1 Ağustos 1936 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 7

î Agustos 1936 Millet Meclisi coşkun bir gün yaşadı CUMHUBİYET Millet Meclisinin dünkü içtimaından umumî [Baştarafı 1 inci sahlfe&el tale yapan, Büyuk Millet Meclisi 1936 yılı bütçesine 51 bin küsur liralık tahsisat koyan lâyihalar kabul edıldıkten sonra Montrö mukavelenamesinin tasdıkına daİr olan kanun lâyıhasının müzakeresine geçıldı. Hariciye Vekılı doktor Tevfık Rüştü Aras alkışlar arasında kürsüye geldi ve şu beyanatta bulundu. Arkadaşlarım, Boğazlar işi hakkmda Kamutaya cvvelce takdım edılmış olan Beyazkitab, alâkadar de\letlerle aramızda teati edilen noktaları ihtiva ediyordu. Bu sabah takdım edılen 2 numaralı Beyazkitab, Montrö Konferansı alenî celselerinin zabıtnamelerinin tercümeleridir. Bu iki vesika Boğazlar davamızda bütiın yurd daşlann istisnasız ötedenberi gösterdıkleri alâka ve heyecanla rmrvazi olarak yüksek heyetinizin çok yakından takib ettiği bu isin safhaları üzerınde tafsilât arzetmekhğime lüzum bırakmıyor. Ge rek konferansta ilk müzakere esası ka bul edilmiş olan teklıf ettığimiz proje suretleri ve gerek konferans neticesinde imza edilen \e bugün yüksek tasvibinize arzolunan Boğazlar mukavelenamesin den birer nüsha dündenberi Yüksek Meclisimizin çok saygı değer azasının ellerinde bulunmaktadır. Cumhuriyet hükumetinin şaşmaz bir azim ve kararla takıb ettiği siyasetin ve bu meselede ibraz ettiği faaliyetin varılan bu neticesi hakkında sarih fikir edinmi? ve mukaveleyi ayrı ayrı görmüş ve tetkik etmiş bulunuyorsunuz. Ayrıca mutad usulümüz dairesinde tetkik için teşkil buyurduğunuz muhtelıt Bıiyük En cümenin raporu da şimdi okunacaktır. Esbabı mucibe lâyihası Boğazlar mukavelesini iyi hulâsa etmiştir. Bu itibarla mukavelenamenin tafsilâtına girişmekten ihtiraz ederek bellibaşlı hususiyetleri üzerinde durmakla iktifa edeceğim. Ancak daha evvel Boğazlar meselesi Vıak kında Montrö Konferansına varan son teşebbüsümüzün menşei hakkında kısa malumat arzetmek isterim. bir görünüş mas etmek istiyorum. 30 haziranda fev kalâde içtima eden Cemiyeti Akvam «Asamble» sinde belli başlı olarak iki mesele bahse mevzu oldu: Yunan adalarına dair hüküm Büyük Şefin ihtarı Büyük Şefimiz Atatiırk, Lozan Boğazlar mukavelenamesinin tadılinin ergeç bir zaruret olduğunu her vakit ihtar ederdi. Memleketimizin müdafaası için hükumetle yapılan askerî müzakerelerde Genelkurmay Başkanımız Mareşal Çakmak, Boğazlarda gayriaskerî halin mahzurlarını daima ileri sürmüştür. Başvekilin ilk direktifi îngilterenin sabık Başvekili M. Makdonald tarafından tahdidi teslihat ko misyonunda teklif edilen malum proje hakkında hükumetimizin mütalealarmı ifade için Cenevredeki murahhasımız tarafından irad edilecek nutkun esaslarını burada arkadaşım Numan Menemenci oğlu ile birlikte ihzar ederek Şefım İsmet Inönünün tasvıbıne arzeüığim esnada ıdi ki Büyük Başvekılım artık Boğazlar meselesinin ortaya konması zamanı geldiğini bana emretmiştir. Bu direktif üzerinedir ki hariciyeniz bu işe de koyuldu. Kıy metli Basvekilimizin talimatını tam yerine getirmek için hiçbir fırsatı fevtetmedi. Ondan sonraki safahat biraz evvel arzettiğim gibi tamamile malumunuz ol muştur. 1924 Lozan mukavelesile gayriaskerî hale ifrağ edilmiş olan komşumuz ve dostumuz Yunanistana aid Limni ve Samotre adalarına dair olan hüküm de Ankara 31 (Telefonla) BugünMontrö mukavelesile kalkmış oluyor dekü Meclıs toplantısı yurdu saran amektir ki bundan da ayrıca memnunuz. sıl heyecanın Turk mılletinin seciyesine yaraşan şekılde tezahürüne Bu münasebetle yeni Türkiye siyaseyüksek bir vesile oldu. tinin bir vasfını da tekrar kaydetmek ))) Bu tanhi celse memleketin zafer isterim: Kendimiz için iyi gördüğümüzü den zafere götüren Yaratıcı Dehaya dostlarımız için de iyi görmek ve hakcandan bağlılığın tarrç bir ifadesı kımızda nareva telâkki ettiğjjniz herşehalınde ıdı. Bırbiri adınca kürsüye yi yalnız dostlarımız için değil, fakat gelen yirmi kadar hatib yalnız Türhiçbir devlet hakkında temenni etme kiye vatandaşlarının değil, bütün mek.. insanlığın karşısında söz almış bulunuyorlardı. Dürüttlüğümüze delil bir madde Hepsi ayrı ayrı son zaferin cihanMontrö mukavelenamesinin dünya şumul ehemmıyeti üzerinde durdumatbuatında birçok mürekkeb dökülmeİar. sine vesile veren bir hükmü de mukaveleBu zaferle Türkiye Cumhuriyeli namenin 19 uncu maddesinin 2 nci fık beynelmılel munasebetlerin tanzi rasıdır. Huzurunuzda bunun da anladımınde ışıklı bir yol açmış oluyordu. ğımız şümul ve mahiyetini olduğu gıbi Bu, msanlık ıçın hem bir ırşad, hem arzetmek isterim. de yeni bir ümıd kaynağı idi. Cemiyeti Akvam müessesesinin Bu fıkrada deniliyor ki: hiçbir ışe yaramadığı ve hatta in«Madde 19 fıkra 2 Bununla berakiraz halinde olduğu iddia edıld'ği ber muharib herhangi bit devletin harb sırada. Montrö muahedesile. millet sefinelerinin Boğazlardan geçmesı raemlerarası kargaşalığını halle yarıvan nu olacaktır. Şu kadar ki, işbu mukave, zihnıyetın de ılerı gıdeeeğı gos lenamenin 25 inci maddesinin tatbıki şuterilmışti. mulüne giren haller ve keza Akvam CeHatibler muahedeyi bu bakırndan miyeti misakı çerçevesi dahilinde akdedida Turkun şeref tarıhine kaydedılen bir hâdıse olarak alkışladılar. lip mezkur misakm 18 inci maddesi ahToplantının her anında yurd için kâmı mucibince tesçil ve neşredilen ve ölenlerm aziz hatıraları karşısında Türkıyeyi bir mütekabıl müzaheret muahedenamesi mucibince, tecavüze düçar olan bir devlete yapılacak müzaheret siyaset adamı Başvekil ismet Inönüne, onun çalışma arkadaşlarına ve Türkiye halleri bundan müstesnadır.» Cumhuriyetinin Hariciye Vekili olmağa Hiisnii niyetimize dünyanın lıyakatini ispat eden doktor Tevfik Rüşşüphesi yoktur tü Arasa teşekkürlerini sundu \e sözlerıBu hükmün sarih manası Montrö mu ni şöyle bitirdi: kavelenamesi âkidlerinin Türkiye sulh « Dostlar için Boğazlar açıktır. Fasiyasetine ve Türkiyenin dürüst hareke kat düsmanlar zorlamak teşebbüsünde tine emniyetleri demektir. Filhakika Mon bulunurlarsa o Boğazların da muhafızı trö mukavelenamesinin istisnasız olarak olan çelikten daha sağlam Türk ordusuher maddesini yalnız âkidler için değil, nu karşılarında bulacaklardır. Vatanı bütün devletler hakkında asla fark gö mızı zorlamak ve kapılarımızı cebren açzetmeksizin dürüstane tatbik edeceğimize mak hayali hamı arkasmda koşanlann dünyada kimsenin şüphesi olmasa gerek vay haline!» tir. Yeni Türkiyenin bütün mazisi en aMazhar Müfidden sonra Ziya Gevdil şahidimdir. her Etıli (Çanakkale) bu büyük hâdise Bu işin başından itibaren bizi iyi an karşısında duyduklannı ifade edemiye ladıklarını gösteren âkid devletlere ve cek kadar hayran olduğunu kaydetti. Bücoğrafî vaziyetlerden ve yahud bize ve yük Yaratıcıya minnet \e şükranlannı Boğazlar mevzuuna taalluk etmiyen es sundu; onun Başvekilinin yüksek şahsi babdan dolayı konferansa iştirak etme yetinde de hükumeti tebrik etti ve Türdikleri halde matbuatlarile ve her hal kiye Cumhuriyetinin diplomasideki incelerıle davamızı tutan ve neticesinden l.ğini göstermış olan Tevfik Rüştü Arası memnuniyet gösteren dost ve hayırhah ve arkadaşlarım da sevgi ile selâmladı. bütün memleketlere bu kürsüden teşek Refik İncenin heyecanlı sözleri kürü en memnuniyet verici bir vazife oRefık Ince söz a J88flarak bu suretle şimdi huzurunuzda ifa larak çetin ve zorlu ettikten sonra memleketimiz için çok hamillî davamızın bü yırh yeni bir ikbal mukaddemesi olarak yük basarıcılarının telâkki ettiğim bu mukavelenamenin lutmilleti zaferden za fen ve müstaceliyetle tasvib edilmesini fere götürdüklerini yüksek heyetinizden rica ederim. ve Türk milletinin Fevkalâde celseden intıbalar Heyecanlı nutuklar tkisi bir den tanınan haklar Şimdi yüksek tetkikinize arzolunan bu mukavelenamenin esaslı bir hususiyeti memleketimizin yalnız aynlmaz bir parçası değil, fakat aynlmaz parçalarını birbirine bağlıyan bu kıt'ası üzerinde tam hâkimiyetimizin sade muslihane değil, çok dostane olarak teyid edilmiş olması ve memleketimizin müdafaasınm istilzam ettiği tahkim hakkının mukavelename nin imzasile beraber tanınmış bulunmasıdır. ' Hariciye Veki lınden sonra ilk sözü Mazhar Müfid al dı. Istiklâlimizin, hakımiyetımızın üstünde her ne suretle olursa olsun siyah bir nokta gibi duran ve Türk milleti için bir kâbus telâkki e dilen Çanakkale meselesinin bugün mahv Mazhar Müfid ve nabedid olduğunu kaydettikten sonra Çanakkaleyi kılıcla, tüfekle, kanla kurtaran asker dehasının Çanakkaleyi tekrar bize bağışlamasını yaratıcı Ata türkün yüksek huzurunda iğilerek, min net ve şükranla andı. Hükumet makine sini büyük bir liyakatle yıllardanberi tedvire muvaffak olan büyük kumandan ve kuvvet ve kudretini cihana teslim ettir diklerini s ö y 1 e d i: « Biz bugünkü Refik İnce n e s i 1, memlekette hertürlü taarruz ve müdahaleden ma sun, pürüzsüz ve tamamen parlak bir is tiklâlin sahibi olmak gururunu duyuyo ruz. Evlâdlarımıza memleketi lekesiz ve eksiz, hiçbir taraftan müdahale imkânı olmıyan baştanaşağı müstakil bir ülke olarak teslim ediyoruz» dedi. Refık İnce «Zaten Türk doğmak bir bahtiyarlık iken, başımızda Atatürk gibi yaratıcı bir önderin bulunması gibi emsalsiz bir saadete mezhariyetimizi» kaydederken salon sürekli alkışlarla çınladı. Refik Ince Atatürkün beynelmilel vaziyetlerde dahi irşadlarda bulunan bü ettiği için bugünkü bayramın o kadar büyük olduğunu anlatmıştır. Bundan sonra Nazım (Tokad) ve Hüsnü Kitabcı söz minnet ve şükran duyguları da yükalarak Türk milleselıyordu. tine bayram günlerı Millet Meclisi, bütün Türk milleyaşatan büyüklere tinin saygı ve şükranmdan örülmüş teşekkür ettiler. Muçelenkler götürmek üzere büyük hiddin Baha, alkışsavaş ve zafer meydanlarına heyet lar arasında heye ler göndermek kararını vermeği de canlı bir hitabede kendme borc bildi. bulundu. Bütün za Bundan başka Türk ordusuna şükferlerin yaratıcısı ranlarmı arzetmeği alkışlar arasınnı saygı ile andı. Hasan Kiuıbc: da kararlaştırdır Berç Türker de Büyük Millet Meclisi bu heyecanheyecanlı bir nutuk lı anında Türkün kara gün dostla rını asla unutmadığını gösteren lesöyledi. Montrö muzahürlerde de bulundu. Bılhassa vaffakiyetinin beySovyet dostluğu böyle tarihî ve senelmilel siyaset nokvincli bir gunde anılarak alkışlandı. tasından ehemmiyeBu sırada Sovyet Rusyanm da Bo < tini ve dünya siyaseğazlar mukavelesini bızımle ayni I tinde yapacağı müdakikada tasdjk etmekte olduğunu him tesirleri, Umumî bızzat Başvekil İsmet İnönü tıeya v Harbd« Çanakkalenatı sırasında büyük bir memnuni l deki askerî zaferden yetle haber verdi. J sonra gene Çanak kaledeki siyasf zafearkada|Ört"markerşı teHrık ve teşek 4 rinin Türkiye takur dui|BBBfcMS»niı bıt şeküde altın harflerle yazılacağını, bütün Türk milletine dü olarak iz T Tnhine milletinin daima yükseleceğini Türk har ederken hükumete itimadını itve Türkiyenin en kuvvetli sulhsever bir tifakla verdiği reylerle de ayrıca unsur olarak cihanda ileri gideceğini'tebave alkışlar arasında tebarüz ettirdi. rüz ettirdi. Berc Türker sözleri arasında bu şerefli günün şerefine bedbaht yurddaşM.S. ları bir hususî af ile hapisanelerden kuryük dehasını hürmetle andıktan sonra tarmanın münasıb olacağı kanaatinde buonun her hususta sağ eli, yardımcısı ve lundu. arkadaşı muzaffer kumandan ve büyük Bundan sonra Şeref (Edirne), Binal diplomat İsmet Inönüne millet namına teNevzad (İzmir), Cavid Ural (Silman) şekkür borcunu ödedi. Hatıb bu müna sıra ile söz alarak minnet ve şükran duysebetle Türk milletinin büyük seciyesingularını ifade ettiler. den bahisle dedi ki: Cavid Ural bu sevincli eserin ta « Gerek vatandaşlar, gerek yaban nhî bakımdan olsun siyasî bakımdan cılar ve herkes bilmelidir ki bize bilhassa olsun manasının çok büyük olduğunu en kara günlerimizden itibaren dostluk Akdenizle Kradenizi birlestiren ve iki edenler, bizim tarafımızdan daima ve dünyayı kaynaştıran bir geçidin rolü bizim ancak minnetle yâd edileceklerdir.» için nekadar mühimse dünya barışı ve dünRefik İnce sözleri arasında Sovyet ya polıtikası için de o kadar mühim oldudostluğunu bunun bir misali olarak ele ğunu çok güzel bir şekilde anlattı. aldı. Ve kara gün dostluğunu esaslı dostNakiye Elgün (Erzurum) söz alarak lukların terazisi olarak kullandığımızı te dediki: barüz ettirdi. « Arkadasların öğledenberi büyük «Hiç himseden endişemiz bir salâhiyetle ve güzel bir lisanla öğe öğe yoktur!» bitiremedikleri ve gene hakkile öğemedik Refık înce Boğazlar mukavelesinde leri metin siyasetimiz Montröde yeni bir zafer kazandı. Mehmedciğin bu yeni ödeimzası bulunması lâzım gelen ve Avruvini nasıl başaracağım benden iyi sizler pa siyasetinde mevkii olan İtalyanın da ve sizlerden iyi de bütün dünya bildiği için gelip bu muahedeyi imzalıyarak yürek buna bir şey ilâve etmiyeceğim.» lerdeki endişeyi izale etmesi temennisinNakiye (Erzurum) Montrö zaferinin de bulundu. Bu sırada gürültüler oldu ve yalnız Türkün değil sulhun da zaferi olbütün sıralardan «endişemiz yoktur ve duğunu kaydederek Meclisin yüksek şahhiçbir gün endişe etmeyiz» sesleri yük sıyetinde bütün Türk milletini kutluladı. Bundan sonra Turgud (Manisa), Yahseldi. Refik İnce de «endişe» kelimesini ya Galib (Kırşehir) Mehmed Emin söz öyle bir manada kullanmadığını tasıih ederek temennisini tekrarladı ve büyük alarak bu zaferin büyüklüğünü kaydetti leı ve Reisicumhur Atatürkle memleket lere karşı olan minnetlerini anıp Atatürbüyüklerine karşı olan şükran hislerini sunkün yüce huzurunda hürmetle eğilerek dular. sözlerini bitirdi. Hariciye Vekilimizin teşekkürü Milletler Meclisinin ıslahı Bıri Cemiyeti Akvam misakında bazı devletlerce ileri sürülen «reforme» ya pılmasıdır. Bu hususta Türkiye her halde bir teklif yapmayı şimdihk derpiş etmemiş olduğu gıbi bu vadide yapılacak tek liflerin mütalea ve tetkikinden asla kaçınmamakla beraber mahiyet ve şümulleri hakkında tam bir malumat edinmedikçe tchminler üzerinde mütalea serdini ken disi için .isabetli görmediği cihetle mü messilleri söze karışmamıştır. Asamble " nin mutad eylul içtimaında müzakere edilmek üzere misakm 11 ve 16 ncı mad delerinin tatbikatı hakkında Cemiyeti Akvam azası devletlerin lüzum gördük leri mütalea ve teklifleri 15 ağustosa kadar Cemiyeti Akvam kâtibi umumisine bildirmeğe davet edilmeleri takarrür et miştir. Cemiyeti Akvamın kuvvetli ol masmı yürekten istediğimiz malumdur. Koordinatiyon Komitesinin karart Gene Asamblenin bu içtimamda ah nan bîr ka'rar muciBincfe, toplahah ve Inr ' •tim dc azasından bulunduğnmıi7 Coör"" dınation" komitesinin ithhaz etmiş olduğu karann tercümesi şudur: «İtalya Habeşistan ihtilâfı hakkında Asamblenin 15 teşrinievvel 1935 tarihli tavsiyesi mucibince teşekkül etmiş olan Coordination komitesi, Cemiyeti Akvam azası devletler hükumetlerinin 15 temmuz. 1936 tarihinde komitenin 1 a, 2 a, 3, 4, ve 4 b numaralı teklifleri mucibince ittihaz etmiş olduklan takyidî tedbirlerin kaldırılmasını teklif etmeği kararlaştırır.» Zecrî tedbirleri kaldırdık Cumhuriyet hükumeti Cemiyeti Ak vam misakından mütevellid mükellefi rf yetleri icabınca İtalya hakkında tatbik etmiş olduğu ikbsadî ve malî tedbirleri 15 temmuzda kaldırmıştır. Akdeniz taahhüdlerine dair İrtgiltere Hariciye Nazırımn beyanatı İngiltere Hariciye Nazmnın fevkalâde içtima eden Asamblede irad etmiş olduğu nutukta sanctionlann kaldırılması zarurî olduğunu ileri sürmekle beraber İngiltere hükumetinin Akdeniz devletle rile misakın 16 ncı maddesinin tatbika tından mütevellid karşılıklı taahhüdlerine isaret etmiş ve «sanction» ların kaldırılmasına karar verilse dahi bu taahhüdle rin İngiltere tarafından hitama ermiye rek bunu tatbik edecek olan müphemiyet devresinde devam edeceğini kaydetmiş ve bu beyanatın İngiltere hükumetince hâdisata tevafuk ettiği takdir olunduğu müd detçe, tesrini muhafaza edeceğini ilâve etmiştir. Bu beyanat daha evvel İngiltere Avam kamarasmda ifade edilmiş ve hükumetimize metni bir muhtıra ile bildirlimistir. Hükumetimizin cevabı Büyük bayram Bundan sonra Rasih Kaplan (Antalya) halkın muahedenin imzalandığını haber alarak bayram yaptığını, bütün bü yük şeflere karşı duyduğu şükran bor1 cunu ifade ettiğini kaydettikten sonra I İnönünde, Sakarya j da, Afyonda ve daha evvel Çanakkale Rasih Kaplan de bütün dünyaya karşı Türk gücünü gösteren, Türk gü cünün dünya kuvvetlerini nasıl yendiğini isbat eden Büyük Kumandan Atatürkle hükumetten bekledikleri §ey tahakkuk Hatıblerin nutuklan ve mütaleaları bittikten sonra Tevfik Rüştü Aras kürsüye gelerek teşekkürde bulundu. Bu sözleri sırasında kendisile beraber çalışan heyeti murahhasa azalarına da teşekkür etti ve bu meEileket işinde bize neşriyatile yardım eden Türk matbuatına teşekkür et meği de bir vazife bilirim dedi. Cumhuriyet hükumetinin her hangi bir talebi ve bizimle bir müşavere üzeri ne yapılmış olmıyan bu bir taraflı taahhüdü hükumetiniz takdir ve kaydetmiş ve bilmukabele İngiltere hükumetine müd deti ahavalin icabma göre tarafımızdan takdir edilmek suretile teminatımızın İngiltere hükumeti tarafından hiçbir arzu izhar edılmediği halde bir taraflı olarak devam ettiğini bildirmiştir. ttalyanın verdiği teminat Hariciye Vekilinin Akdeniz taahhüdlerine dair beyanatı Ankara 31 (A.A.) Kamutayın bugünkü toplantısında yeni Boğazlar mukavelenamesinin tasdikını müteakib söz alan Dış İşleri Bakanımız Tevfik Rüştü Aras şu beyanatta bulunmuştur: « Arkadaşlarım, Kamutayın bu içtimaından istıfade ederek arsıulusal munasebetlerin diğer bir sahadaki inkişafına da huzurunuzda te Temmuzun yirmi yedınci günü ziya retime gelen İngiltere büyük elçisi, în giltere Hariciye Nazırımn ayni günde Avam kamarası komitesinde yapacağını tasarladığı beyanatın bu hususa taalluk eden kısmından malumat verdi. Bu beyanat yapılmış ve Anadolu ajansı nşeretmiş olduğu cihetle malumunuzdur. Hulâsası Akdeniz vaziyeti üzerinde İtalya hüku metinin Türkiye, Yugoslavya ve Yunan hükumetlerine vermiş olduğu çok dostane [Lutfen sahifeyi çevirinizl