16 Nisan 1939 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 7

16 Nisan 1939 CÜMHUB;ÎTET Akdeniz Hakimiyeti ve Cebelüttarık Büyük devletlerin Akdeniz davasında en ziyade ele geçirmek istedikleri Cebelüttarık boğazı asırlardanberi daima kanlı harblere mevzu olagelmiştir vnıpa ve cîhan politikasmdraki son inkılâb ve değişiklikler iki buçuk asırdanberi devam eden ve Avrupanm daima huzuru na mâni olan büyük bir meseleyi bütün vahametile tekrar canlandırdı. Bu mesele Akdenizi Okyanusa bağlıyan Cebelüttarık boğazı üzerindefcı hakimiyettir* 70 kilometre uzunluğuıjdftki Cebelüt tarık boğazı yedi buçuk asır münha«ıran Emevî Hilâfeti Arablannın malı bulunmuş ve bu islâm devleti sukut ettikten sonra bunun yerine kaim olan İspanyol devleti boğazm ortaksız sahibi olmuştur. İspanyollar boğaza Türklerin Çanakkale ve Karadeniz boğazlanna hâkim olmalan gibi tam iki buçuk asır mutlak surette hâkim olmuşlard». İspanyanm fatihi Arab islâm ordusu kumandanı Tarık bin Zeyyad Afrikadan Avrupaya gcçtiği zaman arkasını muhafaza etmek ve kuvvetli bir üssülhareke olmak üzere boğazın şark ağzında diken gibi şimalden cenuba uzanan ve bir kaya parçası olan burnunun geri ve en mahfuz tarafında o devrin en mükemmel bir kalesini yaptırmıştı. Hâlâ surları bütün Avrupah ve Amerikan seyyahlarmm ziyaretgâhı bulu nan bu kaleye Arablar ^Cebelülfeth) nammı vermişlerdi. A Tank buüssülharekeye dayanarak bütün Iberya yarımadasmı fethettikten ve medeniyette o zamanki Avrupanm çok fevkinde muazzam bir islâm devleti kurduktan sonra üssülharekenin adı kendi namına izafetle Cebelüttanka tahvil edilmişti. Avrupa kıt'asında esaslı ilk islâm eseri olan bu kaleyi meşhur müslüman mühendislerinden Elhac Ye'iş on dört senede inşa etmişti. Garbî Avrupadaki islâm devleti îspanyadan çekildikten sonra bunların üssülharekesi Cebelüttarık da 1462 senesinde İspanyollann eline düşmüştü. 1704 senesinde İngilizler bütün Akdenize hâkim olabilmek için Cebelüttarık kalesini ve kayasını İspanyollardan zaptederek boğaza ortak olmuşlardır. Fakat İspanyollar bu ortaklığı bir türlü gurur ve azametlerine yedirememişlerdir. İngilizlerin istilâsı üzerine Cebelüttank kalesindeki bütün Ispanyol nüfusu daha şimale çekilmişti. Halk Cebelüttarıkı kaya manasını ifade eden La Roque diye tanır. Nasıl ki Ingilizler bile bugün ekseriya Cebelüttanka The Rock (Kaya) derler. Cebelüttarıktan çekilen halk daha şimalde La Roque diye bir belde vücude getirmişlerdi. İspanya kralları Cebelüttarık beldesi ahalisine fermanla vermiş olduğu hukuk ve müsaadelerin hepsi bu beldeye verilmiştir. Çünkü İspanya devleti ve îspanyol milleti bir gün Cebelüttarık istirdad edilerek ana vatana ilhak edileceğine ve La Roque'taki halk gene eski vatanına döneceğine iman etmiştir. İspanypa devleti ve Ispanyol milleti kendisinde kuvvet ve kudret buldukça Cebelüttanka hücum ederek burasını is Meşhur kayanın uzaktan görünüşü Cebelüttank limamndaki İngiliz gemilerinden bir kaçı tirdada çalışmıj, İngilterenin düşmanlari disînî gostermişti. Nihayet dahilî sîyaset Ispanyaya yardım etmîşlerdîr, ve ediyor1 kale, İstanbul ve Kireç Boğazlan Akde en mühim sahasmı burası teşkil ediyon le sırf Cebelüttarık uğrunda ve boğaza eki aczi pek çabuk patlak verip 1931 de lar. * * * nizin ancak birer kolu olan ve arkası çıkhâkim olmak sevdasile daima ittifak et kendisinin tac ve tahtına mal olmuş ve Boğazda Ingilizlerîn elindekî yer, beş maz olan Ege, Marmara, Karadeniz ve Cebelüttanka aid ! miştir. daha sonra İspanyayı dahi tarihin en kilometre murabbamda dar bir kayadan Azak denizlerini birleştirmekte olup garib bir efsane Fransa bugünkü haline düşmezden kanlı ve uzun bir dahilî harb fslâketine ibarettir. Bunun en yüksek noktası 425 ehemmiyetleri mevziidir. Cebelüttank evvel hem Atlas Okyanusunda hem de düşürmüştür. ı Avrupa kıt'asında maymunlann sermetredir. Halbuki Afrika cihetinde bu boğazınm ehemmiyeti cihanşümuldür. Akdenizde sahilleri bulunduğunu daima General Franko italya ve Almanya ile lunan sitede Cebelimusanm irtifaı 838 bestçe yaşadıklan yegâne yer bu kaya Cebelüttarık boğazınm uzunluğu Ça.gözönünde tutup Cebelüttonkın Ingilte bftraber olmaktan maksadı yalnlz kertdimetredir. Buraya yerleştiriimiş olan Al nakkale boğazına yakın olup 70 kilomet ıktır. Ingilizler bunlara dokunmazlar ve renin elinde bulunmasını kendi mülkünün smin bütün Ispanyaya hâkim olması gibi man ve İtalyan büyük kale toplan Cebe redir. Şark cihetinden şimalde Cebelüt dokundurtmazlar. Çünkü İngilizlerde ve bahrî muvasalası ve emniyeti ıçin tehlikeli muvakkat bir gayeden ibaret değildi. usı lüttankı daima ateş altına alabilir. tank kayası ve cenubda Septe Boğazı ara İspanyollarda bir itikad vardır: addettiğinden tngilizleri buradan atmağa Asıl gayesi İspanyol milletini uyandır Cebelüttarıkta maymun kalmadığı zaCebelüttarık kayasını sahile bağlıyan sındaki mefruz hattan başlar. Garbda çalışan îspanyollara daima yardımcı ol mak, birleştirmek ve kendisine eski azave bitaraf bir mmtaka sayılan altı yüz müntehası şimalde Trafalgar burnu ve man İngilizler buradan gideceklerdir. muştu. mct ve kudretini temin etmekri. Bunun metre arzındaki ovanm gerisindeki tepe cenubda Spartel burnu arasmdadır. Lehistanm istiklâl bulması Vislâ nehrin Ingiliz ve Fransız donanmalan arasın için Cebelüttank boğazına iki buçuk asır den Türk atlarınm su içmesine bağlı gibi lere ve yukarıda bahsettiğimiz Roque Cebelüttankla Septe arasında genişliği daki en dehşetli harbler hep Cebelüttarık evvel olduğu gibi Ispanyanın ortaksız hâmevkiine yerleştirilen Alman ve İtalyan 30 kilometredir. Avrupanm en cenub bir itikad. Tabyalann çoğalmasmdan etrafında cereyan etmişti. Meselâ Meş kim ve sahib olmasını ve bu suretle İspanağır toplan da Cebelüttarık müstahkem noktası Tarife burnile Afrika sahili ara maymunlara serbest yer azalmakta ve bu hur Trafalgar deniz muharebesi Cebe yanın Akdenizin en büyük ve en kudretli yüzden yiyecek bulmakta bu hayvanlar mevkini karadan tahrib edebilir. smda boğazm arzı 20 kilometredir. Bo zorluk çekmektedir. İngiliz hükumeti bunlüttank boğazınm garb methali şimalin bir devleti halini almasını tasmim etmişti. İngiliz donanması boğazm iki tarafı ğazın en dar yeri 14 kilometredir. Boğade cereyan etmişti. ann iaşesine yardım ediyor. Bu noktada İtalya ile Almanyayı hakikî sahibi İspanyollar tarafından Alzın derinliği 300 ile 1000 metre arasın 1705 te İspanyollar Cebelüttank ka kendisile hemfikir bulmuştur. Çünkü Bu maymunları Avrupaya getiren Tayasınm şimalindeki ovada ve bunun arka İtalya Cebelüttank İngilizlerin elinde bu manlann ve İtalyanların yardımile tah dadır. rıkın da başkumandanı bulunan Musa sındaki tepelerde müstahkem mevkiler undukça Akdenizde boğulacağı kanaa kim edilmediği takdirde Cebelüttarık tngiliz mıntakan bin Nasirdir. Mumaileyh şimdi kenmüstahkem mevkiini denizden mükemmevücude getirip Ingilizleri fcaradan sikıştırtine gelmişti. Almanya dahi, CebelüttaBoğazda İngilizlerin elinde bulunan di namına izafe edilen Cebelimusada pek len himaye edebilirdi. Fakat şimdi boğamışlardı. Lâkin kaya şimalde çok dik ve rık İngilizlerin elinde bulundukça cihan zın iki tarafı ve bahusus en dar yerini teş Cebelüttank ismindeki kayalık burna çok maymun yaşadığını görmüş ve bun « uçurum şeklinde olduğundan Ispanyol medeniyetinin ve iktısadiyatınm beşiği okil eden şimaldeki Tarife yarımadası ve gelince burnun uzunluğu 6000 metre ve lardan harbde istifade etmeği düşünmüşpiyadeleri bunun tepesindeki Tarıkın kaan Akdenizde emniyet içinde ve serbestyasına tahassun eden Ingilizleri yerlerincenubdaki Cebelimusa uzun menzilli bir genişliği 800 metredir. Kaya ile asıl İs tür. Nasıl ki Osmanlı ordulan orta Avru;e faaliyette bulunamıyacağını ötedenberi payı fethederken sekbanların nezareti alden çıkaramamışlardı. çok toplarla baştanbaşa teçhiz edilmiş panya arasında 600 metre arzında bitaraf anlamıştı. Bu iki büyük devlet dahilî harb tındaki köpeklerden çok istifade etmiş bulunduğundan bir harb vukuunda İngi bir mıntaka vardır. Her akşam bu mıntaIngilizler bütün siyasî ve diplomasî nülerdi. Bunların neslinden olan İstanbul fuzlarını kullanarak 1714 senesinde Üt bittikten sonra da General Franko'ya her liz donanmasının Cebelüttarık boğazm kanın iki tarafındaki demirparmaklıklı köpeklerine dokunulmamasının bir sebebi recht muahedesinde Cebelüttarıkm İngil türlü nakdî, siyasî ve askerî yardımda da durmasına ve müstahkem mevkiin mü kapılar kapatılarak geceleri mürur ve ude harbdeki yararlıklan idi. Musa dahi tereye aid bulunduğunu devletlere tasdik bulunmağı tasmim etmişlerdir. dafaasına yardım eylemesine herhalde bur menedilir. Mıntakanm şimalinde İsTarıkın keşfettiği Endülüsü feth için Cebelüttarık boğazında üç devletin bir ettirmişlerdi. Maahaza İspanyollar Cepanyolların La Linea isminde bir şehri kolayca imkân bulunamıyacaktır. 13,000 kişilik ordusile Afrikaya geçerbelüttankı istirdad davasından vazgeçme fikirde olması yeni îspanyayı İtalya ile Diğer taraftan Bingazide tahaşşüd e vardır. ken birçok maymunu da beraberinde gemişlerdi. 1727 de ve 1729 ilâ 1783 se Almanyaya sıkıca bağlamıştır. Bunun ilk Burunun Akdeniz yani şark ciheti ve tirmişti. İşte bu maymunlann bakayasi den İtalyan kolorduları ve bunlann taknelerinde İspanyollar Cebelüttankı de delili yeni İspanyanm komünist enternasviyesine gönderilmiş olması muhtemel o cenubu ve bitaraf noktaya bakan şima Avrupada Cebelüttarık sırtlannda kal « nizden ve karadan muhasara etmişlerdi. yonaline karşı Almanya, İtalya ve Japonlan Alman fırkalan ve Tobrukta ve Ro li •uçurumlu ve dik olduğundan eski za miştır. Lâkin Ingiliz kumandanı Elliot bu hü ya arasmdaki ittifaka şimdiden dahil oldosta tahaşşüd eden İtalyan ve Alman manlarda buralarınm müdafaası İngilizmasıdır. cumları bertaraf etmişti. Endülüsün fethine yol gösteren mayhava filoları birdenbire Süveyş kanalı ler için çok kolay olmuştu. Yalnız garb İkinci delili Cebelüttarık İngiliz müsmunlann îngilizlerin İspanyol toprağm Napolyon harblerinde Ingilizler deniüzerine hücum ederek burasını kapatma tarafı nispeten az meyillı ve taraçalı oldudan çekilmelerine alâmet olmamalan için ze hâkim olduklanndan Cebelüttank yal tahkem mevkii etrafındaki İspanyol top ğa çalışacaklardır. Alman ve İtalyan ğundan ve Elcezire körfezile rüzgârlara raklarında yani boğazın şimalindeki Tanesillerinin idamesine itina edilmektedir, nız karadan sıkıştmlmıştı. Bu harblerden plânları Cebelüttarık boğazı gibi Süveyşi karşı mahfuz bulunduğundan ticarî şehir sonra Ispanyol milletine ve devletine fü rife yarımadasmda ve Cebelüttarıkm karM. F. T. de seddederek İngiliz Fransız donan ve harb limanı bu tarafta tesis edilmiştir. tur ve uyuşukluk geldiği ve beynelmilel şısındaki Elcezire körfezi etrafında ve malarım Akdenizde mahsur bir vaziyete Ahalisi asırlardanberi yirmi bin kişiyi siyasette mühim rol oynamadığı malum Afrika cihetindeki sitede tahkimat vücudüşürmek olacaktır. Tevzi edilen ipek böceği geçmemektedir. Bu hesaba dört bin kişidur. Maahaza Cebelüttarıkı Ispanyol de getirmekten ve büyük toplar koymaklik İngiliz garnizonu da dahildir. tan meneden ve 1904 te cebren İspanya Cebelüttarık boğazınm tohumları milleti hiçbir zaman unutmamıştı. Harb ve ticaret limanı üç dalgakıranla Bursa (Hususî) İpek Böcekçiliği Son senelerde Fransa askerî ve siyasî ya kabul ettirilen muahedeyi şimdi İspan hususiyetleri yanm tanımamasıdır. İtalya ile Almanya Enstitüsü, havaların çok müsaid gitmesi mahfuz olup çok geniştir. Bütün İngiliz cihetten sadece Ingiliz politikasını takib Cebelüttarık dünyanın en mühim bo donanmasını istiab eder. üzerine tohum tevziatma başlamıştır. ettiğinden İspanyollann Cebelüttankın is bu tahkimatı yapmak için malzeme, müİlk parti olarak (80) bin kutu tohum datehassis ve büyük toplar vermek suretile ğazıdır. Diğer boğazlar meselâ Çanak Liman tirdadında Fransızlardan artık bir muzağıtılmıştır. Bu tohumlar Bursa ve ha heret geleceğinden ümidi kesmişlerdi. Cebelüttarık limanı eski ehemmiyetini valisile Ankaradan Karadenize kadar Bunun için İspanya kendisine yeni mütkaybetmiştir. Her sene boğazdan vasatî şimal ve şimali garbî Anadolusuna ve tefik anyordu. 7000 vapur geçmekte ise de bunun pek Trakyaya sevkedilmiştir. Rifistandaki harblerde kazandığı bazı Havaların çok iyi gitmesi koza randıazı Cebelüttanka uğramaktadır. Bütün muvaffakiyetler üzerine 1923 te İspanyamanmı yükselteceğinden köylü arasm* memleket ve bahusus zengin ve mümbit da diktatörlük kuran Primo de Rivera mahalleri İspanyanm elinde bulunduğun da bu sene fazla tohum açmak gayreti daha ziyade Cebelüttankı kurtarmak ve dan civardaki kabotaj bunların elindedir. başgöstermiştir. Her sene İpek Böcek Akdenizde İngiliz tefevvuk ve hakimiyeİngilizler erzak ve ihtiyacını civardaki çiliği Enstitüsünde açılmakta olan to tine nihayet vermek üzere faşist İtalya İspanyol ve Fas arazisinden temin ettik humculuk kursunun bu yıl Adapazarınile ittifaka taraftar olmuştu. İki büyük da açılmasına karar verilmiştir. lerinden çok para bırakıyorlar. Boğazın Akdeniz devleti yekdiğerine yardım etMerkezde muhtelif fışkırtma istasyonasıl ticareti garb ağzının şimalindeki Kamek üzere 1926 da General de Rivera ile lanna yenileri ilâve edilerek halka dağıdiks limanındadır. İspanyayı baştanbaşa M. Mussolini arasında gizli bir ittifak aktılan koza tohumlan fennî şartlar altınsulayan Vadiyülkebir nehri buraya akar. da fışkırtılacaktır. dedilmişti. Avrupanm büyük devletleri cidden boy Lâkin İspanya 1930 da Başvekilinin Evvelce sıcak mmtakalara, Antalya, ölçüşmek istedikleri zaman Cebelüttarık Diyarbakır, Aydına gönderilmiş olan todiktatörlüğünden kurtulduktan son boğazında hayat memat savaşı yapacak humlann müsaid şartlar altında fışkırKral Onüçüncü Alfons'un gerek haricî, larından halihazırda dünya politikasının dığı bildirilmiştir. Cebelüttarık limîHiımn umıunî manzarasj gerek dahilî siyasetteki zâfı tekrar ken