1 Ocak 1939 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 6

CUMîîUriYET Dünyada Gecen Bir Yılın Tarihi Yazan : M. Feyzi Togay =1 senedenberi İspanyada devam eden dahilî harbin doğurduğu felâketin lr ifadesi: Tayyare bombalarile harabezare dönen bir şehrm manzarası ün mazıye kanşan 1938 yılı bütün ayaklandılar ve 11 martta Viyana'da riyet için tarihte misli ender görül çengelli haçı olan Almanyanın bayrağıen korkunc bir sene olmuştur. Bir nı çekerek Alman ordusunu davet ettiler. defa yeni bir umumî harbin heyulâ Alman ordusu yıldırım süratile Viyanaftün dehşetile gözümüzün önüne di yı ve bütün Avusturyayı işgal etti. 10 nişti. Bereket versin son dakikada bü sanda bütün Avusturyada yapılan re devlet adamlan akıllarını başlanna yiâmla bu Alman memleketinin büyük •ıp geçen Umumî Harbi çok göl Almanya ile birleştiği tasdik edilmistir. • bırakacak afetin önüne geçmişler Çekoslovakyanm parçalanması . 1937 senesinden 1938 senesine Usebebleri arktaki Japon Çin harbilc IspanAvusturyadan sonra Çekoslovakya ıki dahilî harb gıbi iki büyük gaile meselesinin halline sıra gelmişti. Çdnkü • » 1 etmişti. Bu gailelere 1938 senesi bu devletin teşkili de Paris sulh muahe\ birçok yenisi inzimam eyledi. delerinin büyük bir hatasile maluldü. Uç ınn başında Avusturya ve bunu ta buçuk milyon Almanm yaşadığı Almanden Çekoslovakya buhranı bulunu ya hududundaki Südet havalisi Panste \vusturya Almanya ile nasıl birleşti? Çekoslovakyaya ilhak edilerek Slav ırkının bir şubesi olup dört yüz sen«den beri istiklâlini kavbetmiş olan Çeklerin îütün buhranlar vaktile sulh mu tahakkümü altına venlmişti. delerile yapılan aşikâr haksıikk Hitler 6 mayısta Romaya giderek M. an ve düşüncesizllklerden ileri gel Mussolini'ye dört gün misafir olarak Ital iman kıfaları Almanyaya ilhak edilen Avusturya topraklanna böyle girmişlerdi iştir. Meselâ Umumî Harbin so ya hükumet şefinin Berline yapmış oldumda Parisin muhtelif varoşlarmda ğu ziyareti iade etti. Almanya Avusturîğlub devletlere zorla imza ettirilen yadan sonra halletmek istediği Çekoslolh muahedelerile Avusturya împara vakya meselesinden dolayı Ingiltere, rluğu parçalanrp Alman unsurunun Fransa ve Sovyet Rusya ile harbetmek ^şamadığı yerler kendkinden tefrik edil mecburiyetinde kaldığı takdirde îtalya kten sonra küçücük bir Alman mem nın bütün müsellâh kuvvetlerile kendi ceti olarak kalmıştı. sine bilâkayıd ve şart yardım eylemesmi Hitler 14 şubatta Şuşnig'i nezdine da temin etti. t ederek kabinesine nazileri almasını Hitler, mayısın onunda Berline avdet Avusturyamn Almanya ile birleşip etmişti. Çok geçmeden Südet Alcnanlan "leşmemesini reyiâma koymasım ta artık Çeklerin tahakkümüne tahammül •> etmişti. Suşnig bu teklifleri kabul etedemiyeceklerini ilân ederek muhtariyet jse de Viyana'ya döndükten sonra istediler. Aîmanya dahi hudud boyun oaz partisinin zoru üzerine banları ye daki ırkdaşlarının hukukuna lâkayd kae getirmekten imtina etti. lamıyacağmı ilân etti. Bunun üzerine Avusturvadaki naziler Südet Almanlarile Çek hükumeti ve partileri arasmda bitaraf bir Ingilızin mutavassıtlıkta bulunmasına karar verilmişti. Bu maksadla Lord Runciman Prag'a gönderilmişti. Mumaileyh 6 ağustosta vazifesine başlemıştır. Fakat bir türlü Çek kabinesini ve partilerini Südet Almanlarma tam bir idarî muhtariyet vermeğe ikna edememiş ve Südet'lilerin lideri Henlein'i M. Hitler'in nezdine gitmesini tavsiye ederek kendisi Londraya dönmüştür. M. Hitler Südet Almanlanna hakiannı aramalannı tavsiye etmiş ve arkalannda büyük Almanyanın bulunduğuna şüphe bırakmamıştır. Çekler de esaslı mü saadekârlık göstermekten imtina ettiklerinden eylulün on üçünde Çekoslovakyanm her tarafında kanlı musademeler olmuş ve Çekoslovakya seferberlik ilân etmiştir. Bu hareketi Almanyayı büsbütün tahrik ve iğzab etmiştir. Almanyanın müdahalesi muhakkak olduğundan İngiliz Başvekili Çember layn 15 eylulde tayyare ile Almanyaya gelip Berchtesgaden'de M. Hitler'le görüşmüştür. M. Hitler artık Südet Almanlarınm Çek idaresi ve camiası içinde yaşamalarma imkân kalmadığını ve meselenin esasından halli icab eylediğini bildirDünyayı yeni bir felâbetten kurtaran tarihî bir toplantı: Münih konferansmda mişrir. Çemberlajit. Hitler, Mussolini ve Daladye bir arada İngiliz Başvekili bu teklifleri Londranımaktan imtina etmeleri îtalya ile Al lerdi. da kabinede müzakere edeceğini bildire seksen milyonu bjlmustur. manyanm hoşnudsuzluğunu celbetmiş 1938 senesinde de Selânikte Baîkan rek dönmüştür. İngiliz Başvekili Lon Karpat Ukraynası draya gelen Fraıreız Başvekili ve Hariİtilâfı namma General Metaksas'la BulÇekoslovakyada bir milyon Macarın tir. ciye Nazırile de görüstükten sonra Çe gar Başvekili doktor Köse îvanof ara Ceneral Franko'nun kuvvetleri 26 yaşadığı yerlerm de Macaristana terkı koslovakyaya bazı tekliflerin yapılma Münih konferansmda kararlaştınlmıştı. marta Katalonya ile Valansiya'yı ikiye sında imzalanan anlaşma ile Bulgarıslan sım kararlaştırmıstır. Fakat bu teklifler Fakat Macaristan bu yerlerden başka ayıarak Akdenize inmişrir. Kânunuev Nöyyi sulh muahedesinm vazetmiş olduAlmanyayı tatmin edecek bir mahiyette Çekoslovakyayı teşkil eden dört büyük velin son günlerinde dahi dört îtalyan ğu askerî tahdid ve kayıdlardan kurtuldeğildi. parçadan biri bulunan bütün Rütenya göıüllü fırkasmın iştirakile Katalonya muştur. Bu anlaşma ile TürkiyeBulgaris Bunun hakkında görüşmek üzere Çem yı da istemiştir. Lehistan dahi Macaris nın üzerine büyük bir taarruza başlamış tan ve Türkiye Yunanistan hududla berlayn ikinci defa 22 eylulde Alman tanla hemhudud olmak için Macarista ve hayli ilerlemiştir. nndaki gayriaskerî mmtakalar Tİ!ga edalyaya gelmiş ve Ren arazisindeki Godes nın davasını teyid etmıştir. 27 devletin iştirak ettiği Londradaki miş ve Türk ordusu EdİTaeyi işgal eyleberg'de M. Hitler'e mülâki olmuştur. Bu yüzden Macaristanla Çekoslovak adıemi müdahale komitesi Milletler Ce miştir. Alroanya devlet şefi uzun görüşmeğe lü yanın anlaşmalanna imkân görülmedi Uzakfark harbi miyeti gibi hüküm ve nüfuzdan mahrum zum görmeyip Çekoslovakyaya bildiril ğinden iki tarafın daveti üzerine Alman1937 senesi temmuzunda başlamîç < * • ve âciz bir müessese halini almıştiT. mek üzere hazırladığı son talebleri İn ya ile İtalya hakem olmuşlar ve Rütengiliz Başvekilinin eline sunmuştur. ya'nm Karpat Ukraynası namı altmda îngiliz Başvekili bu tekliflerin Çekos Çekoslovakya federasyonu dahilinde lovakya tarafından kabul edıleceğine müstakil bir devlet olmasmı kararlaştır pek ümidvar olmamakla beraber Prag'a mışlardır. Bu karara Lehistanla Maca bildirmeği kabul ederek Londraya dön ristan pek de razı olmak istemediklerinmüştür. 24 eylulde İngiliz Başvekilinin den Almanya Çckoslovakyadan artık bir avdetini müteakıb Almanya Çekoslo karış yerin alınrr.asına müsaade etmiyevakyaya bir ültimatom vermiş ve eylulün ceğini bildirmiş ve bu suretle yeni Çe sonuna kadar Südet arazisinin terki icab koslovakvayı himaye etmiştir. eylediğini ve 28 eylule kadar tnüsaid bir îngiliz İtalyan anlaşması cevab verilmediği takdirde umumî sefer1938 senesinde Avrupa sulhunu tehberlik yapacağını bildirmiştir. did eden büyük meselelerden biri de Lıgil 27 eylulde İngiliz Başvekili Çember tere ile İtalya arasındaki Akdenize, Kılayn Mussolini'ye müracaat ederek son zıldenize ve Afrika ve Arabistana aid me bir görüşme yapılması için Almanyada selelerden neş'et eden zıddiyetti. îtalyaki umumî seferberliğin ve ültimatom nm Habeşistanı zaptederek Kızıl deniz müddetinin bir gün temdid edilmesi icin ve Hind Okyanusu'ndaki mevkiini sağ Hitler nezdinde tavassutta bulunmasını lamlaştırmış olması İngiltereyi telâşa durica etmiştir. şürmüştü. îtalya gizlice umumî seferberliği yapBahusus Mısırın ve İngiliz Mısır Alman Devlet Reisi. Avusturyamn ilhakından sonra, halk arasında mış olduğu halde bu müracaati kabul Sudanmın yegâae hayat membaı olan lan asıl Çindeki Japon askerî ve bahrî Balkanlarda ederek Almanya devlet şefi nezdinde Nilin Habeşistandaki membalarına dair icab eden rica ve teşebbüste bulunmustur. İngilterenin vaktile Habeş İmparatorunÇekoslovakyanm parçalanması ve Al harekâtı 1938 senesinde de devam et Hitler buna razı oldugundan 29 eylul dan aldığı teminatm suya düşmesinden raanyanın siyasî ve iktısadî nüfuzu altı miştir. Senenin son günlerinde Hindiçinî yade Münih'te Hitler, Çemberlayn, Mus İngiltere müteessirdi. na girmesi üzerine orta Avrupanm eski solini ve Daladye toplandılar ve Sidet ittıfak zümresi Küçük İtilâfm ehemmiye nıbasındaki Pakhoi limanı da Japonlar Bütün bu meselelerin bir anlaşmaya arazisinin on günde Almanyaya terk ve Lı kalmamıştır. Zaten bu ittifak Maca tarafından ısgal edıldığinden bütün Çin bağlanması hakkında 16 nisanda İngılteteslim edilmesi hakkında mutabık kal r.stana karşı idi. Macaristan Almanya sevahili ve umum demiryolları ve en re ile İtalya ara^ında bir muahede imzadılar. ile hemhudud olup silâhlanmış oldugun mümbit yerleri Japonya İmparatorluğulanmıştır. Lâkim bu muahedenin tatbik Alman ordusu 1 teşrinievvelde Çekos mevkime konulması İspanyadaki gönul dan Çekoslovakyadan mühim miktarda nun eline geçmiş oluyor. Japon ordulan lovakya arazisine girmiştir. 3 teşrinievvel lülerin iyice geri alınması şartma bağlan arazi ve bir milyon nüfus aldığından Çe için Çinin karadan haricle olan muvasakjoslovakya için Küçük İtilâfın hikmeti lasmı kesmekten başka bir iş kalmamışde de Leh ordusu eski Avusturya Silez mıştı. tır. vücudü kalmamıştır. ya'sı Teşen arazisini işgal eylemıstir. Senenin sonuaa doğru îtalya on bin Japonya Çinde kendisile müttefik ola5 teşrinievvelde Çekoslovakya Cumhur Romanya Macaristana karşı politikagönüllüyü geri çektiğinden muahede tatcak bir hükumet kurup bununla sulh akReisi Beneş istifa eylemiştir. Almanyaanda daha ziyade kendi ordusuna ve habik mevkiine kcnulmuştur. Bu muahedeya yeni ilhak edilen arazi 26,680 kilo r.cî münasebatına güvenmektedir. Yu detmeğe karar vermiştır. de, İngiltere Akdenizdeki menfaatinin metre murabbaıdır. Almanvanın nüfuîu Senenin son günlerinde Siberya sulaİngiliz İmparatorluğu kısa muvasala yol goslavya ise Belgrad muahedesinin akdi rmda Japon gemilerinin balık avlama larımn buradan geçmesinden ibaret bu Lzerine Macaristanla da dost olmuş larma aid ahdî ahkâmı Sovyet hükumeti tar. lunduğunu kabul etmiş ve lâkin bu deniOrta Avrupadaki itilâfın zayıflama askerî sebeblerden dolayı tahdid etmek zin İtalyanın butün varlığı meselesı bu ana mukabil Balkan İtilâfı kuvvetini istedığinden mühim bir ihtilâf çıkmıştır. lunduğunu kabul etmiştir. nuhafaza etmektedir. Erkânıharbiyeleri Bunun sonu yeni yılda belli olacaktır. İtalya Fransa zıddiyeti Hulâsa: Gayet ağır ve tehlikeli bir sereislerinin ve Hariciye Nazırlarının topİngiltere ile İtalyanın anlaşmış olma lantıları muntazaman devam ediyor. neyi atlatmış olduk. Yeni yılın beynelmilan Akdenizi tamamile huzura kavuş I 937 senesinde Yugoslavya ile Bulga. lel politika noktasından da mes'ud ol turmamıştır. Çünkü kânunuevvel içinde listan ebedî dostluk muahedesi akdetmiş masmı dıleriz. îtalya parlamentosunde ve bütün İtalyada Tunusun, Korsika adasının ve asıl Fransadaki İta.ya hududundaki üç vi lâyetin ve Fransız Somalisi'nin İtalyaya ilhakı lehinde nümayişler yapılmişhr. Fransada dahi mukabil nümayişler ya pıldı. İtalya 1935 senesi iptidasmda Fransa ile akdetmiş olduğu Roma muahedesini de feshetmiştiı. İtalya Umumî Harbde Fransa tarafından kendisine vaid ve taahhüd edilen araziyi istemekte kendisini artık büsbütün serbest saymrçtrr. tspanya meselesi Üç senedenberi İspanyada devam ederek Avrupa sulhunu tehdid eden İspanya meselesi 10,000 İtalyan gönüllüsünün geri alınması üzerine bir derece vehametini kavbetmiştir. Lâkin İngiltere ve Fransanm General Franko'nun hukuku düvel nazarında muhariblik hakkını ta Alman kıt'alan, Çekoslovakyadan alınan Südet rmntakasına böyle girmişlerdi Uzakşarkta devam eden kanlı harbden korkunc bir manzara Japon tayyareleri bir Çin şehrini bombalarda yakıyorlar