uygun bir şekilde yol ve lükle mesafeyi açabilmişlerdir. İngiiiz yin edilmiş olan Türkiye büyük elçisi sür'at değıştirerek, İngiliz zırhlılarının çok donanması Başkamandanı Amiral Celıko Hamdi Arpag, Berlinden ayrılmıştır. iyi kümelenen salvolarından hiç olmazsa hatıratında bundan hayretle bahseder. bir müddet icin, kurtulabildıler.» Alman açıkdeniz donanmasının 3 ün doğru 20 dereceye drise etmek emri veAmiral Biti, 5 inci muharebe fırkasının cü muharebe fırkasile İngiliz 5 inci mu rildi. Birşey görmek imkâm yo>k. Hafıf müdahalesini görünce, Almanlara daha harebe fırkası arasmdaki muharebe bir sis ve havada bir sürü duman var. vaklaştı ve muharebe daha şiddetlendi. 17,000 metreden başlamıştır. Saat 17 Tarette herkes neş'el'. G. ye pamuk var İngiliz Amiralı, Alrrran hattının gerideki den 18 e kadar rüyet şartları tamamıle mı diye sordum. Hem yok dedi; hem de gemileri gıbı, baştakı gemılennı de sıkış Almanlara müsaid olmuş ve İngiliz ge elime, bir eşeğin kulaklarını tıkayacak t:rmak iîtiyordu. Alman Deniz harb tan mileri yarım saat müddetle düşmanı gö kadar büyük bir pamuk paketi uzattî. hini okumakta devam edelim: remedıkleri halde onun ateşi altında kal Paketi almamla geri vermem bir oldu. «Saat 16,20 de Von der Tann 5 inci mıslardır. Çünkü: «Dikkat!» işareti verilmişli. muharebe fırkasmdan bir isabet daha alHafif sisler içinde, uzaklarda 5 du *** dı. Bu mermi, baştaretin barber zır'nını man sütunu farkettim. Görebildiğim büSimdi biraz da Warspite zırhlısında odeldi, taret muharebe harici oldu ve sıkı lup bitenlere bakalım. Geminin ikinci tün bundan ibaretti. Direk ve saire gö şıp kaldı. Taretın cepaneliklerine hemen kaptanı o gün hatıra defterine şunları rünmüyordu. 19,000 metreden Alman su basıldı, fakat merminin yangın tesıri, yazmıstır: hafif kruvazörlerine ateş açtık. Mermileduman ve gaz saçışı, infilâkın umumî za«31 mayıs 1916... Gemide silâlı ba rin sukut noktalarını iyice gördüm ama rarı çok zayıf oldu. Dığer birçok İngiliz şına etnri verilmışti. Galatea kruvazörü neye ateş ettiğimizi görmek tamamile immermilerinde görüldüğü gibi, bu merminün Amira! Biti'nin sancak gemisi Lion'a kânsız. «Ateş İdare» cihazile birkaç salnin de. isabet \aki olur olmaz hemen patcektiği su işareti biz de aldık: Simali şar vo yaptık. Önümüzdeki Barham'la Valadığı anlaşılıyor. Alevler, taret kuman kıde beş duman sütunu var. Ciddî bir liant da ateş edıyorlar. Şimdi artık Al danile birkac kişiyi yaraladı. 10 dakika şeyler olacağı muhakkaktı. Güverteleri man hafif kruvazörlerini biraz daha iyi sonra, üçüncü bir mermi bu geminin batarıslattırdım. Masalan ve kanapeleri üst görebiliyoruz. Bunlardan ikinci geminm ya zırh güvertesine girdi, kıç taretin bargüverteye çıkarttım 1 ]. Muharebe fe üstünde birdenbire büyük bir duman sübet zırhını delerek kaide silindirine kadar nerlerinin mumlarını yaktırdım. Kapıla tunu ve sarı bir alev gördüm. Önce bir nüfuz etti. Altı kişi öldü. Taretin cepa rın ve mahreclerin kapalı olup olmadık isabet sandım; fakat sonra bunlar, büyük neliklerine su basıldı. Bu taret, ancak enlarını bizzat muayene ettikten sonra, bir sun'î duman sandığının duman ve aîekaz kaldırıldıktan ve birbirine karısan ^üherkesi muharebe mevkilerine yolladım vidir; diye düşündüm. Bu gemi, hattan verte levhaları parcalandıktan sonra tekve kumandana geminin harbe hazır ol ayrılarak geride kaldı. rar atese başlıyabildi. Mermi dumanları Sür'atle sancağa dönüyoruz. 90 de'eduğunu bildirmek üzere kumanda köprive gazler, parçalanan hava manikalarınce döner dönmez, iskele tarafımızda 5 süne çıktım. Görünürde tam yolla seyredan içeri girerek ta dümen motör odaîaden bizim gemılerimizden başka birşey Alman muharebe kruvazörü göründü. rının ikisine kadar indi. Buralannı teyoktu. Direklere İngiliz bayraklarını ve Bunlar, 40 derece provamızda idiler. mizlemek için 20 dakika uğraşıldı. FaBizimle ayni rotayı takib ediyorlar ve harb işaretlerini çektirdim. kat bu müddet zarfında dümen işlemekgayet hızlı gidiyorlar. Bu, bir kara duSonra ben de muharebe mevkiime gitte devam etti. tim: Baş üst taretindeyim. (Buna B ta man kütlesidir. Ufkun üstünde Aîman «Parçalanan torpil ağlarının aksamı reti deriz). Taret kumandanı «tamam» gemilerinin direklerinden ve bacalarının bordadan aşağıya sarkıyordu; bunlar, işaretini verdi. Saat takriben 16. Topları tepesinden baska sey göremiyorum. Dedenize düsüp uskurkra takılmadan ve doldurmak ve iskele tarafına, provaya nizde bıraktıkları beyaz köpüklü izler, kocaman birer dalga halinde yükseliyor. gemi hareketsiz kalmadan evvel temiz 1] Guverteler yangınm tesirini ve yayıl Bu, gemilerin gayet hızlı gittiklerini islendi. Bu esnada telsiz alıcı cihazının ilk masını azaltmak icm ıslatılır. Kanape ve arızaları vuku buldu Mermi infilâklirı masalar, gemide yangm çıkarsa, açıkta pat ediyor. Düşman hattının 5 inci gemive ana antenlerı koparmıstı. Bereket versın 5'ansmlar diyealt güverteleri dumana boğ sine ateş açtım. masınlar yukarı çıkarıhr. Fenerıerin ABİDİN DAVER ki bu sırada gemi, çok kesif bir dumanla mumları, elektrıkler sonerse geminin içi (Yartn biiecek) sarılmıştı. Bu duman kıç taretin alt kıs karanlıkta kalmaması için yakılır. Malaya süvarisi Albay Tower kışladan çıkarkeh... İzmir 3 (a.a.) Malaya zırhlısınm limanımızda bulunması münasebetile Vali Ethem Aykut tarafından dost ve aıüttefik bahriyeliler şerefıne dün akşam Şehir kazinosunda 120 kişilik bir ziyafet verilmiştir. Geç vakte kadar devam tden ziyafette misafir bahriyelılerle Vali, Komutan, Belediye reisi, İngiliz gene^al konsolosu ve daıre müdiranı hazır bulunmuşlardır. Zıyafetin sonlarına doğru Vali Ethem Aykut kadehıni îngiliz Kralının saadetine ve dost milletin refahına kaldırmis ve Malaya komutam da hakıkî Türk İngiliz dostluğu şerefine ve Türkiye Reisionrihurunun saadetine içrms tir. Efrad sehirde gezmekte ve halktan dostluk tezahüratı görmektedir. Komutanlık ve Malaya zırhlısı yüksek rütbeli subayları, Vılâyet ve konsolosluk erkânı ziyafette hazır bulunmuşlardır. İngiliz Başhekiminin ziyaretleri İzmir 3 (a.a.) Malaya zırhlısı başhekimi vilâyet Sıhhat ve İçtimaî Mua venet müdür vekilıle bırlikte şehirde bulunan bütün hastaneleri ve dığer sıhhat müesseselerıni gezmiş, verılen izahatı dınliyerek gördüğü intizam ve dikkatten dolayı takdir ve tebrikierini beyan etmış tir. Malaya İzmir muhteliti maçını 91 İzmir kazandı İzmir 3 (Telefonla) Başta Vali olmak üzere büyük bir kalabalık önünde oynanan Malaya İzmir muhteliti maçı, Müstahkem mevki kumandamntn îzmırlılerın 91 galebesıle netıcelenmıstir. ziyafeti Cumartesi günü Malaya tenisçilerile İz İzmir 3 (a.a.) Müstahkem Mevki mirli tenisçiler karşılaşacaklardır. Malayada suvare Komutam Tümgeneral Rasim Aktoğu İzmir (Telefonla) Misafirlerimiz bugün Malaya zırhlısı süvarisi albay Tower şerefine Ordue\inde bir öğle zi şerefine yarın (bugün) akşam Beledıyede büyük bir ziyafet verilecek ve akşam yafeti vermiştir. Vali Ethem Avkut, Belediye reisi Dr. gemide gemi süvarisi tarafından büyük bir Behçet Uz, İngiliz general konsolosu, suvare tertib edilecektir. Isveç Veliahdı dünya izcilerinin içtimaında J İskoçya On binlerce izci toplayan Rover Moot, dünva izcileri içtimaı Monzıe şatosunda merasimle açümıştır. Yukarıki resimde İsveç Veliahdi Güstav Âdolf'u toplantıyı açarken görüvorsunuz. îngiliz parlamentosunun tatili Londra, 3 (a.a.) Avam Kamarasında Londraş'da bulunmıyan Attlee'nin yerine jnuhalefet fırkasma riyaset eden Amele fırkasmdan Grenwood, Başvekilin beynelmilel vaziyetin tehlikeleri dclayisile parlâmentonun 3 birinciteşrin verine 21 ağustosta tekraı içtimaa davct edilmesi teklifini mutazammın olan takriri üzerine bir tadil teklifi vermiştir. Liberallerin reisi Sinclair, pek o kadar hararet li olmamakla beraber, Grenwood'un teklifine müzaheret etmiştir. Churchill de beynelmilel vaziyeti karanlık gösteren bazı izahat verdikten sonra parlâmentonun tatil müddetinin asgariye indirilmesini istemiştir. Fransız Cumhur Reisi Lüksemburgda Lüksemburg, 3 (a.a.) Fransa Reisicumhuru Lebrun ile refikası, Garnd Düşesin daveti üzerine Berg şatosuna gitmişlerdir. Orada şereflerine bir ziyafet ve rilmiştir. Ziyafetin sonunda Fransız Reisicumhuru Büyük Harbdeki Lüksemburg gönüllüleri âbidesine bir çelenk koymuştur. Löbrön, veliahd Prens Jean'a Legion d'Honneur nişanının birinci rütbesini ihda etmiş ve Başvekil Dung'a ikinci rütbesini vermiştir. Fransa sefarethanesinde bir kabul resmi yapılmış ve bu kabul resminde Fransız sefiri Henri Camben, Löbrön'ü temsil etmiştir.