16 Nisan 1937 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 7

16 Nisan 1937 CÜMHUSTTET HAMID IHTIFALI Dün büyük şairin hatırası taziz edildi Dün akşam, yüksek tahsil gencliği ve Unrversite profesörleri, Ünıversite konferans salonunda Hâmıdın hatırasmı taziz etmek üzere muazzam bir ihtifal yaptı. Ihtifale, Istanbulda yüksek tahsilde bulunan bütün gencler iştirak etmiştir. îhtifal tertib heyeti büyük ölünün rozet halinde resimlerini teksır ettirmiş ve bütün gencler göğüslerini bu rozetlerle sülemişlerdi. Konferans salonunda kürsünün üst tarafma Hâmidin, siyah bir örtü sanlmış portresi astırılmıştı. Ismet Inönü dün akşam saray Bosnaya hareket etti Üniversitede yapılan muazzam toplantıda Fuad Köprülü, Mithat Cemal, İsmail Habib, Ali Nihad ve gencler konferanslar ve hitabelerle Hâmidin edebî kıymetini tahlil ve ilâ ettiler Fuad Köprülünün konferansı Merasime, tam saat 1 7 de bütün hazırun tarafından hep bir ağızdan söylenen lstiklâl marşile başlandı. Saylav ve profesör Fuad Köprülü kürsüye çıkarak toplantınm sebebini izah ederken, bütün gencliğin, bütün Türk milletinin bir gün evvel gözyaşlarile toprağa tevdi ettikleri aziz ölüyü anmak ve bir an tekrar beraber yaşamak için burada toplanıldığını söyledikten sonra şöyle devam etmiştir: « Türk milletinin birçok meziyet ve faziletlerile beraber daima takdirlerle karşılanacak kadirşinashğı da vardır. Türk milletinde, her milletten daha fazla görülen bu kabiliyet bir an'ane haline girmiştir. Bu toplanü ile bugün ecdadın bu an'anesine sadık kalmdığı da ispat edilmiş oluyor. Hâmid dün ebediyete kavuştu. Onu topraklara tevdi ettik. Fakat Hâmidin yaptığı işin azameti, bu millet için gördüğü hizmetlerin büyüklüğü hiçbir zaman, ne bizim, ne de hafidlerimi zin zihninden silinmiyecektir. Şmdi benden sonra söz söyliyecek olan arkadaşlanm, Hâmidin görmüş olduğu işlerin azamerini, daha şümullü bir mana ile tebarüz ettireceklerdir. Ben burada yalnız Hâmidin san'at, edebiyat ve kültür tarihiode yaptığı büyük hizmetlerin küçük bir hulâsasını yapmak istiyorum. Diyebilirim ki Hâmid, başka milletlerde Jjillijaç neslin yapamıyacağj şeyi tekbaşına yaptı. Hâmid, şark kültürünü nekadar geniş bir mana ve şümulle benimsemiş idiyse garb kültürünü de o derece benimsemiş, o nisbette salâhiyettar bir kavrayışla bu iki kültürii san'atkâr ruhu ve kabi liyetile mezcederek işlemiştir. Bu imtizacla doğan eşsiz kudret, eski san'ah yıkmağa, ideolojisile yeni san'atı yaratmağa muvaffak oldu. Hâmidin yaratmış olduğu san'atı kemal derecesine getirirken yaptığı gayretleri izah etmek için büyük zamanlar lâzımdır. Halbuki biz burada yalnız o büyük ölüyü anmak ve taziz etmek için toplandık. Sizin içinizden yeti şecek genclerin, onun hatırasmı, silinmiyecek bir şekilde maziye nakil ve maledecekleri ümidile sözüme nihayet veri yorum.» Edib İsmail Habib ve doçent Ali Nihad söz söylerlerken ölümün gölgesi dahi yadırganıyor. Onlan hilkat genc olmak üzere yaratmış: A pollon heykeli gibi. Gencken de genc, ihtiyarken de delıkanlı. Ve hayatiyet kudreti değil midir ki altı asrın peylpaye sütımlarına bir dayandL O muazzam bi nayı alşağı etti. Ve enkazı altından güzel o hakikaten güzel varlığı ile genc, dinc ve parlak doğdu. O hayatiyet değil midir ki Hâmide kendi yolunda bir faninin yapabileceği herşeyi yapmak kudretini verdi. Bir taraftan edebiyatm özü demek olan lirizmde ilk ve büyük inkılâbı yaparken diğeT taraftan Türk san'atınm elim bir boşluğunu ruhunun yük sek hamlelerile dol durdu. Ondaki lirizm bir bomba gibi infilâk etti. Türlü ihtiyac ların onun üzerine yığdığı şekil kayalannı pamuk id ipn yapüan attı. bdebıyatımıza Bâm rozetler bir Hâmid getirdi. O hayatiyet değil midir ki mahdud zihniyetli muanzlannm hücumlan karşı sında onu estetiğinin demir zırhma sardı. Bir an gerilemedi. Bu inkılâbm o rakibsiz alemdan açtığı yolda yürüyen dört edebî mektebm zafer savaşlan üstünde yalnız bir melekissıyane gibi durmadı. Bizzat didındi. Bu bir asra yakm savaşı yapan delikanlı kahraman sonuna kadar didindi. Toprağa verdiği alnmda henüz ter taneleri incileniyordu. O, hiç birşey yapm'amış dahi olsa yalnız bu didinmesi, alın terine değer veren kadirşinas Türklüğün sonsuz şükTanma lâyıktır. yuğuran kuıvvetli dehası bebekliğinclen doğmuştur. Her büyük jaîr ruhunun bir köşesinde muhakkak bir beşik sallanır. Şair ya bebekrir, ya rüşdün ta kendisidir. Reşid değildir. tkisi arasında bocalıyan ne mütefekkirdir, ne de şairdir. Büyük Hâmidin bütün cazibesi, bütün tezadlan bu Pravda'mn bir makalest kaynaktan gelir. O, hakikaten ruhunu fra Belgrad 15 (Hususî) Pravda gabiate yaslamıştı. zetesi bugünkü başmakalesinde dün ne? Tabiatin en ince sesî ve iduygusundan en müthiş feveranlanna kadar herşey onda vardı. Klâsik şürden (espri modern) dediğimiz san'at tekniğine kadar bütün edebî yürüyüşlerin izlerini onda görmek kabildir. tşte aziz Türk gencliği, Ölüm gozümüzün önünde böyle bir kâinau yıktı. Artık inanabiliriz ki o hiç birimizi affetmiye cektir. Feryad bu gülsendeki ahengi siyehten Biz hayatın acı sandığımrz realiteleri karşısmda şair olmıyalım. Onlan akıl ve mantığın sekineti içinde mütalea edelim. O zaman görürüz ki içimizde Hâmid kadar bahtiyar bir fani azdır. Ona ağlamak değil, gıpta etmek lâzımdır. Eğer ağla mak lâzımsa şehabı sakib gibi karanlıkta biran parlayıp sönenlere ağlıyalım. Hâmid kutub yıldızı gibi daima pınl pml parlar. Lâkin kabil mi? Keşke her düşündü ğümüzü yapabilsek? O zaman Hâmidin cenazesini bir tank gibi duygusuz ezip geçen güneşe haykırmak istiyonız: Ey sems M hâliki seherdir Çeşmin o amayi nur manzar Sonsün ki bu hale bihaberdir Basvekilimiz Belgradda Kalemaydanı hayvanat bahçesini geziyor IBastarafı 1 Inci sahifede] Bosna) ya hareket etmişlerdir. Bu tarihî şehirde Türkiye Başvekiline muazzam bir istikbal merasimi haziTİanmıştır. İsmet İnönü ile refakatindeki zevat Sarayevo'dan Mosta, Bokakotosvka, Dubrovnik yolile Split limanma gidecekler ve oradan Belgrada döneceklerdir. Adriyatik kryılannda yapılacak olan bu gezintinin pazara kadar devam edeceği tahmin edilmektedir. 4 i redilen tebliğin ehemmiyetini tebarüz et tirerek, Türk ricalinin Belgrad ziyareti nin geniş siyasî ehemmiyeti haiz olduğunu ve Yugoslavya ile Türkiye arasmda şimdiye kadar en ufak bir ihtilâf bile çıkmadığmı ehemmiyetle kaydettikten sonra, ahiren Yugoslavya ile Italya arasında akdedilen anlaşmalann Türk ricalinin tasviblerine de mazhar olduğunu yazmaktadır. Başvekilımizin seyahatinden başka hatıra: İsmet İnönü ve doktor Rüştü Aras Sofyadan geçerken Bulgar Basvekilile beraber Gazetelerin mütaleaları Belgrad 15 (A.A.) Matbuat, Türkiye Başvekili İsmet İnönü ile Hariciye Vekili Doktor Tevfik Rüştü Arasın Belgraddaki ikametlerine müteaddid makaleler tahsis ediyorlar. Politika gazetesi diyor kiî «Evvelâ, ebedî BulgarYugoslav dost luk pakhnın akdi üzerine hâdis olan vaziyet, sonra da Yugoslavya ile Italya arasmda ahiren imza edilen siyasî ve ekonomik anlaşına mevzuu bahsoldu.. İsmet İnönü, Tevfik Rüştü Aras ve Stoyadinoviç tebliğlerinde, bütün bunlann iki devBaşveküımız Avala'da meçhul asker abidesine çelenk koyduktan sonra let dış siyasasının takıb ettiği hedefe, bitrairte tarafından çaya davet olunmuşlarTimes'in bir yazist tabi ki bu cihet çok mühimdir Balkan dır. Antantı çerçevesi içinde ve Milletler CeDün şehrimize gelen Times'in Istanbul Balkanlarda son zamanlardaki siyasî miyeti paktına uygun olarak, tamamen muhabiri yazıyorı faaliyet, bu seyahate, mutad bir nezaket tevafuk ettiğini, tesbit etmektedirler. «General İsmet İnönü, refakatinde ziyaretinden daha fazla ehemmiyet cel Bunun içindir ki, Doktor Aras, gaze Hariciye Vekili Doktor Aras olduğu hal letmekte olduğu gibi, bu hafta zarfındatemizin bir muharririne, Balkan Antan de dün akşam; Yugoslavya Başvekili ki Belgrad konuşmalarının, 1933 te mü .; tına ve onun faaliyetine tam bir inanla §u M. Stoyadinoviç'in geçen son bahardaki teveffa Kral Aleksandr'ın Tüîkiyeyi zisözleri söyliyebilmiştir: Türkiyeyi ziyaretini iade etmek üzere yaretinden sonra iki memleket arasmda « Gerçek, bizde Balkan AntanrinBelgrada müteveccihen hareket etmiştir. ıçılan sıkı teşriki mesai devresini bir kat da yeni hiç birşey olmamıştır. Banşı arzu daha tarsin etmekle neticeleneceği şüpheediyoruz, istiyoruz ve elde edeceğiz. Ba Azimetlerinden evvel General İsmet sizdir.» tıda çok ihtilâtlar mevcud. Bizde kimse İnönü ve Doktor Aras burada Ingiltere sefaretinde, büyük elçi Sir Percy Lor Ahşab deniz vasıtaları membunlan istemiyor.» Ismail Habibin tahlilleri Hâmid bir zafer sembolü idi. Onun için tefne dalı gibi alından alına intikal etri. Gerek çağdaşlan, gerek evlâdlan onu bir dâhi olarak tebcil ettiler. Hâmid, Türk ruhunun Olemp'e uzanan rökoru, Hâmid Türk yurdunun Bosforudur. Bebekte doğdu. Muhterem hayat ve san'at arkadaşı Bayan Lüsyen Hâmidin Ali Nihadın hitabeti beni tekzib etmiyeceğine emin olarak Fuad Kpörülüden sonra Universite söyliyebilirim ki bebek yaşadı.» Edebiyat şubesi doçentlerinden Ali Ni Ali Nihad Hâmidin şiirlerinden bazı had Tarhan Hâmidin hatırasmı taziz etlannı okuduktan sonra sözüne devamla tikten sonra hitabesıne şöyle devam et dedi ki: miştir: « Şairliğinin en büyük delili bu be« Insanlar vardır ki yaşadıklan bekliğidir. Ve gene bu bebekliğidir ki ozannolunur. Insanlar vardır ki yaşarlar, sararak birşeyler yaparlar ve ölürler. Beşeriyetin nu felsefenin girdibadlanna kadar çıkarmıştır. Ebe bazı seçkin simalan toprağa düştükten semavata sonra da yaşarlar. Ve nihayet bu zümre diyet mayası Hâmidin tıynetinde çok içinde müstesnaları vardır: Onlar ziha yüksek bir nisbette mevcuddu. O nisyat değil; bizzat hayattırlar. Hâmid, on bette fanilikten kaçmış, bekaya inannuşlardandrr. Hâmidi toprağa tevdi ederken tı. MetaBziği munis bir şiirdi. Ve işte derin bir teselli duyuyoruz: Çünkü dün Hâmid aşk ve hüsnün mabedinde kapanTürk milleti bir kere daha ölümden inti mamış akıl ve mantığı o atmosfer içinde kam almıştır. teenffüs etmemiş yani bebeklikten biraz Hâmid bir fani olmamak için yaşadı, kurtulmuş olsaydı rmıhakkak ki şiir de bu savaşta muzaffer oldu. Ne mutlu ona! hasınm sırrına eremiyecekti. Onun nazaOnda öyle tükenmez bir hayat kayna rmda dünya değirmenim sevgi çocuğu çeğı vardı ki!.. Ölüm insanlan adım adım virir. takib eder. Herkese her an yetişebilir. Eder tıflt muhabbet âsiyabı ulemi tedvir Hele bir yaş vardır ki ölüm o yaşa gele nin omuzbaşındadır ve hiç yadırgamaz. Hâmidin vatanperverliği, aşkı, inkılâbLâkin Hâmid gibi insanlann izi üzerinde cılığı, filozofluğu ve bunlan bir arada Meraiime gelenlere rozet takuıyor Ali Nihaddan sonra değerli edip ve münakkid İsmail Habib Hâmidi ilk tanıdığı günden bugüne kadar kendisile olan temaslannı, edebiyat san'atı hakkındaki mubahase ve münakaşalannı uzun uzadıya anlatarak Hâmidin fıtratinde mevcud san'atkâr kabiliyetini uzun uzadıya tahlil ettikten sonra eserlerinden bir çok parçalar okudu. Kıymetli arkadaşımızın bu şayanı dikkat konferansını yalekette inşa edilecek rın ayn bir yazı halinde karilerimize su smı dolduramıyan bir zümre taşıdı; bu, Basvekilimiz İsmet İnönü Halicdeki Söz söyliyen gencler nacağız. meşrutiyettedir. Bundan sonra da genclik namma söz 'abrika ve Havuzları gezerken bilhassa Mithat Cemalin hitabesi Hâmidin tabutunu bir kolundan bir söyliyen Hukuk fakültesi müdavimlerin Denizcilik kulübü ve Van gölü için yaİsmail Habibden sonra da şair Mithat millet, bir kolundan bir devlet tutarak den Nusrat Safa Coşkun bir nutuk söyli pılan 25 kadar bot üzerinde durmuş ve bizde tersanenin kurulmasmdan evvel Cemal söz aldı ve şunlan söyledi: kaldırdı; bu, cumhuriyettedir. yerek Hâmidin Türk edebiyat tarihin demir inşaatm esasım teşkil edebilecek « Hâmidi ben 33 yıl evvel tanı Hürmet yalnız ölüme karşı yalan soy deki mevkiini tahlil etti. Genc hukukçuyu ahşab deniz vasıtalan inşaatma ehem dım. Sizin yaşınızdaydım, sizin oturdu lemez. Dün Hâmidin cenazesinde çiçek takiben Edebiyat fakültesi müdavimlerin miyet verilmesi lüzumuna işaret et ğunuz sıralarda oturuyordum. O sene ten gözyaşma kadar her şey onun için den Ibrahim Kutluk, büyük şairin «Sairi hâmid Avrupadan Istanbula gelmişti, güzeldi. Ve onun için Hâmidin cenaze iazub» unu okudu. Daha sonra Mustafa İktısad Vekâleti Ticaret Odasından Çamlıcadaydı. On dokuzuncu asrın bü alayı bir ölüm bayramı oldu. Kemal Ergenekonun Hâmid için yaz haricden gelen kotra, yat, kik, bot ve sayük fikir adamı «Ronan» ın dediği gibi Dün Maçka caddelerinde, saat dörtte mış olduğu mersiye okundu. re gibi her nevi ahşab deniz vasıtalanbüyük dünyalar dağlardan çıktı. Çamlıca ölüm güzeldi. Saat 19 a kadar devam eden bu mera nm ithalinin menedilmesi takdirinde tepesi de, Hâmide eserlerinin nazil ol Arkadaşlar, memleket içinde imallerinin kabil olup sim heyecanh yüksek tahsil gencliğinin olmadığını, ihtiyacm karşılanıp karşı duğu dağdı. » Yeni Türk rejimi iki büyük karanlığı anamıyacağını ve bu işle uğraşanlarrn ; Mithal Cemal Çamhcada Hâmidle boğdu: Taassubun karanlığını, cehale saygılarile nihayet bulmuştur. nasıl görüştüğünü anlattıktan sonra kon tin karanlığını... Fakat dün gördük ki Hâmid için bütün Halkevlerinde miktarını sormuştur. feransma devamla: yeni rejim ölümün karanlığını da azalttı. ihtifal yapılacak « Çamlıcadaki ilham adamını dün Eğer hâlâ etrah siyah görenler varsa Ankara 15 (A.A.) Haber aldı Bursa Lisesinden Yetişenlegömdük. Universite gencleri, Hâmidin, güneşten şüpheye düşmiyelim, sakatlann rin çayı ğımıza göre bütün yurd içinde, ölümü en tabutunu, siz ellerinizde taşıdınız. Bak içinde en çok acıdığımız körlere bir kere Bursa Lisesinden Yetişenler cemiyeti tım da kendi kendime dedim ki: Bir ölü daha acıyahm. Birinin dediği gibi: «Gü derin bir teessürle karşılanmış olan Abdül önümüzdeki cumartesi günü Parkotel bundan daha ziyade nekadar yükesilir? neşi görmek için insanın gözünde güneş hak Hâmid adma 21 nisan çarşamba gü salonlarmda bir danslı çay tertib etmişFakat bu anda onu top arabasına koy ten bir zerre olmalıdır.» nü bütün Halkevlerinde bir toplantı ya tir. Çay saat 15,30 da başlıyacak ve gedunuz. Edebiyatın büyük adamını memce geç vakte kadar devam edecektir. Arkadaşlar, pılacaktır. leketin dimağı ordunun kalbine emanet Asırlar daima yüz sene değildir, bir Edebiyatımızın en yüksek şahsiyeti oetti: Baktım da kendi kendime dedim ki asır bazan 83 bazan 86 yıldır. Ve bu Fransızca şiir yazan ecnebi bir insan öldükten sonra bundan daha zi asrın adı bazan 83 yaşmda ölen Viktor lan Hâmidin hatırasmı tazim ve taziz için şairler yade nekadar bahtiyar olur? Fakat bu Hügodur; bazan da 86 yaşında ölen mevcud 167 Halkevinde yapılacak olan Pariste, Fransız edebiyatının meşhur anda cenazenin üstünde Atatürkün al Abdülhak Hâmiddir.» bu toplantılarda büyük şairin hayatı ve simalanndan müteşekkil bir heyetin hi * tın çiçeği bir meşale vakarile yürümeğe Mithat Cemal sözünü bitirince, Dahi şahsiyeti etrafında konuşmalar yapıla başladı. liye Vekılinden büyük ölü hakkında ge cak ve eserlerinden muhtelif parçala mayesi altında, 1937 sergisi münasebe • tile bir eser neşredilecektir. Bu eser, ec Mekteblinin eli, ordunun kalbi, Ata len şu telgraf okundu: temsil edilecektir. nebi şairlerin Fransız dilile yazdıklan şitürkün armağanı... Hâmid üç şerefi beş « Türk milletinin ve Türk sariahHâmid için toplantı irlerin mecmuasıdır. dakikada tayyetti. nin büyük kaybını bir millı malem ola Eminönü Halkevinden: 1933 senesinde, bu mecmuanın birinci Arkadaşlar dün bir defa daha gör rak karşdamakla ve derin bir acı duy Büyük şair Abdülhak Hâmidin hatı cildi neşredilmiş ve çok büyük bir rağbet dük ki eğer sahici adamsak yeni rejim maktayız. Bütün Türk milletinin hissetüği dirimizin de, ölümüzün de bahtiyar ola bu maleme örnek olmak hususunda gös rasını taziz maksadile bu akşam (16/4/ görmüştü. Mecmuayı tertib ve neşreden terdiğiniz heyecan ve saygıya işlirak e 937 cuma) saat 20,30 da Evimizin Ca heyet, birinci cildin gördüğü bu büyük cağı rejimdir. rağbetten cesaret alarak bu defa, Paris Size kendi yaşadığım 3 rejimi 3 ce der hepinize taziyetlerimizi ve sevgileriğaloğlundaki salonunda bir toplantı dü sergisi münasebetile, ikinci cildi neşre mizi sunarım.» nazede göstereceğim: zenlenmiştir. karar vermiştir. Eser 1937 senesi sonunNamık Kemali bir imamla üç hamal Dahiliye Vekili ve Cumhuriyet Halk Bu toplantı için ayrıca davetiye yok da neşredilecek ve gönderilen şiirlerin en gömdü; bu, saray devrindedir. Partisi Cenel Sekreleri güzelleri arasında Vur'a çekilecektir. tur. Herkes gelebilir. $. Kaya Fikretin cenazesini Aşiyanın iki oda